Грамматический словарь для 9-11 классов

Сауатты грамматика

(9-11 сынып оқушыларына)

Құрастырған: Қазақ тілі және әдебиет мұғалімі Наукина А.М.

1

Дауысты дыбыстар: -2 (12-15)

Гласные звуки

2

Жуан дауысты дыбыстар: а,о,ұ,ы

Твердые гласные звуки

3

Жіңішке дауысты дыбыстар : ә,і,ү,ұ,ө,е

Мягкие гласные звуки

4

Дауыссыз дыбыстар: (3) -25 к,н,г,ш,р,л,м,в,д,ж,с,з,х...

Согласные звуки

5

Қатаң дауыссыз дыбыстар:

Глухие согласные звуки

6

Ұяң дауыссыз дыбыстар:

Звонкие согласные звуки

7

Үнді дауыссыз дыбыстар:

Сонорные с огласные звуки

8

Қазақ тіліне тән дыбыстар: -9 ә,ө,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,һ.

Специфические звуки казахского языка

9

Буын-3

Слог

10

Ашық буын -қа-ла; -кө-ше; і-ні; ә-ке...

Открытый слог

11

Тұйық буын от,ит, ақ,іс, үш....

Полузакрытый слог

12

Бітеу буын төрт, бес,жер,күн,сал,бар...

Закрытый слог

13

Үндестік заңы -2

Закон сингармонизма

14

Буын үндестігі: қала-лар, үй-ге,...

Слоговой сингармонизм

15

Дыбыс үндестігі: п-б; к-г; қ-ғ; н-ң; ж-с

Звуковой сингармонизм

16

Сөз

Слова

17

Тура мағына

Прямое значение

18

Ауыспалы мағына

Переносное значение

19

Көнерген,ескірген сөз (архайзм)

Устаревшие слова

20

Жұрнақ-2

Суффикс

21

Сөз түрлендіруші жұрнақ (мағынасы өзгермейді)

Слова изменяющие суффиксы (кім?)

22

Сөз тудырушы жұрнақ (жаңа сөз жасайды)

Слова образующие суффиксы (-шы,--ші)

23

Жалғау-4

Окончание

24

Көптік жалғау:-лар/-лер; -дар/-дер; -тар/-тер

Окончания множественного числа

25

Тәуелдік жалғау

Окончание принадлежности

26

Септік (7) жалғаулар

Падежные окончания

27

Жіктік жалғау

Личные окончания

28

Сөз таптары

Части речи

29

Зат есім

Имя существительное

30

Жалпы есім: мал, құс, шөп, адам, ит.....

Имена нарицательные

31

Жалқы есім: Жамбыл, Зырян, Астана, «Парасат»...

Имена собственные

32

Көмекші есімдер: астында,үстінде,ішінде, жанында,

қасында

Вспомогательные слова: под,на,в, возле

33

Сын есім: қандай?

Имя прилагательное: какой? какая?какие?...

34

Дара

непроизводные

35

Туынды

производные

36

Сын есімнің шырайлары -4

Степени сравнения прилагательных

37

Жай шырай (только корень)

Простая степень

38

Салыстырмалы шырай -рақ/рек;-лау/-леу;-дау/-деу;

Сравнительная степень -тау/-теу

39

Күшейтпелі шырай : ұп-ұзын, қап-қара, ап-ащы...

Усилительный степень

40

Асырмалы шырай: ең, аса, тым, тіпті кілең,....

Превосходная степень

41

Сан есім -6

Имя числительное

42

Есептік сан есім : бір, он, жиырма, мың....

Количественные числительное

13

Реттік сан есім: -ыншы/-інші; -ншы/-нші

Порядковые числительное

44

Жинақтық сан есім: -ау/еу

Собирательные числительное

45

Болжалдық сан есім: елу-алпыс , бес-алты , ....

Предположительные числительное

46

Топтау сан есім: екі-екіден, он-оннан,....

Группированные числительное ?

47

Бөлшектік сан есім: үштен-бір, жарты, жарым, бірі....

