Қазақ халқының қалыптасу мәселелері

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Байтерек ауылы
Әл-Фараби атындағы орта мектеп

Қазақстан тарихы пәнінің мұғалімі А.АМолдасанова

8702 258 34 67

Тарих 10 «б» сынып

Тақырыбы: §32. Қазақ халқының қалыптасу мәселелері
Аралас сабақ (45 минут)

Балалар, төмендегі бос орындарға жауап жазыңдар.

(асты сызылған курсив сөздердердің орнында оқушы дәптерінде бос орын қалдырылады)

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:

І кезең. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін өткізеді; б) өткен тақырып бойынша берілген деңгейлік тапсырмаларды үйде аяқтап орындап келу дәрежесі тексеріледі; в) төмендегі «Көпір» тапсырмаларын тексереді (алдымен жеке тексеріп шығады, сосын фрондалды тексереді).

«Көпір» (жеке жұмыс)

тапсырмалары өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау тапсырмалары

Сөйлемді толықтыр.
1.Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті шарттың бірі:

Ж: халықтың мекендеген аумағының қалыптасуы.

2. Көне түркі жазуын зерттеуші ғалымдардың пікірі бойынша, сақ қорғандарынан табылған жазулар қандай әліпбимен төркіндес?

Ж: көне түркі руникалық

3.Көне түркі тілінің арғы тегі Оңтүстік -Батыс Азиядағы б.з.б. 4-3 мыңжылдықта өмір сүрген кімдердің тілімен үндесіп жатыр?
Ж: б.з.б 4-3 мыңжылдықта өмір сүрген шумерліктердің тілімен үндесіп жатыр.

ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау: а) оқушылар төмендегі «Білу», «Түсіну», «Талдау», «Жинақтау» тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады (10 минут); ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 минут). Нәтижесі ауызша марапатталады.

1-қадам (топтық жұмыс) - теория бойынша «Білу» критерийінің индикаторлары:

(тақырып мазмұны бойынша кім?не?

қандай? қалай?нені? қашан?не істеді сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктеліну керек)

Бос орындарға қажетті сөздерді қой.
1.Шумерліктер мен түріктердің мәдени-рухани байланысы бар екендігін алғаш зерттеген кім?
Ж: Көне түркі тілдерін зертеуші ғалым О.Сүлейменов және А.Аманжолов.
2. О.Сүлейменов шумер-түркі тілдерін салыстыра келе қанша ұқсас сөз бар екендігін айтты?
Ж: 60 ұқсас сөз бар.
3.Шумер лексикасын түркі лексикасымен қалай салыстыруға болады?
Ж: сөздердің сыртқы үндестігімен қатар ішкі мағынасыда бір.
4. Шумер тілі мен түркі тілдері бір-бірімен байланыста болды ма ?
Ж: Бір-бірімен ұзақ уақыт тығыз қарым-қатынаста болды.

2-қадам (топтық жұмыс) - теория бойынша «Түсіну»

критерийінің индикаторлары:

(неге? неліктен? себебі? не үшін?сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына оларды тереңдету үшін қойылады)

Себебін анықта:

1.Не үшін шумер тілі мен түркі тілін салыстырамыз?
Ж: Себебі, сөздердің сыртқы үндестігімен қатар ішкі мағынасыда бір-біріне ұқсас.
2.Неліктен шумер тілі түркі тілімен байланыста болды?

Ж: Себебі, шумер тілін қазіргі қазақ тілімен салыстырсақ, қазақ тілі түркі тілдерінің тармағына жатады,түркі тілімен шумер тілінің мағынасы ұқсас.

3-қадам-(топтық жұмыс) теория бойынша «Талдау» критерийінің индикаторлары:

1.Салыстыр,

2. Айырмашылығы неде?

3. Ұқсастығы неде?

4.Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болу керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.

1-3. Венн диаграммасы арқылы шумер тілі мен түркі тілін салыстыру.

Шумер тілі Ұқсастығы Түркі тілі

Ата(Ада)-әке
Ана,Апа-шеше
Ұру-Соғу
Әне

Ада-әке
Ана-шеше
Ру-соғу
е-анау

Ата
Шеше
Ұру
Әне

4). Тақырыптың басты идеясы неде?

1) Шумер тілі мен түркі тілдерінің бір-бірімен байланысы:
а) Бір-бірімен ұзақ уақыт тығыз қарым-қатынаста болды.
2. Шумер тілі мен түркі тілін салыстырсақ:
б) Сөздердің сыртқы үндестігімен қатар ішкі мағынасыда бір.
3. Шумер тілінің ерекшелігі:
в) Түркі тіліне ұқсас.

4-қадам-(топтық жұмыс) теория бойынша «Жинақтау» критерийінің индикаторлары:

Қорытынды шығар, анықтама бер, мазмұнды жүйеле, кестені, тірек сызбаны немесе сөзжұмбақты толтыр, немесе өзің құрастыр тағы с.с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады

Тірек-сызбасындағы бос орындарға тиісті сөздерді қой

Шумер тілі мен түркі тілі

Шумер тілі

абыздар

Түркі тілі

Ұқсастығы

Ата(Ада)-әке
Ана,Апа-шеше
Ұру-Соғу
Әне

Ата
Шеше
Ұру
Әне

Ада-әке
Ана-шеше
Ру-соғу
Ане-анау

Оқулықпен жұмыс (5 минут): төмендегі «Қолдану» және оқушының тақырып мазмұнына «Баға беруі» тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған, практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады . Нәтижесі ауызша марапатталады.

5-қадам - (топтық жұмыс) практикада бекіту. Практика жүзінде «Қолдану» критерийіне сәйкес оқулықпен жұмыс жүргізу барысында тек қарапайым тапсырмалармен бекіту жүргізіледі. Дайын формулалар арқылы есептер шығару орындалады

Оқулықпен жұмыс:

«Алаш-қазақ атауы» деген мәтінді оқу.
184 беттегі мәтінді көшіріп жазу.

6-қадам (топтық жұмыс):

«Баға беру» (Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмалар оқушыға жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін (практикасы бойынша) өмірдегі жағдаяттардышешуге бағытталып қойылады

Сен қалай ойлайсың?

Шумер тілін түркі тілімен салыстыруға бола ма?
Ж: Шумер лексикасы түркі лексикасымен салыстыруға келеді.

ІІІ кезең (кері байланыс - бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни құзыреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды + 3 минут қортынды жасалады.

Қалған тапсырмаларлы үйде аяқтап келеді. Қортынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі.

І деңгей (5 балл)

1-қадам - (жеке жұмыс) теория бойынша «Білу» критерийінің индикаторларына сәйкес (тақырып мазмұны бойынша кім?не?қандай? қалай? нені? қашан?не істеді сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпараттар іріктелініп ІІ кезеңдегіге қарағанда керісінше қойылады)

Бос орынға тиісті сөздерді жаз.
1-тапсырма.Бүгінгі таңда «қазақ» этимологиясының жиырмадан астам түсіндірмелері бар.
2-тапсырма. «Қазақ» деген сөз «қаз» және «ақ» деген сөздерден шыққан.

3-тапсырма. Қазақ этнонимінің бастапқы түрі- «Алаш мыңы».

4-тапсырма. «Қазақ» атуы «қас» (хас)-нағыз және «сақ»- көне замандағы сақтар атауынан құралған.
5-тапсырма. Енисейден табылған VIII ғасырдың түркі жазба ескерткішінде «қазғақ ұғлым»- «қазақ ұлым» деген сөз тіркесі кездеседі.

6-тапсырма. Араб саяхатшысы Әбу Дулафтың түркі тайпаларына арналаған «Рисала» деген еңбегінде «Хазлақ» деген ел аталады.

Практикасы:

«ҚОЛДАНУ»

(ІІ кезеңдегіге қарапайым тапсырмалар үлгісіндегі тапсырмалар орындалады)

Тарихи диктант: бос орынға тиісті сөздерді жаз.
X ғасырда өмір сүрген Әбілқасым Фирдоусидің дастаны- «Шаһнама».
1245жылы мәмлүктік Египет мемлекетін басқарған қыпшақтар «араб-қыпшақ» сөздігін жасатқан. Онда қазақ деген сөздің мағынасы «еркін, кезбе» деп аударылады.

1-аралық нәтиже:

Бірінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі (бірінші аралық өлшемі): - «дұрыс», «толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский). Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі - бес балл = «сынақтан өтті» = «қанағаттандырарлық» білім деңгейінің өлшемі = «3» журналға қойылады, егер келесі деңгей тапсырмаларынмеңгере алмаса.

ІІ деңгей (5 балл + 4 балл = 9 балл)

1-қадам (жеке жұмыс) - теория бойынша «Түсіну»

критерийінің индикаторларына (неге? неліктен? себебі? не үшін?) сәйкес

сұрақтар оқушының жоғарыда берген жауаптарына оларды тереңдету үшін қойылады.

1. Тапсырма. Себебін анықта.
   Неліктен шумер тілі мен түркі тілі ұқсас?
   Ж:Себебі, сөздердің сыртқы үндестігімен қатар ішкі мағынасыда бір біріне ұқсас.
   Неліктен бүгінгі таңда «қазақ» этимологиясының жиырмадан астам түсіндірмелері бар?

Ж: Себебі, XVIII ғасырдан бері әр түрлі пікірлер жалғасып келеді, зерттеушілер нақты бір болжамға келген жоқ.

2-қадам (жеке жұмыс) - теория бойынша «Талдау» критерийінің индикаторларына сәйкес

(1.Салыстыр,

2. Айырмашылығы неде?

