№1 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Кіріспе. Пәннің маңыздылығы мен мақсатын.

Психиологиялық тренинг.

Сабақтың мақсаты: Оқушыны пәннің маңыздылығымен, мақсатымен таныстыру. Бала табиғатының қабылдау, ойлау қабілетінің ерекшеліктерін көрсететін ойындар жүргізу, деңгейлеп топтарға бөлу.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Өмір талабына сай мектеп жаңа әлеуметтік тапсырысты орындауға, басқа мақсатты, формалы, сапалы білім беруге бағытталуы қажет. Ойлап қарасақ, барлық әлемдік кеңістіктегі білім беру идеологиясы «бүкіл өміріңнің білімі» принципінен «өмір бойғы білімге» ауысуда. Сондықтан, қазіргі таңда «Информатика» пәнін оқыту бағдарламасының тек компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру шеңберінде ғана құрылуы жеткіліксіз.

Мектеп жасында компьютерді қолдануды сауатты меңгерген әрбір оқушы мамандық иесі атанғаннан кейін де оны қажеттілігіне орай тиімді қолдана білуінің, яғни өз бетінше жұмысын жеңілдететін кішігірім бағдарламаны құра білуінің маңызы өте жоғары.

Бұл бағдарлама әр баланың табиғатын, өзіндік ойлау, қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып бойындағы логикалық қабілеттерін дамыту мақсатында, бағдарлама құру методологиясы, қолданылатын жобалау және бағдарламалау технологиясы туралы түсінік қалыптастыру, бағдарлама құрастырудың тиімді әдістерін үйрету негізінде құрылды.

Міндеті: оқушының білімін жетілдіру, кез-келген тапсырманы орындау кезінде, берілген мақсатқа жету үшін алгоритмін дұрыс құрастыра білу қабілетін жоғарлату, алгоритмдердің күрделілігі мен тиімділігін бағалау әдістерін үйрету, бағдарламалау туралы түсініктерді қалыптастыру, типтік бағдарламалау жүйесінің қызмет ету схемасымен танытыру, әр оқушы өз бетінше жеке бағдарламалық қолданбаларды құрастыра білуі тиіс, ақпараттық модельдеу методологиясын меңгеру.

Базалық бағдарламалау тілі ретінде Tурбо Паскаль тілі қарастырылады.

Оқушылардың танымдық процестерін психологиялық зерттеудің кейбір әдістері

Баланың жадын (ес) зерттеу.

Мұнда жеке баланың немесе сынып оқушыларын топтарға бөле отырып зерттеу жүргізуге болады. Екі жағдайда бала және сынып оқушылары мұғалімді мұқият тындап, естігенін, көргенін, сезгенін есте сақтауға бағытталуы тиіс. Сонда ғана зерттеу нәтижелі болады. Мұғалім зерттеу жұмысын түрлендіру арқылы өзіне толық бағындырып алуы тиіс.

1. Дыбыстап оқығанды есте сақтау.

Сөздердің арасын 2-3 секунд салып асықпай ауыстап оқып беремін. 2 минуттан кейін есте қалған сөздерді бала қағазға түсіреді. Балаларға оқылатын сөздер міндетті түрде олардың жас ерекшеліктері ескеріле отырылып, сөздік қорын шамамен есепке алып, күнделікті өмірде естілетін, естілмейтін сөздерді араластыра оқыған дұрыс.

8-сынып: 15-20 сөз.

Ми, бөрене, шырша, асқабақ, тараз, шибөрі, жаңғақ, түскиіз, алаша, түйме, Отырар, қазан, қисық, табан, үшбұрыш, тұлпар.

2. Көріп есте сақтау

Бұл жұмыс сынып оқушыларының барлығына бірдей болатындай тақтаға жазу арқылы жүргізіледі.

Таблицада 4 түрлі түспен боялып жазылған сандар бейнеленген. Таблицадағы сандарды 5 минут оқып болғаннан кейін, оны тақтадан алып, «қызық» түсті 1-қатар, «жасыл» түсті 2-қатар, «көк» түсті 3-қатар, «сары» түсті 4-қатар оқушыларына жазуға тапсырылады.

18

43

36

72

13

14

3

27

86

93

12

31

67

54

2

21

74

52

13

82

17

15

97

16

64

78

11

8

3. Жедел есте сақтау.

Зерттеудің бұл түрінде жас ерекшеліктеріне қарай балаларға 7-8 суреттен тұратын топтаманы көрсетіп, 2 минуттан кейін жинап, рет-ретімен қағазға көргендеріндей жазу тапсырылады.

Жүргізген зерттеуімнің нәтижесінде:

Р/с

Аты-жөні

Дыбыстап оқығанды есте сақтау

Көріп есте сақтау

Жедел есте сақтау

Жалпы ұпай

деңгей

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Сабақты қорытындылау:

Сонымен, зерттеуге қатысқалы отырған (8а-сынып) 13 оқушыны қабылдау, ойлай, есте сақтау қабілеттерінің деңгейі бойынша келесі топқа бөлдім:

І деңгейде _______ оқушы, олар: IІ деңгейде _______ оқушы, олар: IIІ деңгейде _______ оқушы, олар:

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

___________________________ ___________________________ ___________________________

Оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы: Логикалық 3 есептен дайындап келу (өзі құрастырады не кітаптардан алады)

№2 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: «Алгоритм» ұғымы. Алгоритм қасиеттері. Алгоритмнің өрнектелу жолдары.

Сабақтың мақсаты: . «Алгоритм» ұғымын талдау және түсіндіру. Алгоритм қасиеттеріне мысалдар келтіру, өрнектелу жолдарын түсіндіру. Алгоритмді дұрыс құруға дағдыландыру.

Үй тапсырмасын талқылау:

Оқушылар дайындап келген логикалық жұмбақтарын ортаға салып шешеміз. Сол есептерді мысалға ала отырып «Алгоритм» ұғымымен таныстырамын.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Алгоритм түсінігі

Адам белгілі бір бағыт бойынша яғни, мақсат қоя жұмыс бастаса оның қарастырғалы тұрған есебі нақты әрі сапалы шешім беретіні анық. Мұндай жоспар жеке адамның өз бетінше ізденісі мен өмірлік тәжірибесінің арқасында немесе ол өзге біреудің құрған, тәжірибе жүзінде тесеріліп өнделген еңбектерін қолданып жүзеге асырады. Қай жолмен болсын адам тура бағытта өз мақсатына жете алады.

Жалпы алгоритм деп алға қойылған мақсатқа жету немесе берілген есепті шешу бағытында арнайы ережелер бойынша орындаушыға (адам немесе компьютерге) жинақы түрде берілген нұсқаулар тізбегін айтады.

Ең қарапайым мысал, жолдан өту ережесі. Оны бірнеше кезеңдерге бөлеміз:

1. Жолдан өтпес бұрын алдымен сол жақ бетке қарап автокөліктің жоқтығын бақылаңыз.

2. Автокөлік жолға жақын келіп қалған жағдайда жолдан өтпей автокөліктің өтіп кеткенің күтіңіз. Кері жағдайда жолдың бел сызығына дейін жүріңіз.

3. Жолдың бел сызығына жеткен кезде оң жақ бетке көңіл аударыңыз.

4. Егер де автокөлк сізге жақын келіп қалған болса онда сол автокөліктің өтіп кеткенің күтіңіз, сосын жолдың келесі бетіне өтіңіз.

Әрине қалада көп уақыт өмір сүрген адам бұл жол ережесін толығымен сақтай бермейді, себебі мұндай жолдан күнделікті өтіп жүргендіктен олардың миында белгілі бір бағыт қалыптасып қалады. Бірақ кейбір күрделі жағдайларда белгілі бір мақсатқа жету үшін міндетті түрде белгіленген шарттарды сақтау керек болады. Мысалы, қазіргі уақытта кең таралып келе жатқан банкоматты пайдаланып өз қорындағы ақшаны алу жолы:

1. Банкоматқа кредиттік карточка белгіленген бағыт бойынша салынады.

2. Пайдаланушы банкоматпен қатынасу тілін тандайды, сәйкес пернені басу арқылы өз қалауын нақтылайды.

3. Карточка иесі өзінің дара сандық кодын тереді.

4. Экранда берілген тізімнен керектісін тандайды. Мысалы, қордағы ақша көлемі, ақша алу, соңғы орындалған бірнеше операциялар туралы мәлімет т.б.

5. Пайдаланушы қорындағы ақшаны алатын жағдайда ақшаны чекпен бірге алғысы келе ме, әлде чексіз алғысы келе ме екенің сәйкес пернелерді басу арқылы қалауын жасайды.

6. Керекті сомманы енгізіп шешімін «кіру» пернесін басу арқылы растайды. Сұраған ақшаның көлемі қордағыдан көп болған жағдай да бастапқыдан аздау сомма еңгізу керек.

7. Банкомат керекті сомманы санағанша бірнеше сикунд күте тұру тиіс, экранда келісім белгісі шыққан кезде кредиттік карта алынады. Кейін ақшаңыз бен чекті алыңыз.

Осындай жолдар көптеген арифметикалық, ғылыми т.б. есептерді шешу жолында да пайдаланылуы мүмкін. Мысалы берілгендердің арифметикалық ортасын табу алгоритімі келесі жолдардан тұрады:

1. Қатардағы барлық сандарды қосу.

2. Алынған нәтижені қатардағы сандардың жалпы санына бөлу.

Алгоритм қасиеттері.

Жоғарыда көрсетілген алгоритмдер әртүрлі ортаға байланысты келтірілген, сондай - ақ алгоритмнің кейбір қасиеттерін қолданушы міндетті түрде білу керек. Олар:

Алгоритмнің үздіктілігі - информацияны өңдеу процесі ретімен жазылған жеке - жеке нұсқаулардан тұратын тізбектен тұруы тиіс.

Дискреттік - бұл қасиет есепті шешу кезінде оны өз алдына бірнеше кезеңдерге бөлуге болатының түсіндіреді.

Алгоритмнің түсініктілігі мен анықтылығы - орындаушы (адам немесе компьютер) алгоритмді түсініп орындай алатын болу керек. Оның үстіне түрлі түрде түсіндірілетін нұсқаулар енгізілмеуі тиіс. Ол орындаушыға алгоритмді орындау үшін басқа нұсқаулар іздеуге жол қалдырмайтындай етіп және орындалу реттері дәл көрсетіліп жазылуы тиіс.

Көпшілікке бірдейлік - яғни, алгоритмнің қарастырылып отырған информацияның кез - келген берілгендеріне бірдейлігі.

Дұрыстық - алгоритмді қолданып шешілген есептің шешімі шындыққа сәйкес болу керек.

Алгоритмнің нәтижелігі - нұсқаулар шексіз көп болмай, қорытындысында оның нәтижесі болуы тиіс.

Алгоритмнің дұрыс құрылғандығы оның адамның басқаруы бойынша нәтиже беруінде ғана емес, сол сияқты тек бұйрықты орындайтын механикалық құрылғылардың дұрыс нәтиже беруінде. Себебі, көбіне осындай құрылғылар адамдар сияқты алгоритмді орындаушы болып саналады.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар: (алғашқы сабақта оқушыны кемісткендей болмау үшін тапсырмалар деңгейлеп бірақ жалпы сыныпқа дайындалады, бірте-бірте оқушы деңгейлік тапсырмаларды орындауға дағдыланған кезде әр топтағы оқушығаға өз деңгейінде тапсырма беріледі)

1. Шәйді демдеу алгоритмін құру;

2. Жұмыртқа қууру алгоритмін құру;

3. Компьютерді іске қосу және өшіру алгоритмін құру;

4. Ешкі, қасқыр, қырықжапырақ туралы логикалық есептің алгоритмін құру;

5. Төрт қара жәшіктерге төрт түрлі зат салынған, солардың қайсысында алма бар екенің анықтау алгоритмін құру;

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Алгоритм дегеніміз не?

2. Оның қасиеті қандай?

3. Алгоритм құрудың қандай пайдасы бар?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Төмендегі есептердің алгоритмін құрындар:

1. Автомобиль v жылдамдықпен t уақытта қанша жол жүреді?

2. Үш бұрыштың а,в,с үш қабырғасы белгілі, оның жартылай периметрін есептеңіз.

3. Еркін тақырып.

№3 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Алгоритм түрлері. Блок-схема.

Сабақтың мақсаты: алгоритмнің өрнектелу жолдарын тұсіндіру, алгоритм блоктарының арнайы белгілерімен таныстыру, алгоритмнің өрнектелу жолдарын салыстыра отырып, блок-схема құру.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үйге берілген есептердің табиғи тілде алгоритмдерінің дұрыс құрылғандығын тексеремін және пікір-талас ретінде талқылау жұмыстарын жүргіземін.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

Еркін тақырыпта құрған алгоритмдері талқыланады.

Талқылау кезінде негізгі сұрақ: Алгоритм құру кезінде алгоритм қасиеттерін сақтай білдік пе?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Алгоритмнің дұрыс құрылғандығы оның адамның басқаруы бойынша нәтиже беруінде ғана емес, сол сияқты тек бұйрықты орындайтын механикалық құрылғылардың дұрыс нәтиже беруінде. Себебі, көбіне осындай құрылғылар адамдар сияқты алгоритмді орындаушы болып саналады.

Информацияны өңдеу алгоритмі түрлі жолдармен құрылуы мүмкін, мысалы:

• табиғи (күнделікті) тілде;

• блок - схема түрінде;

• алгоритмдік тілде.

Табиғи тілде жазылған алгоритм күнделікті пайдаланылатын сөздер мен алгоритмдік символдарды қолданып, орындалу реттері көрсетіліп жазылған жеке - жеке нұсқаулар жиынтығынан тұрады.

Алгоритмнің схемалық түрі (блок схема) - информацияны өңдеу алгоритімін МЕСТ-те бекітілген символдарды пайдаланып , графикалық түрде жазу. (МЕСТ - мемлекеттік стандарт (ГОСТ))

Графикалық форма - алгоритмдер құрылымындағы әртүрлі элементтердің реттелген әрі ықшамды түрдегі көрінісі. Графикалық көріністегі алгоритм бір - бірімен байланысқан блоктардан тұрады, олардың әр қайсысы өз алдына бір немесе бірнеше амалдарды шешеді және белгілі бір геометриялық фигурамен анықталады. Алгоритм құрудың мұндай түрі блок схема немесе графикалық схема деп аталады. Графикалық схема құрамындағы көбіне қолданылатын блоктар 1.1-суретінде көрсетілген.

1.1-сурет. Графикалық схема құруда пайдалынатын негізгі блоктар.

Арифметикалық ортаны табу процесін графикалық схема түрінде жазайық (1.2- сурет). Алгоритмнің басын білдіретін блоктан кейін берілгендерді енгізу блогы орналасқан, оларға n, a1,a2,a3,…,an кіреді. Бұл блоктар басқа блоктар секілді бір - бірімен түзу сызық арқылы байланысады. Келесі тіктөртбұрыш қосындыны өндейді, яғни мұнда қосынды s - ті есептейді. Келесі блок информацияны өңдеу қатарына жатады. Бұл жағдайда мұнда берілгендердің a_s- арифметикалық ортасы есептелінеді. Соңғы блоктың үстіндегі блокта нәтижені баспаға шығару орындалады, ал соңғы блок алгоритмнің соңын білдіреді.

1.2-сурет. Арифметикалық ортаны табудың графикалық схемасы.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар: Төмендегі есептердің алгоритмін блок-схема түрінде құрындар:

1. x=a+b+c

2. y=a*b+10

c=y+4a

3. Пернетақтаның бағасы 700 теңге, монитордың бағасы 15000 теңге, жүйеліктін бағасы блок 75000 теңге. Осындай бағадағы құрылғылардан тұратын төрт компьютердің бағасын қанша болады?

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Алгоритмді өрнектеудің, жазудың қандай тәсілдері бар?

2. Алгоритмді график арқылы бейнелеу ерекшеліктері қандай?

3. Блоктар қандай топтарға бөлінеді, қызметтері қандай?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Асанның жасы x, Үсеннің жасы y . Табу керек, екеуінің жасының орта шамасын және екеуінің жасы сол шамадан қанша есе көп екенің.

2. Еркін тақырып.

№4 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Есептің ЭЕМ-де шешу басқыштары.

Сабақтың мақсаты: оқушыларды ЭЕМ-де есеп шығару кезеңдерімен таныстырып, оларды практика жүзінде қолдануға үйрету. Бағдарлама құру кезеңдерін тереңірек түсіндіру.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үйге берілген есептін шешуде қандай жолдарын қарастырғаның көріп шығам, талдауды өздеріне беремін. Оқушы өзінің нәтижеге жеткен жолын талқылап түсіндіреді. ІІІ деңгейдің оқушыларына алгоритм құрылу барысында қасиеттері сақталды ма жоқ па соны тексереді.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

Төмендегі есептердің алгоритмін блок-схема түрінде құрындар:

1. «Дұрыс сөзін» баспаға шығар.

2. Берілген 30 сұрақтың 26 дұрыс болған жағдайда, оқушы қанша ұпай жинайды?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Кез-келген бағдарламаны бағдарламалау тілінде құру бір мезеттік кезеңнен тұрмайтыны алдынғы тарауларда айтып өткендерден белгілі. Төменде біз бағдарлама құрудың негізгі кезеңдерін қарастырып өтеміз.

Есептің құрылымы

Бағдарламаны дұрыс құру үшін, бағдарламашы бағдарлама құру барысында алдымен есепті тура және айқын тұжырымдап, өзі қандай мақсатқа жету керектігін жоспарлап, оның шешімі үшін қандай бастапқы мәлімет қажеттігін және қорытындысы қандай болу керектігін айқындап алуы керек.

Есепті шешудің үйлесімді әдісін табу және

сәйкес алгоритм құру.

Қойылған есепті табысты шешу үшін, бағдарламашы тым болмағанда сол есепті шешу жолының жалпы жоспарын құрып, шешімінің ең нәтижелі және сенімді жолын белгілеу керек. Көбіне бағдарламаны компьютерде құрмас бұрын алдымен оның негізгі кезеңдерінің блок схемасын сызып алғанның көмегі көбірек болады.

Бағдарламалау тілінде бағдарлама мәтінің жазу.

Бұл кезеңді көбінесе бағдарламаны аударғыш кезеңі деп атайды. Яғни, алгоритмді машиналық код тіліне аударады. Бағдарлама мәтінің теру үшін компьютерде мәтіндік редактордың қажетті бағдарламалары орнатылуы керек.

Мәтінді редакциялау мағынасы мәтінің түзетілуі, яғни, мәтінде табылған қателерді дұрыстауды түсіндіреді. Түзету мүмкіншіліктерінің барысы мәтіндік редактордың міндеттерімен келеді, себебі кез - келген бағдарламада мәтін теру барысында қате кетуі мүмкін.

Бағдарламаның терілген және редакцияланған мәтіні белгілі бір уақытқа дейін компьютердің оперативті жадысында сақталады. Бағдарламаның кейінірек қолданысқа қажеттілігі болса оны компьютердің қатқыл дискісіне жеке бір файл түрінде сақтап қойған дұрыс. Кері жағдайда компьютер өшкен мезетте оның оперативті жадысындағы мәліметтер толығымен жойылады.

Бағдарламаны тексеру

Бұл кезең бағдарламаның трансляцияға (аударғыш) жүктелуінен басталады. Яғни, бағдарлама - транслятор бағдарлама мәтінің толығымен сол бағдарламалау тілінің орфографиясы мен синтаксисіне сәйкес қателерін тексереді. Қате табылған жағдайда транслятор сол қате туралы мәлімет береді. Бұл кезде бағдарлама жұмыс істеуін уақытша тоқтатады. Сондықтан бағдарламашы қатені түзетіп бағдарламаны қайтадан трансляцияға жүктеуі керек. Транслятор бағдарламадан қате таппаған жағдайда, ол бағдарлама мәтінің объектілі модуль деп аталатын машиналық код тіліне аударады. Бірақ, объектілі модуль компьютердің бағдарламаны толық орындауына дайын түрі емес. Себебі, бір де бір компьютерлік бағдарламалар қосалқы бағдарламаларсыз жұмыс істемейді. Мұндай қосалқы бағдарламалар стандартты ішкі бағдарламалар (подпрограммалар) деп аталады және арнайы кітапханалармен бірігеді. Бұл кітапханалар бағдарламаға байланыстардың редакторы деп аталатын арнайы бағдарламаның көмегімен қосылады.

Бағдарламаларды жөндеу, нәтижелерді талқылау.

Бағдарламашы бағдарламаны граматикалық қатесіз дұрыс құрып бірақ нәтижесі дұрыс шықпайтын кездер жиі кездесіп тұрады. Бұл, бағдарламада семантикалық (мағыналық) қате бар дегенді білдіреді. Мұндай жағдайларда бағдарламашының бағдарламалау тілінің тек формальды түрде білгені жеткіліксіз. Ол логикасы, ойлау қабілеті жоғары дәрежелі, бағдарламаның негізгі принциптерімен қателерді табудың ең нәтижелі әдістерін білетін және компьютерлік бағдарламаларды құрастыруда айқын тәжірибелі бағдарламашы болуы керек.

Өңдеушінің интеграцияланған ортасы және оның компоненттері.

Бастапқы бірінші, екінші кезеңдерде есепті тиісті жолмен шешіп және оның нәтижесін алу тәсілін құрастыруда басты құрал бағдарламашының миы болып есептелсе, келесі кезеңдерде көбіне бөлімнің маңыздылығына байланысты адам емес компьютер орындауға қабілетті жұмыстар кездеседі.

Бағдарламалау тәжірибесінің негізінде жоғарғы дәрежелі тілде қосалқы бағдарламалардың қасына транслятор қосу, бағдарламаны құру және тоқтатуды маңызды дәрежеде жеңілдететін процесстерін бірінғай бағдарламалау комплексіне интегралдау ойы пайда болды. Мұндай комплекс интегралданған жүйе немесе бағдарламалау ортасы деп аталады. Берілген комплекс келесі негізгі элементтерден тұрады.

• Қосалқы (қоса салынған) мәтіндік редактор.

• Компилятор. Бұл бағдарламалау жүйесінің негізгі ядросы.

• Байланыс редакторы. Қажетті стандартты кітапханалармен байланысытырады.

• Бағдарлама-тоқтату. Қате табылған жағдайда мәлімет береді, сонымен қатар қатені сипаттап, көбіне қате табылған қатарды көрсетіп, бағыттауышты (курсор) қатенің үстіне апарады.

• Анықтама жүйесі.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Есепті ЭЕМ-де шешу кезінде Есептің құрылымы кезеңінде не істейміз?

2. Есепті шешудің үйлесімді әдісін табу дегін нені білдіреді?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Есептің ЭЕМ-де шешу басқыштарын (кезеңдерін) жаттау.

№5 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: №1 Бақылау жұмысы.

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін жинақтау.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

№1 Бақылау жұмысы

І нұсқа

1. Алгоритм дегеніміз не? Алгоритмнің өрнектелу жолдары. Блок-схеманың басқа өрнектелу жолдарынан ерекшелігі неде?

2. Есепті ЭЕМ-де шешудің 1-ші, 3-ші және 6-шы кезеңдерін түсіндір.

3. y=x+10a формуласы бойынша есептеу алгоритмін блок-схема түрінде құрыңыз.

4. Үш бұрышты a,b,c үш қабырғасы белгілі, осы үшбұрыштың периметрін есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз.

ІІ нұсқа

1. Алгоритмнің түрлері және қасиеті.

