5 сынып Қазақ билері

Қазақтың атақты билері

Мақсаты: «Би» деген атауға түсінік беру. Қазақ мемлекетінің саяси өмірінде

билердің орны өте жоғары болды. Сол ұлы билердің бір қатарына тоқталып

өтеміз. Қазақ халқының атақты билерінің ұрпақ келешегі үшін аянбай

қызмет атқарғанын оқушыларға түсіндіру

Тарихи шындықты көре білуге, халқының азаттығы мен бақыты үшін

күрескен билердің ерлік істеріне сүйсіне қарауларына әсер ету. «Өткеннен

қандай өнеге алуымыз керек?» деген сұраққа мақтанышпен жауап бере

алатындай азамат тәрбиелеу. Билердің қазақ халқы тарихында өз

орындары

бар екенін, сондықтанда халық еш уақытта ұмытпайтынын түсіндіру

Келешек ұрпақтың елге, жерге деген сүйіспеншілігін, отаншылдық

сезімдерін оятып, ұлттық мақтанышын тудыру, бабалар өсиетін ұғынуға

тәрбиелеу.

«Қарап отырғанша бір нәрсеге жарап отыр, әділ билік болмаса халқыңды

дерт алады» деген билердің сөзін жадымызға ұстап, әділ нақ шешімдерін

және шешендік сөздерін ұғындыру

Сабақ түрі: аралас

Сабақ әдәсі: сұрақ-жауап,

Көрнекілік: ҚР саяси картасы, слайдтар, кесте, тест, билердің суретері

Пән аралық байланыс: әдебиет, география

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

ІІ. Жаңа сабақ

Қазақтың атақты билері

Төле бй Әлібекұлы (1663-1756)

Қазақ хандығының аса көрнекті мемлекет қайраткері Ұлы жүздің басшысы.Әз Тәукенің «Жеті жарғысын» жасауға қатысқан. Төле би жасынан аса зерек, тапқыр қара қылды қақ жарған әділ болыпты. «Ата көрген оқ жонар, ана көрен тон пішер» дегендей әкесі Әлібек бидің мінезі дарыған

Қаз дауысты Қазыбек би Келдібекұлы (1659-1765)

Орта жүздің атақты би. Қазақ хандығының аса көрнекті мемлекет қайраткері,мәмлегер орта жүздің бас би Төле және Әйтеке билермен бірге «Жеті жарғыны» жасауға қатысқан. Өзінің мәмлегерлік қызметін 18 жасында Қазақ хандығының Жоңғар хандығына Қалданға жіберген елшілігінің құрамында болған кезінде бастаған. Батыл елші, парасатты мәмлегер болған.

Әйтеке би Байбекұлы (1682-1737/ 66жж)

Кіші жүздің атақты биі. Қазақ хандығының бірлігін нығайтуға үлкен үлес қосқан атақты үш бидің бірі, мемлекет қайраткері. Жасынан ауыл молдасынан сауатын ашқан, бар күш жігерін Қазақ мемлекетінің болашағына арнаған. Парасаты мол, сөзге шешен болған «Жеті жарғыны» жасауға зор үлес қосқан. Әйтеке бидің айтқан нақыл сөзі. «Бай болсаң халқыңа пайдаң тисін, батыр болсаң жауға найзаң тисін»

Кестелер слайдтар арқылы көрсетіледі.

Жасақ қолбасшысы

Атқарушы

Құқықты таратушы, орындаушы

Ру ақсақалы

Ханның кеңесшісі

Арыстың билеушісі

Би

Сыр, Оңтүстік-Батыс Қазақстан

Солтүстік, Шығыс, Орталық Қазақстан

Жетісу, оңтүстік Қазақстан

Кіші жүз

Орта жүз

Ұлы жүз

«Атамыз -Алаш , атымыз -қазақ, үш жүздің ұрпағымыз»

Қазақ хандығының 4- сатысы-Би

Қойылатын талаптар

Міндеті

Тәжірибиесі мол, көпті көрген, ақылды, білгір, данышпан, әділ білікті ақсақал

Билікті атқарушы, сот әділетін орнатушы, бүкіл қауымға әділ шешім беруші, мемлекеттік істерге кеңесші т.б

Би-саясаткер қоғам қайраткері, Ел арасындағы қоғамдық мәні зор мәселелерді шеше білген ханның кеңесшісі

Би -тәрбиеші-кейінгі ұрпаққа тәлім-тәрбиелік, ұлағатты мол өнегелі сөздерді қалдырушы

Би-елші мәмлегер, олар ел ішінді ғана емес мемлекет аралық мәселелерді шешкен

Би-заңгер барлық даулы мәселелерде айыптаушы, ақтаушы қызметтерін атқарды.

Би-ақын билердің айтқан сөздері жыр сияқты айтыладыъ

Би-батыр хан, сұлтандардың алдында өздерінің әділ сөздерін айта білген. «Білікті бірді жығады, білімді мыңды жығады»

Би-көсем көпті көрген, көкірегі ояу, болашақты болжаған адам

ІІІ. Қорытынды: Атақты Төле, Қазыбек, Әйтеке билер бір ананың үш ұлындай қатар аталып, қатар қадірленіп, ел жадында бірдей сақталған және сақталады.

ІV. Үйге тапсырма:

Қазақтың атақты билерінің шешендік сөздерін қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, іздестіріп оқып келу

V. Бағалау: