Тарих ХІХғ бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті

Сабақтың тақырыбы: ХІХғ бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға ХІХғ бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениетінің даму тарихын, халық ағарту ісінің даму тарихын, орыс саяхатшылары мен жазушыларының қазақ жерлерін зерттеу мақсаттары мен нәтижелері туралы мағлұматтар беру, қазақ әдебиеті мен өнерінің дамуы, оған әсер еткен тарихи факторлар және көрнекті өкілдері жайлы мәліметтер беру.

Дамытушылық: Оқушылардың өз бетінше іздену, зерттеу жұмыстарын жүргізу шығармашылық тұрғыда жұмыс істеуге дағдыландыру. Оқушылардың АКТ-ны қосымша дерек көздерін пайдалана білу, оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыда ойлау қабілеттерін, өз ойларын еркін жеткізу дағдыларын дамыту.

Тәрбиелік: Ата-баба тарихын білуге, құрметтеуге, ел жандылыққа, ұлтжанды болуға, елінің патриоты болуға тәрбиелеу. Тыңдай және сөйлей білу мәдениетін арттыру, еңбексүйгіштілікке, ізденімпаздыққа баулу.

Сабақтың типі: Жаңа білім беру сабағы

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдістері:

1. Топтық жұмыс

2. Сұрақ-жауап

3. Есімдер сөйлейді

4. Цифрлар сөйлейді

5. Сыни тұрғыдан ойлау

6. Электронды оқулық

7. «Сиқырлы қоржын» ойыны (журналистік жұмыс)

8. Сызбалармен жұмыс

9. Салыстыру Венн диаграмасы арқылы

10)Картамен жұмыс

11) Баяндау-Бейнефильм

Сабақтың көрнекіліктері: ҚР картасы, оқулық, қосымша деректер, суреттер, үлестірмелі кестелер, интерактивті тақта, слайдтар, электронды оқулық, фильм, музыка.

Пәнаралық байланыстар: Әдебиет, география, музыка, өнер, мәдениеттану, орыс әдебиеті.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі:

Сәлемдесу. Оқушыны түгелдеу, зейіндерін сабаққа аудару.

2. Үй тапсырмасын сұрау. Қазақстанның Ресейге қосылуы.

Сыныпты 2 топқа бөлу. Топ көшбасшыларын сайлау, бағалау парағын тарату. 4 бұрышты фигура - тарихшылар, зоналық фигура - зерттеушілер.

Әр топқа, ішінде бірнеше сұрақтары бар, бір-бір конверт таратылады.

1-сұрақ:

Қазақ жерінің Ресейдің қол астына өтуіне қандай алғышарттар жасалды.

2-сұрақ:

Қазақ халқының Қоқан, Хиуа, Бұқар хандықтарына қарсы көтерілістерінің басталу себептері неде және қандай көтерілістер болды?

3-сұрақ:Қазақ жерлерін отарлауды күшейтуде, патшалы Ресей үкіметі, қандай саясаттарды жүзеге асырды?

4-сұрақ:

Ұлы жүз жерінің Ресейдің қол астына өтуінің нәтижесі?

5-сұрақ:

Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы және оның салдарлары

6-сұрақ:

Қазақстанның Ресейге қосылуының тарихи маңызы

ІІІ. Кестемен жұмыс

Екі топқа цифрлар сөйлейді, есімдер сөйлейді деп аталатын 2 кесте интертақтаға ұсынылады.

№1 кесте Цифрлар сөйлейді.

Жылдар

Сандар

Қандай тарихи оқиғалар болды

XVІІІғ соңы

ХІХғ басы

1812-16-20 жылдар

66 мың

1847 жыл

1848 жыл

1860 жыл

1873 жыл

№2 кесте Есімдер сөйлейді.