2. Есепті ЭЕМ-де шешудің 2-ші, 4-ші және 5-ші кезеңдерін түсіндір.

3. Қабырғасы а-ға тең кубтың V көлемін есептеу алгоритмін блок-схема түрінде құрыңыз.

4. X=15b-10 формуласы бойынша есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз.

Жауабы:

І нұсқа

1. Алгоритм - алға қойылған мақсатқа жету немесе берілген есепті шешу бағытында арнайы ережелер бойынша орындаушыға (адам немесе компьютерге) жинақы түрде берілген нұсқаулар тізбегі.

дегеніміз не?

Алгоритмнің өрнектелу жолдары:

табиғи (күнделікті) тілде; блок - схема түрінде; алгоритмдік тілде.

Блок-схеманың басқа өрнектелу жолдарынан ерекшелігі: белгілі бір мағына білдіретін геометриялық фигуралар қолданылады, уақытты үнемдейміз

2. Есепті ЭЕМ-де шешудің 1-ші кезеңі: Есептің құрылымы

Бағдарламаны дұрыс құру үшін, бағдарламашы бағдарлама құру барысында алдымен есепті тура және айқын тұжырымдап, өзі қандай мақсатқа жету керектігін жоспарлап, оның шешімі үшін қандай бастапқы мәлімет қажеттігін және қорытындысы қандай болу керектігін айқындап алуы керек.

3-ші кезеңі: Бағдарламалау тілінде бағдарлама мәтінің жазу (кодтау).

6-шы кезеңі: Есепті шығару, нәтижесін іс жүзінде қолдану.

3. y=x+10a формуласы бойынша есептеу алгоритмін блок-схема түрінде құрыңыз.

4. Үш бұрышты a,b,c үш қабырғасы белгілі, осы үшбұрыштың периметрін есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз. P=a+b+c

ІІ нұсқа

1. Алгоритмнің түрлері.

1.Сызықтық 2.Тармақталған 3.Қайталану

Алгоритм қасиеттері.

Алгоритмнің үздіктілігі - информацияны өңдеу процесі ретімен жазылған жеке-жеке нұсқаулардан тұратын тізбектен тұруы тиіс.

Дискреттік - бұл қасиет есепті шешу кезінде оны өз алдына бірнеше кезеңдерге бөлуге болатының түсіндіреді.

Алгоритмнің түсініктілігі мен анықтылығы - орындаушы (адам немесе компьютер) алгоритмді түсініп орындай алатын болу керек. Оның үстіне түрлі түрде түсіндірілетін нұсқаулар енгізілмеуі тиіс. Ол орындаушыға алгоритмді орындау үшін басқа нұсқаулар іздеуге жол қалдырмайтындай етіп және орындалу реттері дәл көрсетіліп жазылуы тиіс.

Көпшілікке бірдейлік - яғни, алгоритмнің қарастырылып отырған информацияның кез-келген берілгендеріне бірдейлігі.

Дұрыстық - алгоритмді қолданып шешілген есептің шешімі шындыққа сәйкес болу керек.

Алгоритмнің нәтижелігі

2. Есепті ЭЕМ-де шешудің 2-ші кезеңі: Есепті шешудің үйлесімді әдісін табу және сәйкес алгоритм құру.

4-ші кезеңі: Бағдарламаны тексеру.

5-ші кезеңі:Есепті шығаруға керекті мәлімет дайындау.

3. Қабырғасы а-ға тең кубтың V көлемін есептеу алгоритмін блок-схема түрінде құрыңыз. V=a³

4. X=15b-10 формуласы бойынша есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Оқушылардан бақылау жүмыстарын сабақ аяқталуға 5 минут қалғанда жинап аламын.

Үй тапсырмасы:

Келесі сабақта Есепті ЭЕМ-де шешудің басқыштарын толық жатқа сұраймын, талдау жұмыстарын өздерін орындайсындар.

№6 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Бағдарламалау тілдері. Паскаль тілінің тарихы. Тілдің алфавиті және құрылымы.

Сабақтың мақсаты: Жоғары деңгейлі бағдарламалау тілдері, олардың өзіндік ерекшеліктері туралы баяндау. Паскаль тілінің тарихын, бағдарламаның ерекшелігін, тілдің алфавитін және құрылымын түсіндіру.

Үй тапсырмасын талқылау:

ІІІ топ оқушы/нан Есептің ЭЕМ-де шешу басқыштарын ретімен жатқа сұраймын. ІІ топ оқуш/нан әр қайсысынан ір басқышты талдап беруді талап етемін. І топ оқуш/на басқыштарды келесі сабақта толық талдатамын.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Программалау жұйесі - программаны құрудың және жөндеудің автоматтануын қамтамасыз ететін программалық құралдардың жиынтығы. Оның ішіне программалау тілдері, осы тілдерден аударғыштар, бағынынқы программалардың кітапханалары, программалардың құрастырушысы және жөндеуіші кіреді.

Әр ЭЕМ-нің өз программалау тілдері болады - машиналық командалар тілі немесе машиналық тілі және осы тілде жазылған программалаларды ғана орындай алады. Сандар тілі бола тұра, машиналық тіл программалау үшін жарамсыздау, өйткені программаларды жазу және жөндеу үшін көп уақыт жұмсауды талап етеді. Осы себептен машиналық тілмен сай келмейтін программалау тілдері кеңінен тарады. Машиналық тілге жақындығы дәрежесі бойынша - программалау тілдері төмен және жоғары дәрежеліге бөлінеді. Осы тілдердің бірінде жазылған программа сөйлемдердің немесе операторлардың бірізділігінен тұрады және бастапқы программа немесе бастапқы модуль деп аталады. Программалау тілдері машиналық кодқа қаншалықты жақын болса, программа процессор үшін соншалықты ыңғайлы оның орындалуы да жылдамданады, жадта да аз орын алады. Адам тіліне жақын болған сайын, адамдарға ыңғайлығы артады, бірақ процессор регисторларын меңгеруге арналған командалары азаяды. Процессорға жақын тілдер - төмен дәрежелі программалар деп аталады, ал адамдарға ыңғайлы тілдер - жоғары жәрежелі тілдер.

Программалаудың жоғары дәрежелі тілдері адамға үйреншікті терминдердің көмегімен программалар жазуға арналған. Олар жадтың нақты ұяшықтарымен және элементар нұсқаулармен емес, табиғи тіл командаларымен монипуляция жасайды. Келешекте бұл командалар арнайы программалар көмегімен автоматты түрде машиналық кодқа өтеді.

Паскаль тілінің әліппесі.

Бағдарламалау тіліндегі кез келген бағдарлама символдар түрінде жазылады. Адамдар бір - бірін түсінісу мақсатында қолданылатын орыс, қазақ, ағылшын т.б. тілдері секілді бағдарламашы компьютермен байланысу кезінде қолданатын бағдарламалау тілінің де өзіндік әліппесі бар. Бұл әліппе бағдарлама құру кезінде қолданылатын бас және кіші әріптер топтамасы, сандар және символдардан құралады.

Паскаль тілінің әліппесінің құрамында:

1. A мен Z- ке дейінгі латын әріптері.

2. 0 ден 9-ға дейінгі арап сандар.

3. Арнайы символдар: + - * = {} [] <> . ; : ' # ^ @.

Құрамды символар: = <> <= > =. (**) (..) {}.

Арнайы символдар, сандар және әріптермен қатар Паскаль тілінің әліппесі өзіндік атқаратын міндеттері белгіленген қызметші сөздерден тұрады. Мұндай тұрақты сөздерге келесілер кіреді:

and else inline Procedure unit

asm end interface Program until

array exports label record uses

begin file library Repeat var

Case For mod set While

const Function nil shl with

constructor goto not shr xor

destructor if object string

div implementation of then

do in or to

down inherited packed type

Паскаль тілінде жеке символдармен қызметші сөздер операторлар құрайды. Оператор - деп программадағы нұсқаулардың (бұйрықтар, алгоритмдер) машиналық тілде жазылуы. Яғни, берілген есепті шешу мақсатында орындалатын іс-әрекеттердің машинаға түсінікті тілде жазылуы.

Бағдарламаның құрылымы.

Берілген есепті шешу барысында бағдарлама жүйелі әрекеттер ұсынатыны белгілі. Бұлар Паскаль тілінде бағдарлама құратын негізгі элементтер болып есептелетін операторлар түрінде беріледі. Операторлар әртүрлі көлемде жұмыс істейді: тұрақтылар (константа) және айнымалылар.

Константа деп бағдарлама орындалу барысында өзгермейтін көлемді айтамыз. Константа сан түрінде (тұрақты сандар) немесе кейбір ерікті символдар топтамасы түрінде (мәтіндік константа) кездеседі. Жұмысты ыңғайлы түрге келтіру мақсатта кейде константаларға латын әріптерімен сандардан тұратын атаулар беріледі.

Бағдарлама орындалу барысында өзгере алатын көлем айнымалы деп аталады. Әр айнымалының жеке аты , мағынасы мен түрі сипатталуы тиіс. Айнымалы атауы константа атауы секілді латын әріптері мен сандардан құралады және міндетті түрде латын әріптерінен басталуы керек.

Кез - келген жеке айнымалы белгілі бір типке сәйкес мән қабылдай алады. Мысалы, бүтін және бөлшек сандар. Сонымен қатар айнымалылар мәні тек сандар ғана емес жеке символдар да бола алады, бұл жағдайда айнымалылар символдық деп аталады. Егер айнымалылар мәні жеке символдардан емес символдар топтамасынан құралса мұндай топтама қатар деп аталады. Кейінірек айнымалылардың басқа түрлерімен танысамыз.

Паскальдың әрбір бағдарламасында қолданылатын айнымалылардың типтері міндетті түрде белгілі бөлімдерде жазылуы тиіс.

Айнымалылар типі берілгендер аумағын ғана құрмай, сонымен қатар айнымалыға қолданылатын операциялардың топтамасы болып есептелінеді. Мысалы, сандық айнымалыларға көбейту, бөлу операторларын қолдану және қатарлардың ұзындығын есептеу мүмкіндігі.

Бағдарламада операторларды, сондай-ақ өңделетін аудандарды ерікті түрде орналастыруға болмайды. Бағдарлама элементтері бағдарламаның бөлімдерінде, белгіленген тәртіп бойынша орналасуы тиіс. Турбо Паскаль тіліндегі бағдарлама арнайы кілттік сөздерден басталатын жеке бөлімдерден құралады, олар:

Program Бағдарлама тақырыбы

………………….

Uses Қосымша процедуралар мен функциялар кітапхана - модулімен байланыстыратын бөлім

.............................

Label Шартсыз өту таңбасын сипаттау бөлімі (нысаналар)

.............................

Const Тұрақтыларды сипаттау бөлімі

.............................

Type Мәліметтер типін сипаттау бөлімі

.............................

Var Айнымалыларды сипаттау бөлімі

.............................

Procedure

............................. Процедуралармен функцияның ішкі

бағдарламаларын сипаттау бөлімі

Function

.............................

Begin бағдарлама денесінің басы

.............................

бағдарлама денесі

.............................

End. бағдарлама соңы

Бағдарлама құру барысында жоғарыда келтірілген бөлімнің көпшілігі қажетті емес. Тек Begin қызметші сөзінен басталатын бағдарлама денесі ғана қажетті болып есептелінеді. Бағдарламаның жалпы бөлімдері төменде қарастырылып өтілген:

1. Бағдарлама тақырыбы Program <бағдарлама_аты> түрінде жазылады. Бағдарламаға кез - келген атау беруге болады, бірақ, шатаспау үшін бағдарламаға сәйкес атпен атаған дұрыс. Бағдарлама атауын жазғанда бос орын қолдануға болмайды оның орнына астынғы сызықша немесе нүкте қолданады, үтір, нүктелі үтір таңбалары қолданылмайды, кері жағдайда бағдарлама жүйесі оны қате деп табады. Сонымен қатар бағдарлама атауы сол бағдарлама сақталған файылдың атымен сәйкес келмеуі тиіс. Бағдарлама атынан кейін нүктелі үтір таңбасы қойылады.

