«Мин дойдум, мин Республикам» ( Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 385 сылыгар аналлаах кылаас таhынаа5ы улэ)

Тема : «Мин дойдум, мин Республикам» ( Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ 385 сылыгар аналлаах кылаас таhынаа5ы улэ)

Сыала :

1. Саха сирин историческай чахчыларын кытта билиhиннэрии, Республикаларын туhунан билиилэрин тургутуу, ханатыы.

2. Санаа уллэстэр, кэпсиир-санарар дьо5уру сайыннарыы

3. Торообут дойдуга тапталы инэрии

Тэрилэ: презентация, Саха сирин туhунан кинигэ быыстапката, «Торообут дойдугун тоhо билэ5ин ? » тест, Саха сирин гимнэ, Аан дойду географическай картата

Хаамыыта:

1. Саха сирэ нуучча государствотын састаабыгар киириитэ.

О5олор, утуо кунунэн! Быйыл биhиги Сахабыт сиригэр бэлиэ сыл ууннэ. Саха сирэ Россия састаабыгар киирбитэ оруобуна 385 сыла буолла.

Билигин бэйэ5ит торообут дойдугут, Республика5ыт туhунан тоhо билэргитин билгэлиир тест толоруохпут. (Тест сорудахтарын тунэтэр).

«Торообут дойдугун тоhо билэ5ин ? » тест

1. Дьокуускай куорат хаhыс сыллаахха олохтоммутуй?

А) 1637 В) 1992

Б) 1632 Г) 907с.

2. Дьокуускай куораты ким олохтообутуй?

А)Тыгын Дархан В) П.Бекетов

Б) Чоочо баай Г) Пётр 1

3. Дьаhаах диэн тугуй?

А) туулээ5инэн толобур В) тойон аата

Б) харчы Г) сир аата

4. Саха сирин Республикатыгар барыта хас улуус баарый?

А) 40 В) 29

Б) 33 Г) 36

5. Саха сирин гербэтигэр баар 7 ромбик тугу бэлиэтиирий?

А) 7 олохсуйбут норуоту В) итэ5элэгэ сыhыаннаах

Б) 7 улахан куорат баарын Г) тугу да бэлиэтээбэт

6. Саха сирин былаа5ын кыhыл оно тугу бэлиэтиирий?

А) до5ордоhууну, эйэлээх буолууну

Б) Советскай былаас олохтоно сылдьыбытын

В) Киэн нэлэмэн территорияны

Г) Олоххо дьаныары, торообут дойдуга тапталы, бэриниини

7. Саха сирин бастакы президенэ?

А) Б.Ельцин В) М.Николаев

Б) Тыгын Дархан Г) В.Штыров

8. Саха сирин территоритяыгар хас Англия киириэн собуй?

А) 5 В) 10

Б)13 Г) 2

Слайд 1 . Тест соптоох эппиэттэрэ.

- Чэ эрэ, о5олор, эппиэккитин тэннээн корун эрэ уонна торообут дойдугут туhунан тоhо билэргитин сыаналанын. (О5олор бэрэбиэркэлииллэр, эппиэттэрин этэллэр).

- Сахабыт сирин туhунан уорэтэр - чинчийэр куулэйдээhиннэ (путешествие) ынырабын.

Слайд 2 . Былыргы сахалар олохторо-дьаhахтара.

17 уйэ 30 -с сс. Сахалар Олуонэ орус уоhээ кытылынан , Олуохумэ, Амма, Булуу сирдэринэн олорбуттара. Кинилэр сурун дьарыктарынан суоhу, сылгы иитиитэ, бултааhын, балыктааhын буолара.

Ол кэмнэ а5а уустарынан арахсан олороллоро. А5а ууhун баhылыга «тойон» диэн ааттанара. Баай. Дьаданы диэн арахсаллара. Онон Саха сирэ Россия государствотыгар киирэр кэмигэр кылаассабай сыhыаннаhыы коруннэрэ киирэн эрэрэ.Сахалар сир оно уута диэни билбэттэрэ. Сурук-бичик, уорэх диэн суо5а. Куораттар, боhуолэктэр суохтара.

- Саха сирэ Россия састаабыгар то5о киирбитэ буолуой?

17 уйэ5э нуучча воеводалара дьаhаах хомуйа сылдьан Саха сирин булаллар уонна ыраахтаа5ыга наhаа киэн территориялаах, кэрэ айыл5алаах, а5ыйах норуоттаах, элбэ баайдаах-дуоллаах дойду баар эбит диэн отчуоттууллар. Ону 1632 сс. Саха сирин бэйэтин судаарыстыбатыгар киллэрэр сыаллаах , воеводалары ыытар.

- Россия Саха сирин бас билэн туох туhаны ыларый?

Туох ханнык иннинэ дьаhаах хомуйан байар суолу булар.

Дьаhаах - кунду туулээ5инэн хомуллар нолуок.

Нуучча судаарыстыбатын састаабыгар киирии учугэй да, куhа5ан да оруттэрдээх этэ.

Учугэй оруттэрэ:

1. Экономика, культура, политика сайдар

2. Элбэх куорат, бо уолэк уоскуур.

3. Уорэх сайдар, оскуолалар а ыллаллар.

Итэ5э э:

1. Тутулуга суох бала ыанньатын сутэрэр.

2. Ыраахтаа5ы баттыгастаах политиката барар. Нолуок хабалата уоскуур.

- Саха норуота Россия састаабыгар киирэрин хайдах ылыммытый?

1632 с. нуучча воеводата Пётр Бекетов Туймаада хочотугар острог тутар.

Слайд 3. Пётр Бекетов туттарбыт остуруога.

