Доклад Сабақтағы тиімді әдіс-тәсілдер

Мемлекеттік тілді білу - заман талабына сай оқытудың тиімді жолдарын пайдалану.

Жұрынтаева С.Б. қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

Ақмола облысы

Көкшетау қаласы, № 6 орта мектеп

"Тілден артық қазына жоқ,

Тілден артық қасиет жоқ"

Н.Ә.Назарбаев

Тілді білу ұлтаралық қарым-қатынасты, мәдениетті жақсартады.

Тіл туралы Заңға сәйкес республикада мемлекеттік тіл - қазақ тілін дамыту, қоғамдық ортада оның әлеуметтік қолдану аясын кеңейту, республикада тұратын түрлі ұлттардың қарым-қатынас құралына айналдыру мақсатында көптеген маңызды істер жүзеге асырылады. Соның бірі - ұлт мектептерінде, әсіресе, орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту.

XXI ғасырда білім беруді дамытудың жолдары белгілі ол әр түрлі білімдік технологияларды пайдалану, толық әрі объективті педагогикалық теориямен жеткілікті түрде қаруланып, практика жүзінде дұрыс және тиімді пайдалана білу.

Қазақ тілін оқытудағы алдыма қойған басты мақсатым: өзге ұлт өкілдерінің сөздік қорын байыту, қазақша ауызекі дұрыс сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету, бір-бірімен сөйлесуге, оқығанын, көргенін, естігенін қысқаша әңгімелеп беру үшін ең тиімді жолдарын қолдану. Қасиетті тіліміз мемлекеттік мәртебеге ие болып, қазіргі заманымыздың талабына сай, өзге ұлт өкілдерінің тілімізге деген көзқарасы да өзгеріп, тіл үйретуге деген ынталары арта бастады. Осы жағдай да қазақ тілін үйретуге үлкен әсер етті.

Тілді оқытуда алға қойған мақсатыма жету үшін төмендегі тұжырымдаманы басшылыққа алдым:

білім деңгейін

1. Әр тұлғаның қабілетін айқындау

мүмкіншілігін

жетістіктерін

2. Дара тұлғаның қабылдау

бойындағы кемшіліктерін

қиындақтарды жеңуге

3. Оқушыға көмектесу

кемшіліктерден арылуға

Халқымыздың рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлының "Мұғалім әдісті көп білуге тырысу керек. Оларды өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек" деген сөзін басшылыққа ала отырып, мен мынадай әдіс-тәсілдерді сабақта пайдалана жүріп тиімді деп есептеймін:

Ұжымдық

оқыту

әдісі

Дамыта

оқыту

әдісі

Көрнекілік

әдісі

Деңгейлеп

оқыту

әдісі

Сабақтарда

қолданылатын

әдістер

Тірек-

сызба

әдісі

Ойын әдісі

Тест әдісі

1. Ұжымдық оқыту әдісі негізін салған А.Н.Ривин, ал қазіргі кезде бұл әдісті жалғастырып насихаттаушы В.Н.Дьяченко. Бұл әдіс тиімді, өйткені оқушылар бағдарлама көлемінде әр түрлі тапсырма алып, оларды өз беттерінше меңгереді. Содан соң мұғалімге тапсырады. Мұғалім тыңдап, қанағаттанғанмен кейін әр оқушы өз бетінен көршісімен талдайды, яғни көршісіне түсіндіреді. Әрі қарай құрам тағы да алмасады осылайша бүкіл сынып бірін-бірі оқыта отырып, бағдарламалық материалды бірлесіп меңгеруге мүмкіндік алады.

Мысалы "Көктем" деген жыл мезгілдеріне байланысты тақырып бойынша оқушылар әр түрлі тапсырмаларды орындап, көктем туралы мәтін құрастырып, бір-біріне әңгімелеп, қорыта келгенде осы жыл мезгілдеріне ғана тән ерекшіліктерін анықтайды.

2. Дамыта оқыту әдісі Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов жасаған оқушыларға білімді дайын күйінле бермей, оларды ойлантып, іздендіру арқылы меңгеруге ұмытылу ұсынылады. Мысалы, Не қатты? Не ащы? Не суық? Не жұмсақ? Не ыстық? Не жылы? деген сұрақтар қойылған кезде, оқушылар ойланып, білімдерін жинақтап, содан соң жауап беруге тырысады.

3. В.Р.Шаталовтың тірек-сызба әдісі да тиімді. Сыныптағы тақтаға салынған сызба нұсқа арқылы сабақты түсіндіру. Мысалы: "Көктем", "Наурыз" тақырыптарына тірек сөздерді оқушылардың өзіне жазғызып, мұғалім толықтырып отырады.

бәйшешек ағаш жылы табиғат адамдар мейрам

Көктем

Наурыз

ұя ериді құстар теңелді Ұлыстың ұлы күні

Профессор-зерттеуші Ж.Қараевтың деңгейлеп оқыту технологиясы да өте тиімді. Осы әдіс бойынша әр оқушы өзінің біліміне сәйкес тапсырмаларды алып, орындайды.