2. Uses қызметші сөзінен бастап қосымша модульдерді қосу бөлімі басталады. Турбо Паскальдың стандартты орнатушысына бірнеше стандартты модульдер кіреді: Crt - мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі, Graph графикалық модуль т.б. Бұлар бағдарламада қосымша командалар мен операторлардың орындалуларын жүзеге асырады.

3. Тұрақтылар мен айнымалылар жазылатын хабарландыру бөлімі. Тұрақтылар const қызметші сөзінен, айнымалылар var қызметші сөзінен кейін беріледі. Соңынан нүктелі үтір таңбасы қойылады.

Бұл бөлімде сондай - ақ бағдарламаның басқа элементтері де жазылуы мүмкін:

функциялардан - бұл бөлім Function сөзінен басталады,

процедуралардан - бөлім Procedure сөзінен басталады,

таңбалардан (меток) - бөлім label сөзінен басталады,

берілгендер типінен - бөлім type сөзінен басталады.

Бұл элементтер қай жерде, қалай қолданылатының кейінгі тарауларда түсіндіріледі.

4. Бағдарламаның маңызды бөлімінің бастамасы (бағдарлама денесі) - begin қызметші сөзі. Begin қызметші сөзінен кейін таңба қойылмайды.

5. Бағдарламаның негізгі бөлімінде - бағдарлама денесінде функцияның орындалуын қадағалайтын операторлар орналасады. Операторлар бір - бірінен нүктелі үтір арқылы ажыратылады. Бірнеше операторларды бір қатарға жазуға болады, бір қатарға сыймаған жағдайда келесі қатарға түсіреді. Соңғы оператордан кейін таңба қою міндетті емес.

6. end - қызметші сөзі бағдарламаның соңын білдіреді. Соңғы end-тен кейін міндетті түрде нүкте қойылады.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1.Тіл алфавиті не үшін қажет екен?

2. Паскаль тілінің алфавитіне қандай символдар кіреді?

3. Паскаль тілінде қандай символдар қолданылмайды?

4. Бағдарламаның сипаттамасы дегеніміз не?

5. Паскаль бағдарламасының негізгі құрылымы қандай?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы: Тақырыпты оқу.

№7 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Паскаль бағдарламасының ортасымен танысу. Мәліметтер типі. Шамаларды сипаттау.

Сабақтың мақсаты: Паскаль бағдарламасының ортасымен танысу, мәзір жолы. Паскаль тілінде айнымалыларды сипаттау жолдарымен таныстыру, өрнектердің математикалық жазылуы мен бағдарламалау тілінде жазылу ерекшеліктерін терең ұғындырып, берілген өрнекті бағдарламалау тілінде жазуды меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

1.Тіл алфавиті не үшін қажет екен?

2. Паскаль тілінің алфавитіне қандай символдар кіреді?

3. Паскаль тілінде қандай символдар қолданылмайды?

4. Бағдарламаның сипаттамасы дегеніміз не?

5. Паскаль бағдарламасының негізгі құрылымы қандай?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Турбо Паскаль жүйесіне алғашқы қадам.

Турбо Паскаль бағдарламалау жүйесі файлдардан тұратын комплексті құрайды. Кез - келген бағдарламалау комплексінде бағдарламаны орындауға жіберетін бас файл болады. Паскаль жүйесінде бас файл tubo.exe немесе bp.exe деп аталады. Шарт бойынша бұл файлдар компьютердің қатты дискісінде bin ішкі каталогы орналасқан tp каталогында сақталады. tubo.exe файлы bin ішкі каталогында орналасады.

Жүйеге ену тәртібі (процедурасы) қолданушының қандай операциялық жүйеде немесе программалау қабатта жұмыс істегеніне байланысты, соған орай келесі үш жолды қарастырамыз:

1. Турбо Паскальға MSDOS операциялық жүйесі арқылы ену.

Ол үшін tubo.exe файлы орналасқан ішкі каталогқа өтіп tubo.exe сөзін теріп «Enter» пернесін басыңыз.

2. Турбо Паскальға Norton Commander бағдарламалау қабатынан ену. tubo.exe файлы орналасқан Norton Commander каталогына өтіп, файылды тандап «Enter» пернесін басыңыз немесе сол файлдың үстіне тышқанмен екі рет шертіңіз.

3. Турбо Паскальға Windows операциялық жүйесі арқылы ену.

Windows операциялық жүйесінде бұл файылға өтудің түрлі жолдарын ұйымдастыруға болады.

а) tubo.exe файлы орналасқан буманы ашып, жүйеге tubo.exe файлын тышқанмен екі рет шерту арқылы ену.

б) Егер Турбо Паскаль бағдарламалау жүйесі бас мәзірде «тіркелген» болса, онда бас мәзірді ашып сәйкес бөлімді тауып тышқанмен шертсеңіз жеткілікті.

в) Windows жұмыс алаңында tubo.exe файлының жарлығы (ярлык) құрылған болса, жүйеге ену үшін сол жарлықты тышқанмен екі рет шертіңіз.

Паскаль бағдарламалау жүйесіне енген кезде компьютер экранында жүйенің бастапқы (негізгі) көрінісі ашылады (2.1- сурет). Windows ОЖ басқаруындығы бағдарламалау жүйесінің жұмыс алаңы компьютердің толық немесе төрттен бір бөлігін алып тұрады.

Бағдарламалау жүйесінің жұмыс бетін негізгі үш бөлімге бөлеміз: жоғарғы қатар, экранның негізгі бөлігі және төменгі қатар. Бағдарламалау жүйесі жұмыс бетінің жоғарғы қатары мәзір қатары деп аталады. Ол 10 бөлімнен құралады.

2.1 - сурет

Төменде бөлімдер орналасу ретімен атап өтілген:

File ............................ файлдармен жұмыс.

Edit ........................... бағдарламаның бастапқы мәтінің редакциялау.

Search ...................... бағдарлама мәтініндегі символдар тобын табу

және ауыстыру.

Run ........................... орындауға жіберілген бағдарлама

компиляциясы.

Compile..................... орындауға жіберілмеген бағдарлама

компиляциясы.

Debug ....................... бағдарламаны дұрыстау (бағдарламадағы қатені

іздеу және орындалғаннан кейін нәтижені көру).

Tools ......................... бағдарламалау жүйесіне қатысы жоқ

бағдарламалармен жұмыс (мысалы, ассемблер).

Options .................... бағдарламалау жүйесінің параметрлерін туралау.

Window ................... ағымдағы ашық терезелермен жұмыс.

Help ......................... бағдарламалау жүйесі туралы мәліметтер алу.

Жаңа файл құру

Бағдарламамен жұмыс істемек бұрын бағдарлама мәтіні терілетін жаңа файл құруымыз қажет. Файл құру File New командасы арқылы жүзеге асырылады (2.2 - сурет).

2.2 - сурет

Ашылған жаңа файылға Noname00.pas атауы беріледі, сәйкесінше келесі ашылған жаңа файлға Noname01.pas, Noname02pas т.с.с. атаулар беріледі (2.3- сурет).

2.3- сурет

Файл атауы латынның бас және жай әріптерінен тұрады. Файл атауы жазғанда кирилица әріптері (орыс әріптерін) қолданылмайды. Сонымен қатар файл атауында бос орын және төмендегі символдар кездеспеуі тиіс :

* = + [ ] ; : , . < > / ?

Мәліметтер типі

Санның тұтастай және заттай екі типі болуы мүмкін. Тұтастай сандар +, - белгісімен немесе белгісіз ондық сандардың ретімен түсіндіріледі. Мысалы, 1; 8; -67; +100. Тұтастай сандардың барынша мүмкін белгісізі төмендегі кестеде келтіріледі:

Типтер

Белгілер диапозоны

Жадтағы алатын орны, байт

Shorting

-128...127

1

Integer

-32768...32767

2

Longing

-2147483648...2147483647

4

Byte

0...255

1

Word

0...65535

2

1-кесте

Ескерту: Белгілер диапозоны үлкен белгілірден тұратын айнымалыны сақтау үшін үлкен жад талап етеді. Integer немесе Longing сияқты үлкен типтермен кішкентай белгілерді сақтайтын айнымалын жазудың мәні жоқ.

Turbo Pascal тілінде заттық сандар негізгі және көрсетпелі үлгілерде жазылады. Негізгі үлгіде нүктемен бөлінген тұтастай және бөлшек бөліктер түрінде болады. Санның түтас және бөлшек бөлігі егер ол нөлге тең болса болмауы мүмкін.

Мысалы,

1.2; 0.5; 5.0; -123.034; +234.567; 90.

Көрсетпелі үлгідегі (жылжымалы нүктемен немесе Е үлгісінде) сандарды жазу көрсеткіш үлгідегі 10 негізімен сай келеді. Е үлгісіндегі сан заттық немесе тұтас константа мен реттен тұрады. Рет Е әріпінен басталады, оның соңынан белгімен немесе белгісіз екі ондық саннан аспай тұратын тұтастай константа келеді.

Мысалы, 8505 санын Е үлгісімен түрлі әдістермен жазуға болады: 8.505Е4; 8505Е+4; 8.505+04; 8505Е5; 85.05Е2; т.б.

Заттың, сандардың жол берілетін белгілер саласы мен орын алатын жады 2 кестеде келтірілген:

Типтер

Белгілер диапозоны

Жадтағы алатын орны, байт

Real

2*10^-39...1.7*10³⁸

6

Double

10^-324 ...1 0³⁰⁸

8

Extended

10^-4851 ...1 0⁴⁸³²

10

Comp

-2*10⁶³ +1... 2*1 0⁶³ -1

8

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Мәліметтердің қандай типтері бар?

2. Бүтін типке қандай амалдар қолданылады?

3. Символдық типке қандай амалдар қолданылады?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Конебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы: тақырыпты оқу.

№8 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Стандартты функциялар.

Сабақтың мақсаты: Паскаль тілінде айнымалыларды сипаттау жолдарымен таныстыру, өрнектердің математикалық жазылуы мен бағдарламалау тілінде жазылу ерекшеліктерін терең ұғындырып, берілген өрнекті бағдарламалау тілінде жазуды меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

1. Мәліметтердің стандартты типтері қалай сипатталады?

2. Паскаль тілінде бағдарламааның жазылуына қанндай талаптар қойылады?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Арифметикалық ұғымдар.

Жоғарыда қолданылған арифметикалық ұғымдарға қоса Паскаль тілінде тағы да төмендегіше операциялар кездеседі:

+................ қосу / ................... бөлу

- ............... алу div ............... бүтін бөлік

* ............... көбейту mod ............ қалдық бөлігі

Алғашқы төрт операция қарапайым арифметикадағыдай орындалады, тек жазылуы өзгеше. Сондай - ақ ab математикада a және b айнымалыларының көбейтіндісін білдіретін болса, бағдарламада екі айнымалылардын арасына көбейту таңбасын қоймай кетуге болмайды, кері жағдайда компиляция кезінде компьютер оны екі әріптен құралған айнымалы атауы ретінде қабылдап нәтижесінде қате пайда болады.

mod және div қолданыста келесі нәтижеге ие:

91 div 8 =11

91 mod 8 = 3

яғни, mod және div операциялары тек бүтін типті айнымалы мен тұрақтыларда орындалады.

Осы уақытқа дейін біз аз көлемді сандармен жұмыс істедік енді, үлкен көлемді сандар құрайтын бағдарлама құрайық. Бұл бағдарлама мегабайт, килобайт, байт және битпен өлшенетін компьютердің оперативті жадысының көлемін анықтайды. Мұнда келесі қатынастар орындалады:

1 мегабайт = 1024 килобайт;

1 килобайт = 1024 байт;

1 байт = 8 бит

Бағдарламада mb -мегабайтты, kb - килобайтты, by - байтты және bit - битті сипаттайтын төрт айнымалылар қолданылады. Есептін қорытындысында үлкен көлемді сан алынатын болғандықтан бұл бағдарламада -32768 ден 32767 дейігі диапазондағы integer типінің орнына -2147483648 ден 2147483648 дейінгі диапазондағы longint типін қолданылған дұрыс.