Дробные числительное

48

Есімдік -7

Местоимение

49

Жіктеу есімдіктер

Личные местоимения

50

Сілтеу есімдіктер: мынау, мына, анау, осы,бұл...

Указательные местоимения

51

Өздік есімдіктер: өз,өзім, өзінен,өздері,өзінің....

Возвратные местоимения

52

Жалпылау есімдіктер: бәрі, барлығы, түгел, барша....

Определительные местоимения

53

Сұрау есімдіктер: қандай? Қалай? Қашан?не? кім?...

Вопросительные местоимения

54

Белгісіздік есімдіктер: біреу, кейбіреу,әлде,әрбір, ...

Неопределенные местоимения

55

Болымсыздық есімдіктер: ешкім, ештеңе, ешбір,...

Отрицательные местоимения

56

Етістік: не істеді? Қайтті? Не қылды? Не істемек?...

Глагол

57

Сабақты етістік: -табыс септік -кімді?-нені?

Переходные глаголы

58

Салт етістік : -та/-те; -нан/-нен; -мен/-бен/-пен...

Непереходные глаголы

59

Болымсыз етістік : -ма/-ме; -ба/-бе; -па/-пе

Отрицательная форма глагола

60

Күрделі етістік: көріп шық, айтып көр, барып кел...

Составные глаголы

61

Біріккен етістік: әпер, әкел, әкет...

Сложные глаголы

62

Негізгі түбір етістіктер: айт, жаз, күл, жат,кес,шап...

Непроизводные глаголы

63

Туынды түбір етістіктер: айтты , жазды, күлді,жатты...

Производные глаголы

64

Етістіктің шақтары-3

Время глагола

65

Осы шақ-2

Настоящее время

66

Нақ осы шақ: - 2 жатыр, отыр, жүр ,тұр

Собственно -настоящее время

67

Күрделі нақ осы шақ: бара жатыр, айтып отыр ...

Сложная форма собственно -настоящее вр

68

Ауыспалы осы шақ -а/-е; -е

Переходное настоящее время

69

Келер шақ -3

Будущее время

70

Болжалды келер шақ -ар/-ер; -р

Будущее предположительное время

71

Мақсатты келер шақ -мақ/-мек;-бақ/-бек; -пақ/-пек

Неопределенное будущее время

72

Ауыспалы келер шақ -а/-е; -й

Переходное будущее время

73

Өткен шақ-4

Прошедшее время

74

Жедел өткен шақ -ды/-ді; -ты/-ті

Недавно прошедшее время

75

Бұрынғы өткен шақ -ған/-ген; -қан/-кен; -п/-ып/-іп

Давно прошедшее время

76

Ауыспылы өткен шақ -атын/-етін

Переходное прошедшее время

77

Етістіктің райлары -4

Наклонение глагола

78

Ашық рай - санаған, жуынамын, шақырды ...

Изъявительное наклонение

79

Бұйрық рай -айтын/-ейтін, -йын/- йік/-сын/-сін/-ңіздер

Повелительное наклонение

80

Шартты рай -са/-се

Условное наклонение

81

Қалау рай -ғы/-гі; -қы/-кі

Желательное наклонение

82

Тұйық етістік -у (бар-у,кел-у,сен-у,айт-у ,шеш-,у жинау)

Неопределенная форма глагола

83

Есімше-3-ған/-ген;-қан/-кен;-а/-е,-й+-тын/-тін;-ар/-ер,р

Причастие

84

Көсемше -3 -а/-е,-й;ып/-іп,-п; -ғалы/-гелі; -қалы/-келі

Деепричастие

85

Етіс -4,5

Залог

86

Негізгі етіс - жеді, келді, алды, ұйықтады...

Основной залог

87

Өздік етіс -ын/ін, -н

Возвратный залог

88

Өзгелік етіс -ғыз/гіз, -қыз/-кіз;-тыр/-тір,-р; -дыр/-дір; -т

Принудительный залог

89

Ырықсыз етіс -ыл/-іл,-л

Страдательный залог

90

Ортақ етіс -ыс/-іс, -с

Взаимный залог

91

Үстеу -5

наречие

92

Мезгіл үстеу - кеше, бүгін, кеше, ерте,бұрын, күзде...

