Казахско-русско-английский словарь биолого-экологических терминов

 Бұл сөздік үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған гимназияларға бағытталған. Сөздік қолдануға  ыңғайлы анықтамалық құрал ретінде ғылыми зерттеушілерге, дарынды оқушыларға, мұғалімдерге арналған. Сөздікке енген терминдер биологиялық-экологиялық салаларға қатысты кітаптарды, сөздіктерді, журналдарды және рефераттарды оқып-білу, талдаулар негізінде алынды. Ағылшын тілі өзінің төл тілі емес қолданушылар үшін өте бағалы деп ойлаймын. Гимназиямызда бұл сөздікті ағылшын тілінде жүргізілетін биол...
Раздел Иностранные языки
Класс -
Тип Другие методич. материалы
Автор
Дата
Формат doc
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Биологиялық экология терминдерінің

негізгі түсіндірме сөздігі

Абиотикалық факторлар - абиотические факторы - abiotic factors. Табиғаттың өлі компоненттерінің және факторларының тірі организмдерге әсері.

Abiotic factors are elements of a living ecosystem that affect the viability of the system to grow or survive, but which themselves are not biological in nature.

Автотрофтар - автотрофы - autotrophs. Күн сәулесінің энергиясын фотосинтез немесе химиялық (хемосинтез) энергияны пайдаланып, көмір қышқыл газынан, судан және минералдық тұздардан өз бетінше органикалық заттар тұзе алатын организмдер. Автотрофтарға құрлықта және суда өсетін жасыл өсімдіктер,судағы және топырақтағы хемотрофты бактериалар жатады.

Autotroph are those organisms that produce carbohydrates, proteins, and fats for higher life forms to consume.

Агроэкожүйелер (агроценоз) - агроэкосистемы - agroecosystems Адам баласы жасаған өсімдіктер қауымдастығы, яғни дақылдар егістігі, бау-бақша, жайылымдар.

An agroecosystem is the basic unit of study for an agro ecologist, and is somewhat arbitrarily defined as a spatially and functionally coherent unit of agricultural activity, and includes the living and nonliving components involved in that unit as well as their interactions

Адсорбция - адсорбция - Adsorption. Газды қосындыдан, сұйықтықтан немесе топырақтан заттардың адсорбенттер арқылы (сорғыштар арқылы) сіңуі. Иондардың өсімдік тамыры сіңуі.

Adsorption-is the adhesion of atoms, ions, or molecules from a gas, liquid, or dissolved solid to a surface.

Азоттың биологиялық игерілуі - биологическая азотфиксация - biological nitrogen fixation. Микроорганизмдердің молекулалық азотты игеріп, одан азоттық қосындылар құрастыру процесі. Бұндай организмдерге негізінен түйнек бактериалары, дербес тіршілік ететін клостридиум, азотобактер, сондай-ақ кейбір көк-жасыл балдырлар жатады.

Biological nitrogen fixation - аssimilation of atmospheric nitrogen by a variety of microorganisms which live freely in soil.

Алғашқы жалпы өнім - валовая первичная продукция - gross primary production. Өсімдіктердің фотосинтез процессінде синтездеген жалпы биомасса. Оның бір бөлігі (40-70%) өсімдіктердің өзінің тіршілігіне, тыныс алуына жұмсалады. Қалған бөлігі алғашқы таза өнім деп аталады. Gross primary production (GPP) is the total energy (or nutrients) assimilated by an ecological unit (such as an organism, a population, or an entire community).

Аллелопатия - аллелопатия - allelopathy. Бір организмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде қоршаған шығаратын заттары. Бұл заттар басқа организмедерге теріс (уландырады) немесе оң әсерін тигізеді, өсімдіктер, саңырауқұлақтар, бактериялар арасында кеңінен таралған.

Allelopathy is a biological phenomenon by which an organism produces one or more bio chemicals that influence the growth, survival, and reproduction of other organisms.

Аллергия - аллергия - allergy. Кейбір заттарға организмнің зиянды сезімталдығы.

An Allergy is a hypersensitivity disorder of the immune system.

Аллергендер - аллергены - allergens. Организмдердің аллергиялық жағдайын туындататын заттар.

An allergen is a type of antigen that produces an abnormally vigorous immune response in which the immune system fights off a perceived threat that would otherwise be harmless to the body.

Алмасушы иондар - обменные ионы - exchange ions. Топырақ бөліктерінде теріс және оң зарядтарының әсерімен ұсталып тұратын иондар. Ондай иондар катиондарды немесе аниондарды қосқанда алмасуы мүмкін.

Ion exchange is an exchange of ions between two electrolytes or between an electrolyte solution and a complex. In most cases the term is used to denote the processes of purification, separation, and decontamination of aqueous and other ion-containing solutions with solid polymeric or mineralic 'ion exchangers'.

Алмасып сіңу - обменная адсорбция - exchange adsorption. Иондардың катты денелерге сіңуі. Мұнда иондардың зарядтары бірдей басқа иондарға алмасуы мүмкін.

Exchange adsorption is the adhesion of atoms, ions, or molecules from a gas, liquid, or dissolved solid to a surface. This process creates a film of the adsorbate on the surface of the adsorbent. This process differs from absorption, in which a fluid (the absorbate) permeates or is dissolved by a liquid or solid (the absorbent). Adsorption is a surface-based process while absorption involves the whole volume of the material. The term sorption encompasses both processes, while desorption is the reverse of it. Adsorption is a surface phenomenon.

Амменсализм - амменсализм - ammensalizm. Биоценоздағы бір-бірімен қарым-қатынаста болатын екі түрдің біреуінің екіншісіне теріс әсерін тигізуі. Мысалы, тораңғыл ағашы және төменгі ярустағы өсімдіктер.

Amensalism, association between organisms of two different species in which one is inhibited or destroyed and the other is unaffected. There are two basic modes: competition, in which a larger or stronger organism excludes a smaller or weaker one from living space or deprives it of food, and antibiosis, in which one organism is unaffected but the other is damaged or killed by a chemical secretion.

Амин қышқылдары - аминокислоты - amino acids. Құрамында бір немесе екі амин (-NH) және карбоксил (-СООН) топтары бар органикалық қышқылдар. Амин қышқылдарының жалпы саны 150 шамасында, соның 20 ғана белоктардың құрамына енеді.

Amino acids (amino carboxylic acid) - organic compound in the molecule which contains both carboxyl and amine groups.

Аммонийлену - аммонификация - ammonification. Топырақта көптеген аммонийлеуші микроорганизмдердің, сондай-ақ актиномицеттер мен зең саңырауқұлақтарының тіршілік әрекеттері нәтижесінде заттардың ыдырап, аммиактың пайда болуы.

Ammonification- the production of ammonia by bacterial action in the decay of nitrogenous organic matter.

Анабиоз - анабиоз - anabiosis. Организмдердің тіршілік әрекеттерінің толық тоқтауы. Мұнда тіршілік белгілерінің бәрі тоқтап, ал қажетті жағдайлар туғанда қайтадан өсіп дамиды. Құрғақ тұқымдар, кепкен қыналар, көп өсімдіктердің ұрықтары (споралары), көптеген жәндіктер анабиоз жағдайында болады.

anabiosis - a condition in which the vital processes are slowed down so that there are no any visible manifestation of life.

Анаэробтар - анаэробы - anaerobes. Оттегі жоқ ортада тіршілік ететін организмдер (кейбір бактериялар).

Anaerobes - organisms that live in oxygen-free environment.

Антитоксиндер - антитоксины - antitoxins

Уытты заттардың әсерінен пайда болып, сол заттарға қарсы әсер ететін, яғни зиянсыздандыратын ерекше қосындылар.

Аntitoxins - variety of antibodies that neutralize the toxins produced by pathogens of infectious diseases.

Анықтаушы өсімдіктер - индикаторные растения - indicator plants. Өсімдіктердің жер бетінде (топырақта) таралуына карап, сыртқы ортадағы жағдайларды сапалық және сан жағынан анықтау.

An indicator plant is a usually weedy plant that grows in some specific environment, allowing an assessment of soil and other conditions in a place by simple observation of vegetation.

Антропогенез - антропогенез - anthropogeny. Адамдардың шығу тегі, биологиялық түр ретінде қалыптасуы.

Аnthropogeny - the science or study of human generation, or the origin and development of man.

Антропогендік факторлар - антропогенные факторы - anthropogenic factors. Адамзат тіршілігінің тірі организмдерге (өсімдіктерге, жануарлар мен жәндіктерге, микроорганизмдерге) әсері.

Anthropogenic factors - result of human impacts on the environment in the process of economic and other activities.

Антропосфера-антропосфера- anthroposphere. Жер ғаламшарындағы адам баласы тіршілік ететін сфера және адамзаттың уақытша (жер серіктері, т.б. арқылы) кіріп өмір сүретін кеңістік.

The anthroposphere (sometimes also referred as technosphere ) is that part of the environment that is made or modified by humans for use in human activities and human habitats.

Ареал - ареал - area. Биологиялық түрлер немесе популяция өмір бойы тіршілік ететін кеңістік.

Area- is a quantity that expresses the extent of a two-dimensional surface or shape.

Ассимиляция - ассимиляция - assimilation. Организмдердің сыртқы ортадан заттарды қабылдап, сіңіріп, өздеріне тән күрделі органикалық заттарды синтездеуі. Бұл процесс энергия пайдалану арқылы жүреді.

Аssimilation is the combination of two processes to supply animal cells with nutrients.

Атмосфера - атмосфера - anthroposphere. Жер ғаламшарының тұтасқан ауа қабығы. Ол газдар қосындысынан, су буларынан, шаң бөлшектерінен тұрады.

The anthroposphere (sometimes also referred as technosphere) is that part of the environment that is made or modified by humans for use in human activities and human habitats. It is one of the Earth's spheres.

Аумалы кезендер - критические периоды - critical periods. Кейбір жағдайлардың (тапшылық, минимум, немесе артықшылық, максимум) әсерлеріне тірі организмдердің өте сезімтал кезеңдері.

А critical period is a phase in the life span during which an organism has heightened sensitivity to exogenous stimuli that are compulsory for the development of a particular skill.

Ауру қоздырғыш - возбудитель болезн - causative agent. Өсімдіктер, жануарлар мен жәндіктер организмінде ауру тудыратын организмдер (вирус, бактерия, саңырауқұлақтар т.б.).

Causative agents in infection are pathogens.

Аутвеллинг - аутвеллинг- autvelling. Биогенді элементтерді құрылықтан су жағалауларына әкелу. Олар тұщы сулық және теңіздік (мұхиттық) экожүйелер арасындағы экотондар.

Autvelling - bringing nutrients from the land.

Аутэкология - аутэкология (даралар экологиясы) - autoecology (daralar ekologiyasy). Жеке (дара) организмдердің қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейтін экология ғылымы саласы.

Autoecology is the ecology of a single species, that is the relations between that species and its environment, how the species affects the environment and how it is affected by the environment. Autoecology includes for example population ecology.

Ацидофилдер - ацидофилы - acidophiles. Топырақтағы рН 6,7 көрсеткішінен жоғарылау жағдайында тіршілік ететін организмдер. Acidophiles or acidophilic organisms are those that thrive under highly acidic conditions (usually at pH 2.0 or below). These organisms can be found in different branches of the tree of life, including Archaea, Bacteria, and Eukaryotes.

Ашу, ашыту - брожение - fermentation. Кейбір микроорганизмдер мен саңырауқұ-лақтардың оттегі жоқ ортада тіршілігінің энергия көзі болып табылатын тотығу-тотықсыздану реакцияларының жиынтығы.

Fermentation is a metabolic process that converts sugar to acids, gases and/oralcohol. It occurs in yeast and bacteria, but also in oxygen-starved muscle cells, as in the case of lactic acid fermentation.

Аэробтар - аэробы - aerobes. Тек оттегі бар ортада тіршілік ететін организмдер (өсімдіктер, жануарлар, кейбір бактериялар мен саңырауқұлақтар).

Аerobes - an organism, such as a bacterium, requiring oxygen to live.

Әкшіл өсімдіктер - кальцефильные растения - calciphilic plants.

Кальциі мол, сондай-ақ әк, бор және басқа карбонатты жыныстар шығатын аймақтарда өсіп-өнетін өсімдіктер.

A calcicole, calciphyte or calciphile is a plant that thrives in lime rich soil.

Базифильды өсімдіктер - базифильные растения - bazifilnye plants Топырақтары сілтілі болып келетін шөл және шөлейт далада өсетін көптеген өсімдік түрлері.

Bazifil plants (from the Greek basis base and phileo love ), plants which grow best on a substrate having alkaline reaction.


Бейімделу - адаптация - adaptation. Организмдердің эволюциясы процесінде қалыптасқан сыртқы орта жағдайына бейімделуі. Морфологиялық бейімделу - организмнің құрылысы мен атқаратын қызметінің тіршілік жағдайларына бейімделуі (мысалы, шөл дала өсімдіктері жапырақтарының өзгеруі). Физиологиялық бейімделу - организмдегі физиологиялық өзгерістер (мысалы, түйелердің өркешіндегі майларды тотықтандырып, ыдырату арқылы организмді белгілі мөлшерде сумен жабдықтау, қамтамасыз ету). Экологиялық бейімделу - организмдердің мінез-құлқының өзгеруі (мысалы, сүтқоректілер мен құстардың маусымдық миграциясы, қыста немесе жазда «ұйқыға» кету).

Adaptation - a change in a plant or animal that makes it better able to live in a particular place or situation.

Бенталь - бенталь - Benthala. Мұхиттар мен теңіздер түбінде тіршілік ететін организмдердің өмір сүру ортасы.

Benthala (from the Greek. benthos - depth), the bottom of ponds, populated by microorganisms, plants and animals that live on its surface or in tolshe soil.

Бентос - бентос - benthos. Сулы орта түбінде және грунтта (төсемікте) тіршілік ететін организмдер. Олар: фитобентос - төсемікте орналасқан балдырлар мен өсімдіктер; зообентос - шаян тәрізділер, моллюскалар, теңіз жұлдыздары, т.б.

Benthos is the community of organisms which live on, in, or near the seabed, also known as the benthic zone. This community lives in or near marine sedimentary environments, from tidal pools along the foreshore, out to the continental shelf, and then down to the abyssal depths.

