The Article What I Saw Heard and Read in Japan

Yaponiyada gördüklərim, eşitdiklərim və oxuduqlarım

Yaponiya (Nippon) sözünün mənası günəş mənşəli deməkdir. Elə yəqin buna görə də onu "Gündoğan ölkə" adlandırırlar. 128 milyon əhalisi olan bu ölkə Sakit okeanda yerləşən 3922 adanı əhatə edir. Dörd böyük ada olan Hönsü, Hokkaydo, Küsü, Sikoku adalarında yerləşir. Mənim səfərim əsasən Naqoya şəhərinə oldu. Bu böyüklüyünə görə Yaponiyanın dördüncü böyük şəhəridir və əsas ada Hönsüda yerləşir. Ümumiyyətlə, böyük sənaye və ticarət şəhərləri bu mərkəzi adadadir. Şimaldan cənuba 3000 km uzansa da şərqdən qərbə bu ölkəni avtomobillə ən uzağı bir saata qət etmək olar.80 faizə qədər ərazisinin meşə, dağlıq olduğu Yaponiya məni isti yağış, tayfun xəbəri, 6-7 bal gücündə səhər saat 5 radələrində zəlzələ ilə qarşıladı. Əlbəttə bunlar hamısı Yaponiyanın Tokio, Naqoya, Nara, Kyoto kimi möhtəşəm şəhərləri, təsəvvürə gəlməz təbiət gözəlliklərinə heyranlıqla tanışlıqdan əvvəl baş verdiyindən asanlıqla unuduldu. Geoloji cəhətdən hələ formalaşan relyefi olduğu üçün vulkanların çoxu burda fəaldır. Bunlar çoxlu sayda termal su mənbələri yaratmışdır və əhəmiyyətli sağlamlıq mərkəzlərinə çevrilmişdir. Gifu şəhərində belə bir cənnət güşədə oldum. Bir müəllim kimi təhsil, elm və mədəniyyet sahələri ilə maraqlandım, müşahidələrimi apardım.Ölkənin özünün qədim yomon mədəniyyəti, Asiya, Avropa Şimali Amerika mədəniyyətlərinininin təsir etdiyi müasir mədəniyyətə qədər inkişaf yolu keçmişdir. Yaponiya uzun müddət qapalı ölkə olmuşdur.İndi isə müasir geyimli, müasir küçələrdə, müasir maşınlarda gəzən insanların yaşadığı ölkədir. Buna baxmayaraq yaponlar öz adət ənənələrini möhkəm saxlayır, bayram və festivallarda qədim geyimlərini həvəslə geyinib ürəkdən nümayiş etdirirlər, Anjo şəhərində gördüyüm festivalda olduğu kimi. Avqust ayında getdiyim üçün bayramlar, festivallar dövrünə düşdüm. Səhərdən axşama bəzən saat 11-12-ə qədər işləyən yapon işçiləri bayram günlərində əməlli -başlı ürəkdən əylənirlər. Yaponlar çox qonaqpərvərdirlər.Orda olduğum hər gün, hər saat bunun şahidi oldum. Gülərüzlə adamı qarşılayırlar, hər şeyi səylə, həvəslə başa salırlar.Çox mədəni, sakit, dərindən götür-qoy edib, az danışıb, iş görən insanlardır.İşləyən insanlar ciddi geyimləri ilə seçilirlər. Ümumiyyətlə qadınlar və kişilər səliqəli və ciddi geyinirlər. Cavan qızlar oğlanlar isə qərb yönümlü parlaq paltarları və saç üslubu ilə fərqlənirlər. Ölkə boyu tarixi və mədəniyyət nümunələrini nümayiş etdirən muzeylər və sərgilər var.