Стандартты функциялар

Математикалық ф/р

Паскальда жазылуы

sin x

sin(x)

cos x

cos(x)

artctg x

artctg (x)

Ln x

Ln(x)

e^x

Exp(x)

| x |

Abs(x)

x²

sqr(x)

sqrt(x)

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

a) x=4a+5b+sin60 ә) б)

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) sqr(x)+5*a/(a+b) ә) y:= z/2*x+sqr(sin(5*x))-sqrt(cos(x))/x

б) y:= sqrt(sin(2-x)/cos(2*x)+2*x)-sqrt(cos(sqr(x))-2*sin(a)/abs(a-x))

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, Стандартты функциялардың программалауда алатын орны қандай?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

a) z=a²+|5b-10|+cosx ә)

2. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық түрде жазыңдар:

а) f:=sqrt(4x-20)+y/a+b ә) y:= 5-10z/2*x+abs(sin(5*x)+10)-sqrt(arctg(x)/y)

3. Жоғарыда берілген өрнектердің алгоритмін блок-схема түрінде құрыңдар.

№9 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: №1 Тест .

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін қорытындылау.

Үй тапсырмасын талқылау:

Оқушылардың дәптерлерін жинап алып, үй тапсырмаларының орындауын тексеремін.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Оқушыларды жеке-жеке отырғызамын, алдарына тест сұрақтары жазылған парақ, жауап парағын беремін және қаламнан басқасының бәрін (оқулық, дәптер, күнделік т.б.) жинап аламын.

Тест №1

1. Алдын ала мағынасы анықталған тiлдiң құрамының бiр бөлiгi болып табылатын сөздердiң атауы.

А) тұрақтылар

Ә) қолданушының идентификаторы

Б) идентификаторлар

В) қызметшi сөздер

Г) стандартты идентификаторлар

2. Компьютер үшiн пайдаланатын кодта қайсы сандар комбинациясы iстеледi?

А) 2,10 Ә) 0,1,2,...,9 Б) 0,1 В) 8,16 Г) 2,8

3. Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.

А) әрiптен, символдан

Ә) әрiптен, цифрдан

Б) цифрдан, төменгi сызықшадан

В) әрiптен, төменгi сызықшадан

Г) символдан, төменгi сызықшадан

4. Мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі

А) var Ә) Crt Б) Graph В) const Г) type

5. Var қандай тарауды бiлдiредi

А) айнымалылар Ә) операторлар Б) тұрақтылар В) таңбалар Г) типтер

6. Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз

А) integer Ә) real Б) char В) const Г) var

7. «Немесе» логикалық операциясының жазылуы.

А) or Ә) not Б) char В) and Г) var

8. Айнымалылар дегенiмiз программаның орындалу барысында мәндерiн ... болатын шамалар.

А) шығаруға Ә) ендiруге Б) өзгертуге В) өзгетпеуге Г) меншiктеуге

9. х-тің квадрат түбірі қай түрде жазылады?

А) sqrt(x) Ә) ln(x) Б) exp(x) В) sgr(x) Г) sqr(x)

10. Турбо Паскаль жүйесі ........ құрайды

А) қолданбалы ортаны Ә) графикалық режимді

Б) тұрақтыларды В) мәтіндік редакторды

Г) файлдардан тұратын комплексті

11. Аргументтің абсолют шамасы қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

12. Объектiлердiң аттарының атауы

А) тұрақтылар Ә) қолданушының идентификаторы

Б) стандартты идентификаторлар В) идентификаторлар

Г) қызметшi сөздер

13. Мәзір қатары неше бөлімнен тұрады

А) 6 Ә) 10 Б) 11 В) 9 Г) 5

14. x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

15. x санының бүтін бөлігі қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

16. Символдық шамалар мән ретiнде қабылдайтын әр бiр символ қандай белгi iшiне жазылуы тиiс

А) апостроф Ә) кiшi жақшалар Б) үлкен квадрат жақшалар

В) тырнақша Г) дұрыс жауап жоқ

17. Айнымалылар мәні символдар топтамасынан құралса .......... деп аталады.

А) айнымалы Ә) тұрақты Б) бөлшек В) бүтін Г) қатар

18. Label қандай тарауды бiлдiредi

А) таңбалар Ә) операторлар Б) айнымалылар В) типтер Г) тұрақтылар

19. х-тің квадраты қай түрде жазылады?

А) sqrt(x) Ә) ln(x) Б) exp(x) В) sqr(x) Г) sgr(x)

20. Турбо Паскальда жазылғн бағарламаның ең соңғы операторы:

А) for Ә) begin Б) end В) case Г) if

Жауаптар:

Тест №1

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

вариант

В

Б

В

Ә

А

В

А

Б

Г

Г

Ә

В

Ә

Г

В

А

Г

А

В

Б

Тақырыпты бекіту:

Сабақтың аяқталуына 15 минут қалғанда тест сұрақтарымен жауап парақтарын жинап аламын.
Сонымен :

1. Алгоритм дегеніміз не?

2. х-тің квадраты Паскаль тілінде қалай жазылады?

3. Var қандай тарауды бiлдiредi?

4. Идентификатор дегеніміз не?

5. Есептеуіш техникасы қандай санау жүйесінде жұмыс істейді?

Үй жұмысында қате жіберген оқушыларды тақтаға шығады, қалғандары сол есепті орындарында отырып орындайды.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Паскаль тілінің алфавиті мен құрылымы. Стандартты типтердің сипатталын жаттау.

№10 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Сызықтық алгоритм. Мәліметтерді енгізу шығару операторлары.

Сабақтың мақсаты: Алгоритмнің құрылу түрлерімен тереңірек таныстыру. Алгоритмдік тілде қолданылатын қызметші сөздердің орнын операторлармен алмастыра отырып Паскаль тілінде бағдарламаны өз кезеңдері бойынша дұрыс құруға дағдыландыру. Сызықтық алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасын практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

1. x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?

2. Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз

3. х-тің квадрат түбірі қай түрде жазылады?

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Алдын ала мағынасы анықталған тiлдiң құрамының бiр бөлiгi болып табылатын сөздердiң атауы.

2.Label қандай тарауды бiлдiредi

3. Паскаль тілінде abs қандай мағына береді?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Қолданушы Паскаль тілінде бағдарлама құрылымы қалай құрылатындығы жайында толық мәлімет алғаннан кейін, осы бағдарламада өз бетінше бағдарлама құруға дайын болады. Бұл бағдарлама сіздің компьютеріңіздің экранына мағыналы бір мәтін шығару керек болады. Мысалы, «Менің алғашқы бағдарламам». File New бағыты бойынша жаңа файл құрыңыз, File Save as , бағыты бойынша «pervprog.pas» атауын беріңіз. Пернеліктақтадан бағдарлама мәтінің теріңіз (2.4-сурет). Көк экранда терілген қызметші сөздер (Program, begin, end т.б.) дұрыс терілген жағдайда сары түстен ақ түске өзгереді. Бағдарламада терген мәтінді толығымен қарастырайық. Бағдарлама төрт қатардан құралғандықтан бұл бізге қиынға соқпайды.

Бірінші қатар бағдарлама тақырыбы міндетті түрде Program қызметші сөзінен басталады. Бос орыннан кейін бағдарлама атауы жазылады (біздің жағдайда ол pervprog). Бағдарламаның негізгі бөлімі begin қызметші сөзінен басталады. Бұл жағдайда Writeln қызметші сөзі мен жақша ішіндегі экранға шығарылатын мәтіннен құралған жалғыз оператор қолданылған. Жақша ішіндегі апострофқа алынған мәтін Паскальда тұрақты ретінде қабылданады, мұнда апострофтан басқа кез - келген символдармен орыс әріптерінде жазуға болады Бағдарлама бағдарлама соңын білдіретін соңынан нүкте қойылған end қызметші сөзімен аяқталады.

Бағдарлама мәтіні теріліп қатқыл дискте сақталғаннан кейін оны орындауға жіберуге болады. Ол үшін біз мәзір қатарындағы Run бөліміндегі аттас команданы немесе Crtl+F9 пернелерін қолданамыз. Компиляция кезінде кезекті бағдарлама мәтінінен қате табылған жағдайда экранда қате кеткен қатар мен сол қатені сипаттаған қызыл жолақ пайда болады. Мысалы, егер сіз мәтіндік қатарды апострофпен жабуды ұмытсаңыз, эранда келесі мәлімет шығады:

Error 5: Syntax error (бұл жәй «синтаксикалық қате» дегенді білдіреді)

Егер де сіз end қызметші сөзінен кейін нүкте қоюды ұмытсаңыз экранда келесі анықтама шығады:

Error 10: Unexpected end of file

Қатені туралаған соң қайтадан орындауға жіберіңіз, бағдарлама жылт етсе орындалғанды білдіреді. Бірақ нәтижені біз көре алмаймыз, көру үшін менюдің Debug бөліміндегі Output командасын қолданамыз. Егер жауапты толық экранда көргіңіз келсе сол бөлімдегі User screen командасын немесе Alt+F5 пернелерін қолданамыз.

Мәліметтерді шығару - компьютердің жедел жадысындағы өңделген мәліметтерді сыртқы құрылғыларға (экран, принтер) беру. Turbo Pascal-да мәліметтерді экранға шығару үшін write «жазу», writeln (write line) «жолды жазу» операторы қолданылады. Бұл операторлардың жалпы жазылуы мына түрде:

Write(y1,y2,…,yn);

Writeln(y1,y2,…,yn);

Мұндағы: y1,y2,…,yn - сандық мәні экранға шығарылатын айнымалылар тізімі. Шығарылатын мәліметтер туралы түсініктеме тексті апостроф ішіне жазса да болады.

Мысалы, есептелген фигура ауданы 25-ке тең болса, шығару операторы мына түрде жазылса Writeln('Аудан=',S). Экранға шыққан нәтиже Аудан=25 түрінде болады.

Сонда, мәліметтерді экранға шығару операторы орындалғанда апостроф ішіндегі түсініктеме текст өзгеріссіз шығады. Ал, тізімдегі айнымалылардың орнына олардың сандық мәні экранға беріледі.

Егер, шығару операторына өрнек берілсе өрнек есептелініп, соңғы нәтиже экранға шығады. Мысалы, берілген а,в,с, үш санның қосындысын және көбейтіндісін есептеу программасын жазайық.

Program candar;

var a,b,c:integer;

begin

a:=5; b:=2; c:=3;

Writeln('қосынды=', a+b+c);

Writeln('көбейтінді=', a*b*c);

end.

Бұл келтірілген программаның нәтижесі:

қосынды= 10

көбейтінді=30

Шығару операторын қолдануда бүтін типті айнымалылардың мәніне қанша орын қажет болса, сонша орын бөлінеді. Содықтан, бүтін сандарды экранға шығаруда қиыншылықтар тумайды. Ал, экранға шыққан нақты сандар экспоненциал түрінде берілетіндіктен, мұндай нәтиже кез-келген адамға түсінікті болмайды. Сол себепті нақты (real, single, double, extended, comp) типті мәндерді экранға бергенде, оларға шығару форматын тағайындаған дұрыс.

Шығару форматының жазылу:

Write(y1:M:N,y2:M:N,…,yn:M:N);

Writeln(y1:M:N,y2:M:N,…,yn:M:N);

Мұндағы: М-жалпы санға берілген орын; N-санның бөлшек бөлігіне берілген орын. M және N көрсеткіштері бүтін оң сандармен жазылады. Экранға шығатын санның алатын орнынан М кем берілсе бұл көрсеткіш үлкейеді. Ал, N аз болса сан дөнгелектенеді.