Биогенді заттар - биогенные вещества - nutrients. Тірі организмдердің тіршілігі нәтижесінде пайда болған өлі заттар (кейбір шөгінді жыныстар, сондай-ақ мұнай, газ, тас көмір, атмосферадағы оттегі, т.б.)

Nutrients are the nutritious components in foods that an organism utilizes to survive and grow. A nutrient is anything that nourishes a living being.

Биогенді элементтер - биогенные элементы - biogenic elements. Организмдердің тіршілік үшін қажетті құрам бөлігі болып табылатын химиялық элементтер. Оларға көміртегі, оттегі, азот, сутегі, күкірт, фосфор және т.б. жатады.

Biogenic elements chemical elements constantly present in organisms and having definite biological significance. They include, above all, oxygen.

Биогеоценоз - биогеоценоз - biogeocoenosis. Тірі организмдердің қауымдастығы (биоценоздар) мен биотоптардың (атмосфера, гидросфера, топырақ) динамикалық бірлестігі. Олар белгілі территорияда (аумақта) тіршілік етіп, зат және энергия алмасу процестері арқылы бірегей табиғи комплекс (кешен) құрайды.

Biogeocenosis community of organisms and the environment. (The association of the organisms and their surrounding inanimate nature, that forms steady and dynamic system).

Биоиндикаторлар - биоиндикаторы - bioindicators. Тірі организмдердің болуы, жағдайы және мінез құлқы арқылы қоршаған ортаның өзгеруін анықтау.

Biological indicators are species that can be used to monitor the health of an environment or ecosystem.

Биоиндикация - биоиндикация - вioindication. Тірі организмдердің және олардың қауымдастығының реакциясы, сезімталдығы арқылы адамдар тіршілігі әрекетінің биологиялық және экологиялық әсерін, зардабын анықтап белгілеу.

Bioindication is a method to assess changes in organisms or ecosystems induced by anthropogenic environmental influences.

Биокосты заттар - биокостные вещества- nonliving material Организмдердің тіршілік әрекеті мен геологиялық процестердің қосынды әсерінен түзілген заттар (топырақ, батпақ, тұнба ылай, мүжілген тау жыныстары, т.б

Nonliving material - Substance produced by living organisms simultaneously and tap process and is a derivative product of living and inert matter.

Биологиялық өнім (өнімділік) - биологическая продукция (продуктивность) - biological products. Белгілі мерзім ішінде экожүйелерде қалыптасқан биомасса мөлшері.

Biological products, the ability of organisms to produce organic matter in the course of their life.

Биологиялық ырғақтар - биологические ритмы - biological rhythms. Биологиялық процестер мен құбылыстардың кезең-кезеңмен қайталану сипаты және интенсивтілігі (қарқындылығы). Мысалы, клеткалардың бөлінуінің кезеңмен қайталануы, жапырақтар мен гүлдердің күн сәулесіне қарай қозғалуы, жапырақтардың күзде түсуі, құстар мен сүтқоректілердің маусымдық миграциясы, т.б.

Biological rhythms - Periodic biological fluctuation in an organism corresponding to and in response to periodic environmental change, such as day and night or high and low tide.

Биологиялық сағат - биологические часы (организмов) - the biological clock. Сыртқы биологиялық ырғақтар арқылы организмдер қоршаған ортаның өзгерістеріне алдын-ала дайындалып, өздерінің өсіп көбейюін, өмір сүру ритмін (ырғақтарын) табиғаттағы тәуліктік, маусымдық, жыл ішіндегі қолайлы жағдайларға, мезгілдерге сәйкестендіреді.

The biological clock is the mechanism found within living organisms that coordinates the timing of physiological functions and behaviors to the natural day-night cycle.

Биологиялық (биотикалық) айналым - биологический кругово-рот веществ - biological cycle of substances. Бұл процестерді қозғаушы негізгі күш тірі организмдер тіршілігі, әрекеті. Заттардың биологиялық айналымының негізгі энергетикалық көзі Күн радиациясы және фотосинтез.

A biogeochemical cycle or substance turnover or cycling of substances is a pathway by which a chemical substance moves through both biotic (biosphere) and a biotic (lithosphere, atmosphere, and hydrosphere) compartments of Earth. A cycle is a series of change which comes back to the starting point and which can be repeated.

Биологиялық түр - вид биологический - a biological species. Нәсілдік, морфологиялық, биологиялық қасиеттері ұқсас, бір-бірімен еркін шағылыса алатын және өсімді ұрпақ бере алатын, белгілі бір аумақты (ареалды) мекендейтін дербес (жеке) организмдер тобы.

A biological species is defined as a A) group of organisms that are phenotypically similar and that share a high proportion of genes.

B) group of phenotypically indistinguishable organisms.

C) population or group of populations whose members have the potential to interbreed and

produce fertile offspring.

D) population or group of geographically contiguous populations whose members are

phenotypically similar.

E) group of organisms that share an ancestral-descendant sequence.

Биом - биом - biomе. Белгілі бір ландшафтық-географиялық аймақтардағы (масалы, тайга, дала, шөл, шөлейт, т.б.) әртүрлі организмдер топтары жиынтығы.

A biome is a major regional group of distinctive plant and animal communities best adapted to the region's physical natural environment, latitude, elevation, and terrain.

Биомасса - биомасса- the biomass. Әртүрлі топтардағы (продуценттер, консумент-тер, редуценттер) организмдер масса немесе бүкіл қаумдастықтар биомассасы.

Biomass is biological material derived from living, or recently living organisms. It most often refers to plants or plant-based materials which are specifically called lignocellulosic biomass.

Биосфера - биосфера- the biosphere. Құрылымы мен сипатын қазіргі және бұрынғы тірі организмдердің тіршілік әрекеті қалыптастырған Жер қыртысы және де алуан түрлі организмдердің өмір сүру ортасы.

The biosphere is the global sum of all ecosystems. It can also be termed the zone of life on Earth, a closed system (apart from solar and cosmic radiation and heat from the interior of the Earth), and largely self-regulating.

Биосфералық қорықтар - биосферные заповедники- biosphere Reserves. Табиғи мемлекетік қорықтардың құрамдас бөлігі. Онда биосфералық процестердің жүру сипаты үздіксіз зерттеліп бақыланады.

A biosphere reserve is an area of land or water that is protected by law in order to support the conservation of ecosystems, as well as the sustainability of mankind's impact on the environment.

Биота - биота- the biota. Бір аймақта таралған, тарихи қалыптасқан тірі организмдер жиынтығы (мысалы, орман биотасы, топырақ биотасы, шөл дала биотасы, т.б.).

Biota are the total collection of organisms of a geographic region or a time period, from local geographic scales and instantaneous temporal scales all the way up to whole-planet and whole-timescale spatiotemporal scales. The biota, or biotic component of the Earth make up the biosphere.

Биотикалық факторлар - биотические факторы- biotic factors. Тірі организмдер-дің бір-біріне әсері, өзара қарым-қатынасы.

A biotic factor is defined as any living component that has an effect on another organism which includes the animals that consume the organism in consideration. All biotic factors require energy to work with and food to enable suitable growth.

Биотоп - биотоп- biotope. Белгілі бір абиотикалық факторлар қалыптасқан аймақ, территория (климат, топырақ).

Biotope is an area of uniform environmental conditions providing a living place for a specific assemblage of plants and animals.

Биотрофтар - биотрофы - Biotroph. Басқа тірі организмдерді өзіне қорек ретінде пайдаланатын гетеротрофты организмдер. Оларға зоофагтар және фитофагтар жатады.

Biotroph - any parasite that cannot survive in a dead host and therefore keeps it alive

Биоценоз - биоценоз- biocenosis. Белгілі аумақта (территорияда) өмір сүретін әртүрлі биологиялық түрлердің популяциялары жиынтығы.

A biocoenosis (biocoenose, biocenose, biotic community, biological community, ecological community - a self-sufficient community of naturally occurring organisms occupying and interacting within a specific biotope.

Биоценоздың түрлік құрамы - видовая структура биоценоза - specific structure of the biocenosis. Нақты биоценоз құрамындағы түрлер саны, ондағы даралар саны, немесе жалпы биомассасы.

The species structure of biocenosis understands the diversity of species in it and the ratio of their number or weight.

Биіктік белдеулер - высотная поясность- high-altitude zone. Тауларда биіктеген сайын қоршаған ортаның табиғи өзгерістері (өсімдіктер жамылғысы, соған сәйкес жануарлар түрлері өзгереді).

High-altitude zone, altitudinal zonation - a regular change of environmental conditions, natural areas and landscapes in the mountains with increasing altitude (height above sea level).

Виоленттер (күштілер) - виоленты (силовики)- violent. Барлық конкуренттерден басым болатын түрлер (мысалы, орман алқаптарын құрайтын негізгі ағашты өсімдіктер).

Violent - plants possessing strong competitive.

Галоксерофиттер - галоксерофиты- galokserofity. Тұздылыққа әрі қуаңшылыққа бірдей төзімді өсімдіктер.

Galoidofity (from halo ... Greek. eidos - appearance and fit ... (s)), plants adapted to life on alkaline or saline soils. Most often this galokserofity that grow on saline lands in arid conditions (wilting withstand the loss of water up to 25-50%) Kermek, glasswort, tamarisk.

Галомезофиттер - галомезофиты-salt-tolerant plants. Ылғалдылығы орташа аймақтарда өсетін, тұздық ортаға төзімді өсімдіктер.

Salt-tolerant plants -are prized in seashore communities and for roadside plantings in areas where roads are salted in winter.


Галофилдер - галофилы - halophiles.Тұзданған топрақтарда тіршілік ететін жануарлар.

Halophiles are organisms that live in high salt concentrations. They are a type of extremophile organism. The name comes from the Greek word for "salt-loving"

Галофиттер - галофиты- halophytes. Тұзға төзімді, яғни сорланған, кебірленген топырақтарда, сондай-ак тұзды суларда өсетін өсімдіктер.

A halophyte is a plant that grows in waters of high salinity, coming into contact with saline water through its roots or by salt spray, such as in saline semi-deserts, mangrove swamps, marshes and sloughs, and seashores.

Галофобтар - галофобы- galofoby. Тұзды орталарда өсе алмайтын өсімдіктер.

Galofoby (from the Greek. hals - salt and phobos - fear), aquatic organisms that can not tolerate high salinity values ​​and are only found in fresh.

Гелиофиттер - гелиофиты- light-loving plants. Күн жарығы мол түсетін жерлерде өсіп, жарықты көбірек ұнататын өсімдіктер.

Light-loving plants -plants adapted to life in the open, well in direct sunlight, bad carrying long shading

Гелофиттер - гелофиты- helophyte

Батпақты және батпақтанған жерлерде өсетін өсімдіктер.

A helophyte is a plant that grows in marsh, partly submerged in water, so that it regrows from buds below the water surface.


Гемикриптофиттер - гемикриптофиты - hemicryptophyte. Қайта өсетін бүршіктері жер бетінде орналасқан өсімдіктер. Бүршіктері өсімдіктер қалдықтарымен, кейінірек қармен жабылады (көп жылдық шөптесін өсімдіктердің көпшілгі, мысалы, жоңышқа).

Hemicryptophyte - a plant with perennating buds situated at or just below the soil surface.

Генофонд - генофонд - gene pool. Популяциядағы барлық даралардың гендерінің жиынтығы.

The gene pool is the set of all genes, or genetic information, in any population, usually of a particular species. This also proves to be the basic level at which evolution occurs.

Геобионттар - геобионты - geobiont. Бүкіл өмір сүру циклі топырақта өтетін жәндіктер.

Geobiont (geobiont) (Gr. ge - land and biontos - living)- an organism that lives on the surface and in the formation of land.

Геоксендер - геоксены - animal shelter. Уақытша паналау, жасырыну, баспана ретінде пайдалану үшін орналасатын, қоныстанатын жануарлар.

Animal shelter - animals that are in the soil or subsoil temporary shelter or asylum.

Геологиялық зат алмасу - геологический круговорот - geological cycle. Қозғаушы күштері экзогендік (сыртқы) және эндогендік (ішкі) геологиялық процестер арқылы зат алмасу.

Geological cycle a continuous process by which rocks are created, changedfrom one form to another destroyed, and then formed again.


Геофилдер - геофилы - geophil. Өмір сүру циклдерінің бір бөлігі тек топырақта өтетін жануарлар мен жәндіктер.

Geophiles - closely associated with the soil, it usually does not leaving the band-shaped centipede with a long body bearing (different species) from 31 to 177 pairs of legs.

Гетеротермді организмдер - гетеротермные организмы - heterothermal organisms. Қолайсыз жағдай туындаған кезеңде «ұйқыға» кетіп, дене температурасы төмендейтін жануарлар (олар - саршұнақ, суыр, кірпі, жарқанат, т.б.).

Heterothermal organisms is the ability of an organism to keep its body temperature within certain boundaries, even when temperature surrounding is very different.

Гетеротрофтар - гетеротрофы - heterotroph. Дайын органикалық заттармен қоректенетін жануарлар, ағзалар (олар - жануарлар мен жәндіктер, саңырауқұлақтар, бактериялардың көпшілігі).

A heterotroph (Greek heteros = another and trophy = nutrition) is an organism that requires organic substrates to get its carbon for growth and development.

Гигрофилдер - гигрофилы - hygrophila. Ылғал сүйгіш организмдер.

Hygrophila commonly known as swampweeds, is a genus of flowering plants in the acanthus family, Acanthaceae.

Гигрофиттер - гигрофиты - hygrophytes. Ылғалы мол топырақтарда өсетін өсімдіктер.

Hygrophytes- plants living in moist habitats.

Гидатофиттер - гидатофиты - gidatofity. Суды көп керек ететін, тек ылғалы мол топырақтарда өсетін өсімдіктер (орман өсімдіктердің көпшілігі).

Gidatofity (from the Greek. Hydor, genitive hydatos - Water and phyton - plant), water plants, in whole or greater part of its submerged in water (unlike hydrophytes submerged in water only the lower part).


Гидросфера - гидросфера - hydrosphere. Атмосфера мен литосфера арасында орналасқан Жер қабығы. Бұған - мұхиттар, теңіздер, көлдер, өзендер, сонымен бірге, полярлық аймақтағы және тау басындағы мұздықтар, қарлар және де жер асты сулары жатады.