3. Ұқсастығы неде?

4.Тақырыптың басты идеясын жаз) деген тапсырмалар болу керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.

Кестедегі бос орындарға тиісті сөздерді жаз.

Белгілері

Шумер тіл

Түркі тілі

ұқсастығы

Ада-әке
Ана-шеше
Ру-соғу
Ане-анау

Ата(Ада)-әке
Ана,Апа-шеше
Ұру-Соғу
Әне

айырмашылығы

Орфография мен орфоепясында

Тақырыптың басты идеясы неде?

1) Шумер тілі мен түркі тілдерінің бір-бірімен байланысы:
а) Бір-бірімен ұзақ уақыт тығыз қарым-қатынаста болды.
2. Шумер тілі мен түркі тілін салыстырсақ:
б) Сөздердің сыртқы үндестігімен қатар ішкі мағынасыда бір.
3. Шумер тілінің ерекшелігі:
в) Түркі тіліне ұқсас.

3-қадам (жеке жұмыс): Практика жүзінде «ҚОЛДАНУ» критерийіне сәйкес(ІІ кезеңдегіге 5-қадам қарапайым тапсырмалар үлгісіндегі тапсырмалардың өзгертілген жағдайдағы нұсқасы орындалады)

Дұрыс жауаптарды белгіле:

1. Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті шарттың бірі:

а)халықтың мекендеген аумағының қалыптасуы.
в)түркі тілін білуі
с) басқа елдің мәдениетін білу.

2. Көне түркі жазуын зерттеуші ғалымдардың пікірі бойынша, сақ қорғандарынан табылған жазулар қандай әліпбимен төркіндес?

А) көне түркі руникалық
В) шумер тілі

С) шумер түркі тіл

2-аралық нәтиже:

Бірінші деңгейде қалыптасқан құзіреттілік (білім, біліктілік) деңгейінің сапалық өлшемі (бірінші аралық өлшемі): - «дұрыс», «толық» деген білім сапасының түрлерімен сипатталады (Ю.К.Бабанский). Оқушының бұл алғашқы қадам нәтижесінің сандық өлшемі - бес балл = «сынақтан өтті» = «қанағаттандырарлық» білім деңгейінің өлшемі = «3» журналға қойылады, егер келесі деңгей тапсырмаларын меңгере алмаса.

ІІІ деңгей (9 балл + 3 балл = 12 балл)

1-қадам (жеке жұмыс) - теория бойынша «Жинақтау»

критерийінің қорытынды шығаруға бағытталған индикаторлары:

Қорытынды шығар, анықтама бер, мазмұнды жүйеле, кестені, тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағы с.с. басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы «тақырыптың басты идеясына» жазған жауабына қойылады.
ІІ-кезең, 4-қадамда «жинақтауға» берілген тапсырма басқа формада беріліп, баланың білім деңгейі бағаланады.

1. Сөзжұмбақты шеш:

А

м

а

н

ж

о

л

о

в

С

ү

л

е

й

м

е

н

о

в

т

і

л

д

і

ң

ш

ы

ғ

у

т

е

г

і

н

Г

л

о

т

т

о

г

е

н

е

з

Қ

а

з

а

қ

т

а

р

с

а

қ

1. Шумерліктер мен түріктердің мәдени-рухани байланысы бар екендігін алғаш зерттеген кім?
2.Көне түркі тілдерін зерттеуші ғалым:
3.Глоттогенез зерттейді.
4. Тілдің шығу тегін зерттейді:
5.XVғ. 50 жж өзбек ханы Әбілқайырдан бөлініп шыққан:
6.Кейде «қазақ» атауын қандай көне сөзбен байланыстырады?

2-қадам (жеке жұмыс):

«Баға беру» (Сен қалай ойлайсың? Не істер едің? деген тапсырмалар оқушыға жоғарыда алған білімін (теория бойынша) және біліктілігін (практикасы бойынша) өмірдегі жағдаяттарды шешуге қолдана алу дәрежесі бағаланады.

Сен қалай ойлайсың?
Қазақ атауына байланысты тұжырымдар мен келісермедіңдер?
Ж:Зерттеушілер мен тарихшылардың пікірі сан алуан болсада, зерттелген сөздердің мағыналары қазіргі қазақ сөзіне ұқсас.

3-нәтиже:

Үшінші деңгейдің нәтижесі (түбегейлі көзделген нәтиже): алғашқы екі деңгейде жинаған 9 баллға + 3 балл =12 балл = «5» журналға қойылады. Оқушының білім сапасы білім стандарты көлемінде «дұрыс», «толық», «әрекеттілік» пен «тереңділік»-ке «жүйелілік» пен «саналылық» қосылып, барлығының жиынтығы «берік» білім болып саналады (Ю.К. Бабанский).