Мысалы, a=0.452, b=25.12, c= 45.7896, d=7.126 сандарына формат тағайындау арқылы экранға шығару.

Program candar1;

var a,b,c,d:real;

begin

a:=0.452; b=25.12; c= 45.7896; d=7.126

Writeln('a=',a);

Writeln('b=',b:7:2);

Writeln('c=',c:1:4); {M кем, оның үлкейгенң көреміз}

Writeln('d=',d:3:2); {N кем, сан дөңгелектенеді}

end;

Нәтиже:

a:=4.5200000000E-01

b:=25.12

c:=545.7896

d:=7.2

Writeln; - операторы параметрсіз жазылса бір бос жол қалдырылып, келесі программаның нәтижесі шығатын жолына курсорды көшіреді. Шығару операторына қатысты мысалдарды 4-кестеден көре аласыз.

Мәліметтерді экранға шығару мысалдары

Берілгендер

Шығару операторының жазылуы

Нәтиже

a=-7.86

WriteLn('a=', a:5:1)

a= -7.9

x=25.9014

WriteLn('x=', x:4:0)

x=26

x=25.014

WriteLn( x:5:1)

25.0

b=-7.86

WriteLn('b=', b:0:0)

b=-8

d=5.0

WriteLn('Ұзындық=', d:2:0)

Ұзындық=5

d=5.0

WriteLn('d=', d:0:0)

d=5

a=-7.86

d=5.0

WriteLn(a:0:0'_ _ _ _', d:0:0)

-8 5

c=2; k=3

WriteLn(c,k)

23

a='Сәлем'

WriteLn( a)

Сәлем

WriteLn('Информатика')

WriteLn;

WriteLn('*Turbo Pascal*')

Информатика

Turbo Pascal

a=12, b=5

WriteLn('a=', a);

WriteLn('b=',b);

a=12 b=5

4-кесте

Мәліметті экранға шығару үшін Writeln командасынын орнына Write командасын да қолдануға болады айырмашылығын төмендегі мысалдарда көрсетілген.

Бағдарламада «Біз бағдарламалауды үйренеміз» мәтіні шығатын болсын. Егер Write операторын қолданлсақ:

Write('Біз');

Write('бағдарламалауды');

Write('үйренеміз');

Онда бағдарлама орындалғанда нәтижесінде барлық сөздер бір қатарда жазылады:

Біз бағдарламалауды үйренеміз

Егер осы үш сөзді Writeln операторының көмегімен ендірсек:

Writeln('Біз');

Writeln('бағдарламалауды');

Writeln('үйренеміз');

Нәтижесінде сөздер жеке - жеке жаңа қатардан басталып жазылатын болады:

Біз

бағдарламалауды

үйренеміз

Мәліметтерді еңгізу.

Программада орындалатын алғашқы іс-әрекет берілгендерді енгізу. Берілгендерді енгізу - программадағы алғашқы берілгендерді компьютердің жедел жадысына өңдеуге жіберу болып табылады. Енгізудің негізгі құрылғысы- пернетақта және дискілік файл. Turbo Pascal-да берілгендерді енгізуге read - «оқу», readln (read line) «жолды оқу» операторлары қолданылады. Енгізу операторының жалпы жазылуы:

Read(x1,x2,…,xn);

Readln(x1,x2,…,xn);

Мұндағы: x1,x2,…,xn - мәні пернетақтадан енгізілуге тиісті айнымалылар тізімі.

Енгізу операторы орындалғанда программаның орындалуы уақытша тоқталады. Тізімде көрсетілген айнымалалардың сандық мәні пернетақтадан теріліп, Enter пернесі басылғанда орындалуы әрі қарай жалғасады. Тізімдегі айнымалалар санынан енгізілген мәндер саны кем болмауы керек.

Айнымалылар мәнін енгізгенде арасына бос орын қоямыз немесе Tab және Enter пернелерін қолданамыз.

Қолданушы пернеліктақта арқылы еңгізген кез - келген екі саннын қосындысын есептейтін бағдарлама құрайық. Бағдарламада жеке айнымалыларды сипаттайтын Readln операторы екі рет қолданылады:

Readln(a);

Readln(b);

Бағдарламаны орындауға жіберген кезде қара экранда тек жылтылдаған курсор ғана көрінеді, қолданушы екі бүтін сан енгізіп «Enter» пернесін басуы қажет. Бұл бағдарлама жақсы орындалғанымен өзге қолданушы қолданған кезде жазуы жоқ қара экран түсініксіз болады, сондықтан бағдарламаны толықтырайық. Еңгізу операторларының алдына қолданушыға орындау керек шарттарды айтып отыратын мәлімет жазылған шығару операторларын жазайық. Мысалы:

Writeln('екі сан ендіріңіз');

Writeln('санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз ');

Қолданушы алғаш рет компьтерде жұмыс істеген жағдайда да оған барлығы түсінікті болады. Бағдарламадағы тағы бір ерекшелік ол, шығару операторының соңынан тағы бір бос Readln операторының жазылуы. Бұл жағдайда бағдарлама орындауға жіберілген мезетте Debug меню қатарындағы User screan немесе Output командаларының көмегісіз қара экран шығады.

Program summa;

Uses crt;

var

a,b,c:integer;

begin

clrscr;

writeln('екі сан ендіріңіз');

writeln('санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз ');

readln(a);

readln(b);

c:=a+b;

writeln('екі санның қосындысы' , c);

readln

end.

Нәтижесі:

екі сан ендіріңіз

санды ендіргеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз

42

25

екі санның қосындысы 67

Енгізілген айнымалылар мәні типіне сәйкес болуы қажет.

Мысалы: y=2i+g функциясын есептеу программасы берілсін;

Program esep;

Var y,i:integer;

g:real;

begin

readln(i,g);

y:=2*i+g;

writeln('y=',y)

end.

Программаның басында сипатталғандай і тек бүтін сандарды қабылдай алады. Ал, g айнымалысына нақты сандармен қатар бүтін сандарды енгізуімізге болады. Себебі, нақты сан құрамына бүтін сан енетін болғандықтан, бүтін санды компьютер нақты санға айналдырып алады. Бұл программадағы қатені: y-ті есептеу өрнегінде g айнымалысының мәні нақты болса, нәтиже де нақты. Сондықтан y айнымалысының мәні типіне сәйкес емес.

Егер, мәндерді енгізуде тип сәйкессіздігі болса экранға төмендегідей қате хабарланады: Error 106:Invalid numeric format (Қате 106: сандық формат дұрыс берілмеген).

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

Төменде берілген өрнектердің блок-схемасын және бағдарламасын құрыңдан:

a) x=4a+5b+sin60 ә) б)

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Мәліметтерді енгізу кезінде қандай операторларды қолданамыз?

2. Мәліметтерді шығару үшін қандай операторларды қолданамыз?

3. Error 106:Invalid numeric format бұл нені білдіреді?

4. Синтаксисті қате жіберсек қандай хабар шығады екен?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Кубтың а қабырғасы белгілі, кубтың көлемін анықтандар.

2. m массалы денені көтеру үшін қанша күш F күш жұмсалады.

3. Үш бұрышты a,b,c үш қабырғасы белгілі, осы үшбұрыштың периметрін есептеу алгоритмін табиғи тілде құрыңыз.

№11 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Есеп шығару

Сабақтың мақсаты: Алгоритмнің құрылу түрлерімен тереңірек таныстыру. Алгоритмдік тілде қолданылатын қызметші сөздердің орнын операторлармен алмастыра отырып Паскаль тілінде бағдарламаны өз кезеңдері бойынша дұрыс құруға дағдыландыру. Сызықтық алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үй тапсырмасын орындау барысында қандай қиыншылықтар туындағаны туралы сұраймын, түсіндіру жұмыстарын жүргіземін.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Дано действительное число S-площадб квадрата. Составить программу определяющую его сторону и периметр.

2. Дано действительное Р-периметр равностороннего треугольника. Составить программу по определению данного треугольника.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Осы уақытқа дейін біз аз көлемді сандармен жұмыс істедік енді, үлкен көлемді сандар құрайтын бағдарлама құрайық. Бұл бағдарлама мегабайт, килобайт, байт және битпен өлшенетін компьютердің оперативті жадысының көлемін анықтайды. Мұнда келесі қатынастар орындалады:

1 мегабайт = 1024 килобайт;

1 килобайт = 1024 байт;

1 байт = 8 бит

Бағдарламада mb -мегабайтты, kb - килобайтты, by - байтты және bit - битті сипаттайтын төрт айнымалылар қолданылады. Есептін қорытындысында үлкен көлемді сан алынатын болғандықтан бұл бағдарламада -32768 ден 32767 дейігі диапазондағы integer типінің орнына -2147483648 ден 2147483648 дейінгі диапазондағы longint типін қолданылған дұрыс.

Program memory;

Uses crt;

var

mb,kb,by,bit:longint;

begin

clrscr;

writeln('мегабайт бойынша оперативті жадының көлемін ендіріңіз');

readln(mb)'

kb:=1024*mb; by:=1024*kb; bit=8*by;

writeln('жады көлемі',kb, 'килобайт');

writeln(by, 'байт');

writeln(bit, 'бит');

readln

end.

Нәтижесі:

мегабайт бойынша оперативті жадының көлемін ендіріңіз

32

жады көлемі 32768 килобайт

33554432 байт

268435456 бит

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. Дано два целых числа х и у. Составить программу, печатающую среднее арифметическое кубов этих чисел, а так же определить, на сколько исходные числа отличаются от найденного значения.

2. Известна стоимость 1 кг конфет, печенья и яблок. Найти стоимость всей покупки, если купили Х кг конфет, У кг печенья и Z кг яблок.

3. Клиент внес в банк Х рублей. Каждый месяц эта сумма увеличивается на У процентов. Сколько будет у клиента денег через два месяца, три месяца, через полгода?

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Белгілі бір мақсатқа жету үшін орындалатын командалар жиыны қалай аталады?

2. Егер командалар бірінен кейін бірі орындалса бұл алгоритмнің қай түрі?

3. Алгоритм құруда паралелограмның мағынасы не?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Төменде берілген есептің алгоритмін блок-схема түрінде және бағдарламасын құрындар.

1. Дано действительное число а -сторона равностороннего треугольника. Составить программу, определяющую периметр и площадь данной фигуры.

2. После уроков 4 ученика решали и отлаживали задачи на компьютере. Первый полностью отладил задачу за N минут (число вводится), все последующие тратили времени на 10 минут больше предыдущего. Сколько компьютерного времени им понадобилось?

№12 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Бақылау жұмысы.

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін жинақтау.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үй тапсырмасын оқушылардың дәптерлерін жинап алып тексеремін.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Сызықтық алгоритм дегеніміз не?

2. Енгізу/шығару операторлаын ата?

3. Шығару операторлары write және writeln екеуінің айырмашылығы бар ма? Неде?

4. Ал енгізу операторларында ше?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

№2 Бақылау жұмысы

І нұсқа

1. Tурбо Паскаль бағдарламалау тілінің ерекшеліктеріне қарай символдар қандай топтарға жіктеледі.

2. Мәліметтердің қандай типтері бар.

3. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

а) ә)

4. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық тілде жазыңдар:

sqrt(a+b)+abs(1/(1/3-1))-sqrt(a-b)/a*b+x/(a+2b)

5. Табаны үшбұрыш болатын пирамиданың көлемін табу.

Қажетті формулалар:

V=S*h/3; p:=(A+B+C)/2; S:=sqrt(p*(p-a)*(p-b)*(p-c))

ІІ нұсқа

1. Паскаль тілінде қандай символдар қолданылмайды?

2. Стандартты функцияларды ата, қандай қызмет атқарады?.