The hydrosphere (from Greek - hydōr, "water" and σφαῖρα - sphaira, "sphere") inphysical geography describes the combined mass of water found on, under, and over the surface of a planet.

Гидрофиттер - гидрофиты - hydrophyte. Денесінің төменгі бөлігі суда орналасқан және тіршілігі үнемі суда өткізетін өсімдіктер (мысалы, күріш, қамыс, доңыз қоға, жалпақ қоға, күрмек, шиін, т.б.).

Hydrophyte is a plant that grows in water or in water-logged soil, with submerged storage organs and perennating bud (s) resting below the water level.

Глобальдық модельдеу - глобальное моделирование - global modeling. Математикалық модельдер мен есептеу техникалар көмегімен Жер ғаламшарының және биосфераның болашағын болжау.

Global modelling or modeling global development research area dedicated to modeling the most large-scale social, economic and ecological processes spanning the globe.

Гомойотермді ағзалар - гомойотермные организмы - homeothermic organisms. Қоршаған ортадан тәуелсіз дене температурасын тұрақты ұстайтын организмдер (сүтқоректілер мен құстар).

Homeothermic organism - an organism, such as a mammal or bird, having a body temperature that is constant and largely independent of the temperature of its surroundings; an endotherm.

Горизонтальді белдеулер (зональдылық) - горизонтальная зональность - horizontal zoning. Экватордан полюске қарай табиғи өзгерістер заңдылықтары.

Horizontal zoning- latitudinal distribution zones to grow and live in the world according to the landscaped and climate conditions of the Earth.

Гравитациялық су - гравитационная вода - gravitational water. Топырақ түйіршіктері арасындағы қуыстарды толтырған ылғал. Ол салмақ қысымы әсерінен төмен қарай жылжиды. Бұл сулар өсімдіктер тамырына оңай сіңеді.

Gravitational water - Soil water of a temporary character that results from prolonged infiltration from above and which moves downward to the groundwater zone in response to gravity.

Гумус (қарашірінді) - гумус - humus. Топырақтың құнарлылығын анықтайтын негізгі органикалық заттар.

Humus - the dark organic material in soils, produced by the decomposition of vegetable or animal matter and essential to the fertility of the earth.

Гуттация - гуттация - guttation. Өсімдік жапырақтарының лептестіктерінен судың тамшы ретінде бөлінуі.

Guttation is the exudation of drops of xylem sap on the tips or edges of leaves of some vascular plants, such as grasses.

Далалық су сыйымдылығы - полная влагоемкость - total moisture capacity. Қаныққан және оңай жылжитын гравитациялық сумен ылғалданғаннан кейінгі топырақтағы табиғи судың мөлшері.

Total moisture capacity - soil moisture content with the complete filling of all pores with water.

Демографиялық «дүмпу» - демографический «взрыв» - Demographic "explosion". Туылу, яғни жас ұрпақтар көбейіп, өлім азайған жағдайда тұрғын халық санының күрт өсуі. Бұл халықтың әлеуметтік-экономикалық және жалпы экологиялық жағдайының жақсаруына да байланысты.

Demographic economics - is the application of economics to demography, the study of human populations, including size, growth, density, distribution, and vital statistics.

Демэкология - демэкология - demecology. Популяциялар экологиясы. Биологиялық түрлердің, оның құрамындағы популяциялардың қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасын зерттейді.

Demecology - is a section of ecology that studies: common characteristics of population in an ecosystem.

Дендрологиялық парктер және ботаникалық бау-бақтар - дендрологические парки и ботанические сады - dendrologic parks and botanical gardens.

Өсімдіктер әлеміндегі биоалуантүрлілікті сақтау және байыту үшін адамдар өсірген ағашты, бұталы және шөптесін өсімдіктер коллекциясы. Сонымен бірге, оларды ғылыми зерттеу, жұмыстарында, оқу орындарында мәдени-ағарту шаралары үшін пайдаланады.

Dendrologic parks and botanical gardens - botanical gardens display a collection of different plants, often classified according to their origin. ... The category includes large folkparks and botanical gardens run by scientific research organizations as well as public gardens in conjunction with zoological parks.


Детрит - детрит - detritus. Организм қалдықтарының майда бөлшектері және шығарындылары.

Detritus (pronounced dee-try-tus) is non-living particulate organic material (as opposed to dissolved organic material). It typically includes the bodies or fragments of dead organisms as well as fecal material.

Детриттік қөректік тізбектер - детритные пищевые цепи - food chains. Өсімдіктер мен өлексе қалдықтары және жануарлардың нәжіс қалдықтарынан басталатын қөректік тізбек. (Мысалы, аталған қалдықтар жауын құрттарына, бунақ денелілерге, моллюскаларға, т.б. ауысады, одан кейін құстарға, т.б. жалғасады).

Food chains - a succession of organisms in an ecological community that constitutes a continuation of food energy from one organism to another as each consumes a lower member and in turn is preyed upon by a higher member.

Детритофагтар - детритофаги - detritophages. Детриттермен (өлі органикалық қалдықтармен) қөректенетін организмдер.

Detritivores, also known as detritophages, detritus feeders, detritus eaters, or saprophages are heterotrophs that obtain nutrients by consuming detritus (decomposing plant and animal parts as well as feces).There are many kinds of invertebrates, vertebrates and plants that carry out coprophagy.

Доминантты (басым) түрлер - доминантные виды - dominant species. Биоценозда саны және дене құрылысы бойынша басым түрлер (мысалы, тайга ормандарында қарағай, шырша басым, доминантты түрлер).

The dominant species is the plant (or groups of plants) species that exerts a controlling influence on both the biotic and abiotic components of its community or defines the character of the community. Usually in ecology the dominant species are the plants which, in terms of abundance, coverage, or size, exert a major controlling influence upon the conditions of existence for associated species in the ecosystem.

Екінші өнім - вторичная продукция - secondary product. Белгілі уақыт ішінде консументтер құрастырған өнім, олардың биомассасы.

Secondary product - end-product of plant cell metabolism, which accumulates in, or is secreted from, the cell. Includes anthocyanins, alkaloids, etc.

Ерекше қорғалатын табиғи территориялар - особо охраняемые природные территории- specially protected natural areas. Экожүйелердің табиғи қалпын және экологиялық тепе-теңдікті сақтау үшін арнайы территориялар бөлінген. Онда шаруашылық әрекеттерін жүргізу толығымен тоқтатылған, тиым салынған. Сонымен бірге мұнда ғылыми-зерттеу, оқу-ағарту, насихаттау, мәдени-эстетикалық шаралар жүргізіледі.

Protected areas or natural parks are locations which receive protection because of their recognised natural, ecological and/or cultural values. There are several kinds of protected areas, which vary by level of protection depending on the enabling laws of each country or the regulations of the international organisations involved.

Жарық сүйгіш өсімдіктер - гелиофиты(светолюбивые растения) - heliophyte (light-loving plants). Жарық көп әрі күшті болған жағдайда өсіп дамитын өсімдіктер.

Heliophyte (light-loving plants)- A plant that thrives in full sunlight.

Заказниктер - заказники - wildlife sanctuaries. Табиғи кешендерді сақтау немесе қалпына келтіру және экологиялық балансты тұрақтандыру үшін уақытша немесе тұрақты түрде бөлінген территориялар. Заказниктерде жануарлардың және өсімдіктердің бір немесе бірнеше түрлері популяцияларының даралар саны және тығыздылығы қалпына келтіріліп сақталады. Сонымен бірге, табиғи ландшафтылар, су объектілері, т.б. кешендері қорғалады.

Wildlife sanctuaries an area of land managed to conserve wildlife (usually animals).

Зообентос - зообентос - zoobenthos. Бентостың құрамдас бөлігіндегі жануарлар мен жәндіктер (рак тәрізділер, моллюскалар, теңіз жұлдыздары, т.б.)

Benthos is the community of organisms which live on, in, or near the seabed, also known as the benthic zone. This community lives in or near marine sedimentary environments, from tidal pools along the foreshore, out to the continental shelf, and then down to the abyssal depths.

Зоопланктон - зоопланктон- zooplankton. Планктонның құрамдас бөлігіндегі жануарлар мен жәндіктер (бір клеткалы жәндіктер, медузалар, шаяндар, т.б.)

Zooplankton-plankton are organisms drifting in oceans, seas, and bodies of fresh water.

Зоофагтар - зоофаги - zoophages. Тірі жануарлар және жәндіктермен қоректенетін гетеротрофты организмдер.

Zoophage -an organism that consumes animal matter, or a species whose members do so.

Зооценоз - зооценоз - zoocenoses. Биоценоздың жануарлар мен жәндіктер компоненті (құрамдас бөлігі).

Zoocenoses (from zoo- and Greek koinōsis, sharing), the totality of animals in a biocenosis.

Кальциефобтар - кальциефобы - Әкке бай, карбонатты топырақтарда нашар өсетін өсімдіктер.

Calcis Phobos - plants living mostly in soils rich in calcium compounds, as well as in places out of limestone, marl, chalk, and other breeds. (plants, poor growing on calcareous soils).

Қалдықты су тапшылығы - остаточный водный дефицит- water deficit. Өсімдік күндіз суды көп буландырып, ал түнде оның орнын толтыра алмай, солған күйде қалып қояды.

Water deficit - (biology), the incomplete saturation with water of plant cells, resulting from an intensive water loss by the plant that is not replenished by absorption of water from the soil.

Қалпына келетін табиғи ресурстар - возобновляемые водные ресурсы - renewable water resources. Пайдаланудан кейін қалпына келетін табиғи ресурстар (өсімдіктер және жануарлар әлемі, топырақ).

A renewable resource is a natural resource which can replenish with the passage of time, either through biological reproduction or other naturally recurring processes.Renewable water resources are computed on the basis of the water cycle. In this report, they represent the long-term average annual flow of rivers (surface water) and groundwater.

Қалпына келмейтін табиғи ресурстар - невозобновляемые водные ресурсы - non-renewable water resources. Табиғи қазба байлықтары - тас көмір, мұнай, басқа да пайдалы қазба байлықтардың көпшілігі.

Non-renewable water resources are groundwater bodies (deep aquifers) that have a negligible rate of recharge on the human time-scale and thus can be considered non-renewable.


Канибализм - канибализм - cannibalism. Өзі текті дараларды және өз ұрпақтарын өлтіріп жейтін жыртқыштықтың бір түрі (мысалы, егеуқұйрықтарда, қоңыр аюларда, т.б. кездеседі).

Cannibalism - is the act or practice of humans eating the flesh or internal organs of other human beings.


Канцерогендер - канцерогены - carcinogens. Организмде рак тәрізді және басқа да үздіксіз өсу орталығын туындататын факторлар (ультракүлгін, рентген, гамма сәулелері, бензапирен, кейбір вирустар, т.б.).

A carcinogen - is any substance, radionuclide, or radiation that is an agent directly involved in causing cancer.

Қарашіріктену - гумификация - humification. Органикалық қалдықтардың шіріп, толық емес ыдырау барысында күрделі қосындыларға айналады.

Humification - the process of the formation of humus from plant remains.

Қатерлі жағдайды бағалау - оценка риска - risk assessment. Нақты жағдайда қатерлі жағдайдың болуын ғылыми талдау. Қатерлі құбылыстарды зерттеп, пайда болу себептерін анықтап, алдын-ала болжау (авариялар, эпидемиялар, табиғи және өндірістік шығындылар, жер сілкінісі, цунамилар мен құйынды желдер пайда болу себептері).

Risk assessment is the determination of quantitative or qualitative value of risk related to a concrete situation and a recognized threat.

Климаксты қауымдастық - климаксное сообщество - climacteric community. Қоршаған ортамен тепе-теңдік қарым-қатынаста және жағдайда болатын қауымдастық.

Climacteric community - natural plant community

Климат - климат - climate. Ауа райының көпжылдық режимі.

Climate is a measure of the average pattern of variation in temperature, humidity, atmospheric pressure, wind, precipitation, atmospheric particle count and other meteorological variables in a given region over long periods of time.

Колония - колония - colony. Жануарлар мен жәндіктердің ұзақ уақыт бойы немесе көбейю кезеңінде уақытша топтасып орналасуы, өмір сүруі.

A colony refers to individual organisms of the same species living closely together, usually for mutual benefit, such as stronger defense or the ability to attack bigger prey.

Көлеңкеге төзімді өсімдіктер - теневыносливые растения (гелиофиты факультативы) - shade-tolerant plants. Көлеңкелі жағдайда және жарық толық қуатында түскен жағдайда да өсіп дамитын өсімдіктер.

Shade-tolerant plants is an ecological concept that refers to plants' abilities to tolerate low light levels.

Комменсализм - комменсализм - commensalism. Селбесіп, бірлесіп тіршілік еткенде бір партнерге пайдалы болады, ал екіншісіне мұның ешқандай әсері жоқ.

Commensalism is a class of relationship between two organisms where one organism benefits without affecting the other.

Конвергенция - конвергенция - convergence. Туыс емес әртүрлі түрлер мен топтардың ұқсас орта жағдайында өмір сүргенде сырт құрылысының ұқсас болуы.

Convergence refers to two or more things coming together, joining together or evolving into one.

Конкуренция (бәсекелестік) - конкуренция - competition. Қоршаған орта ресурстары азайған жағдайда организмдер бір-бірімен аталған ресурстар үшін бәсекелесетін қарым-қатынас. Бәсекелестік әртүлі: тікелей бәсекелестік - бір түрдің екінші түрді қуғындап жою; түр ішілік бәсекелестік - бір биологиялық түр ішіндегі даралар арасындағы бәсекелестік; түр аралық бәсекелестік - әртүрлі түрлер дараларының арасындағы бәсекелестік (мысалы, қасқыр - шакал - түлкі арасындағы бәсекелестік).

Competition in biology, ecology, and sociology, is a contest between organisms, animals, individuals, groups, etc.

Консорция - консорция - consortium. Биоценоздағы орталық мүше (организм) маңындағы автотрофты және гетеротрофты организмдердің кеңістік (топикалық) және қоректік (трофикалық) байланыстар арқылы бірлескен тіршілігі. Мысалы, жалғыз ағаш немесе бір топ ағаштар (эдификатор өсімдік) маңайындағы организмдер.

