Доклад на тему «Gagauz halkın istoriyası, kulturası hem tradiţiya urokların üüretim proţesında eni üüretmäk inovaţiya tehnologiyaların kullanılması. »

Doklad :

«Gagauz halkın istoriyası, kulturası

hem tradiţiya urokların üüretim

proţesında eni üüretmäk inovaţiya

tehnologiyaların kullanılması . »

Avtor : Üüredici II didaktik kategoriyasında

Kongazçik gimnaziyasından

Yularji (Crıstova) Alexandra Afanasyevna .

Üüredici lääzım bütün çalışmak yolu savaşsın kaldırmaa taa üüsek uura kendi profesional kulturasını . Büünkü gündä unutmayarak tradiţional metodları, biz başladık kullanmaa eni strategiyaları, dayanarak enilenmiş kurikulumun istedikleerinä . Üüredicilär lääzım bulsunnar ölä formalar hem metodlar üüretmäk proţesindä, angıları getireceklär en önemli neetä : büünkü üürenici becersin herbir situaţiyada bulmaa dooru yol , düzmää konstruktiv dialog herbirinnän , badaşmaa üürenmektä , iştä , neredä da bulunsa . Üürenici uroklarında lääzım kabletsin ölä bilgilär , ani çıksın şkoladan akıllı , becerikli , êstetik okuyucu , duyan kendini , ani o milletin bir parçası , sevän kendi dilini, halkını hem vatanını . Lääzım duysun ana dilin lafın gözellini , faydasını , aarasın kendi duygularını literatura yaratmalarında , halkın istoriyasında , evelki ,asirlärlcä kurulan adetlerindä hem kulturasında. O beterä lääzım kullanmaa o tehnologiyaları , angıları yardım ederlär üüreniciya dooru annamaa bilgilerin özellini hem faydasını .

Modernizaţiyalı kurikuluma görä lääzım üüretmäk proţesi olsun nekadar taa variantlı :aaraştırmak ,lekţiyalar , praktik işlär grupalarda , seminarlar , iş oyunnarı, pay almak açık uroklarda , prezentaţiyalar , grupalarda hem individual konsultaţiyaları , ama hepsi bunnar lääzim dayansın praktik işlerinä , interaktiv metodların yardımınnan .

En faydalı hem lääzımnı istoriya uroklaarında bu aaşraştırmak metodu , zerä biz üüreneriz halk yaratmalaarını : türküleri, masalları , dastannarı , maanileri , bilmeceyleri , söleişleri - lääzım şükür edelim halkımızı , ani etişdirlär bu zenginnii büünkü günädän , onnarda biz göreriz bizim halkın yolunu hem yaşamasını . Bu aazdan yazılarda var nicä yapmaa çok açıklamaklar.

Söz gelişi , nicä biz kullanêrız aaraştırmak metodunu uroklarda 'Gagauzların küü zanaatları' 5 klasta. Neredä var nicä bulmaa gagauzların eski zanaatlarını ? İlkin uşaklar evdä soruştupêrlar ayledä ,senselelerdä , komuşularda nesoy zanaatları kullanardılar analar- bobalar , dädular ,babular .Topladıynan hepsi zanaatları, göreriz , ani onnarın zanaatlarında var herbir iş : çiftçilik , hayvancılık, ustalık , dokumak, örmäk, balıkçılık , baacılık, başçivancılık, satıcılık, yapıcılık , çobatarlık , incäzanaatlık hem taa çok başka. Düzerüz bir klaster :

Yapêrız konkurs : kim taa çok bulacek eski zanaatların adını. . Çıkêr üzä eski zanaatlar : aşçı , baacı , kürkçü , boctancı , dokuyucu , çelengir, çiftçi , çobatar , çalgıcı ,kemençeci , bekçi ,askerci hem başka. Onnar ta ilk urokta esap alêrlar ,ani eski zanaatlar pek benzeerlär bizim soyadlara. Bulêrlar kendilerindä , senseledä , dostlaarında, tanıdıı insannarda: Burgudji , Ormanji ,Topçu , Dolapçı , Arabacı , Taukçi , Gaydarcı , Gaytancı , Çelengir ,Tauşancı , Popaz , Kasap , Buzacı , Dermenci ,Kazmalı, Kazancı , Dülger , Terzi , Talmaç , Yularjı .

İkinci grupa bulêr halk masalında 'Kül pepeleşkası' çiftçilii : « O adam orta yolu çorbacıymış : varmış bir çift alaca begircikleri hem da bir eşää . Bu mallarlan etiştirirmiş kendi çiftçilinii çevirmää .» Halk türküsündä : « Ay , kızım , kızım ..»