3. Арифметикалық өрнектерді Паскаль тілінде жазыңдар:

а) ә)

4. Паскаль тілінде жазылған өрнекті математикалық тілде жазыңдар:

a*b/(c+d)-(c-d)/d*(a+d)-1+sqrt(cos((x+y)/2))

5. Ойық конустың толық беті мен көлемін табу:

Қажетті формулалар:

S=p(R+r)L+p(R²+r²); V=1/3P(R²+r²+Rr)h; L:=sqrt(sqr(h)+sqr(R-r))

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Бақылау жұмыстарын сабақтың аяқталуына 5 мин қалғанда жинап аламын.

Сонымен,

1. Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не және олар қалай қолданылады?

2. Тіктөртбұрыш және эллипс блоктары қандай мағына береді?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Тақырыпты қайталау.

№13 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Логикалық амалдар(DIV, MOD) және стандартты функциялар.

Сабақтың мақсаты: Алгоритмдік тілде қолданылатын қызметші сөздердің орнын операторлармен алмастыра отырып Паскаль тілінде бағдарламаны өз кезеңдері бойынша дұрыс құруға дағдыландыру. Сызықтық алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Оператор дегеніміз не?

2. Операторлардың қандай түрлері бар?

3. Меншіктеу операторы арқылы қандай өрнектерді жазуға болады?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

mod және div қолданыста келесі нәтижеге ие:

91 div 8 =11

91 mod 8 = 3

яғни, mod және div операциялары тек бүтін типті айнымалы мен тұрақтыларда орындалады.

Тек бүтін сандардан құралатын есепті шешуде mod және div әрекеттерін қолдану ыңғайлы болады. Мысал ретінде банкоматтын жұмысын қарастырайық. Банкомат клиентке қажетті ақша көлемін беру керек болады, бұл жағдайда ол купюрлерді аз көлемде қолдану керек болады. Банкоматта 500, 100, 50 және 10 теңгеліктер болсын. Онда берілген есептің алгоритімі келесі жолмен құрылады. Алдымен бағдарлама клиентке қажетті теңге көлемін ендіруді сұрайды (банкоматта майда ақша болмағандықтан 10 теңгеден төмен сұрамауын талап етеміз). Сосын бұл көлемді 500- ге бөлеміз. Қалған қалдықты 100-ге бөліп 100 теңгеліктен нешеуі керек екендігін анықтаймыз. Ұқсас жағдайда 50 теңгеліктердің қаншасы керек екендігін анықтаймыз. Қорытындысында 50-ге бөлгеннен қалған қалдықты 10-ға бөліп 10 теңгеліктердің нешеуі керек екендігін анықтаймыз. Нәтижесінде банкноттардың саны мейлінше аз пайдаланылады.

Егер, мысалы 1470 теңгені қанша купюрде бере аламыз, алдымен берілген көлемді 500-ге бөліп қалдықты анықтаймыз:

1470 div 500=2; 1470 mod 500=470

Бізге сұралған көлем екі 500 теңгеліктен құралатыны және қалған қалдық 470 теңге құрайтыны белгілі болды. Бұл көлемді 100-ге бөліп қалған қалдықты анықтаймыз:

470 div 100 = 4; 470 mod 100 = 70

Демек, бізге ең аз дегенде 100 теңгеліктен төртеуі қажет болады , ал 50 және 10 теңгеліктен берілетін ақша көлемі 70 теңгені құрайды екен. Ұқсас жағдайды қолданып бұл көлемді бір 50 теңгелік және екі 10 теңгелікпен бере алатынымызды есептедік.

Бағдарлама құру барысында келесі айнымалылар қолданылады: sum- клиентке берілетін көлем, k500 - 500 теңгелік купюрлер саны, k100 - 100 теңгелік купюрлер саны, k50 - 50 теңгелік купюрлер саны, k10 - 10 теңгелік купюрлер саны, vspom - бөлу барысында қалған қалдықты құрайтын қосымша айнымалы.

Бағдарлама түсінікті болу үшін комментарилерді қолданайық.

Program bankomat;

var

sum, k500,k100,k50,k10, vspom:integer;

begin

writeln('10-нан жоғары қажетті көлемді енгізіңіз');

readln(sum);

k500:=sum div 500

vspom:=sum mod 500;

k100:=sum div 100

vspom:=sum mod 100;

k50:=sum div 50

vspom:=sum mod 50;

k10:=sum div 10

vspom:=sum mod 10;

writeln('500 теңгеліктен қажетті банкноттар саны - 'k500 );

writeln('100 теңгеліктен қажетті банкноттар саны -'k100);

writeln('50 теңгеліктен қажетті банкноттар саны -'k50);

writeln('10 теңгеліктен қажетті банкноттар саны -'k10);

readln

end.

Нәтижесі:

10-нан жоғары қажетті көлемді енгізіңіз

3280

500 теңгеліктен қажетті банкноттар саны - 6

100 теңгеліктен қажетті банкноттар саны - 2

50 теңгеліктен қажетті банкноттар саны - 1

10 теңгеліктен қажетті банкноттар саны - 3

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. Вычислить значение выражения:

3*7 div 2 mod 7/3-trunc(0.89)

2. Вычислить значение выражений:

1. 20 div 6

2. 20 mod 6

3. 20 mod 4

4. 2 div 5

5. 123 div 0

6. 3.0 mod 3

3. Присвоить переменной у сумму цифр натурального трехзначнего числа k.

4. Записать данное трехзначное натуральное число в обратном порядке. Например 456 - 654

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. int стандартты функциясы мен div арифметикалық амалының айырмашылығы неде?

2. mod арифметикалық амалын қандай мақсатта қоланамыз?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Екі таңбалы санның цифрларының қосындысын есептендер.

2. Үш таңбалы санның цифрларының квадраттарының қосындысын есептендер.

№14 Сабақ

Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: «Информатика әлеміне саяхат»

Сабақтың мақсаты: оқушылардың информатика пәнінен алған білімдерін жинақтау, ой-өрісі мен танымдылық қасиеттерін дамыту, адамгершілікке, әдептілікке шығармашылыққа баулу, өз ойларын еркін жеткізуге дағдыларын қалыптастыру.

Сабақтың түрі: сайыс сабағы.

Сабақтың әдісі: топ бойынша жұмыс.

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: (10 мин)

Сынып алдын ала екі топқа бөлінеді.

Саламатсындарма оқушылар! Біздің бүгінгі сабағымыз кезекті сабағымыздан бөлек сайыс түрінде өтіледі. Олай болса балдар, осы уақытқа дейін алған білімімізді қысылмай, асықпай, сабырлықпен бүгінгі сабағымызға келген қонақтарымызға көрсетейік. Жарай ма?

Жарайды, бүгін сыныпта кезекші кім айта ғой. (Сынып оқушыларын түгелдеймін)

Сайыстың кезеңдерімен бір танысып өтейік:

Жоспар:

І-кезең. Таныстыру (топ аты, эмблема) (2 мин )

ІІ-кезең. «Сұрақ жауап» (әр топтан екі оқушы) (5 мин)

ІІІ-кезең. «Ия немесе жоқ» (әр топтан бір оқушы) (5 мин)

IV-кезең. «Кімдер жылдам» (топ бойынша жүмыс) (5 мин)

(Компьютер іске қосылады)

V-кезең. 1) «Кім епті» (топ басшылар жарысы) (10 мин)

2) «Кім білімпаз» (топ мүшелері)

VI-кезең. Қорытынды. (Венн диаграммасын қолдану) (5 мин)

VII-кезең. Үй тапсырмасы. (3 мин)

IX-кезең. Бағалау.

Сайысымызды бастамас бұрын сайыс барысында тәртіп орнатып отыратын, өзінің әділ бағасын беретін, есептеу жұмыстарын жүргізіп отыратын «Компьютермен» таныс болайық:

8А-сынып оқушысы:

Ендеше, оқушылар іске сәт. Сайысымызды бастайық.

І-кезең. Таныстыру (топ аты)

Берілетін уақыт 2 минут.

Топтармен таныс болдық, олай болса келесі «Сұрақ жауап» кезеңіне көшейік. Ортаға әр топтан екі оқушыдан шықсын. (5 мин)

Сұрақ оқылып болған соң жауап беру үшін қолдарындағы түрлі түсті тақтайшаны көтересіндер, тақтайшаны алғаш көтерген оқушы алғаш жауап беру құқығына ие болады, жауап дұрыс болмаған жағдайда сол топтын екінші оқушысының жауап беру мүмкіндігі бар. Екінші мүмкіндікті пайдаланып дұрыс жауап берген топқа ұпайдың жартысы беріледі.

/ Сұрақтар: Техника қауіпсіздігі, ЭЕМ құрылғылары, санау жүйесі, ақпарат өлшем бірліктері, алгоритм, есепті ЭЕМ-де шешу кезеңдері тақырыптары бойынша /

Рұқсатсыз жауап берген оқушының жауабы қабылданбайды. /

/ Әр дұрыс жауап - 2 ұпай, барлығы 10 сұрақ /

«Сұрақ жауап» (әр топтан екі оқушы) (5 мин)

1. Экраннан қандай қашықтықта алшақ отыру керек? (60-70 см, кем дегенде 50см)

2. ЭЕМ нің негізгі құрылғылары? (жүйелік блок, монитор, пернетақта және тінтуір)

3. Ақпаратты еңгізу құрылғылары және олар қандай ақпаратты еңгізеді? (пернетақта-әріптік-сандық , мәтіндік; сканер-графикалық ; микрафон - дыбыстық)

4. ЭЕМ -нің даму тарихы қандай кезеңдерден тұрады? (Қол; Механикалық; Электромеханикалық; Электрондық)

5. Санау жүйесі дегеніміз не? түрлері? (сандардың белгілі бір тәртіп бойынша орналасуы. Екілік, сегіздік, ондық, он алтылық)

6. ОЖ дегеніміз не? Түрлері? (командалық, терезелік)

7. Алгоритм дегеніміз не?

8. Windows ОЖ негізгі элементі не? Түрлері? (терезе)

9. Алгоритм қасиеттерін ата?

10. Есепті ЭЕМ-де шешу барысында Есептің құрылымы кезеңінің маңызы неде?

Келесі, 3-кезең «Ия немесе жоқ» Ортаға әр топтан бір оқушыдан шықсын. (5 мин)

Бұл кезеңде оқылған сұрақты мұқият тыңдап сол сұраққа келісетіндеріңді не келіспейтіндеріңді қолдарындағы «Ия» немесе «Жоқ» деген жазулары бар тақтайшаларының бірін жоғары көтеру арқылы жауап береміз. Түсінікті ме?

/ Сұрақтар: ЭЕМ құрылғылары, ОЖ, санау жүйесі, ақпарат өлшем бірліктері, алгоритм тақырыптары бойынша /

Ауызша жауап берген оқушының жауабы қабылданбайды.

/ Әр дұрыс жауап - 1 ұпай, барлығы 15 сұрақ /

Сұрақтар: (5 мин)

1. Принтер баспа құрылғысы. (Ия)

2. 1 килобайт 8 битке тең (Жоқ)

3. Компьютер екілік санау жүйесінде жұмыс істейді. (Ия)

4. ОЖ бұл адам мен компьютер арасында байланыс орнатушы жүйе. (Ия)

5. СD дискінің көлемі 1,44 Мбайт. (Жоқ)

6. Монитор ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы. (Ия)

7. Екілік санау жүйесі 0 мен 9 аралығындағы сандардан тұрады. (Жоқ)

8. Пернетақта әріптік және сандық ақпаратты енгізетін құрылғы. (Ия)

9. Терезе бұл жақтаушалармен шектелген үшбұрышты аймақ. (Жоқ)

10. 1 мегабайт 1024 килобайтқа тең (Ия)

11. Процессор ақпаратты шығару құрылғысы. (Жоқ)

12. Дискжетек Флеш карталарды оқитын құрылғы. (Жоқ)

13. 8 бит 1 байтқа тең. (Ия)

14. Enter бұл ақпаратты жою пернесі. (Жоқ)

15. Файл атауы 1-ден 255 ке дейінгі символдардан құралады. (Ия)

IV-кезең. «Кімдер жылдам» кезеңі. Ендігі кезекте топ бойынша жүмыс жасаймыз. (5 мин)

Тақтада арифметикалық, стандартты функциялар математика тілінде жазылып тұр. Қазір екі топ оқушылары мен баста дегенде бір - бірлеп кеспе қағаздарындағы Паскаль тілінде жазылған функцияларды өз атауының астынғы бөлігіне жабыстырулары тиіс. Әр оқушы 1 кеспе қағазын жабыстырады.