Сonsortium cenotical population free-living green plants, along with all its associated populations of other organisms.

Консументтер - консументы - consuments. Продуценттер мен (өсімдіктер) немесе басқа консументтермен қоректенетін гетеротрофты организмдер. Консументтер әртүрлі: бірінші қатарлы консументтер - өсімдік қоректі жануарлар мен жәндіктер; екінші қатарлы консументтер - өсімдік қоректі жануарлармен қоректенетін жыртқыштар; үшінші қатарлы консументтер - ет қоректі жануарлармен қоректенетін екінші дәрежедегі жыртқыштар.

Сonsuments - (from Lat. Consume - use) - heterotrophs, organisms that consume ready-made organic substances produced by autotrophs (producers).

Космополиттер - космополиты - cosmopolitans. Жер ғаламшарының көпшілік бөлігіне таралған өсімдіктер мен жануарлар түрлері (мысалы, шыбындар, егеуқұйрық, т.б.)

Сosmopolitans - the branch of biology concerned with the relations between organisms and their environment.

Косты заттар - косное вещество - inert substance. Тірі организмдердің қатысуынсыз, табиғи процестер арқылы пайда болған заттар (магматикалы және метаморфозалық жыныстар, кейбір шөгінді жыныстар).

Inert substance a substance that is formed without the participation of the living matter.

Криофилдер - криофилы- cryophiles - суық температурада тіршілік ететін организмдер.

Сryophiles are extremophilic organisms that are capable of growth and reproduction in cold temperatures.

Криптофиттер - криптофиты - cryptophytes. Қайта өсетін бүршіктері топырақ ішінде (геофиттер) және су түбінде (гидрофиттер) сақталатын өсімдіктер (пиязшық,түйнекті, борық тамырлы өсімдіктер).

Сryptophytes are a group of algae, most of which have plastids. They are common in freshwater, and also occur in marine and brackish habitats.

Ксенобиотиктер -ксенобиотики - xenobiotics. Қоршаған ортаны ластайтын, бірақ табиғи экожүйелерде кездеспейтін, алуан түрлі химиялық қосындылар.

Xenobiotics (from the Greek. Ξένος - alien and βίος - life) - conditional category denoting the alien living organisms chemicals naturally non-biotic circulation.

Ксерофиттер - ксерофиты - xerophytes. Аптап ыстыққа және ұлпаларының сусыздануына төзімді, қуаңшылық аймақтарда тіршілік ететін өсімдіктер. Оларға - суккуленттер және склерофиттер жатады.

A xerophyte (from Greek xero dry, phuton plant) is a species of plant that has adapted to survive in an environment with little water, such as a desert or an ice- or snow-covered region in the Alps or the Arctic.

К-стратегтер (К-түрлер, К-популяциялар) - К-стратеги (К-виды, К-популяции) - K-strategists (K-species) баяу көбейетін, бірақ бәсекелестікке қабілетті даралардан құралған популяциялар (адамдар, ағашты өсімдіктер, пілдер, т.б.)

A K- strategist or K- species are animals with few, and often large offspring. The nurture and protect their young, reproduce later in life, live long, and population size is stable and near carrying capacity.

Қоректенудің автотрофты жолы - автотрофный способ питания - autotrophic way of eating. Күн энергиясы немесе химиялық энергия жәрдемімен органикалық емес органикалық қосындылардың түзілуі.

Autotrophic way of eating which receiving energy, necessary for life, from photosynthesis (mastering of carbonic acid) or hemosynthesis (oxidation of sulfur, iron (II) etc.); heterotrophic.

Қоршаған орта жағдайын бақылау - контроль состояния окружающей среды - environmental control. Қоршаған орта (су, ауа, топырак, т.б.) сапасы көрсеткіштерінің белгіленген нормамен талаптарға сәйкестігін тексеру.

Еnvironmental control - a complex system of observations on environmental assessment and prediction of environmental changes caused by natural and anthropogenic factors.

Қоршаған орта мониторингі (экологиялық мониторинг) - мониторинг окружающей среды (экологический мониторинг) - environmental monitoring.

Адам баласын қоршаған ортаны бақылап бағалау және болашаққа болжамдар жасау. Олар әртүрлі: базалық (фондық) мониторинг - табиғи жағдайда адамдардың қатысуынсыз жүретін табиғи құбылыстар мен процестерді бақылау; импакты мониторинг - өте қатерлі аймақтарда антропогендік әсерлер салдарын бақылау; глобальді мониторинг - әлемдік биосфералық процестермен құбылыстардың (мысалы, озон қабатының жағдайы, климаттың өзгеруі) дамуын зерттеп бақылау; региональды мониторинг - белгілі аумақтағы, региондағы табиғи және антропогендік әсер нәтижесінде туындаған құбылыстар мен үдерістерді бақылау (мысалы, Арал және Балхаш теңіздерінің жағдайы); локальді мониторинг - үлкен емес территория жағдайын бақылау (мысалы, Алматы, Өскемен қалаларының ауасының ластануын зерттеп тексеру).

Environmental monitoring describes the processes and activities that need to take place to characterise and monitor the quality of the environment. Environmental monitoring is used in the preparation of environmental impact assessments, as well as in many circumstances in which human activities carry a risk of harmful effects on the natural environment

Ластану - загрязнение - pollution. Қоршаған ортаға зиянды химиялық, физикалық, биологиялық заттардың енуі, түсүі. Ластану табиғи себептер арқылы немесе адамзат тіршілігі нәтижесінде болады.

Pollution is the introduction of contaminants into the natural environment that cause adverse change.

Ластаушы - загрязнитель - pollutant. Қоршаған ортаға келіп түсетін, енетін табиғи немесе антропогендік заттар. Зиянды заттар шығаратын кәсіпорын, мекеме, нысандарды - ластаушылар деп атайды.

A pollutant is a substance or energy introduced into the environment that has undesired effects, or adversely affects the usefulness of a resource.

Лимиттеуші (шектеуші) фактор - лимитирующий (ограничиваю-щий) фактор - limiting (bounding) factor. Биологиялық түрлердің төзімділік шегінен асатын экологиялық факторлардың сандық көрсеткіштері.

Limiting factors are things that prevent a population from growing any larger.

Лимникалық аймақ - лимническая зона - limnetic zone. Күн сәулесінің тек 1% - ы ғана өтіп жететін және фотосинтез процесі күрт баяулап тоқтайтын су тереңдігі.

The limnetic zone is the well-lit, open surface waters in a lake, away from the shore.

Литоральды аймақ - литоральная зона - the littoral zone. Күн сәулесі түбіне дейін жететін су қалыңдығы, тереңдігі.

The littoral zone is the part of a sea, lake or river that is close to the shore.

Литосфера - литосфера - lithosphere. Жердің сыртқы қатты қабығы, оған жер қыртысы және мантияның жоғарғы қатты қабаты кіреді.

`Lithosphere is the rigid outermost shell of a rocky planet defined on the basis of the mechanical properties

Литофиттер - литофиты - lithophytic. Тастың және жар тастардың үстінде немесе олардың жарықшақтарында орналасып, өсіп дамитын өсімдіктер.

Lithophytes are plants that grow in or on rocks.

Мезотрофтар - мезотрофы - mesotrophe. Күн элементтерін орташа мөлшерде талап ететін өсімдіктер.

Mesotrophe (from al-Greek.. Μέσος - «average» and τροφή - «Power") - organisms living in soils with moderate amounts of mineral nutrients.

Мезофилдер - мезофилы - mesophiles. Ылғалды және құрғақтау жерлерде тіршілік ететін өсімдіктер.

A mesophile is an organism that grows best in moderate temperature, neither too hot nor too cold, typically between 20 and 45 °C (68 and 113 °F). The term is mainly applied to microorganisms.

Мезофиттер - мезофиты - mesophytes. Орташа деңгейде ылғалданған жерлерде өсіп дамитын өсімдіктер. Мәдени өсімдіктердің көпшілігі осы топқа жатады.

Mesophytes are terrestrial plants which are adapted to neither a particularly dry nor particularly wet environment.

Мемлекеттік табиғи қорықтар - государственные природные заповедники - State natural reserves. Табиғи кешендерді бұрынғы қалпында сақтау үшін шаруашылыққа пайдаланудан алынған территориялар мен акваториялар.

A nature reserve (natural reserve, nature preserve, natural preserve, bioreserve, or just preserve) is a protected area of importance for wildlife, flora, fauna or features of geological or other special interest, which is reserved and managed forconservation and to provide special opportunities for study orresearch.

Мемлекеттік стандарт - государственный стандарт (ГОСТ) - state standard. Комплексті нормаларды, ережелерді, талаптарды белгілейтін нормативті-техникалық құжат.

State standard- system for ensuring the uniformity of measurements.

Микробиоценоз - микробиоценоз - microbiocenosis. Биоценоздың микробты компоненті (құрамдас бөлігі).

Microbiocenosis - microbial component of biocenosis

Миксотрофтар - миксотрофы - mixotrophy. Органикалық емес заттардан органикалық қосындылар түзе алатын, сонымен бірге дайын органикалық қосындылармен қоректене алатын организмдер (насекомдармен қоректенетін өсімдіктер, кейбір эвглен балдырлары, т.б.).

A mixotroph is an organism that can use a mix of different sources of energy and carbon.

Минерализациялану - минерализация - mineralization. Органикалық қалдықтардың органикалық емес заттарға айналуы.

Mineralization refers to the process where an organic substance is converted to an inorganic substance.

Мозайкалық - мозаичность - mosaicism. Биоценоздың горизонтальді құрылымы.

Mosaicism- a form of horizontal inhomogeneity structure phytocenoses as irregular distribution of plants in space.

Минимум заңы - закон минимума - law of the Minimum. Егін шаруашылығында тыңайтқыштарды пайдалануға байланысты алғаш Либих жасаған заң.

Liebig's law of the minimum, often simply called Liebig's law or the law of the minimum, is a principle developed inagricultural science by Carl Sprengel (1828) and later popularized by Justus von Liebig.

Мутагендер - мутагены - mutagens. Мутация туындататын факторлар (ултракүлгін, рентген, гамма сәулелері, төмен немесе жоғары температура, азот қышқылы, кейбір вирустар, т.б.).

А mutagen is a physical or chemical agent that changes the genetic material, usually DNA, of an organism and thus increases the frequency of mutations above the natural background level.

Мутуализм - мутуализм - mutualism. Бір партнер (қосағы) немесе екеуі де бір-бірінсіз өмір сүре алмайтын, өзара пайдалы селбесіп, симбиозда өмір сүру (мысалы, тұяқты жануарлар мен целлюлоза ыдыратушы бактериялар).

Mutualism is the way two organisms of different species exist in a relationship in which each individual benefits. Similar interactions within a species are known as co-operation. Mutualism can be contrasted with interspecific competition.

Нейстон - нейстон - neuston. Топырақ бетінде өмір сүретін организмдер.

Neuston is the collective term for the organisms that float on the top of water (epineuston) or live right under the surface (hyponeuston).

Нейтрализм - нейтрализм - neutralism. Бір аумақта (территорияда) екі түрдің бірлесіп өмір сүруі, бірақ бір-біріне теріс немесе оң әсер етпейді. (Мысалы, жиделі тоғайлардағы торғайлар мен сауысқандар).

Neutralism - describes the relationship between two species that interact but do not affect each other.

Нейтрофильдер - нейтрофилы - neutrophils. Топырақтың рН=6,7-7,0 бейтарап жағдайда өсетін өсімдіктер.

Neutrophils - [from Lat. neuter - neither one nor the other, and ... Phil (s)], "neutral" species, organisms that prefer medium (soil, water), which has a neutral reaction, ie. e. pH 7 - 7.5 (eg, clover, timothy).

Некрофагтар - некрофаги - necrophages. Қорек ретінде жануарлар өлексесін пайдаланатын гетеротрофты организмдер.

Necrophages - an organism that eats dead or decaying flesh.

Нектон - нектон - nekton. Су қабаттарында жылдам қозғалатын организмдер (балықтар, амфибиялар, тасбақалар, кит тәрізділер, дельфиндер, т.б.)

Nekton refers to the aggregate of actively swimming aquatic organisms in a body of water (usually oceans or lakes) able to move independently of water currents.

Нитрофилдер - нитрофилы - nitrophilic. Азот қосындыларына, негізінен нитрат, аммоний тұздарына бай топырақтарда жақсы өсетін өсімдіктер.

Neutrophilic plant - a plant that lives soils, the acidity of which (pH) ranges from 6.7 to 7

Нитрофобты өсімдіктер - нитрофобные растения - Nitrofob plants. Азоты аз топырақтарда өсетін өсімдіктер.

Nitrofob plants- plants avoiding nitrogen-rich soils.

Ноосфера - ноосфера - noosphere. Адамзаттың ақыл-ойы нәтижесінде ғылым мен техниканы дамытып, биосфера ең жоғарғы стадиясы ноосфера кезеңіне өтеді.

Noosphere вiosphere is reasonably controlled man. Noosphere is the highest stage of development of the biosphere.

«Озон тесігі» - «озоновая дыра» - «ozone hole» - озоносферадағы үлкен кеңістікте озон мөлшері өте аз (50%-ға дейін азайған) қабаттың пайда болуы.

The ozone hole is an annual thinning of the ozone layer over Antarctica, caused by stratospheric chlorine.

Озоносфера - озоносфера- ozonosphere. - 20-25 км биіктікте орналасқан, озон концентрациясы ең көп мөлшерде болатын атмосфера қабаты.

Ozonosphere - at altitudes of 20-25 km maximum concentration of trace amounts of ozone O3 (up 2CH10-7 on the oxygen!), Which occurs under the action of solar ultraviolet radiation at an altitude of about 10 to 50 km, protecting the planet from the ionizing solar radiation.

Олиготрофтар - олиготрофы - oligotrophs - құнарсыз, күл элементтері аз топырақтарда өсетін өсімдіктер.

An Oligotroph is an organism that can live in an environment that offers very low levels of nutrients.

Оптимум аймағы - зона оптимума - optimum zone - организдер тіршілігі қалыпты, жақсы өсіп дамитын экологиялық факторлар мөлшері.