Бу остуруокка олорон Тыгын Дархан сэриитин кыайар.

- То5о Тыгын сэриитэ бу кыргыhыыга кыайтарбыта буолуой?

Ити курдук бу остуруок турбут сиригэр Дьокуускай куорат аан бастаан «Ленский острог» диэн аатынан олохтоммут эбит.

3. Саха сирин символлара .

- Саха сирин символлара ханныктарый? (герб (дьаралык), былаах, гимн)

Слайд 4 . Саха сирин гербэтэ.

Саха сирин дьаралыга бэйэтэ туспа историялаах. Биhиги торуттэрбит хайа хапталыгар былаах тутуурдаах акка олорсон иhэр киhини уруhуйдаабыттара - герб символа буолбут . Сылгы- сахалар миинэр минэлэрэ, саамай ытыктыыр, сугуруйэр кыыллара. Былаах - норуот иллээ5ин, модунун, кыа5ын уонна государственноhы бэлиэтиир эбит. Ромб - саха торут орнамена, алмаас кристаллыгар майгынныыр. 7 араас норуот Саха сиригэр иллээхтик олорорун кордорор. ( Саха, нуучча, эбээн,эбэнки, чукча, долган, юкагир).

Слайд 5 . Саха сирин былаа5а.

Иккис символбыт - былаах.Былаахпыт оно Саха сирин географическай уонна климатическай усулуобуйаларыттан, историческай - культурнай традицияларыттан тутулуктаах. Саха киhитэ бэйэтин урун кун о5отунан аа5ынар буолан былаахха куох фон ортотугар урун кун баар. Алларааны манан полоска Хотугу тымныы кыраай олохтоохторо буоларбытын, кыыдааннаах кыhыммытын, хаар онун курдук сырдык, ыраас санаалаахпытын дакаастыыр. Кыhыл он - кэрэ символа, олоххо дьаныары, кууhу- уо5у, торообут дойдуга бэриниилээх буолуунун кордорор. От куох он - быйан буору, до5ордоhууну, эйэлээх буолууну бэлиэтиир эбит. Онон хас биирдии дойду гербэтэ уонна былаа5а норуот , дойду ту унан элбэ5и кэпсиир символлар эбит.

Хас биирдии дойду, Республика бэйэтэ туспа гимнээх буолар.

- Гимн диэн тугуй? Гимни хаhан тыаhаталларый?

Гимни сахалыы Саха Ороспуубулукэтин орогойун ырыата дииллэр. Саха Ороспуубулукэтин Сокуонунан 2004 с. от ыйын 15 кунугэр ылыллыбыт. С.И.Тарасов уонна М.Е.Тимофеев хоhоонун, К.А.Герасимов музыкатын чочуйбуттар. Ханнык ба5ар дойду гимнэ тыаhаата5ына киhи бары суhуохтэригэр туран эрэ истиэхтээхтэр. Ол аата дойдуга, онно олохтоох норуокка убаастабыл, ытыктабыл бэлиэтэ буолар.

Слайд 6. Гимн тиэкиhэ

Саха сирин гимнэ тыаhыыр. (Бары туран эрэ истэбит, ким ба5арар ыллаhар).

- Гимн тыаhыыр кэмигэр эhиэхэ туох, ханнык санаалар киирэн аастылар?(О5олор санааларын этэллэр).

4. Саха сирин территорията. (Аан дойду географическай картатыгар кордоробун)

Российскай Федерация 89 субьегыттан саха сирэ сааамай улахан территориялаа5ынан биллэр. Киэнэ - 3.103.200 кв.км. Саха сирин территориятыгар 5 анаар Франция, 10 Италия, 13 Анлия киириэн соп.Саха сиригэр тымныы полю а Оймокоонно баар (-71 кыр.С)

- Саха сирэ оссо тугунан биллэрий?

- Саха бастакы президенэ кимий? (М.Николаев 1991с.)

- Республика5а хас оройуон (куорат) баарый?

- Республикабыт биллэр куораттара? Тугунан? (Мирнэй, Дьокуускай, Нерюнгри, Ленскэй, Ньурба)

Слайд 6 . Саха сирин куораттара

Тумук. Саха сирэ билинни кэмнэ уорэх, атыы-эргиэн , промышленность сайдыытын оттунэн атын дойдулартан хаалсыбакка тэннэ сайдан иhэр. Эhиги улаатан, уорэхтээх дьон буолан бэйэ5ит торообут дойдугут, Республика5ыт чэчирии сайдарын туhугар суурэр-котор, айар-тутар дьон буолуоххут диэн эрэнэбин. Корсуоххэ диэри!

Сыhыарыы 1.

Саха Ороспуубулукэтин орогойун ырыата (гимнэ)

Сахам сирэ дьоллоох тускуга
Саһарҕалыы ыҥыра ыллыыр.
Илинтэн арҕаа ол кустуга
Алмаас таас курдук сандаара сырдыыр

Припев

Барҕа быйаҥнаах Сахам дойдута
Модун Россия киэн туттуута,
Өркөн өрөгөй тойугун туойдун,
Үүнэр үйэҕэ үрдүү туруохтун!

Үллэр үөстээх Өлүөнэ Эбэ
Өлбөт мэҥэ угуттуур уулаах.
Элбэх омукка эрчим эбэр,
Или-эйэни олохтуур уохтаах.

Припев

Ааспыт кэммит айхаллаах суола
Арчылыыр аар алгыһын биэрдэ.
Сахабыт сирэ дьоһун, дуолан
Сайдыы аартыгар түөрэҕэ түстэ.

Припев