« Seni isteer bir çoban ...

Seni isteer bir sırtmaç ...

Seni isteer bir popaz...

Seni isteer bir çalgıcı...»

Halk türküsündä «Oduncular» bulêrız zanaatları : «oduncu» hem

«oyuncu» :

Oduncular kısa keser odunu ,

Oyuncular bölä oynêêr oyunu .

Üçüncü grupa artistik yaratmalarında bulêr : D. Kara Çobanın şiirindä «Eski adet» : « Yukarı , kirişä

Bir makaz astılar -

Ool terzi olsun.

Küçücük elinä

Bir kalem verdilär -

Yazıcı olsun .

Kolaç tepesindä

Babu oynattılar-

Oyuncu olsun .»

N. Baboglunun poêmasında « Oglanın legendası » : « Zulum , hey ,askercilär ,

Gözäl kız sevicilär..»

Bulêrlar yaratmalarda kemençeci ,kuvancı , taligacı hem taa çok zanaatlar .

4 -cü grupa bulêr zanaatçılıı butakım bilmeceylerdä hem söleişlerdä :

« Altı kardaş biri-birini kolêêr , da biri-birini etişmeer.

(Dermen kanatları).

Her aaç titirär , kökü benim elimdä .

( Kemençä .)

Zor - zor zormantı , zor duvara tırmandı .

Açan kızım evlendi , o da duvardan indi .

( Kilim .)

Altının paasını kuyumcular bileer.

.Cambaz ipi kopmaz.

İlkin esap - sora kasap.

Kim kiminnän , ama bahçivancı suyunnan .

Kürkçü sevdii deriyi erdän - erä ururmuş .

Nicä çalgıcı - ölä da oyuncu .

Satıcı çürük bezinä çürük demäz .

Üz on - tarla başına kon.

Sık tasmaları.

Baalı popaz kavga yapmaz.

Lääzımsın bana , nicä popaza prasa. .

Bu temanın bitkisindä uşaklar yapêrlar bir çıkış , ani gagauzlar pek çalışkan , işi sevän , , becerikli insan . Halk yaratmalarından belli , ani onnar en zor vakıtlarda da kalarmışlar akıllı , şen , cümbüşçü , şakacı , dikatlı , açık göz ,sivri gözlü , lafa usta.

Hep beşinci klasta , geçärkän temayı «Gagauzların çiftçilik zanaatı» , ilktän klasterda püskä gibi toplêrız hepsi işlikleri , angılar düzer çiftçinin işini :

Bu uroklarda yakışêr kullanmaa yarştırmak netodunu , neredä göstererüz , nicä ekärmişlär , biçärmişlär evelki vakıtta hem nicä büünkü gündä .Yaraştırêrız lüzgär dermennerini hem eni, 21-ci asirin dermennerini .Bitkidä yapêrız bir yortu , nända metederiz çiftçilii hem onun en paalı malını - ekmeeni . Genä bizä yardıma geler inovaţiyalı tehnologiyalar , zerä annadarkan , nesoy zor bu iş , onnar annamıcık işin zorluunu . Dikatlı okuyarkan şiirleri , annatmaları , gözdän geçireriz bu zorlukları . Da bundan sora , geçärkän literaturada «Halk türkülerini » , bekim uşaklar ta ii annayacek , neçin o türkülär okadar kahırlı , zihirli , uyandırêr can acısını . Deecez türkü « Ay , Petiş ,Petiş !» :

Ay , Petiş ,Petiş , drêginkucum ,

Gelsänä imää , drêginkucum.......

En geeri oturmuş , en illeri kalkmış .

Petiş koşmuş çakalları .

Üç kerä dönmüş -dönämemiş ,

Gün duusunda da bir lüzgär kopmuş .

Çorlannarı da er üzündän almış ,

Çaladakı çakal ürkmüş ,

Haysadakı evä gitmiş .

Portanın yanında üç kerä kişnemiş.

Petiş ozaman bir lafçaz sölemiş :

...Alasın bulücum , payın bu başından ,

Çıkasın , bulücum ,öbür başına.

Ayırasın oniki başak ,

Al garuslan da sarasın.

Oniki dostuma da veräsin ....

Uşaklar duyerlar , nicä kaybelmäk ta olarmış bu zor iştä , ama ölärkän da çiftçiyä en paalı başış - başak , onnarı sımarlêr dostlarına , sarılı al garusa.