Optimum zone - plot range fluctuations of environmental factors within which the maximum manifest vital functions of the body (of the population); enabling power of environmental factors.

Организмдердің тіршілік формалары - жизненная форма организмов - life form of organisms - нақты өмір сүру жағдайына және белгілі тіршілік сипатына өсімдіктер мен жануарлардың бейімделуінің морфологиялық типтері (түрлері).

Life form of organisms - is a definite morphological, appearance of organisms, and biological characteristics, reflecting their adaptation to specific environmental conditions of the environment.

Орта сиымдылығы - емкость среды - carrying capacity - популяция санын шектеуші жағдайлар жиынтығының сандық сипаттамасы.

Carrying capacity - is thus the number of individuals an environment can support without significant negative impacts to the given organism and its environment.

Осмостық реттелу - осморегуляция - osmoregulation - сыртқы ортаның әсеріне байланысты өсімдіктер клеткасында осмостық қысымның ұлғайып немесе бәсеңдеуі.

Osmoregulation is the active regulation of the osmotic pressure of an organism's fluids to maintain the homeostasis of the organism's water content;

Өмірдің максимальді ұзақтығы - максимальная продолжительность жизни - maximum life span. Нақты орта жағдайында өте аз даралар жететін өмірдің максимальді ұзақтығы.

Maximum life span is a measure of the maximum amount of time one or more members of a population has been observed to survive between birth and death.

Өсімдіктердің су балансы - водный баланс растений- water balance of plants - өсімдіктердің сіңірген суы мен сол уақыт ішінде шығындалған (шығарылған) су мөлшерінің сәйкестілігі.

Water balance of plants - the ratio between the amount of water that the plant obtained, and the amount of water which they have the same period of time expenditure.

Өсімдіктердің су тапшылығы - водный дефицит растений - water deficit plants - өсімдіктердегі судың қабылдануы мен шығындалуы ара-қатынасының өзгеруі. Судың булану жылдамдығы сіңірілу жылдамдығынан артық болған жағдайда байқалады.

Water shortage of plants (water deficit plants) - Unfavorable to plants ratio between the flow rate and the arrival of the water, when the rate of evaporation of water far exceeds intensivnost its absorption.

Өсімдіктердің суыққа (салқынға) төзімділігі - холодостойкость растений - cold resistance of plants - өсімдіктердің төменгі жағымды (+) температураға (1-10°С) төзімділігі.

Cold resistance of plants ability of plants to withstand low positive temperatures.

Өсімдіктердің тұзға төзімділігі - солеустойчивость растений - salt tolerance of plants - топырақтың немесе сулы ортаның әртүрлі иондармен тұздану жағдайында өніп өсуге қабілетті өсімдіктер.

Salt tolerance of plants -these plants live in areas where the soil is salty, or near the ocean. Some of them even live in the ocean.

Өсімдіктердің шынығуы - закаливание растений - hardening of plants - өсімдіктердің қолайсыз жағдайларға - аязға, суыққа, қуаңшылыққа, тұздануға, т.б. төзімділігін арттыру.

Hardening of plants - the acquisition by plants of resistance to unfavorable conditions, such as frost, cold, drought, or salinization.

Өсімдіктердің көнбістілігі (шыдамдылығы) - выносливость растений - endurance of plants - өсімдіктердің қоршаған ортаның қолайсыз жағдайларына шыдап, көндігуі.

Endurance of plants - (also related to sufferance and resilience) is the ability of an organism to exert itself and remain active for a long period of time, as well as its ability to resist, withstand, recover from, and have immunity to trauma, wounds, or fatigue.

Панмиксия - панмиксия - panmixia - бір бологиялық түр ішіндегі даралардың өзара еркін шағылысуы (будандасуы).

Рanmixia-free interbreeding heterosexual individuals in the population. Some degree of panmixia is characteristic of most species of animals and plants.

Паразитизм - паразитизм - parasitism - бүкіл өсіп-даму дәуірінің ішінде немесе өмірінің белгілі бір кезеңінде басқа тірі организмдердің (яғни иесінің) денесінде өмір сүріп, қорек ретінде пайдалану. Тіршілік ету әдістеріне байланысты, олар:

Эктопаразиттер - яғни иесі денесінің сыртқы бетінде өмір сүреді (мысалы, маса, сона, кене, бүрге, бит, сүлік, саңырауқұлақтардың кейбір турлері, т.б.);

Эндопаразиттер - яғни иесі денесінің ішінде тіршілік етеді, олар бактериялар, вирустар, құрттар, т.б.

Parasitism is a non-mutual symbiotic relationship between species, where one species, the parasite, benefits at the expense of the other, the host.

Педосфера (топырақ қабаты) - педосфера (почвенный покров) - pedosphere-үгітілген тау жыныстары мен өсімдік және жануарлар қалдықтарының толық емес шіріп, ыдырап байланысуы, қосылысуы нәтижесінде пайда болған жердің үстіңгі қабаты.

Рedosphere - is the outermost layer of the Earth that is composed of soil and subject to soil formation processes.

Пессиум - пессиум (зона угнетения) - pessimum- организмдердің тіршілік әрекетінің күрт нашарлайтын, яғни теріс әсер етеін экологиялық факторлардың мөлшері, аймағы, зонасы.

Pessimums, zones pessimums (from the Latin pessimum - the worst) - the area of coverage of environmental factors in which the species is not a sufficient condition for the optimal growth and development.

Пирамида биомассалық - пирамида биомасс - pyramid of biomass. Әртүрлі қатардағы продуценттер мен консументтердің арақатынасын биомасса бірлігімен сипатталатын графикалық суреттемесі. Құрылық жағдайда әрбір келесі трофикалық деңгейдегі биомассаның өзгеруі жоғары қарай жіңішкереді, азаяды, ал мұхиттар мен теңіздерде - керісінше суреттеледі.

The Pyramid of Biomass is a graphical representation that depicts the extent of biomass per unit area within different trophic levels in an ecological system.

Пирамида сандық - пирамида да чисел (Элтона) - pyramid of numbers. Әртүрлі қатардағы продуценттер мен консументтердің арақатынасын даралар санымен сипатталатын графикалық суреттемесі. Даралар саны продуценттерден мен консументтерге қарай азаяды.

The pyramid of numbers depicts the relationship in terms of the number of producers, herbivores and the carnivores at their successive trophic levels.

Пирамида энергиялық (өнім) - пирамида энергии (продукции) - pyramid of energy - әртүрлі қатардағы продуценттер мен консументтердің арақатынасын тірі заттар биомассасында жинақталған энергия бірлігімен сипатталған графикалық суреттемесі. Әрбір трофикалық деңгейден келесісіне өткенде биомассада жинақталған энергия азаяды және бұл барлық тірі организмдерге қатысты заңдылық.

Pyramid of energy is a graphic representation of the amount of energy trapped per unit time and area in different trophic level of a food chain with producers forming the base and the top carnivores at the tip".

Планктон - планктон - plankton. Бұлар негізінен су ағынымен пассивті (баяу) қозғалатын организмдер (бір клеткалы балдырлар, бір клеткалы жануарлар, шаяндар, медузалар, т.б.). Олар фитопланктон және зоопланктон болып бөлінеді.

Plankton (singular plankter) are a diverse group of organisms that live in the water column and cannot swim against a current. They provide a crucial source of food to many large aquatic organisms, such as fish and whales.

Пойкилотермді организмдер - пойкилотермные организмы - poikilothermic organisms. Денесінің температурасын тұрақты ұстап тұра алмайтын организмдер (микроорганизмдер, өсімдіктер, омыртқасыздар,төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар).

Poikilothermic organisms, commonly referred to as 'cold-blooded' organisms, are animals that have nointernal mechanism for regulating their body temperatures.

Популяция - популяция - population. Бір-бірімен еркін шағылыса алатын, шығу тегі бір, белгілі ареалда (аумақта) ұзақ уақыт бойы өмір сүріп,тарихи қалыптасқан, бір биологиялық түрге жататын дербес (жеке) организмдер жиынтығы, тобы.

A population is a summation of all the organisms of the same group or species, which live in the same geographical area, and have the capability of interbreeding.

Популяцияның генетикалық құрылымы - генетическая структура популяции - genetic structure of populations. Популяциядағы әртүрлі генотиптер мен аллельдердің ара қатынасы.

Genetic structure of populations - population ratio in different genotypes and alleles.

Популяция генефонды - генефонд популяции - genefond of humanity (population). Популяциядағы барлық даралар гендерінің жиынтығы.

Genofond - the sum of all genotypes present in a population.

Популяцияның жастық құрамы - возрастной состав популяции - the age composition(age structure) of the population. Популяция ішіндегі әртүрлі жастағы топтардың арақатынасы.

Age structure (age structure) of the population - the ratio of the population of individuals in different age groups

Популяцияның жыныстық құрамы - половой состав популяции - sex composition of the population. Популяция ішіндегі аталық және аналық жынысты даралардың арақатынасы.

Under the sex structure of the population understand the numerical ratio of males and females.

Популяцияның кеңістік-этологиялық құрылысы - пространственно-этологическая структура популяции - spatial-ethological structure of the population. Популяция дараларының ареал (аумақ) ішінде таралу сипаты.

The spatial- ethological structure. Each population occupies the space providing the conditions of life for a limited number of individuals. ... Ethological (behavioral) structure. It reflects the various forms of co-existence of individuals in populations.

Популяцияның өсу жылдамдығы - скорость роста популяции - population growth rate. Белгілі уақыт ( сағат, 1 күн, 1 жыл) ішінде популяция санының өзгерістері. Бұл туылу және өлім санының арақатынасына, миграцияға байланысты (популяцияға ену - иммиграция, шығу - эмиграция).

The rate of population growth - population change per unit time. The growth rate of a population may be positive, zero or negative. It depends on fertility, mortality and migration (Universe - Immigration and eviction - emigration).

Популяция құрамы - структура популяции - population structure. Популяция ішіндегі даралардың жыныстық белгісі, жасы,дене көлемі, генотипі бойынша құрамы, территорияда таралып орналасуы, т.б.

Population structure is the make up of the total population in a country or area where people are grouped by age and sex.

Потенциальді табиғи ресурстар - потенциальные природные ресурсы - potential natural resources. Қазіргі адамзат пайдаланбайтын немесе аз мөлшерде пайдаланатын табиғи ресурстар (Күн энергиясы, теңіздердің толысуы және қайтуы, жел энергисы, т. б.).

Natural resource potential - a set of natural resources that are the basis for economic development of the territory.

Продуценттер - продуценты - producents. Яғни, өндірушілер, фотосинтез немесе хомосинтез процестері арқылы органикалық емес заттардан (СО2, Н2О) органикалық заттар түзе алатын автотрофты организмдер (фотосинтездеуші өсімдіктер, автотрофты бактериялар).

Producers (from Latin producens, genitive producentis - producing, creating), autotrophic organisms created using a photo or chemosynthesis organic matter from inorganic; are the first link in the food chain.

Протокооперация - протокооперация (факультативный симбиоз) - protocooperation. Өзара пайдалы, бірақ міндетті түрде бірге өмір сүрмейтін организмдер тіршілігі. (Мысалы, жеке тұратын шаян мен актиния, жиделі тоғайдағы сауысқан мен торғайлар).

Protocooperation is a form of mutualism, but they do not depend on each other for survival.

Псаммофиттер - псаммофиты - psammophytes. Сусымалы құмды жерлерде өсетін өсімдіктер.

Psammophytes - a plant that thrives in shifting sands, primarily in deserts.

Редуценттер - редуценты - decomposers. Яғни, ыдыратушылар, органикалық қалдықтармен қоректенетін және оларды минеральдық заттарға дейін ыдратушылар (сапрофитты бактериялар, саңырауқұлақтар).

Decomposers or saprotrophs are organisms that break down dead or decaying organisms, and in doing so carry out the natural process of decomposition

Рециркуляция - рециркуляция. Материалды ресурстарды қайталама пайдалану. Бұл ішкі заттар мен энергияны үнемдейді, қалдықтар мөлшерін азайтады.

Recirculation is the process of recirculating.

Ризосфералық флора - ризосферная флора- rhizospheric flora. Тамыр аймағындағы топырақта тіршілік ететін бактериялар, актиномицеттер, саңырауқұлақтар.

Rhizospheric flora - bacteria, actinomycetes, fungi and algae are abundant in the area of ​​developing the roots of higher plants.

ч-стратегтер (ч-түрлер, ч-популяциялар) - ч-стратеги (ч-виды, ч-популяции) - r-strategists. Өте тез өсіп көбейетін, бірақ бәсекелестікке қабілетсіз даралар, организмдер (бактериялар, өсімдік бітесі, бір жылдық өсімдіктер, т.б.).

"r" strategists have several concurrent characteristics: they tend to be able to rapidly occupy a new habitat and they require readily available nutrients.

Сапрофиттер - сапрофиты - saprophytes. Қорек ретінде өлексенің органикалық заттарын, жануарлардың нәжістерін пайдаланатын гетеротрофты организмдер. Оларға - сапрофитті бактериялар, саңырауқұлақтар,өсімдіктер; жануарлар (сапрофагтар) жатады. Олардың арасында детритофагтар (детриттермен қоректенетіндер), некрофагтар (жануарлар өлексесімен қоректенетіндер), копрофагтар (нәжістермен қоректенетіндер).

Saprophytes are a plant, fungus, or micro-organism, more accurately called myco-heterotrophs because they actually parasitize fungi, rather than dead organic matter directly.

Сақталу сызығы - кривые выживания - survival curves. Популяция құрамындағы бірқатар жастағы даралардың қартаюына байланысты санының азаюын көрсететін график - сызық.

Survival curves - a graph showing how the aging of the reduced number of individuals of the same age in the population.

Сарқылатын табиғи ресурстар - исчерпаемые природные ресурсы - exhaustible natural resources. Мөлшері абсолюттік және салыстырмалы тұрғыда шектеулі табиғи ресурстар (қазба байлықтар, топырақ, биологиялық ресурстар). Олар - қалпына келетін биологиялық ресурстар (топырақ) және қалпына келмейтін (қазба байлықтар) болып бөлінеді.

Exhaustible resources, in turn, are divided into renewable and non-renewable. For non-renewable resources are those that are not revived or renewed hundreds of times slower than they spent. These include oil, coal, metal ores and most other minerals.

