Внеклассное мероприятие, посвяшенное 45 -летию со дня трагической смерти легендарного лётчика-испытателя Амет-хана Султана Родины славный Сокол

СЫНЫФТАН ТЫШ ТЕДБИР

ЭКИ ДЕФА КЪАРАМАН, ЭФСАНЕВИЙ УЧУДЖЫ-СЫНАВДЖЫ

АМЕТ-ХАН СУЛТАННЫНЪ 95 ЙЫЛЛЫГЪЫНА БАГЪЫШЛАНГЪАН

«ВАТАННЫНЪ ШАНЛЫ ШАИНИ»

(«РОДИНЫ СЛАВНЫЙ СОКОЛ»)

Макъсат: 1.Талебелерни энъ мешур учуджы-сынавджы,полковник,Эки дефа Къараман Амет-Хан Султанныъ аятынен таныш этмек; Ватан ичюн ян-янаша дженкте урушкъан,къараманлыкъ япкъан достларынынъ сымаларыны джанландырмакъ;

2.Къараманнынъ балалыгъы кечкен ерлернен таныш этмек; дженкте косьтерген къараманлыгъы акъкъында талебелернинъ бильгилерини зегинлештирмек;

3.Талебелерде ватанперверлик ,миллийлик.садыкълыкъ дуйгъуларыны тербиелемек, Ватанына севги,урьмет ашламакъ.
Корьгезме: фото ресимлер, музыка(йыр «Амет-Хан»), интерактив тахтасы

Эпиграф: «Эдебий яшайджакъ инсансынъ!» Музыка Ф.Алиевнынъ,сёзлери Р.Фазылнынъ «Амет-Хан» йыры динълене.

Оджа:

Урьметли талеблер, мусафирлер! Бугунъ биз эфсаневий учуджы-сынавджы,Советлер Бирлигининъ Эки дефа къараманы Амет-Хан Султаннынъ 95 йыллыгъыны къайд этемиз.

Амет-хан Султан 1920 сенеси октябрь 25-те Алупка шеэринде , адий ишчи къарантасында догъды. Совет ордусында 1939 сенесинден берли,1940 сенеси Качи арбий-авиация мектебини битире ве дженкнинъ биринджи куньлеринден джебэге кете.

Талебе:

Къара денъиз толкъунында,

Чатыртавнынъ салкъынында,

Отькен онынъ сабий чагъы.

Дагъыстандаки дагълылардан лак миллетине менсюп яш осьмюр Султан да бойлелерден бири эди. 1889 сенеси он эки яшында бакъымсыз къалгъан бу осьмюр озь улькесини терк этип, ялы боюнда пейда ола. Озюне иш тапа. Алупкада ве онынъ этрафындаки койлерде юрип, адамларгъа хызмет эте.

Йыллар кече, Султан бу ерге алыша, ерли къырымтатар тильни огрене, адамларнен достлаша. Чокъкъа бармай, Султан он алты яшындаки Насибеге эвлене.О, багъчеван Бекир Садланынъ къызы Насибе эди.

Талебе :

Алупка аджайип дияр. Йылдызлы дженюп кокю, къокъулы ава, серин акъшамлар, ай-ярыкъ геджелер. Баарь,дерсинъ,кечип кетмей,токътап къалгъан, алемни чечеклер къаплагъанлар: акъбардакълар,мелявшелер,ал чырайлы гуллер,къаранфиллер,бири-бирине къошулып кулюмсирейлер…Инсанны хошландырыджы парлакъ ренклер.

Саналаштырма(Амет-Хан Султаннынъ балалыгъындан бир лефха)

Талебе:

Къазан къайнар- къашыкъ ёкъ, айненни,

Бала агълар- бешик ёкъ, айненни,

Юкъла,балам, юкъла сен, айненни,

Осип етсенъ - ишинъ чокъ, айненни.

2

1919 сенеси. Къырым аля къалабалыкъ. Иште бойле къалабалыкъ вакъытта, 1920 сенеси октябрь айынынъ 25-де Алупкада, ялы боюнынъ козьяшлы куньлеринден биринде Насибе огълан догъура.

Насибенинъ истегине бинает, баланынъ адыны Амет къойдылар. Султаннынъ эвине бала хайырлап кельгенлер: «Тьфю,тьфю, машалла, назар тиймесинъ! Козьлери зейтун киби. Бабасына къуванчы, анасына таянчы олсун! Йигит олсун,батыр олсун! Дестанларгъа сатыр олсун!»- дей эдилер.

Амет:

-Ана, мен денъизджи оладжагъым,- деди.