Sıralerız , nelär lääzım yapsın çiftçi , görüncä kendi malını- ekmää . Bu sırada uşaklar karışêrlar oyuna rollara görä , çalêrlar , hazırlêrlar gagauzların adetçä hamurdan imeklerini , annadêrlar , angı yortuya , yada adetä baalı bu hamur masulu . Ani taa meraklı olsun , uşaklar yazêrlar şiir , göstereräk yaratmak becerikliini. Örnek gibi bir şiir , adanmış kolaca :

Güz vakıdı yaklaşêr ,

Küülerdä düünnär oynêr.

En sevgili bu zaman -

Becerän kolaç yazmaa.

Hamur dolu teknelär ,

Toplandı senselelär .

Länka bulü becerer-

Küüdä usta sayılêr.

Hemen hamuru aldı ,kıvrattı, parçaladı.

Yazdı , hızlı çevirtti,

Sininin da dibinä almacık gibi dizdi.

Üstünä da kertikli yapracık erleştirdi .

Topuzlarlan , çiçeklärlän kolacı gercikledi.

Kızarılmış, yalabık - pek gözäl kolaç pişmiş.

Alın onu elinä- çıkın kaarşı gelinä .

4-cü klasta , üürenärkän temayı « Gagauziyanın küüleri» , biz uşaklarlan barabar neetledik kendimizä kararlamaa , nelär biz isteeriz bilmää küülär için . Kurduk plan , ani herbir küü için biz lääzım bilelim nicä hem nezaman kuruldu , çözelim küün adını , görelim evelki küüyü eski fotolarda , küyün durumunu büünkü gündä , küyün meraklı erlerini hem anılmış adamnarını . Örnek gibi bakacez nicä biz tanıştık Avdarma küüyünnän:

Uroon tipı - zaoçno êkskursiya Avdarmaya . Uşaklar oldular birazı jurnalist , birazı da intervyu verän , üürendilär Todur Marinoglunun şiirleerini Avdarma için , uşaklar için , hepsi kaarıştı uroon hazırlamasına . Bu yıl taman geçti büük yortu Avdarmada - 200- cü yıldönümü . Bilä uroklar pek terbiederlär sevgi kendi ana tarafına hem halkına , onun herbir köşeciinä , patriotluk , sevgi ana dilinä , hodulluk Gagauziya erinnän , isteiş taa derindän bilmää kendi vatanını. Bitkidä uşaklar cuvap ederlär soruşlara , angıları gösterer ne fayda oldu bu uroktan .

• -Bän bilärdim.....

• -Bän üürendim, gördüm...

• -Bän annadım…

• -Bän sevindim…

• -Bän yapêrım bır çıkış....

• -Bän isteerim...

Kendibaşına bilgi bulmak göstererlär üürenicilär 4-cü klasta da. Biz toplêrız bir konuya urokları « Kodru daaları - Moldovanın legendası » , «Moldovanın anılmış erleri .» ,«Yaban hayvannarı.» , «Moldova daaların , kırların yaban kuşları » .

Bu uroklar geçer bir tipta - gezinti Kodruya.

Hepsi bu temalara koyerım butakım subkompetenţiyalar :

1. Bilmäk kendi büük vatanını , onun özelliini , onun zenginniini .

2.Bilmäk meraklı erleri Moldovada , o erlerin istoriyasını .

3.Sevmäk kendi büük vatanını , onun erlerini, daalarını , yaşayannarını bizim naturada , hem istemäk koorumaa natura zebilliiini .

4.Meraklandırmak kendi vatanınnan , esap almak naturanın gözelliini .

5. Kaldırmak problemi naturayı koorumak için .

6. Terbietmäk üürenicilerin patriot duygularını, hodulluk nicä Gagauziyanın , ölä da Moldovanın herbir köşesinnän , istoriyasınnan .

7.Kullanmak ana dilini ,zerä o gagauz kulturanın bir bölümü .Duymak ana dilin paalılıını .

