Шоқан Уәлиханов

Сабақтың тақырыбы: Шоқан Уәлиханов. Сабақтың ұраны:«Шоқанның іші-алтын, сырты-күміс.»

Сабақтың мақсаты:1.Балалардың Шоқан Уәлиханов жайында алған білімдерін тексере отырып, сабақтың тақырыбы бойынша қорытып, бекіту.

2.Сөздер,диалог,әңгіме,аударма арқылы балалардың сөздік

қорын байыту,сөйлеу тілін жетілдіру , грамматикалық тақырып бойынша сауатты

лығын арттыру.

3.Балаларға Шоқан Уәлиханов қазақ халқының ұлы ғалымы

екенін тамашалату , ғылым саласында қосқан үлесін үлгі ету, өнер адамдарына де-

ген сүйіспеншілігін арттыру , басқа ұлт өкілдерімен осы ұлы ғалыммен , оның өнері

мен таныстырып , құрметтеу , сыйлау сезімдерін ояту.

Көрнекілігі: карта,портрет,суреттер,«қоржын», карточкалар, мәтін, сөзжұмбақ, тірек

схема.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:Сәлеметсіздер ме!Отырыңыздар!

Бүгін сабақта кім кезекші?Сыныпта кім кезекші?Бүгін кім жоқ?Бүгін нешесі ? Аптаның

қай күні ?Қазір жылдың қай мезгілі?Күз айларын ата.Бүгінгі ауа-райы қандай?

Сабақтың мақсаттарымен таныстыру: Бүгін біз,балалар,сөздерді «қоржын» ойыны

бойынша тексереміз, аударамыз, синоним,антонимдерді қайталаймыз.Карточкалар

бойынша сөз тіркестерін,сөйлемдер құрастырамыз,диалог,сұрақтарға жауап береміз,

әңгімелейміз,мәтінмен жұмыс жүргіземіз,тапсырмаларды орындаймыз ,»Ол қандай

мамандық?»деген сөзжұмбақты шешеміз,Шоқан Уәлиханов»Сегіз қырлы-бір сырлы»

дегенге әр әдістер бойынша келу.

Кіріспе әңгіме:Балалар,Шоқан Уәлиханов 1835 жылы Қостанай облысында Құсмұрын

деген жерде туған.Ол ғалым,суретші,қазақ тарихын және өнер зерттеушісі,этнограф,

географ,тарихшы,саяхатшы,жазушы,ақын.Осы көрмеде Шоқанның суреттері бар. Шоқан

қазақ халқының тарихын ғана емес, басқа -қытай , қырғыз , дұнған , ұйғыр халықтары-

ның тарихын зерттеген.

Сабақтың ұраны : Енді ,балалар, сабақтың ұранымен танысамыз . Қазір мен оқимын , сосын қайталап аударамыз.»Шоқанның іші алтын-сырты күміс.»Осыны аударғаннан кейін балалардан ұранның мағынасын қалай түсінетіндіктерін сұраймын.

Мақал- мәтелдер: Балалар , өнерлі адамдар туралы қандай мақал-мәтелдерді білесің

дер? «Өнерліге өлім жоқ», «Өнерлінің өрісі ұзақ», «Ер есімі - ел есінде «,»Ер ісімен ,

құс қанатымен «,»Әр заманда - бір көреген».

Шоқан - өте білімді , оқымысты адам. Ол ғылымның әр саласына үлес қосқан. Осы сөз

Шоқанның сөз асылын білгенін көрсетеді.Ол қазақ ауыз әдебиетіне қосқан 300 жуық мақал-мәтел;200 -ден астам сөз тіркесін жазған.

Суретшілік өнер, тарихшы , географ , саяхатшы- Шоқанның сегіз қырының бірі ғана .

Шоқан өте сымбатты , кескінді , кішіпейіл , мейірімді адам болған . Ең жақын достары

орыс ғалымдары Достоевский мен Семенов Тянь- Шанский.

Дәптермен жұмыс : Енді жұмыс дәптерлеріңді ашып , бүгінгі күнді , сабақтың тақыры

Бын, ұранын көшіріп жазыңдар .

Сөздермен жұмыс : Біз алдында қазақ халқының мақал - мәтелдерін еске түсірдік ,

енді қазір қазақтың қол - өнер затымен танысып , «Қоржын « ойынын ойнаймыз .

Асықтар орнына асықтарлық суреттеріне сөздер жазылған .