Çox yerlərdə dağların başında gözəl, yaşıl aləmdə samuray qəsrləri ucalır.Gifu və Naqoyadakı qəsr muzeylərdə olarkən onların özlərinin tarix ve mədəniyyətinə hörmət hissləri mənim diqqətimi cəlb etdi .Yaponiya ABŞ-dan sonra ikinci böyük iqtisadi ölkədir və elmi-tədqiqat, texnologiya, maşinqayırma və tibbi tədqiqat sahələrində dünyada qabaqcıl yer tutur. Dünyada üçüncü böyük 130 milyard dollarlıq tədqiqat və inkişaf büdcəsi və təxminən 700.000 tədqiqatçısı var.Japoniya dünyanı sənaye robotlaşmasına doğru aparır. Yaponiyada çox böyük maşınqayırma ölkəsidir və onun istehsal etdiyi maşınlar Toyota avtomobil muzeyi kimi yerlərdə geniş təqdim edilir.Naqoya şəhərində elm və texnika muzeyi sərgisində ən kiçik yaşlarından şagirdlərin bura gəlib möcüzəli eksponatlarla tanış olub və hətta ayrıca dərs güşəsində elmi biliklər alması məndə xoş təəsüratlar yaratdı. İbtidai, orta məktəb və universtetlər burda ilk dəfə 1872- ci ildə yaranmışdır. Bu Meydzi restovrasiyası (1862-1912) dövrünü əhatə edir. Həmin vaxt sequnlar hakimiyyəti devrilib. 1869- cu ildə imperator Kiotonu tərk edib Edo şəhərini paytaxt elan edib və adini dəyişib Tokio qoyub. Tokio Yaponiyanın üçüncü paytaxtdıdır. İlk paytaxt 710-794 cu illərdə Nara şəhəri, 794-1185 ci illərdə isə Kioto şəhəri olmuşdur.Hər iki şəhər indi xarici turistlərin ən çox səfər etdiyi qədim və gözəl məkandır .Burda möhtəşəm məbədgahlar, yaşıllıqlar boyu maralların göyərçinlərin insanlarla birgə gəzdiyi bir diyardır. 1946-ci ildə yeni konstitutsiya qəbulundan sonra 1947-cildən bəri Yaponiyada icbari təhsil gəbul olunub.İbtidai və orta məktəb 6 yaşından 15 yaşına qədər şagirdləri əhatə edir. Bu məktəbləri bitirdikdən sonra şagirdlər üç illik orta məktəbin axırıncı siniflərini oxuyurlar. 70-80% şagirdlər universtetlərə, kolleclərə, ticarət məktəbləri və başqa təhsil müəssisələrinə daxil olurlar.Yaponiyada təhsildə, xüsusilə ali məktəblərə daxil olmaqda rəqabət güclüdür. Ən çox tanınmış universtetləri Tokio universiteti, Kioto Universteti və Naqoya universitetləridir. Naqoya universitetinin gözəl gölü olan geniş yaşıl ərazisi, hündür tədris binaları yataqxana, istirahət və idman mərkəzi binaları məndə xoş təəsurat yaratdı. Burda Pakistandan tutmuş Azərbaycan və Özbəkistan, Latın Amerikası ölkələrindən tələbələr oxuyur. Bunlardan biri də oğlum Emil Məmmədov və həmyerlimiz Fərhad İAgayevdir. Onlar iqtisadiyyat üzrə bu universtetdə təhsil alırlar və Azərbaycanı layiqincə təbliğ edirlər.Nagoya universitetini bizim universitetlərdən fərqləndirən çox şeylər var. Binaların yanında saysız- hesabsız tələbə velosipedləri, giriş qapısında tələbələrin keçidi üçün kart yoxlayıcısı koridorlarda işığın tənzimləyicisi səliqə səhman rahat bir şəraitdən xəbər verir. Belə yerdə tələbə və müəllimlərə ancaq yazıb-yaratmaq oxuyub- öyrənmək qalır. Bir çox Katsuhiko Naito, Hiroko Nonobe, HirokoTakagi, Sato Çitose kimi elm adamları ilə tanış olduğum Yaponiya ölkəsinə hələlik deyirem. Bu ölkədə görməli, eşitməli ,oxumalı hələ çox şeylər var. Hələlik Yaponiya...