Uşaklar pay olêrlar grupalara , da yazêrlar küçürek (zerä onnar 4-cü klas) bildirimnär temalara « Kodru daaları bilgi tarafından» , .« Kodru - en eski devlet tabiat koorumak aaraştırma rezervası ». « Flora Kodrularda » , « Fauna Kodrularda» , « Kodrunun manastırları.» , « Kodru saklaardı gaydukları .» , «Yaban hayvannarı ,angıları kouylu Kırmızı kiyada .» , « Siirek çiçeklär Kırmızı kiyatta.» « En mayıl kuşlar Kodrularda » . « Kodrular cenk vakıdında.» Göreriz bu bildirimnerin adından , ani bu uroklarda olêr predmet arasında ilişkilik tä : geografıeyä , biologiyeyä , istoriyeyä , êkologiyeya , literaturaya. Örnek gibi bir bildirim « Kodru - en eski devlet tabiat koorumak aaraştırma rezervası » :

«Kodrular - en mayıl er bütün Moldovada . Onnar bulunêrlar Moldovanın ortasında. Kodruların landşaftı okadar gözäl , ani benzerlär Kavkaz erlerinä .Rusların akademi Dokuçaev dedi Kodrulara «Besarabiya Şveyţariyası». Kodrular - gerçektän Moldovanın en eski hem en meraklı legendası . Kodruların içindä saklanardılar gayduklar - halk kincileri , angıları daadardılar hem soyardılar boyarların averiyalarını . Büük Vatan cengin vakıdında Kodru daalarında çalışardılar partızan grupaları .Onnar yokedärdilär nemţeleri , aktarardılar asker trennerini , ökedärdilär duşmannarın asker tehnikasını .Kodrularda pek zengin flora hem fauna , daalarda var çok türlü fidannar , gümelär, otlar , çiçeklär, çok mantar, yaban hayvannarı hem kuşlar. Siz bizä büün annadıcenız onnar için .Kodruların dolayında pek çok büüyer üzüm baalarları , yamaçların üülen taraflarında . Baalarlarda büüyer en ii çeşitlär Evropa üzüm çeşitlerindän .Kodrularda büüer bütün Moldonanın ceviz fıdannarın yarısından taa zedä . Küülär Kodruların arasında hem dolayında görünmeerlär eşilliktän , zerä var çok gür başçalar hem süs fidannarı . Evlär düzülü türlü gerciklärlän , angılarını yaptı tafta ustaları Moldova farzında.Turistlar başka devletlerdän sık gelerlär geziya Kodru marşrutunda. Gezärkän daaların içindä , turistlar var nicä toplasınnar ilaç otu, yada bulsunnar eni mineral suyu , türlü siirek razgelän büceklär . En çok turist toplanêr çiçek ayın çeketmesindän taa canavar ayın bitkisinädän.»

Fidannar

Gümelär

Otlar

1.Kül fidanı.

2.Meşä .

3.Kavak .

4.Gürgen .

5.Kayın.

6.Flamur.

7.Akça aacı .

1.Bersklet.

2.Кızılcık sopası

3.Sedef.

4.Fındık .

1.Bolotniţa .

2.Saz.

3.Jabnik .

4. Pamuk otu .

5.Snıt .

6.Kömürän .

7.Uzun yaprak.Bu uroklarda inovaţiya tehologiyaların yardımınnan bän kullanêrım bölä iş çeşitleri : sıralayın manastırların adlarını ţifralara görä , iş tabliţada «Doldur adları gagauzça» , bak resimnerä da açıkla problemayı , aklına getir halk masallarında fidannarın adlarını , Kırmızı kiyadın signalı !: «Ne olacek erken ilkyaz çiçeklerinnän 20 yıldan sora?», cuvap edin soruşlara , demekli okuyun şiirleri , bulun Nikolay Tanasoglunun masalını «Kuşlar bey seçerlär»ayırın kuşların adlarını da tanıyın onnarı resimnerdä , kararlayın kendi bilgilerinizi .

Metod « Fişbon» - «Balık kemii» .

.Balıın kuyrunda yazêrız nesoy problema kaldırılêr ( 20 yıladan erken ilkyaz çiçekleri kaybeleceklär) , sol tarafta yazêrız sebepleri (çineerlär,koparêrlar,satêrlar, kirlederlär naturêyı ) , sa tarafında yazêrız argumentleri hem faktları (çiçeklär koyulu Kırmızı Kiyada, êkologiya inspektorları kaldırêrlar signal ). Balıın kafasında yazêrız çıkışı : erken ilkyaz çiçeklerini lääzım koorumaa . Bu metodu yakışêr kullanmaa başka problemaları kaldırarkan da .

Geçärkän temaları « Moldovanın hayvannarı hem kuşları» yakışêr kullanmaa paylaştırmak metodunu. Bu metod taa üstünä yardım eder illerletmää hem zenginnetmää gagauz dilini üürenicilerdä .

İnovaţiya tehologiyaları kaldırêrlar gagauz istoriya , kultura hem tradiţiya uroklarını taa üüsek uura.

Erken ilkyaz çiçekleri 20 yıladan kaybeleceklär !!!

9