IV. Үй тапсырмасын қорытындылау

Электронды оқулық

Қазақстанның Ресейге қосылуы

Жаңа сабақты бастауға кірісейік

V. «Сыни тұрғыдан ойлау» әдісі

Бұл бөлімде сыни тұрғыдан ойлау әдісін қолданамыз. Интертақтада мәдениет тақырыбына байланысты бірнеше суреттер беріледі. Оқушылар ойлана отырып, суреттердің мәнін тапқаннан кейін, жаңа сабақтың тақырыбы айқындалады.

VI. Сабақтың тақырыбы

ХІХғ бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті

VII. Сабақтың жоспары

1.Халық ағарту ісінің дамуы

2. Орыс ғалымдары мен жазушыларының Қазақстанды зерттеуді бастауы

3. ХІХғ І жартысында Қазақ әдебиетінің қалыптасуы

4.Қазақ музыка өнерінің қалыптасуы

5.Материалдық мәдениет

6.Рухани мәдениет

VIII. Электронды оқулық

ХІХғ Қазақстан мәдениеті

ІХ. Тақтада елбасының мәдениетке байланысты сөзі көрсетіледі. Мұғалімнің түсінігі әңгіме-дәріс әдісі бойынша.

Мұғалімнің сөзі

- Мұрагер-ізбасар, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуы. «Ат тұяғын тай басар» дегендей, біздер аталарымыздың аманатын жеткізуші, орындаушы ұрпақтарымыз. Ата-бабалар мұрасын сақтай оытырп, ұлттық құндылықтарымызды, рухани байлықтарымызды, тілімізді, әдебиетімізді, дінімізд, мәдени мұраларымызды, өткен тарихымызды құрметтеп, қастерлеп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуші, жалғастырушы жас ұрпақтармыз!

-Қазақ жерінің Ресейге қосылуы, өлкенің әлеуметтік-экономикалық даму барысына әсер етіп қана қоймай, білім беру, ағарту саласының кеңеюіне, жергілікті халық дәстүрлері мен мәдениетінің жаңа бағыт алуына да барынша әсер етті.

Х. «Дара жол» бағдарламасының жүргізушісі Дана Нұржігіт бізде қонақта.

Жүргізуші Дана Нұржігіт әр топ мүшелеріне сұрақтар қояды.

1 топтың сұрағы: ХІХғ бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениетінде қандай өзгерістер болды?

№3 кесте Халық ағарту ісі

1822 жылы «Сібір қырғыздарының жарғысы»

1824 жылы «Орынбор қырғыздарының жарғысы»

1831 жылы Омбы орысша әскери училище

1831 жылы 18 қыркүйекте

Семей әскери училище

1836ж Қазақтар үшін Өскемен училище интернат

1850жыл

Орынбор Шекаралық комиссиясы жанынан қазақтарға орысша бірнеше мектептер ашылды

2 топтың сұрағы:

Орыс жазушылары мен ғалымдарының Қазақстанды зерттеу жұмыстары қандай нәтижелер берді?

№4 кесте

Орыс ғалымдары мен жазушыларының Қазақстанды зерттей бастауы

В.И.Даль

1833-1841ж

Түркі тілдес халықтардың жазбаларын, ауыз әдебиеттерін үлгілерін жинастырды, әңгімелер, шығармалар жазды. «Бөкей мен Мәулен» повесін жазды.

Орынбор Қазақтарының тұрмысын сипаттады.

А.С.Пушкин

1833ж

1773-75ж Е.Пугачев Орынборда болып, туралы мәлімет жинады. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» поэмасымен танысты. «Капитан қызы», «Пугачев бірлігі» шығармаларын жазды.

П.С.Корелин

1848-49ж

Каспий теңізіне экспедициясы картаға түсірді

А.Бутаков

1848-49ж

Арал теңізіне экспедициясы картаға түсірді

Саяхатшылар:

Е.П.Колпаковский, Н.А.Северцев, П.И.Небольсин

Топографиялық зерттеулермен шұғылданды. Табиғи байлықтарын анықтады. Орыс географиялық қоғамын ұйымдастырды.