Қызыл, жасыл, сары түсті кеспелерге немесе қызықтыру үшін бағдаршам түрінде салынған суретке деңгейлеп тапсырмаларды жазып, оқушыларға ұсынамын. Әр оқушы өз деңгейіңе сәйкес тапсырманы таңдап алады және келесі жолы барлық тапсырмаларды орындауға қызығып тырысады.

Мысалы:

1. Жаз туралы әңгімелеу - қызыл түсті

2. Жаз (пришла) жазда (день) ыстық болады - жасыл түсті

3. Жазда балалар қайда барады? - сары түсті

Ойын технологиясының маңызы зор. Әсіресе бірінші сынып оқушылары үшін, олар жаңадан оқу үрдісіне үйреніп келе жатқан бүлдіршіндер.

Сондықтан ойының барлық түрлерін пайдалану тиімді.

Ойын технологиясының түрлері:

1. ситуациялық ойындар;

2. халық педагогикасы;

3. ой-қабілеттерін арттыру.

Ал дидактикалық ойындар өзге ұлт өкілдеріне тілді үйретуде мәселенің түйінін есте сақтауға көмектеседі, өйткені дидактикалық ойындарда оқытуға тиісті мәселенің өзегі, түйіні беріледі. Сөзбен толық түсіндірілген мәселенің дидактикалық ойындардағы түйіні әрі есту, әрі көру сезімдерінің қатысуына байланысты есте нақтырақ сақталады. Оқушы ойында өзін қалай ұстаса, алдағы жұмыстан да солай әрекет қылады.

Мысалы, "Дыбыстар мен әріптер" деген ойын сөздерді буынға бөлуге үйретеді, "Моншақ тізу" ойыны арқылы жуан, жіңішке түбірлі сөздер тақырыбына пысықтау. "Менің көршім кім?" деген ойын арқылы сөйлемдегі сөздердің орын тәртібін бекітуге пайдалануға тиімді көмектеседі.

"Балаларды оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз" және "Оқу мен тәрбие егіз" деген сөздерді басшылыққа ала отырып, ұлттық ойындарды пайдалану да тиімді.

Қазіргі заманымыздың талабына сай қазақ тілі пәні сабағын оқытудың сапасын көтеру ақпарат технологияның берері көп. Қазақ тілі пәніне арнап шығарған электронды оқулықтар санын, түрін көбейту - бізге міндет. Интерактивті оқыту тәсілдері күнделікті өмірге енсе, жаңа қоғам сұранысына мектеп жауап бере алады. Интерактивті оқыту әдісі - оқушының оқу үрдісін ұйымдастыруға толық қатысатын белсенді тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік ашады. Мұнда мұғалім бұрынғыдай дайын білімді бермейді, оқушыларға өз бетімен ізденуге нұсқау ғана беріледі. Мұғалім оқу үрдісін ұйымдастыруда оқушының тек көмекшісі болады. Қазақ тілі сапалы дәрежеге көтеруге мүмкіндігі мол дүние - интернет жүйесі. Интернетті қазақ тілін оқытуда пайдалану тиімді, өйткені, өзге тілді аудиторияда оқыту ісін тез арада жетілдіру және оны пайдалануға қолайлы. Сондықтан да оқушылар сапалы білім беру ісін жаңа талап тұрғысынан өзгертіп, оқыту тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруға міндеттіміз.

Оқушының оқуға қалай

үйрету

Оқу нәтижесін

анықтау

Не үшін оқыту?

Білім сапасын

қамтамасыз

ету жолдары

Оқу үрдісін

ұйымдастыру

Алынған

нәтижелер

Білім сапасын қамтамасыз ету жолдарының ерекшелігі неде? Мәселе, " Не үшін оқытамыз?" деген сұраққа жауап алудан басталады. Бұл сұраққа жауап ретінде алынатын соңғы нәтижелер нақтыланады. Бұдан кейін шешілетін мәселе " Оқушыны оқуға қалай үйрету? " деген сұрақпен байланысты. Демек мұғалім негізінен оқушыларға жүйеленіп өнделген оқу материалын дайын күйінде ұсындайбайды, баланы өз бетімен білімді іздестіруге керекті қасиеттерімен қаруландырады.

Өзге ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйрету кезінде оқушылардың жас ерекшелігін ескерген өте тиімді. Мысалы, бастауыш сынып оқушылары өлеңді жаттап, есіне сақтау үшін оны жазады немесе сурет қылып салып береді, сөзжұмбақ жасайды. Орта буын оқушылары өз мүмкіншіліктеріне қарай шығармашылық жұмыстарымен айналыса бастайды. Жоғарғы буын оқушылары оқулықтарда жоқ материалдар іздейді, тақырыбын алып, өздері ізденіп, жазып әкеледі.

Қорыта келгенде, қабілетті, дарынды оқушыларды таба біліп, әрқайсысына жеке тұлға ретінде қарап, олардың өздеріне деген сенімін арттырып, өзара қатысты жақстартып, ата-ана-мектеп-оқушы-ұстаз байланысын жоғары ұстап, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқушының білімге ынтасын арттыру қажет. Ең бастысы, табиғаттың адамзатқа берген тамаша сыйын одан әрі дамытып, ерекше қабілетті оқушыны дарынға айналдыра білейік дегім келеді.