«Қоржын» ойыны : Сөздерді оқып аудару , синоним және антонимдерді табу , ажыра

ту . Ғалым - оқымысты-ученый

Қайталанбас - неповторимый

Белгілі - әйгілі - атақты - ұлы

Тұлға - бейне - образ

Тұңғыш - алғаш - бірінші

Зерек - алғыр -способный

Ілім - білім - знание

Шын - рас - правда

Айрықша - ерекше - особенно

Памятник - мүсін - ескерткіш

Современник - замандас

Пик - шоқы - төбе -шыңрау

Всесторонний - сегіз қырлы - жан жақты

Басы - аяғы -начало - конец

Дос - жау - друг - враг

Алғашқы - соңғы - начало - конец

Биік - аласа - высокий - низкий

Байқатады - көрсетеді - показывает

Ауылдарға бөлу : Балалар,мен сендерді 4 ауылға бөлемін.

1ауыл - Шоқан Уәлихановтың ауылы

2ауыл - Ұлы жүз - Төле би ауылы

3ауыл - Орта жүз -Қазыбек би ауылы

4ауыл - Кіші жүз -Әйтеке би ауылы

Карточкалармен жұмыс : топпен жұмыс,әр топқа тапсырма беріледі.

1.Осы тірек сөздерді пайдаланып , сөз тіркестерін құрастыру.

Суретші - саяхатшы - фольклорист

Географ - ШОҚАН - зерттеуші

Ғалым - этнограф - жазушы

2.Сөйлемдерді дұрыс құрастыру.

Құсмұрын деген бұлағы , көлі бар

Ол Құсмұрын атанған

Шоқан Уәлиханов мүлде өзгеше

Құсмұрынның қазақ халқының ұлы ғалымы

Бұл өлке Қостанай облысында

Құсмұрын табиғаты жердің аты

3.Мәтін бойынша диалог құрастыру.Пармен жұмыс , тақырып бойынша

Бір оқушы сұрақ қойып , екіншісі - жауап береді.

4.Берілген тақырыптарға әңгіме құрастыру.

1.Шоқан Уәлиханов - ғалым.

2.Шоқан - суретші.

3.Шоқан - қазақ өнерінің зерттеушісі.

Ескерту диктанты : Балалар,соңғы сабақта біз Шоқан Уәлихановтың сөзін жаттадық,

Қазір мен бір рет оқимын , сосын оқушы оқиды , сосын ескерту диктант жазамыз .

Сергіту сәті : «Ол қандай мамандық ?» ойыны.

Ал - ғым -

Шіре - тсу -

Шыжа - уз -

Его - граф -

Лорист - лькоф -

Мәтінмен жұмыс : Балалар , әр партада мәтін бар .Мәтін бойынша жұмыс түрлерін

орындау :

1.Мәтінді оқу , аудару,сұрақтар қою .

2.Тақтаға шығып , схема бойынша әңгімелеу.

Тірек схемамен жұмыс : Балалар , Шоқан Уәлиханов туралы өте көп мәліметтер бар.

Шоқан Уәлиханов - саяхатшы , зерттеуші , ғалым .Ол көп халықтың тарихын , фолькло

рын зерттеген,көптеген материалдар жинаған. Қытай, Қырғызстан,Қашғария елдеріне

1858 жылы 22 мауысымда сапарға шығады .

Осы сапарды 4 кезеңге бөлуге болады .

1 кезең - 1858 жылы 22 мауысымнан 14 қыркүйекке дейін Қытай елінде болған.

2 кезең - 14 қыркүйектен - 1 қазанға дейін Қырғызстанда болған.Шоқан қырғыз

Халқының асыл мұрасын «Манас» жырын алғаш рет жатқа түсірді.

3 кезең - 1858 жылы 1 қазаннан 1859 жылы 11 науырызға дейін Қашғария елінде

болған .

4 кезең - 1859 жылы 12 науырыздан 12 сәуірге дейін созылады . Шоқанның «Іле өлке

сінің географиялық очеркі '', «Жонғария очерктері'',»Қырғыздар туралы жазбалар»,

« Ыстықкөл сапарының күнделігі '', т.б. зерттеулері бар .

Дәптермен жұмыс : Балалар , Шоқанның сапарының осы 4 кезеңдерін дәптерге көшіріп жазыңдар.

Тест - әдісі : тест - әдісін жүргізіп , тексеріп,бағалаймыз.Парақтарды ауыстырыңдар ,

Сендер өлшемдеріне қарап , бір - біріннің білімдерін бағалайсыңдар.

Қорыту : Сабақты қорыту, бекіту мақсатында өзім жасаған сөзжұмбақты шешкіземін .

Үйге тапсырма : Ұранды жаттау,сөзжұмбақ жасап келу.

Бағалау : Оқушылардың білімдерін бағалау.

Шоқан Уәлиханов

(1835 - 1865 ).

Шоқан Уәлиханов 1835 жылы Қостанай облысының Құсмұрын деген жерінде туған.Оның әкесі Шыңғыс 1847 жылы Омбы қаласындағы кадет корпусына оқуға

береді. 1853 жылы жас Шоқан кадет корпусын үздік бітіріп , офицер шенін алады .