Насибе:

-Яхшы огъланджыгъым! Яхшы окъу,оджанынъ сёзюни динъле,-деди Насибе.

Талебе:

О, гузель окъуй эди. Лякин чаялыгъы башкъа шейлерден даима устюн эди.1938 сенесининъ кунешли яз куньлеринден биринде,Симферополь аэроклубында эки огълан пейда олды.Бири алчакъ бойлу,экинджиси ондан бираз иридже.Олар кимге мураджаат этмеге бильмей,янларына узун бойлу адам кельип:

Адам:

-Сизге ким керек?-деп сорады.

Талебе:

Джевап ерине огъланлар элиндеки ёлланманы косьтердилер.Адам ёлланманы козьден кечирип, оларгъа дикъкъатнен бакъты.

Адам:

-Юрюнъиз,меним пешимден,-деп, йигитлерни идареге алып кетти.

3

Талебе:

Идареге киргенлеринен,яшлар андаки адамларны корип, бираз шашмаладылар.Амет-хан къолундаки кягъытны сарышын кишиге узатаракъ:

Амет:

-Мен учмакъ истейим.Къырыджы-учуджы олмакъ истейим,-деди къатты давушнен.

Идаредекилер:

-Къайда чалышасынъ?- деп сорады.кягъытны алгъан киши.

Амет:

-Паровоз депосында уста ярдымджысы олып чалышам,-деди Амет.

Идаредекилер:

- Не ерде догъдынъ?

Амет:

-Алупкада.

Идаредеки:

-Адынъ Амет,ойлеми?

Амет:

-Ойле…- деди де, токъталды.

Талебе:

-Анасынынъ онъа эксери вакъытта, Амет-хан огълум, деп мураджаат этмеге севгенини хатырлады.»Я адымны ойле яздырсам не ола?Амет-хан деп адым айтылгъанда, эр сефер анамны хатырларым.»

Амет:

-Ойле, адым, догърусы, Амет-Хан, фамилиям-Султан.

Идаредеки:

-Ханларнынъ иши чокътан битти,амма коклер Султаны олмакъ истесенъ, мен онынънен разым.Сен меним отрядымда олурсынъ.Ярындан дерске кириширмиз,-деди.

4

Талебе: Эки къанат (А. Адиль)

Мен шаиним

Мени тута

Ильде эки къанатым.

Бири-анам.

Бири-Ватан,

Олар меним аятым.

Талебе:

Бири-шималь

Бири-дженюп,

Бири-гедже,

Бири-танъ.

Бири-шеит,ольмез Муса,

Бири-батыр Амет-Хан!

Къараман акъкъында презентация кесьтериле.

Талебе:

Амет-Хан Султан 1971 сенеси февраль 1-де янъы «Ту-16» учакъны сынагъан вакъытта экипажнен берабер эляк олды.

Дженктен сонъ Амет-Хан султан энъ янъы учакъларны сынады,170 учакъны кокке котерди.1945сенеси июнь 30-да Амет-Хан Султангъа япкъан къараманлыкълары ичюн экинджи «Алтын Йылдыз» медалини берелер.1961 сенеси СССР Девлет мукяфатына наиль ола. О, алтын йылдызларнен, учь Ленин орденинен,беш Къызыл байракъ,Александр Невский,биринджи дереджели Ватан дженки, Къызыл йылдыз орденлеринен,медаллернен мукъяфатланды.Эдебий энъ Аля учуджылар джедвелине кирсетильди.

5

Талебе:

1944 сенеси майыс 18-де Алупкада, саба танъда Амет-Ханнынъ къарантасыны сюргюн эткенде командарм Тимофей Хрюкин ярдым этти. Бир шейге бакъмадан Амет-Хан Султан эр вакъыт озь къырымтатар халкъынен берабер эди. 1960 сенеси Миллий арекет иштиракчилернинъ мураджаат наме мектюбинде Амет-Хан Султаннынъ имзасы джедвельде биринджи язылгъан.Чокъ языкълар олсун ки,Симферопольде Амет-Хан Султаннынъ эйкели аля бугунь тикленильмеди.

Талебе:

Амет-Хан Султан

Ватан огълу,намлы шаин

Гъайып этти азмы хаин?!

Севиндирип, совет илин.

Мавы кокте учкъан сайын!!

Отта янмаз,сувда сёнмез

Ялкъын юрек ватан яшы,

Ольгенде де енъип ольген

Мусаларнынъ къан къардашы!!!

Халкълар бугунь тапа гъурур,

Олар берген батырлыкълар

Битмез дестан,ольмез бир йыр!

(Ленин байрагъы.1958 с.сентябрь28)

6