Сарқылмайтын табиғи ресурстар - неисчерпаемые природные ресурсы - inexhaustible natural resources. Адамзат ғұмыры және оның талаптарын қанағаттандыру ретінде қарастырғанда сарқылмайтын табиғи ресурстар (мысалы, Күн сәулесі, атмосфералық ауа, әлемдік мұхит және тұщы сулар, жел энергиясы, теңіздердің толысу және қайту энергиясы).

Inexhaustible resources include wind, water and sunlight. Because these resources are replaceable, technologies that use them for energy creation are becoming more prevalent.

Симбиоз - симбиоз - symbiosis. Организмдердің бірлесіп, селбесіп өмір сүруінің әртүрлі формалары (мутуализм, протокооперация, комменсализм, паразитизм). Негізінен екі қосарланған организмдердің өзара, бір-біріне пайдалы селбесіп тіршілік етуі (мысалы, жоңышқа, түйежоңышқа,соя, асбұршақ, қына, т.б.).

Symbiosis (from Greek σύν "together" and βίωσις "living") is close and often long-term interaction between two or more different biological species.

Синойкия (квартирлық, пәтерлік) - синойкия (квартирантство) - type of commensalism, in which one organism uses another. Бір биологиялық түр екінші түрдің денесін немесе ұясын, інін баспана, қорғану, тығылу орны ретінде пайдалану. Бұл комменсализмнің бір түрі. (Мысалы, актиния және тропикалық балықтар, көкек құс, т.б.).

Commensalism is a class of relationships between two organisms where one organism benefits without affecting the other's parts.

Синэкология (қауымдастықтар экологиясы, популяциялық экология) - синэкология (экология сообществ, экология популяций) - synecology. Әртүрлі түрлерге жататын популяциялар (өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер) жиынтығын бір тұтас организмдер қауымдастығы деңгейінде зерттейтін ғылым жүйесі.

Synecology - Section of Ecology, studying the relationship of organisms of different species within a community of organisms.

Смог (улы тұман) - смог - smog. Ауадағы тұман, түтін, шаң, ула заттар қоспасы. Смог екі түрлі (пайда болған жеріне қарай) - Лондондық және Лос-анджелестік.

Smog is a type of air pollutant. Smog is the hazy, unhealthy polluted air that accumulates over cities and other regions under certain conditions.

Стандарттар (нормативтер, регламенттер) - стандарты (нормативы, регламенты) - standards (standards, regulations). Қоршаған ортадағы кешендерде, объектілерде заңды трде рұқсат етілген ластаушы заттардың мөлшері, концентрациясы немесе әсер ету мөлшері.

A regulation (standards) is a legal norm intended to shape conduct that is a byproduct of imperfection.

Стация - стация - station. Құрылық жануарлары популяцияларының түрлерінің өмір сүру жері, аумағы.

Station (a certain portion of the space environment, which has a set of conditions (topography, climate, food, shelter, etc.). (от лат. statio - место, положение), plot space, characterized by a set of conditions (topography, climate, food, shelter, and so on. n.), necessary for the existence of this species.

Стенобионттар - стенобионты - Stenobionty. Төзімділік (толеранттық) зонасы аз, экологиялық тұрғыдан әлсіз, шыдамсыз организдер.

Stenobionty (from the Greek stenos - narrow and bion - living) - animals and plants that can exist only at relatively constant environmental conditions (temperature, salinity, humidity, certain foods, etc.). For example, all internal parasites.

Судың әр түрлі-түсті болуы - цветение воды - water bloom. Фитопланктонның жаппай өсіп дамуы нәтижесінде судың түсі жасыл және сары-қоңыр түстен қызыл түске дейін өзгереді. Бұл су қоймаларына биогенді элементтердің (фосфор, азот, калий) көп молшерде түсуі нәтижесінде пайда болатын құбылыс.

Water bloom - the accumulation of algae and especially of various blue-green algae at or near the surface of a body of water often occurring suddenly and in large quantities and causing discoloration or forming a definite scum.

Суккуленттер - суккуленты - succulents. Су жинаушы ұлпалары жақсы дамыған, жапырақтары етті, сулы (мысалы, алоэ) және сабақтары да етті (мысалы, кактустар) ксерофитті өсімдіктер.

Succulent plants, (also known as succulents or sometimes fat plants), are plants having some parts that are more than normally thickened and fleshy, usually to retain water in arid climates or soil conditions.

Сукцессия - сукцессия - Succession. Қауымдастықтардағы (негізінен өсімдіктердің) белгілі түр құрамы және құрылысы бар биоценоздардың біртіндеп бірін-бірі аустыруы. Сукцессиялар әртүрлі: табиғи - адамдардың іс-әрекетінің қатысы жоқ, табиғаттағы ішкі құбылыстар әсерінен; антропогендік - адамзат тіршілігі нәтижесінде болған; аутогендік (өздігінен туындайтын) - ішкі себептер нәтижесінде, яғни қауымдастық әсерінен ортаның өзгеруінен; аллогендік (сыртқы әсерден) - сыртқы себептер нәтижесінде, (мысалы климаттың өзгеруі); алғашқы - тірі организдер тіршілік етпеген төсеміктерде, (мысалы, жартастарда, опырылған жерлерде,сусымалы құмдарда, жаңа су қоймаларында, т.б.) және екінші реттік - қалыптасқан биоценоз жойылғаннан (мысалы, ормандарды қырқып алу, өрт, жерді айдау, вулканның атқылауынан, т.б.) кейін олардың орнына өсіп дамыған.

Succession - Serial irreversible and regular change of biocenosis one another on a certain stretch of time in the environment as a result of the influence of natural factors or human impact.

Суық ұру, үсіну,үсу - заморозки - freezing. Көктемде немесе қоңыр күзде ауа температураының күрт өзгеріп, салқындауынан топырақ бетінің тоңазып,өсімдіктердің үсінуі.

Freezing-is a phase transition in which a liquid turns into a solid when its temperature is lowered below its freezing point.

Сциофиттер (көлеңке сүйгіш өсімдіктер) - сциофиты (тенелюбивые растения) - Stsiofity- shade plants. Толық жарық сәулелердің 1/10 - 1/3 бөлігінде жарық интенсивтілігінде, яғни жарық аз, көлеңкелеу жағдайда өмір сүретін өсімдіктер.

Stsiofity- plants that live exclusively in darkened conditions, preferring diffused light.

Табиғат ескерткіштері - памятники природы - monuments of nature. Ерекше, қайтіп қалпына келмейтін нысандар, объектілер. Олардың ғылыми, экологиялы, мәдени-эстетикалық маңызы зор. Ондай ескерткіштер бар жерлерде олардың сақталуына зиянды әсер ететін барлық іс-әрекеттерге тиым салынған.

Monuments of nature - a natural monument is a natural or natural/cultural feature of outstanding or unique value because of its inherent rarity, representative of aesthetic qualities or cultural significance.

Табиғи жағдайлар - природные условия - natural conditions. Адамзат өміріне және іс-әрекетіне әсер ететін, бірақ материалдық өндіріске қосылмаған (кейбір газдар, жануарлар мен өсімдіктер түрлері) нысандар, объектілер, құбылыстар. Ғылым мен техниканың дамуы әсерінен табиғи жағдайлар табиғи ресурстарға айналады.

Natural conditions - a combination of properties of nature around us, that somehow significant impact on human life.

Табиғи ресурстар - природные ресурсы - natural resources. Адамзат тіршілігіне керекті және материальды өндіріске енгізілген (ауадағы оттегі, су, топырақ, күн радиациясы, қазба байлықтар, климат, өсімдіктер әлемі, т.б.) табиғат элементтері (нысандар, объектілер, құбылыстар). Табиғи ресурстар түрлері: нақты және потенциальді, ауыстырылатын және ауыстырылмайтын, сарқылатын және сарқылмайтын болып бөлінеді.

A natural resource is anything that people can use which comes from nature. People do not make natural resources, but gather them from the earth. Examples of natural resources are air, water, wood, oil, wind energy, hydro-electric energy, iron, and coal.

Табиғатты пайдалану - природопользование - nature management. Адам қоғамының материальдық және мәдени талаптарын қанағаттандыру табиғи ресуртар пайдаланады. Табиғатты пайдалану ғылым саласы ретінде табиғатты тиімді пайдалану принциптерін, заңдылықтарын зерттеп, анықтайды. Табиғатты пайдалану тиімді, пайдалы және пайдасыз болады.

Nature management - 1) the use of the natural environment to meet the environmental, economic, cultural and recreational needs of the community; 2) the science of rational (for the appropriate moment in history), the use of natural resources of the society - a complex discipline that incorporates elements of natural and social sciences and engineering.Wildlife management is divided into rational and irrational.

Табиғи ресурстар кадастры - кадастры природных ресурсов - cadastres of natural resources. Табиғи ресурстардың санын және сапасын сипаттайтын экономикалық, экологиялық ұйымдастыру және техникалық көрсеткіштер топтамасы, ережелер мен талаптар жүйесі, және де табиғатты пайдаланушылар құрамы және категориялары.

Cadastres of natural resources - the primary purpose of natural resource inventories is to document the presence of resources in parks, and to assess and document the current condition and knowledge of natural resources in the parks.

Табиғатты қорғау қызметін материальді ынталандыру - материальное стимулирование природоохранной деятельности - material incentives environmental activities. Табиғат пайдаланушылардың табиғатты қорғау қызметі пайдалы екендігін ынталандыру арқылы қамтамасыз ету.

Material incentives environmental activities - material incentives, the interest of ensuring favorable to the company and its employees environmental activities, not only involves the use of incentives, and penalties.

Табиғатты қорғау саласындағы стандарттар жүйесі - система стандартов в области охраны природы - system standards for the protection of nature. Табиғи ресурстарды сақтау, қалпына келтіру және тиімді пайдалануға бағытталған, өзара байланысқан стандарттар кешені (комплексі).

System standards for the protection of nature - a complex of interrelated standards aimed at the preservation, restoration and sustainable use of natural resources.

Табиғи парктер - природные парки - natural parks. Негізінен тұрғындардың демалуына арналған, қорғалу шаралары қатал емес, экологилық және эстетикалық маңызы бар территориялар. Ұлттық табиғи парктерге қарағанда құрылысы қарапайым.

Natural parks - is a landscape protected by means of long-term planning, use and agriculture. These valuable landscapes are preserved in their present state and promoted for tourism purposes.

Табын - стадо - herd. Жануарлардың ұзақ уақыт бойы тұрақты қалыптасқан, бірлесіп тіршілік ететін даралар жиынтығы. Табындарда жануарлардың барлық функциялары, тіршілік қызметі атқарылады, олар: жауларынан бірлесіп қорғану, қоректерін іздеп табу, миграциялану, көбейіп, жас төлдерін үйретіп тәрбиелеу, т.б. (антилопа-гну, бұғылар, ақбөкендер, т.б.).

A herd - is a social grouping of certain animals of the same species, either wild or domestic The form of collective animal behavior associated with this is referred to as herding.

Тератогендер - тератогены - teratogens. Ұсқынсыз дене құрылысын туындататын факторлар (ультракүлгін, рентген және гамма сәулелері, бенз(а)пирен, кейбір вирустар, т.б.).

Teratogens - are substances or environmental agents which cause the development of abnormal cell masses during fetal growth, resulting in physical defects in the fetus.

Терең тыныштық - глубокий покой - deep dormancy. Белгілі ішкі факторларға байланысты тұқымдардың немесе вегетативтік органдардың өнуге және өсуге уқытша қабылетсіздігі.

Deep dormancy associated with hardening of plants and their frost resistance. Rest plants - is a physiological condition where the sharply reduced growth rate and metabolic rate.

Термофилдер - термофилы - thermophiles. Жоғары температура жағдайында өмір сүретін организдер.

Thermophiles - microorganisms adapted to life in a constantly high temperatures.

Терофиттер - терофиты - therophyte. Қайта өсетін бүршіктері жоқ, тек тұқымдары арқылы көбейіп таралатын біржылдық өсімдіктер.

Therophyte - terofity (therophytes) [Gr. theros - summer and phyton - plant] - life forms of plants experiencing unfavorable period of the year (winter, drought) in the form of seeds (eg., cruciferous, poppy, cornflower, Thlaspi et al.).

Техногенез - техногенез - technogenesis. Адамдардың өндірістік-шаруашылық әрекетінен туындайтын геохимиялық процестер жиынтығы.

Technogenesis - origin and landscape changes under the influence of human industrial activity.

Техносфера - техносфера - technosphere. Адамзаттың техникалық іс-әрекеті нәтижесінде өзгерген биосфераның бір бөлігі.

Technosphere - a region of the biosphere in the past, the transformed people in technical and technological facilities.

Тірі зат - живое вещество - living substance. Жер ғаламшарында тіршілік ететін барлық тірі организмдер жиынтығы.

The living substance - the totality of living organisms in the biosphere, regardless of their systematic affiliation.

Токсиканттар - токсиканты - toxicants. Улы қасиеті бар химиялық заттар.

A toxicant - is a chemical compound that has an effect on organisms.

Толеранттылық аймағы (зонасы) - зона толерантности - zone of tolerance. Төзімділіктің төменгі және жоғарғы шегі арасындағы экологиялық факторлардың сандық сипаты.

The zone of tolerance - an interval of quantitative values of environmental factors between the upper and lower limits of endurance.

Топикалық байланыс - топические связи- topical connection. Бір түрдің тіршілік әрекеті нәтижесінде екінші түрдің өмір сүру ортасын, тіршілік мүмкіндігін өзгертеді. Мысалы, тораңғыл тоғайлары астында шөптесін өсімдіктер өте нашар өседі; топ болып өскен күрмек пен шиін арасында күріш дақылы әлсірейді, сосын біртіндеп өледі.

Tropical communication characterize the any physical or chemical alteration of habitat conditions of one species as a result of the other's vital activity.

Топырақ - почва - soil, ground. Топырақ түзілу факторларының (климат, организмдер және олардың қалдықтары, топырақ құраушы жыныстар, жер рельефі, ойлы-қырлылығы, адамзаттың шаруашылық іс-әрекетінің) өзара әсерлесуі нәтижесінде пайда болған Жер қабының жоғарғы жұқа қабаты.