Тарих этнографтар

Ғалымдар

А.Левшин

Н.Красовский

Э.Мейер

И.Заволишин

Қазақтардың өмірін зерттеп, тарихи еңбектер басып шығарды.

Фольклоршы, этнограф, саяхатшы

Г.Потанин

А.В.Затаевич

Өмірі мен өнерін зерттеуде «Қазақ халқының 500 әні»,

«Қазақ халқының 1000 әні» шығармасын жазды

1 топтың сұрағы: Қазақ әдебиеті мен музыка өнерінің қалыптасуында қандай ерекшеліктер болды?

«Салыстыру әдісін» қолданамыз, талдаймыз.

№5 кесте Венн диаграммасы

Қазақ әдебиеті және музыка өнері

Әдебиет Музыка

Махамбет Өтемісұлы

1804-1846

Шернияз Жарылғаұлы

1807-1867

Шөже Қаржаубайұлы

1808-1895

Сүйінбай Аронұлы

1822-1895

Ақындар

Жыраулар

Суырып салма

Шешен

Өлеңдерінде енгізілген еңбекшілер өмірін суреттеді

Патша үкіметінің озбырлығын сынады

Махамбет Өтемісұлы

Шернияз

Шөже

Сүйінбай

2 топтың сұрағы:

Салыстыру әдісі

Венн диаграммасы

Мәдениеттің ерекшеліктерін атап беріңіздер?

Мәдениет

Қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен салт дәстүрлері

Шаруашылығына байланысты

«Отпен тазарту»

«Бие мұрындық»

«Қазық майлау»

«Отау қағу»

Отбасына байланысты

«Құда түсу»

«Үкітағар, қарғы бау»

«Ұрын бару»

«Қашар кеші»

«Жылу»

Рухани

Ауыз әдебиеті

Жазба әдебиет

Музыка өнері

Діни наным-сенімдер

Аңыздар, эпостық жырлар, ертегілер

«Кодекс Куманикус»

«Оғызнама»

Өзбек ақыны Хорезмидың «Мухаббатнамасы», Кутбтың «Хұсрау мен Шырыны», Дүрбектің «Жүсіп-Зылиха» шығармалары

Күйлер:

«Ескендір»

«Қамбар батыр»

«Шора батыр»

«Жошы ханның жортуы»

«Ақсақ құлан»

«Ел айырылған»

«Сағыныш»

Т.б.

Ислам дінінің суффизм тармағының таралуы ислам дінінің тез дамуына әсер етті. Ислам мен шаманизмнің діни наным сенімдері қатар өмір сүрді.

Материалдық

Материалдық мәдениет кезінде кез-келген халықтың шаруашылығына байланысты болады. Қазақ халқы материалдық мал мәдениетінің бір саласы мал шаруашылығымен және егіншілікпен, үй кәсіпшілігімен, қолөнермен байланысты күнделікті еңбек құралдары болып табылады. Қазақ халқында дамыған қолөнер салалары: тоқымашылық, киіз басу, ағаш, металл, сүйек және мүйіз өңдеу - көшпенді халықтың күнделікті тұрмысында белді орын алды.

Киіз үй - материалдық мәдениеттің дәстүрлі жалғасы. Әрбір отбасы өздері жасап отырды, арба үстіне жасалған киіз үйлері де болды. Қазақ халқының киім-кешектері негізінен мал өнімдерінен жасалған. Материалдық мәдениеттің негізгі бір көрсеткіші - тағам түрлері болады. Қазақстанда болған Европа саяхатшылары ол туралы жазған.

«Сиқырлы қоржын» ойыны

Оқушылар қоржыннан асық алып өлең айту, күй орындау өнерлерін көрсетеді.

№1 асық - өлең айту

№2 асық - күй тарту

№3 асық - мақал-мәтелдер айту

№4 асық Алтын асық - ән айту

«.. Қазақта өлең атасы - Абай, күй атасы - Құрманғазы десе, ән атасы - Әміре деп кесіп айтуға болады. Әміре сынды топтан озған тұлпардың аты қазақ халқының жүрегінде мәңгі өшпейді.»