1853 жылы Уәлиханов Құлжа , Ыстықкөл , Алатау өңірлеріне экспедицияға шығады. Сол жерлерде тұратын халықтардың тарихын , әдет - ғұрпын зерттейді .

22 жасар Шоқан 1857 жылы Ресей Географиялық қоғамының мүшесі болып

сайланады .Шоқанның «Жонғария очерктері ", « Қырғыздар туралы жазбалар", «Ыс

тықкөл сапарының күнделігі " т.б. ғылыми еңбектері бар , 1865 жылы Лондонда

ағылшын тілінде басылып шықты . Шоқанның көптеген картография жұмыстарына

кіргізген жаңалықтары , көптеген қазақ ауыз әдебиетіне қосқан мақал - мәтелдері,

сөз тіркестері бар .

Семенов - Тянь - Шанскиймен , Достоевскиймен дос болды . Дүниежүзілік ғылымға елеулі үлес қосқан Шоқан Уәлиханов 1865 жылы сәуірдің 10 -нда Талды

қорған облысы Матай тауының етегінде қайтыс болған .

үздік - отлично

елеулі үлес - весомый вклад

Тақырып: Шоқан Уәлиханов

1 - нұсқа

1.Шоқан нешінші жылы туған ?

А) 1830;Ә)1835;Б) 1845

2.Шоқан қай жерде туған ?

А)Құсмұрын; Ә)Қостанай; Б)Көкшетау

3.Шоқанның шын аты кім ?

А)Еркетай;Ә)Мұхамедханафия;Б)Мұхамеджан

4.»Шоқы , Шоқан "қандай мағынаны білдіреді ?

А)шоқыдай биік ; Ә)аса көрікті ; Б) судай таза

5.Шоқан бала жастан қандай болды ?

А)зерек; Ә)нашар;Б)аңқау

6.Шоқан бірінші рет қай елге саяхат жасады?

А)Қазақстан Ә)Қырғызстан ; Б)Қытай

7.Шоқанның қанша суреті сақталған ?

А)300;Ә)200;Б)250

8.Шоқанның суреттері қай кітапта басылып шықты ?

А)»Шоқан және өнер «, Ә)Шоқан - этнограф «,Б)»Шоқан - асқан жазушы «

9.Шоқан қандай суретші ?

А)көркем суретші Ә)ақын жанды; Б)әйгілі суретші

10.Шоқанның әкесі кім ?

А)Шыңғыс ;Ә)Уәлихан;Б)Өскенбай

11.Нешінші жылы кадет корпусына оқуға түсті ?

А)1874; Ә)1848 ; Б) 1847

12.Шоқан нешінші жылы Ресей Географиялық қоғамының мүшесі болып сайланды ?

А)1855;Ә)1857; Б) 1875

13.Шоқан не жазды ?

А)Ғылыми еңбек;Ә)сықақ Б)мақала

14.Оның еңбектері қай тілге аударылды ?

А) түрік ; Ә) француз; Б)ағылшын

15. Шоқан қай жылы қайтыс болған ?

А)1855 ;Ә)1856; Б)1865

Тақырып : Шоқан Уәлиханов

2 - нұсқа

1.Шоқан нешінші жылы туған ?

А)1835 ;Ә) 1885 ; Б) 1853

2.Шоқан кім ?

А) ғалым ; Ә ) оқытушы; Б) мұғалім

3.Шоқан 1847 жылы қайда оқуға түсті ?

А)медресеге ;Ә) кадет корпусына; Б) училищеге

4.Шоқан бала жастан қандай болды?

А)алғыр; Ә)нашар; Б)жаман

5.Шоқанның қандай очерктері бар?

А)Манас; Ә)Қытай очерктері; Б)Жоңгария очерктері

6.Ол қайда оқыды?

А) Орынборда; Ә)Қостанайда; Б)Омбыда

7.Шоқан бірінші рет қай елге саяхат жасады?

А)Қыргызстан; Ә)Қазақстан; Б) Ресей

8. Шоқан не жазды?

А)Ғалыми еңбек; Ә)мақала; Б)сықақ

9.Шоқан қай елдін географиялық мүшесі болып сайланды?

А)Қытай; Ә)Ресей; Б)Қазақстан

10.Шоқан кім болуды армандады?

А)әнші; Ә)саяхатшы; Б)мұғалім

11.Оның омірі қандай болды?

А)ұзақ; Ә)жақсы; Б)қысқа

12.Шоқан нешінші жылы экспедицияға аттанды?

А)1853; Ә)1835; Б)1858

13.Шоқанның әкесі кім?

А)Шыңғыс; Ә)Уәлихан; Б)Үскембай

14.Шоқанның анасы кім?

А)Ұлжан; Ә)Ұлпан; Б)Зейнеп

15.Шоқан қай жылы қайтыс болды?