Soil - a special natural body of formed on the surface of the Earth, as a result of the interaction of the living (organic) and dead (inorganic) nature.

Топырақ ерітіндісі - почвенный раствор - the soil solution. Құрамында еріген оргеникалық минералды заттары бар және газдары бар топырақтағы су.

Soil solution - the liquid phase of the soil along with the dissolved substances.

Топырақ құнарлылығы - плодородие почвы- Soil fertility. Өсімдіктерді қоректік элементтер және сумен қамтамасыз ете алу қасиеті. Сонымен бірге, өсімдіктердің қалыпты өсуі үшін жеткілікті мөлшерде ауамен және жылумен қамтамасыз етіп, өнімнің қалыптасуына жағдай жасау.

Soil fertility - the ability of the soil to satisfy needs of plants in the power supply components, moisture and air, as well as to provide conditions for their normal functioning.

Топырақ-сіңіру жиынтығы - почвенно-поглощающий комплекс - soil-absorbing complex.

Топырақтың қатты бөлігіндегі физикалық-химиялық сіңіру қабілеті бар минералдық, органикалық және органоминералдық бөлшектердің жиынтығы.

Сolloidal complex, a plurality of water-insoluble fine mineral, organic and organo-mineral compounds formed during the formation of soil and partially inherited from the parent rock.

Топырақтың құнарсыздануы - деградация почвы. Топырақ құнарлылығының нашарлауы нәтижесінде топырақ сапасының төмендеуі, азғындауы.

Soil degradation - is a gradual deterioration of its properties, which is accompanied by a decrease of humus content and a decrease in fertility.

Топырақтың толық ылғал сиымдылығы - полная влагоемкость почвы- the full water capacity of the soil. Барлық қуыстары, саңылаулары және қыл-түтіктері толық суланғандағы топырақ ылғалдылығы.

The full water capacity of the soil oisture capacity (water consumption, water-holding force, capillarity soil) - the property of the soil to accept and detain in his hairline wells known amount of liquid droplet of water, not allowing the latter to drain.

Трофикалық байланыстар - трофические связи - trophic links. Бір биологиялық түр екіншісімен яғни, тірі даралармен, өлі қалдықтармен, тіршілік өнімдерімен қоректенгендегі түрлер аралық байланыс.

Trophic links - form links between the populations in the biocenosis, manifested in nutrition of individuals of one species at the expense of other live specimens. species, their metabolic products or their dead remains.

Трофикалық деңгей - трофический уровень. Қоректік тізбектегі звенолар орны.

Trophic level- the trophic level of an organism is the position it occupies in a food chain.

Трофобиоз (арамтамақтық) - трофобиоз (нахлебничество) - trophobiosis. Бір түр екінші түрдің қоректерінің қалдықтарын пайдаланатын комменсализмнің бір формасы. Мысалы, ірі жыртқыштардың қорек қалдықтарымен қоректенетіндер.

Trophobiosis - is a symbiotic association between organisms where food is obtained or provided.

Туылу қарқындылығы - скорость рождаемости - the fertility rate. Популяциялардың көбеюі кезінде белгілі бір уақыт ішінде (бір күнде, бір жылда, өмір сүру аяғына дейін) туылған жаңа төлдер, ұрпақтар саны.

The fertility rate of a population is the average number of children that would be born to a woman over her lifetime.

Түр байлығы - обилие вида - the abundance of species. Белгілі аумақтағы немесе көлем кеңістігіндегі нақты биологиялық түр дараларының саны немесе биомассасы.

Species abundance - is a component of biodiversity and refers to how common or rare a species is relative to other species in a defined location or community.

Тығыздылық - плотность - density. Бір аумақтағы немесе көлемдегі популяция биомассасы немесе даралар саны.

Density is a measurement that compares the amount, ratio, of matter an object has to its volume.

Тыныштық кезең - период покоя - dormancy period. Организм тіршілігінде өсу процестері тоқтап, зат алмасу қарқыны өте төмендейтін кезең.

Dormancy is a period in an organism's life cycle when growth, development, and (in animals) physical activity are temporarily stopped.

Тікелей әсер - прямое (непосредственное) воздействие - direct (directly) impact. Табиғи нысандарға, объектілерге, құбылыстарға адамдардың тікелей әсерінен табиғаттың, экологиялық жағдайдың өзгеруі.

Direct impact - a direct influence of human activities on the environment.

Убиквистер - убиквистер. Қoршаған ортаның алуан-түрлі жағдайында өмір сүре алатын, таралу ареалы кең, экологиялық тұрғыдан бейімделгіш өсімдіктер мен жануарлар түрлері (мысалы, кәдімгі қамыс, қасқыр, т.б.).

Ubikvisty (from Lat. Ubique - everywhere, everywhere), species of plants and animals that live in a variety of environmental conditions.

Урбанизация - урбанизация - urbanization. Бұл адамзат қауымында қалалар маңызының артуының тарихи процесі. Мұндай жағдайда кеңістіктетаралып орналасудың жаңа әлеуметтік формасы, ауыл шаруашылығы емес функциялар мен қызметтің қарқынды дамуы.

Urbanization is the increasing number of people that migrate from rural to urban areas.

Урбожуйелер - урбосистемы - urbansystem. Қалалардың дамуы нәтижесінде пайда болған жасанды экожүйелер. Мұнда адамдар, тұрғындар ғимараттары (үйлері), өндірістік, тұрмыстық, мәдени нысандар, объектілер, т.б. шоғырланған.

Urban system is the area around a city, in which daily commuting occurs.

Ұлттық парктер - национальные парки - a national Park. Ерекше қорғауға алынған үлкен аумақты табиғи территориялар. Онда негізінен үш түрлі шаралар жүргізіледі: экологиялық (экологиялық балансты ұстап тұрақтандыру және табиғи экожүйелерді сақтау); рекрециондық (тәртіпке, жүйеге келтірілген туризм және адамдар демалысы); ғылыми (жаппай келушілер болған жағдайда табиғи кешендерді сақтау әдістемелерін анықтап қолдану). Ұлттық парктерде шаруашылыққа пайдалану аумақтары болады.

A National Park - is a reserve of land, usually, but not always, declared and owned by a national government, protected from most human development and pollution.

Үйір - стая - flock. Жануарлардың уақытша топтасуы. Мұндай жағдайда әртүрлі функция, қызмет атқарылады: жауларынан бірлесіп қорғану, қоректерін іздеп табу, миграциялану (қасқырлар, май шабақтар, т.б.).

Flock - usually temporary grouping of insects, fish and birds, occasionally mammals.

Фабрикалық байланыстар - фабричные связи - Factory connection. Бір түрдің өзінің ұясын, мекенін салу үшін басқа түрлердің өнімдерін, шығарған заттарын, өлі қалдықтарын пайдалануы. Мысалы, құстар өздерінің ұяларын салу үшін ағаштың сынған, өлі бұтақтары мен жапырақтарын, шөп қалдықтарын, жануарлардың жүндері мен қылшықтарын, басқа құстардың жұмсақ қауырсындарын пайдаланады.

Factory connection - is to use one type of waste products for other types of devices (fabrication) of their homes.

Фаготрофтар - фаготрофы (голозои) - Fagotrofy. Қоректің қатты бөліктерін түгелімен жұтатын гететрофты организмдер (жануарлар).

Fagotrofy (Gr. Phagos - devouring and trophe) - organisms that eat food in the form of particles.

Фанерофиттер - фанерофиты - Fanerofity. Бұл топтағы өсімдіктердің қайтадан өсетін бүршіктері жер бетінен жоғарыда (3-5 м-ден жоғары) орналасқан. Бұларға ағашты және бұталы өсімдіктер жатады.

Fanerofity (from the Greek. Phaneros - explicit and phyton - plant) - Trees and Shrubs, t. E. Plants with buds resume arranged more or less high fret ground.

ФБР - ФАР - PAR. Фотосинтетикалық белсенді (активті) Күн радиациясы.

Photosynthetically active radiation (PAR) of the solar energy that can be used by plants for photosynthesis.

Фауна - фауна - fauna. Белгілі аумақта тіршілік ететін жануарлар түрлерінің жиынтығы.

Fauna - totality of animal species inhabiting a particular territory or area.

Физиологиялық бейтарап тұздар - физиологические нейтральные соли - Physiologically neutral salt. Құрамындағы катиондар мен аниондар өсімдікке бірдей жылдамдықпен сіңетін тұздар. Мысалы, аммоний нитраты.

Physiologically neutral salt - Salts from which the anion and cation are absorbed at the same rate.

Физиологиялық сілтілі тұздар - физиологически щелочные соли - physiological alkaline salts. Құрамындағы аниондар өсімдікке көбірек және тезірек сіңгендіктен қалып қойған катиондар ортаны сілтілейтін тұздар.

Physiological alkaline salt - salts of which more quickly and in greater quantity absorbed by the anion and the cation is in the medium and alkalizing it (eg., NaNO3)

Физиологиялық қышқыл тұздар - физиологически кислые соли - physiological acid addition salts. Құрамындағы катиондар өсімдікке көбірек және тезірек сіңгендіктен қалып қойған аниондар ортаны қышқылдандыратын тұздар. Мысалы, аммоний сульфаты немесе хлориді, калий хлориді.

Physiological acid addition salts - salt, from which the plant is faster and to a greater extent absorbs the cation and anion remains, and acidifies its environment (eg., NH4C1 or (NH4) 2S04, KC1, K2S04).

Физиологиялық қуаңшылық - физиологическая засуха - physiological drought. Топырақ-тағы ылғалдылық жеткілікті болса да өсімдікке судың сіңбеуі. Мұндай қуаңшылық жағдай температура төмендеген және топырақта аэрация нашарлаған жағдайларда байқалады.

Physiological drought - a condition of soil water being sufficient, but temporarily unavailable, as when the water is frozen, or when the rate of evapotranspiration.

Физиологиялық ритмдер - физиологическая ритмы - physiological rhythms. Организмдер тіршілігінің үздіксіз жүруін қамтамасыз ететін эндогендік биологиялық ритмдер (жүректің соғуы, тынысалу, ішкі секрециялық бездердің жұмысы, т.б.).

Physiological rhythms - periodic fluctuations of various body functions, reflecting the implementation of the regularities life processes in time.

Фитобентос - фитобентос - phytobenthos. Бентостың өсімдік текті құрамдас бөлігі.

Phytobenthos is the community of organisms which live on, in, or near the seabed, also known as the benthic zone.

Фитопланктон - фитопланктон - phytoplankton. Планктонның өсімдік текті құрамдас бөлігі (бір клеткалы балдырлар).

Phytoplankton (singular plankter) are a diverse group of organisms that live in the water column and cannot swim against a current.

Фитофагтар - фитофаги - Phytophagous. Қорек ретінде тірі өсімдіктерді пайдаланатын гетеротрофты организмдер.

Phytophagous (from phyto ... and ... phage), animals that feed on plants.

Фитоценоз - фитоценоз - phytocenosis. Биоценоздың өсімдік компоненті.

Рhytocenosis - (from the Greek. Φυτóν - «plant» and κοινός - «common») - plant community that exists within the same habitat.

Флора - флора - Flora. Белгілі территорияда, аймақта өсіп дамитын өсімдіктер түрлерінің жиынтығы.

Flora is the plant life occurring in a particular region or time, generally the naturally occurring or indigenous-native plant life.

Фотокезеңділік - фотопериодизм - Photoperiodism. Жарық кезеңінің ұзақтығына организмдер реакциясы. (Мысалы, фотокезеңі ұзақ күндік, қысқа күндік, бейтарап өсімдіктер, құстардың миграциясы).

Photoperiodism is the physiological reaction of organisms to the length of day or night.

Фотосинтез - фотосинтез - photosynthesis. Күн сәулесі энергисын пайдаланып органикалық емес заттардан органикалық қосындылардың түзілуі.

Рhotosynthesis is a process used by plants and other organisms to convert light energy, normally from the Sun, into chemical energy that can be later released to fuel the organisms' activities.

Фотосинтез өнімділігі - продуктивность фотосинтеза - productivity of photosynthesis. Өсімдіктің биомассасында пайда болған барлық зат салмағының (граммен) жапырақ ауданына қатынасы.

Рhotosynthetic productivity - (F, clean) - increase of biomass (B2-BI) per unit time (T) to the mean area of leaves.

Фототрофтар - фототрофы - phototrophs. Биосинтезге жарық энергиясын пайдаланатын афтотрофты организмдер (өсімдіктер, цианобактериялар).

Рhototrophs are the organisms that carry out photon capture to acquire energy.

Фреондар (хлорфторкөміртегі) - фреоны (хлорфторуглероды или ФХУ) - chlorofluorocarbons (СFC). Мұздатқыштарды (мұздатқыш, кондиционер, рефрижераторлар), шашыратушыларды (аэрозольды қаптама) жасау үшін өндірісте және тұрмыста кеңінен қолданылатын, жер бетінде химиялық инертті, тез ұщып кететін зат. Фреондар атмосфераның жоғарғы қабаттарына көтерілгенде фотохимиялық ыдырау процесі жүреді, нәтижесінде хлор тотығы пайда болады да, ол охон қосындысын интенсивті ыдыратады.

A chlorofluorocarbon (CFC) is an organic compound that contains only carbon, chlorine, and fluorine, produced as a volatile derivative of methane, ethane, and propane.

Хамефиттер - хамефиты - Hamefity. Онша биік емес өсімдіктер. Қайтадан өсетін бүршіктері жер бетіне жақын, 20-30 см биіктікте орналасқан және де бүршіктері қар жамылғысымен жабылып, қорғалуы мүмкін (итбүлдірген, су жидек, қара жидек, т.б.).

Hamefity (from the Greek. chamai - on earth and phyton - plant) - plants which are renewed at the soil surface (at a height of 20-30cm) and often spend the winter under the snow.

Хемосинтез - хемосинтез (хемоавтотрофия) - chemosynthesis (chemoautotrophs). Органикалық емес заттардың (күкірт, күкірт сутегі, темір, аммиак, нитрит, т.б.) тотығуынан шыққан энергияны пайдаланып, органикалық емес заттардан (СО2, т.б.) органикалық заттар синтездеу процесі.