Мұқатай Тоқжігітов

«Қазақ халқы табиғатынан әнші халық, маған бар қазақ даласы ән салып тұрғандай»

Г.Потанин

Музыка адаммен бірге жасап, бірге қайнасып келе жатқан ұлы құбылыс.

Абай атамыз айтқандай:

«Туғанда дүние есігін ашады өлең,

Өлеңмен жер қойныңа кірер денең.»

Жаңа сабақты бекіту

1.Мәдениет дегеніміз не?

2.ХІХғ - осы дәуірдегі мәдениеттің айырмашылықтары неде?

3.2017ж өтетін ЭКСПО жайлы не білесіңдер?

Сабағымызды қорытындылай келе ЭКСПО жайлы қысқаша баяндап кетейін.

ЭКСПО атауы - өзінің аты айтып тұрғандай, «экспонат» деген сөзден шыққан. Қазақшаласақ, жәдігер болады, яғни ол - жер жүзін мекендеген барша халықтардың өмірдің түрлі саласында қол жеткізген жетістіктерін, жәдігерлерін көрсететін алаң. Онда ЭКСПО-ның кезекті таңдаған тақырыбына орай жұрттың бұрынғы-соңғы жеткен жетістіктері көпшілік назарына ұсынылады.

Мысалы, 1862 жылы Лондонда болған ЭКСПО-да жұрт алғашқы тігін машинасымен танысқан. 1876 және 1893 жылдардағы Филадельфия Чикаго (АҚШ) ЭКСПО-сында жұрт назарына тұңғыш телефон аппараты және алғашқы электр қуатымен жарықтандыру жүйесі ұсынылған. Ал енді бүгінде әлем жұртшылығы қолданып жүрген «телевидение» деген сөзді қолданысқа 1900 жылы Париждегі көрме кезінде орыс инженері К.Перский өндірген екен.

Бекітілген тақырыбына қарай көрмелерге қолөнер, бейнелеу өнері, өнеркәсіп, жаңа технология туындылары, түрлі пайдалы қазбалар мен олардан алынған өнімдер де қойылды. Адамзатты алаңдатып отырған экология, урбанизация сияқты жаһандық проблемаларға қатысты жаңалықтарда осында талқыға түседі.

1889 жылы ЭКСПО кезінде Франция әйгілі Эйфель мұнарасын жұрт назарына ұсынған бүгінде бұл мұнара Париждың символы.

Осы кезде 1925 жылғы Париждегі көрмеде өнер көрсеткен әнші Әміре Қашаубаевтың «Балқадиша» әні оқушыларға ұсынылады. ЭКСПО-2017 Астана туралы бейнефильм көрсетіледі.

«Әміре Қашаубаев - қазақ әншілерінен шет елдерге шығып, өнерін көрсету мүмкіндіктеріне ие болған бірден-бір тұңғыш адам.»

А.В.Затаевич

«Әміре - ұлы әнші, азамат. Оның өмірі мен қимылы әлі де зерттеле түседі. Ол жөнінде талай кітаптар, дастандар жазылмақ. Оның аты ән мектебінде мәңгі қалды.»

А.Қ.Жұбанов

V. Қорытындылау, бағалау.

Оқушыларға бағалау қағазы таратылады, өзара бағалау парағы арқылы топбасшысы оқушыларды бағалайды.

VI. Үйге тапсырма беру.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

СОЗАҚ АУДАНЫ ӘКІМДІГІНІҢ БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ

Ә.МОЛДАҒҰЛОВА АТЫНДАҒЫ ЖАЛПЫ ОРТА МЕКТЕБІ

КОММУНАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ

АШЫҚ САБАҚ

ТАҚЫРЫБЫ:

ХІХ ғ.БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ

ТАРИХ ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМІ

БАЙРХАНОВА САРА