А)1856; Ә)1865; Б)1857

Тақырып : Шоқан Уәлиханов

3-нұсқа

1.Шоқанның шын аты кім?

А)Мұхаметжан; Ә)Мұхаметқали; Б)Мұхамедханафия

2.Шоқан деп кім еркелетіп қойған ат?

А)әкесі; Ә)анасы Б)әжесі

3. Шоқан кім?

А) мұғалім; Ә)зерттеуші; Б)әнші

4.Ол қай жылы дүниеге келді

А)1835; Ә)1845; Б)1836

5.Шоқанның қанша суреті сақталған?

А) 200; Ә) 500; Б) 300

6.Шоқанның суреттері қай кітапта басылып шықты?

А)«Шоқан және өмір»; Ә)«Шоқан және өнер»; Б)«Шоқан және театр»

7.Шоқан қай жерде оқыды?

А)Омбыда; Ә)Астанада; Б)Қостанайда

8.Шоқан нешінші жылы кадет корпусын бітірді?

А)1853; Ә)1833; Б)1855

9.Шоқан кадет корпусын қалай бітірді?

А)үздік; Ә)жақсы; Б)орташа

10.Шоқанның еңбектері 1865 жылы Лондонда қай тілде басылып шыкты?

А) қазақ; Ә)ағылшын; Б)неміс

11.Шоқан не жазды?

А)ғылыми еңбек; Ә)сықақ; Б)мақала

12.Шоқанның достары кім?

А)Лермонтов; Ә)Толстой; Б)Достоевский

13.Шоқан қай жылы қайтыс болды?

А)1855; Ә)1856; Б)1865

14.Шоқан қай жерде қайтыс болды?

А)Қостанай; Ә)Талдықорган; Б)Кокшетау

15.Оның омірі қандай болды?

А)қысқа; Ә)ұзақ; Б)жақсы

Тақырып : Шоқан Уәлиханов

4-нұсқа 1.Шоқан Уәлиханов кім болған?

А)суретші; Ә)инженер; Б)дәрігер

2.Шоқан қай жылы дүниеге келді?

А) 1855; Ә) 1835; Б) 1885

3.Шоқанның әкесі кім?

А) Уәлихан; Ә)Шыңғыс; Б)Уәли

4.Шоқанның анасы кім?

А)Ұлжан; Ә)Айғаным; Б)Зейнеп

5.Ол қай жерде туған?

А)Құсмұрын; Ә)Қостанай; Б)Көкшетау

6.«Шоқы,Шоқан» қандай мағынаны білдіреді?

А)өте көңілді; Ә)шоқыдай биік; Б)аса көрікті

7.Шоқан деп кім еркелетіп қойған ат?

А)әжесі; Ә)атасы; Б)анасы

8.Шоқан нешінші жылы оқуға түсті?

А)1847; Ә) 1874; Б) 1849

9.Шоқан қай жерде оқыды?

А)Қостанайда; Ә)Омбыда; Б)Семейде

10.Шоқан қайда оқыды?

А) мектепте; Ә)кадет корпусында; Б)медреседе

11.Шоқан кім болуды армандады?

А)саяхатшы; Ә)әнші; Б)құрылысшы

12.Шоқан нешінші жылы Ресей географиялық қоғамының мүшесі болып сайланды?

А)1857; Ә)1858; Б)1885

13.Шоканның суреттері қай кітапта басылып шықты?

А) «Шоқан және өнер»; Ә) «Шоқан және табиғат»; Б) «Шоқан асқан жазушы»

14.Шоқан қандай суретші?

А)көркем суретші; Ә)ақын жанды; Б)әйгілі суретші

15.Шоқанға ескерткішті кім қойған?

А)генерал-лейтенант Колпаковский; Ә)генерал Госфорт; Б)генерал-адьюдант фон Кауфман

Дұрыс жауаптар

1-нұска 2-нұска 3-нұсқа 4-нұсқа

1-Ә 1-А 1-Б 1-А

2-А 2-А 2-Ә 2-Ә

3-Ә 3-Ә 3-Ә 3-Ә

4-А 4-А 4-А 4-Б

5-А 5-Б 5-А 5-А

6-Ә 6-Б 6-Ә 6-Ә

7-Ә 7-А 7-А 7-Б

8-А 8-А 8-А 8-А

9-А 9-Ә 9-А 9-Ә

10-А 10-Ә 10-Ә 10-Ә

11-Б 11-Б 11-А 11-А

12-Ә 12-А 12-Б 12-А

13-А 13-А 13-Б 13-А

14-Б 14-Б 14-Ә 14-Ә

15-Б 15-Ә 15-Ә 15-А

Бағалау:

1-2 қате - «5»

3-4 қате - «4»

5-6 қате - «3»

7-8 қате -«2»