Наречия времени

93

Мекен үстеу -алыста, қалада,жоғары, астында,солға

Наречия места

94

Мөлшер үстеу -сонша, бірталай, аз, көп, қыруар,....

Наречия меры

95

Бейнелік үстеу -тез, дәл, қазақша, жақсы,әрең,еркін...

Наречия образа действия

96

Күшейткіш үстеу -ең, аса, тым, өте, мүлде,тіпті,әбден...

Наречия степени

97

Шылау-3

Служебные слова

98

Септеулік шылаулар -шейін, дейін,үшін,арқылы,қарай

Послелоги

99

Жалғаулық шылаулар -да/-те,-мен,бірақ,әлде,біресе...

Союзы

100

Демеулік шылаулар - ма/ме,-ақ/ау,түгіл, тек қана....

Частицы

101

Еліктеу сөздер - қарқ, тарс, тық, жалт,қараң,сылдыр...

Подражательные слова

102

Сөздердің байланысу түрлері-5

Виды соединения слов

103

Қиысу -Азат шықты,мен шықтым.біз шықтық,сіз шықтыңыз

Соединение подлежащего и сказуемого с помощью личных окончаний

104

Матасу- Оляның ерлігі, менің балам , кеменің ұжымы..

Слова в ілік септік со словом в тәуелдік жалғау

105

Меңгеру-Астанадан келді,қызбен кірді, үйге кетті,

есікті жапты, қалада істейді...

Соединение слов при помощи падежных окончаний,кроме атау септік и ілік септік

106

Қабысу- асқар тау-высокие горы;алып адам-огромный чел

Согласование

107

Жанасу -Былтыр бітірді.Мектепті Аня былтыр бітірді. Аня былтыр мектепті бітірді.

Примыкание

108

Сөйлем

Предложение

109

Жай сөйлем түрлері-4

Виды простых предложений

110

Хабарлы сөйлем (.)

Повествовательные предложения

111

Сұраулы сөйлем (?)

Вопросительные предложения

112

Лепті сөйлем (!)

Восклицательные предложения

113

Бұйрықты сөйлем

Повелительное предложения

114

Сөйлем мүшелері-2

Члены предложения

115

Тұрлаулы мүшелер-2

Главные члены предложения

116

Бастауыш

Подлежащее

117

Баяндауыш

Сказуемое

118

Тұрлаусыз мүшелер-3

Второстепенные члены предложения

119

Толықтауыш -2 (тура+жанама)

Дополнение (кроме атау септік и ілік септік)

120

Анықтауыш -әдемі, сұлу, тамаша, парасатты, зерек...

Определение

121

Пысықтауыш: мекен,мезгіл,себеп, мақсат, қимыл-сын

Обстоятельство: места,времени,причины, цели,образа-действий,

122

Жалаң - бастауыш+баяндауыш (Күн шықты)

Нераспространенный /Подлеж+ Сказуем

123

Жайылма- Тұрлаулы мүшелер+ Тұрлаусыз мүшелер

Распространенный (Главные члены и второстепенные члены предложения)

124

Жақты бастауыш+баяндауыш

Личный

125

Жақсыз -қы/-кі, -ғы/-гі+кел;бол,керек,тиіс,лайық,жөн,

мүмкін

Безличный (нет подлежащее)

126

Толымды (-кеше сен қайда бардың?)

Полный

127

Толымсыз (-кітапханаға)

Неполный

128

Атаулы (Қыс. Қараңғы түн. Қар жауып тұр)

Назывные

129

Оқшау сөздер

Обособленные слова

130

Қаратпа сөз

Обращение

131

Қыстырма

Вводные слова

132

Одағай -3

Междометие

133

Көңіл күй одағайы -алақай,уһ,әттең,ой,бәрекелді,түу

Эмоциональные междометия

134

Жекіру одағайы -тәйт,тек,жә,кәне,жә,жетер,тсс!

Императивные междометия

135

Шақыру одағайы -моһ-моһ,құрау-құрау,көс-көс,кәкә....

Междометия призыва