Chemosynthesis is the biological conversion of one or more carbon molecules (usually carbon dioxide or methane) and nutrients into organic matter using the oxidation of inorganicmolecules (e.g. hydrogen gas, hydrogen sulfide)

Хемотрофтар - хемотрофы - Chemotroph. Биосинтез үшін органикалық емес қосындыларды тотықтыру химиялық реакциясы энергиясын пайдаланатын автотрофты организмдер (хемотрофты бактериялар: сутегілік, нитрификациялаушы, темір бактериялары, күкірт бактериялары, т.б.).

Chemotroph are organisms that obtain energy by the oxidation of electron donors in their environments

Циркадты (тәулік ішіндегі) ритмдер - циркадные (околосуточные) ритмы - the circadian (circadian) rhythms. 20 сағаттан 28 сағат аралығында қайталанатын биологиялық процестер мен құбылыстар сипаты мен интенсивтілігі.

The circadian (circadian) rhythms the cyclical fluctuations of the intensity of a biological process with a period within 20-28 hours.

Цирканды (жыл ішіндегі) ритмдер - цирканные (окологодичные) ритмы. 10 - 13 айлық кезеңмен қайталанатын биологиялық процестер мен құбылыстар сипаты мен интенсивтілігі.

Annual Rhythms recurring changes in the intensity and nature of biological processes and phenomena with a frequency of 10-13 months.

Шеткі әсер - краевой эффект - edge effect. Шекаралас қауымдастықтар арасындағы түрлер алуан түрлілігінің көбеюі.

Edge effects the existence of more species in a region of overlap between two ecosystems than occur in either of those systems.

Шыдамдылықтың төменгі шегі - предел выносливости - lower limit of endurance. Организмдер тіршілігі мүмкін болатын экологиялық фактордың минимальды сандық мөлшері.

Lower limit of endurance -the border outside of which the existence the organism is impossible.

Эврибионттар - эврибионты - Eurybionts. Төзімділік зонасы (экологиялық валенттілігі) кең, экологиялық шыдамды, әртүрлі жағдайларға бейімделгіш түрлер.

Eurybionts (from the Greek. Ευρί - «a» and Greek. Βίον - «living») - organisms that can exist in a wide range of natural environmental conditions and withstand their significant changes.

Эвтрофикация - эвтрофикация (эвтрофирование) - Eutrophication. Табиғи және антропогендік факторлар әсерінен биогенді элементтердің (фосфор, азот, калий, т.б.) жинақталуы нәтижесінде су қоймаларының биологиялық өнімділігінің артуы. Эвтрофикацияның теріс әсері төмендегідей: фитопланктонның тез өсіп дамып, жаппай көбеюі, өлген организмдердің шіріп ыдырауы және де шірігеннен пайда болған өнімдердің улылығы - балықтардың және басқа да гидробионттардың тіршілігі ортасының физикалық-химиялық жағдайын күрт нашарлатады.

Eutrophication (Greek: eutrophia-healthy, adequate nutrition, development; German: Eutrophie) or more precisely hypertrophication, is the ecosystem response to the addition of artificial or natural substances, mainly phosphates, through detergents, fertilizers, or sewage, to an aquatic system.

Эвтрофтар - эвтрофы - eutrophic. Күлді элементтерді көп мөлшерде қажет ететін өсімдіктер.

Eutrophic plant, plants, demanding to soil fertility and good growing on soils rich in humus and mineral elements.

Эвфтикалық аймақ - эвфотическая зона - euphotic zone. Жарық толық жететін су аймағы. Оған литоральді және лимникалық аймақтар кіреді.

The photic zone, euphotic zone or sunlight zone is the depth of the water in a lake or ocean that is exposed to such intensity of sunlight which designates compensation point.

Эдификаторлар - эдификаторы. Бүкіл биоценоздың микроклиматын анықтайтын түрлер (мысалы, ормандардағы ағашты өсімдіктер).

Edificatora plant species having a clearly defined habitatformation ability, that is, the ability to determine the structure and, to a certain extent, thespecies composition of a plant community, or phytocoenosis.


Экзогенді (сыртқы) ритмдер - экзогенные (внешние) ритмы - exogenous (external) rhythms. Ортаның кезеңдік өзгерістеріне (тәуліктік өзгерістер, масымдық өзгерістер, күн активтілігі,) жауап реакция ретінде пайда болған биологиялық ритмдер.

Exogenous (external) rhythms a reaction to periodic changes in the environment (day and night, seasons, solar activity).

Экзогенді процестер (сыртқы динамикалық процестер) - экзогенные прцессы (процесы внешней динамики) - exogenous processes. Күн энергиясы әсерінен туындаған геологиялық процестер. Бұларға атмосферадағы, гидросферадағы (өзендер, уақытша ағындар, жер асты сулары, мұхиттармен теңіздердегі, көлдер мен батпақты жерлердегі, т.б.) геологиялық үдістер жатады.

Exogenous process is that reaction which gives out energy.during the process energy is released in form of heat or radiation.

Экологиялық қауіпсіздік - экологическая безопасность - environmental safety. Адамзат өміріне және тіршілігіне, табиғи ортаға онша зияндылық жасамайтын жағдайлардың, процестердің жиынтық әсері.

Environmental safety - permissible level of of negative impact of natural and anthropogenic of factors of ecological hazard to the environment and humans.

Экологиялық валенттілік (бейімделгіштігі, төэімділігі, шыдамдылығы) - экологическая валентность (пластичность, толерантность, устойчивость) - ecological valence. Қоршаған ортаның өзгерістеріне түрлердің бейімделу дәрежесі; әртүрлі деңгейдегі экологиялық факторларға шыдап сақталуы.

Ecological valence - the degree adaptability of a living organism to environmental changes.

Экологиялық апат (зілзала) - экологическая катастрофа (экологическое бедствие) - ecocatastrophe.

Қоршаған ортаға және адамдар денсаулығына, тіршілігіне қайтіп қалпына келмейтіндей зор зиянды әсер ететін экологиялық апат.

Ecocatastrophe - a disaster caused by changes in the environment.

Экологиялық орын - экологическая ниша. Әрбір биологиялық түрдің тіршілігіне керекті экологиялық жағдайлар бар табиғи орта. Даралар осы орын жағдайларына ұзақ уақыт (мыңдаған, миллиондаған жылдар) бойы бейімделген.

Ecological niche - a place of dwelling of animals and plants. The ecological niche describes how an organism or population responds to the distribution of resources and competitors.

Экологиялық ритмдер - экологические ритмы - environmental rhythms. Қоршаған ортаның кезеңдік өзгерістеріне (тәуліктік, маусымдық, әр жылдағы өзгерістеріне, теңіз толысуы мен қайтуы, т.б.) тірі организмдердің бейімделуі.

Environmental rhythms are broadly defined here as biological or environmental processes that repeatedly occur at definable intervals.

Экологиялық факторлар - экологические факторы - environmental factors.Тірі организмдерге әсер етуші орта элементтері, факторлары, заттары. Олардың организмдерге әсері бірдей емес.

An environmental factors or ecological factor or eco factor is any factor, whether a biotic or biotic, that influences living organisms.

Экологиялық эквиваленттер - экологические эквиваленты - ecological equivalents. Әртүрлі географиялық аймақтардағы бірегей экологиялық жағдайда тіршілік ететін биологиялық түрлер (мысалы, ірі кенгурулер, Солтүстік Америкадағы бизондар, Африкадағы зебра мен антилопалар, Қазақстанның далалық аймақтарындағы ақбөкендер мен киіктер, т.б.).

Ecological equivalents - unrelated organisms that occupy similar habitats and resemble each other. Ecological equivalents result from convergent evolution. For example, sharks (fish) and dolphins (mammals) live in a marine habitat and superficially resemble each other.

Экологиялық бақылау - экологический контроль - environmental control. Мемлекеттік мекемелер, кәсіпорындар мен азаматтардың экологиялық нормалар мен ережелерді сақтаудағы, орындаудағы іс-әрекеттері. Экологиялық бақылаудың мемлекеттік, өндірістік және қоғамдық түрлері бар.

Environmental control allows people with disabilities to control functions in their own living space.

Экологиялық дағдарыс (төтенше экологиялық жағдай) - экологический кризис (чрезвычайная экологическая ситуация) - ecological Crisis. Қоршаған ортадағы тұрақты қолайсыз экологиялық өзгерістер және бұл адам денсаулығына өте қауіпті.

An ecological crisis occurs when the environment of a species or a population changes in a way that destabilizes its continued survival.

Экологиялық қатер - экологический риск - environmental risk. Табиғи шаруашылық және басқа іс-әрекеттердің әсерінен туындаған қоршаған ортадағы қатерлі өзгерістер мен уақиғалардың пайда болуы.

Environmental risk the likelihood of negative changes in the environment, or distant adverse consequences these changes arising as a result the negative impact on the environment.

Экожүйелердің экологиялық қолайлылығы, жайлылығы - экологическое благополучие экосистемы - environmental wellbeing of the ecosystem. Экожүйелердің негізгі бөліктерінің қайта қалпына келу мүмкіндігі.

Environmental wellbeing of the ecosystem state of the ecosystem, which is characterized by normal reproduction its main links.

Экология - экология - ecology. Тірі организмдердің (даралар, түр, популяциялар, биоценоз, биогеоценоз) арасында болатын қарым-қатынастарды қоршаған ортамен байланыстыра зерттеумен қатар табиғаттағы өзгерістерді, құбылыстарды, табиғи заңдылықтарды, биосфера ішіндегі ғаламдық ауытқуларды адамның іс-әрекетімен үйлестіре отырып зерттейтін кешенді ғылымдар жиынтығы.

Ecology is the scientific analysis and study of interactions among organisms and their environment, such as the interactions organisms have with each other and with their abiotic environment.

Экожүйе (экологиялық жүйе) - экосистема (экологическая система)

Биологиялық түрлердегі организмдердің және қоршаған ортадағы абиотикалық факторлардың тығыз байланысы, осы бірлестікке тән заттар және энергия айналымы болатын жүйені экожүйе деп атайды. Экожүйе терминін ағылшын экологі А.Тенсли (1935ж) ұсынған.

An ecosystem is a community of living organisms (plants, animals and microbes) in conjunction with the nonliving components of their environment (things like air, water and mineral soil), interacting as asystem.

Экотондар - экотоны. Қауымдастықтар арасындағы ауыспалы аймақ (зона).

Ecotones are particularly significant for mobile animals, as they can exploit more than one set of habitats within a short distance.

Экоцентризм - экоцентризм- egocentrism. Адамдар мен биосфераның коэволюциясын (бірлескен эволюциясын) негіздейтін және түсіндіретін қоғамдық пікір түрі (типі).

Egocentrism inability or unwillingness of a person to look at it from the point of view of others, put yourself in the other person.

Эксплеренттер (толықтырушылар) - эксплеренты (наполняющие) - . fillings. Негізгі қауымдастықтар бұзылған жағдайда, яғни, ормандарды қырқып алғаннан кейін немесе өрттен кейін жылдам өсіп толықтыратын өсімдік - бұл көк терек (осина).

Plants low cenotical power but capable quickly capture free territory.

Эмердженттілік - эмерджентность - emergence. Жеке элементтердің (компоненттердің) сипатына сәйкес емес, жаңа ерекше қасиеттер пайда болатын жүйе, зат. Мысалы, оттегі мен сутегінің сипатына қарап, олардың қосылысынан пайда болған судың қасиетін алдын-ала болжау мүмкін емес.

Эндемиктер - эндемики. Үлкен емес, кішкентай аумақта, территорияда өмір сүретін өсімдіктер және жануарлар (мұндайлар мұхиттарда пайда болған аралдарда, таулы жерлерде, бөлектенген су қоймаларында, мысалы, Арал, Балхаш, Байкал теңіздерінде тіршілік етеді).

Emergence is conceived as a process whereby larger entities, patterns, and regularities arise through interactions among smaller or simpler entities that themselves do not exhibit such properties.

Эндогенді (ішкі) ритмдер - эндогенные (внутренние) ритмы - the endogenous (internal) rhythms. Организмнің ішкі биологиялық процестері арқылы туындайтын ритмдер (ДНҚ, РНҚ және белоктардың синтезделу ритмі, клетканың бөлінуі, жүректің соғуы, тынысалу, т.б.).

The endogenous (internal) rhythms is any biological process that displays an endogenous, entrainable oscillation of about 24 hours. These 24-hour rhythms are driven by a circadian clock, and they havebeen widely observed in plants, animals.

Эндогендік процестер (ішкі процестер динамикасы) - эндогенные процессы (процесы внутренней динамики) - Endogenous processes (processes internal dynamics). Жердің ішкі энергиясы әсерінен туындайтын геологиялық процестер: радиоактивті ыдырау энергиясы, минералдардың пайда болу химиялық реакциясы, тау жыныстарының кристаллизациялануы, т.б. Эндогенді процестерге: тектоникалық қозғалыстар, жер сілкінісі, қозғалуы, магматизм, метаморфозалар жатады.

Endogenous processes (processes internal dynamics) - the forces that cause these processes come from both above and beneath the Earth's surface. Processes that are caused by forces from within the Earth are endogenous processes. Endogenous processes include tectonic processes, magmatism, metamorphism, seismic activity.

Этология - этология - ethology. Жануарлар мен жәндіктердің мінез-құлқы ерекшеліктері туралы ғылым.

Ethology is the scientific and objective study of animal behaviour, usually with a focus on behaviour under natural conditions.

Эфемероидтар - эфемероиды - ephemeroids. Эфемерлер сияқты өсіп даму мерзімі қысқа көпжылдық шөптесін өсімдіктер.

Ephemeroids perennial plants, which, like the ephemera, properties are very short growing season. Ephemeroides - environmental group of perennial herbaceous plants with very short growing period attributable to the most favorable time of year.

Эфемерлер - эфемеры - ephemera. Өсіп дамуының толық кезеңі өте қысқа және де көктемдегі ылғалды кезеңде тіршілік ететін біржылдық шөптесін өсімдіктер.

Ephemera is an environmental group herbaceous annual plant with a very short growing season (some complete a full cycle of development in just a few weeks).

Ярустылық - ярусность - layering. Биоценоздың биіктік бойынша құрылымы.

Layering is a means of plant propagation in which a portion of an aerial stem grows roots while still attached to the parent plant and then detaches as an independent plant.


© 2010-2022