Кеспе қағазын жабыстыру барысында топ оқушылары бір бірімен ақылдаспауы тиіс.

Әр оқушы кеспе қағазын жабыстырып бола салысымен өз орнына отырады. Келесі оқушы алдынғы шыққан оқушы орнына отырған сатте ғана орнынан тұрады.

Тапсырманы алғаш орындаған топқа 5 ұпай қосылады.

/ Мұнда әр бөлім командаларының ретімен орналасуы маңызды емес, әр бір команда өз бөлімінде орналасса жеткілікті./

/ Әр дұрыс жауап - 1 ұпай, барлығы 18 ұпай + 5 ұпай /

Тапсырма орындалып болғанда, қарсылас топтар бір-бірлерінің жіберген қателерін түзейді.

Келесі V-кезең бір мезетте орындалатын 2 бөлімнен тұрады (10 мин)

1-бөлім «Кім епті» Ортаға топ басшылар шықсын. Тақтадағы нөмірлердің бірін таңдандар.

Енді оқушылар алдымыздағы компьютерді іске қосайық

Ереже: Топ басшылар таңдаған реттік нөмірге сәйкес тақырып бойынша бағдарлама құрады және құру жолдарын қорғайды. Бағдарлама тест нәтижелері шыққанша дайын болуы тиіс.

Ең жоғары ұпай - 50 ұпай.

Есептер:

1. Ойлаған санды 2 есес кемітіп, осы нәтижені 19 санымен қосқанда 37 шығады. Ойлаған санды анықта.

2. Екі санның қосындысы 157-ге тең, әрі олардың біреуі екіншісінен 28-ге артық. Осы сандарды тап.

2-бөлім «Кім білімпаз» кезек, топ мүшелерінің қолданбалы бағдарламалар бойынша білімін сынайтын кезге келді. Қанекей тесті іске қосып, аты-жөндерімізді енгізіп, тестке жауап беруді бастайық және міндетті түрде нәтижелерінді басқарушы компьютерге (оқушыға) көрсетіндер.

Тест сұрақтары:

1. Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.

А) әрiптен, символдан Ә) әрiптен, цифрдан

Б) цифрдан, төменгi сызықшадан В) әрiптен, төменгi сызықшадан

Г) символдан, төменгi сызықшадан

2. Логикалық айнымалылар типінің жазылуы.

А) chart Ә) Crt Б) Boolean В) const Г) string

3. Мәтіндік режимде жұмыс істеу модулі

А) var Ә) Crt Б) Graph В) const Г) type

4. Тұрақтыны анықтау үшiн қолданылатын қызметшi сөз

А) integer Ә) real Б) char В) const Г) var

5. Аргументтің абсолют шамасы қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

6. x санының бөлшек бөлігі қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

7. Егер у бүтін сан болса, х:=1.2*у өрнегінің мәні айнымалылардың қандай типіне жатады?

А) integer Ә) string Б) real В) int Г) franc

8. Енгізу операторы.

А) readln Ә) writeln Б) write В) end Г) begin

9. Айнымалы шама дегеніміз не?

А) Алгоритмді орындау барысында мәні өзгермейтін шама

Ә) Алгоритмді орындау барысында мәні өзгеретін шама

Б) функция В) екі санның қосындысы Г) Бастапқы шамала.

10. Операторлар бір-бірінен қалай ажыратылып жазылады?

А) x Ә) : Б) ; В) . Г) /

11. Экранды тазартуға арналған оператор.

А) var Ә) Crt Б) Graph В) cls Г) type

12. Егер x:=0, x:=x+1, x:=x*x болса, онда х-тың мәні неге тең?

А) 0 Ә) 10 Б) 4 В) 3 Г) 1

13. Шығару операторы.

А) readln Ә) writeln Б) write В) end Г) begin

14. byte типті айнымалылар қай аралықта жатады?

А) [0;65535] Ә) [-128;127] Б) [0;255] В) [0;256] Г) [-255;256]

15. x санының бүтін бөлігі қай түрде жазылады?

А) artctg(x) Ә) abs(x) Б) exp(x) В) int(x) Г) franc(x)

16. Oператорлық жақша

А) ( ... ) Ә) { ... } Б) begin-end В) /*... */ Г) [ ... ]

17. Бүтiн типтiң жазылуы

А) Var <айнымалылардың аттары>, real; Ә) Var <айнымалылардың аттары>: real;

Б) Var <айнымалылардың аттары>, integer; В) Var <айнымалылардың аттары>: integer;

Г) Var <айнымалылардың аттары>; integer;real;

18. Логикалық типтердiң жазылуы.

А) var<айнымалылардың аттары>,boolean; Ә) var<айнымалылардың аттары>.boolean;

Б) var<айнымалылардың аттары>;boolean; В) var<тұрақтының аттары>:boolean;

Г) var<айнымалылардың аттары>:boolean;

19. <айнымалы>:=<өрнек>;

Бұл қандай опратордың жазылу ережесi?

А)меншiктеу Ә) мәлiметтердi шығару Б) мәлiметтердi енгiзу В) бос Г) көшу

20. begin

writeln('informatika');

write('AIN-111');

end;

нәтижесi:

А) informatika_AIN-111 Ә) informatika Б)AIN-111

В) AIN-111 _ informatika Г) informatikaAIN-111

Жауаптар:

Тест №2

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

вариант

В

Б

Ә

В

Ә

Г

Б

А

Ә

Б

В

Г

Ә

Б

Г

Б

В

Г

А

Г

VI. Қорытынды. (Венн диаграммасын қолдану) (5 мин)

Ереже: әр топ өздеріне берілген операторлардың ерекшелігін жазады

VII. Үй тапсырмасы.

Логикалық есептер құрастыру.

IX. Бағалау. (2 мин)

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

№15 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Тармақталу алгоритм. Шартты оператор If

Сабақтың мақсаты: шартты алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

Өздері құрастырып келген есептерін шығару жолдарымен таныстырады, алгоритм құрылып жатқанда қасиеттері сақталғаның не сақталмағаны туралы ІІІ топ оқушылары талдап береді.

ІІ топ оқушылары синтаксисті қателер кетті ме жоқ па соны талдайды.

І топ оқушыларынан бұл есептің сендер қандай жолмен шығарар едіңдер деп сұраймын.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Берілген х саны 5-ке болінеді ме?

2. Енгізілген белгісіз N саны 7-ге бөлінсе «бөлінеді», бөлінбесе «бөлінбейді, қалды ..... тең» хабарын шығаратын бағдарлама құрындар.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Шартты өту операторы.

Алгоритмдік тілде қойылған шартқа байланысты екі немесе екіден де көп тармақтары бар алгоритм- тармақталған алгоритм деп аталады. Осындай тармақталған алгоритмді программалауға шартты көшу операторы қолданылады. Шартты көшу операторының жалпы жазылуы:

if <шарт>then<1-оператор> else <2-оператор>;

Мұндағы, if (егер) қызметші сөзінен кейінгі жазылған шарт ақиқат болса then (онда) сөзінен кейін жазылған 1-оператор орындалады, шарт сақталмаса else (әйтпесе) сөзінен кейінгі 2-оператор орындалады. Шартты көшу операторы алгоритмдік тілдегі тармақталу командасына сәйкес келеді.

Егер <шарт> if <шарт>

Онда<1-оператор> Then<1-оператор>

Әйтпесе<2-оператор > Else<2-оператор >

Бітті

Егер, шартқа байланысты орындалатын бір ғана оператор болса, шартты көшу операторы қысқаша түрде жазылады:

Іf <шарт>then<1-оператор>

Шартты көшу операторына мына блок схема (а-толық түрі, ә-қысқаша түрі) сәйкес келеді.

1- мысал, х аргументі бойынша функцияның мәнін есептеудің блок схемасы және программасын жазу.

Program ecep1;

Var x,y:real;

Begin

Write('x=?');

Readln(x);

If x<=0 then y:=sqr(x);

Writeln('y=',y);

End.

Программада ќажеттілікке ќарай IF операторын бірнеше рет ќолдануѓа болады. Мысалы, берілген а,в,с ‰ш б‰тін санныњ ењ кішісін табу.

Program esep2;

Var a,b,c,min:integer;

Begin

Writeln('‰ш б‰тін сан енгіз');

Readln(a,b,c);

If athen min:=a else min:=b;

If c

Writeln('‰ш санныњ кішісі min=', min);

Readln;

End.

Егер, then жєне else ќызметші сµзінен кейін орындалатын операторлар саны екі немесе екіден де кµп болса, онда б±л операторды begin жєне end оператор жаќшасына аламыз. Яѓни, шартты кµшу операторын ќ±рама оператордыњ кµмегімен жазамыз. Ќ±рамында ќ±рама операторы бар IF операторыныњ жазылуы:

If <шарт> then

Begin

<1-оператор>;

<2-оператор >;

…

<n-оператор >;

End

Else

Begin

<1-оператор>;

<2-оператор >;

…

<n-оператор >;

End;

Шартты кµшу операторыныњ м±ндай жазылуына мысал ретінде квадрат тењдеуді, ax²+bx+c=0, a= 0 шешудіњ программасын жєне блок - схемасын келтірейік.

Program esep3;

Var a,b,c,D:integer;

x,x1,x2:real;

begin

writeln('a,b,c-енгіз');

readln(a,b,c);

D:=sqr(b)-4*a*c;

Writeln('D=',D);

If D>0 then

begin

x1:=(-b-sqr(D))/2*a;

x2:=(-b+sqr(D))/2*a;

writeln('x1=',x1:5:2,' x2=',x2:5:2)

end

else

if D<0 then

begin

writeln('тењдеудіњ бір т‰бірі бар');

x:=(-b-sqr(D))/2*a;

writeln('x=',x:5:2)

end

else

writeln('тењдеудіњ т‰бірі жоќ');

readln

end.

Есептіњ к‰рделенуіне байланысты IF операторы ќ±рамына екінші бір IF операторын кірістіруге болады. Шартты кµшу операторын м±ндай т‰рде пайдаланудыњ тµмендегідей н±сќалары бар.

1-н±сќасы.

If <1-шарт> Then

If <2-шарт> Then <1-оператор> else <2-оператор>

Else <3-оператор>;

2-н±сќасы.

If <1-шарт> Then <1-оператор>

Else <2-шарт> Then<2-оператор>

Else <3-оператор>;

3-н±сќасы.

If <1-шарт> Then If <2-шарт> Then <1-оператор>

Else <2-оператор>;

If операторыныњ жоѓарыдаѓы жазылу н±сќаларын программада ќолданѓанда 1- шарт жєне 2- шартты жазуда белгілі бір реттік болуы керек. Яѓни, мєні аќиќат (true) мєнге жаќын шарт екінші жазылѓаны программаныњ жылдам орындалуын ќамтамасыз етеді.

f операторыныњ кірістіріліп жазылуыныњ 2-н±сќасы бойынша мысал келтірілген.

М±нда берілген ‰ш санныњ кµбейтіндісін жєне ќосындысын есептеп ќайсысы ‰лкен екендігін табу керек. Яѓни, x,y,z наќты сандар берілген. Max(x*y*z, x+y+z) есептеу.

Program esep4;

Uses crt;

Var x,y,z,S,P:double;

begin

clrscr;

writeln('x,y,z-енгіз');

readln(x,y,z);

S:=x+y+z;

P:=x*y*z;

If S>P then write ('ќосынды ‰лкен',S, '>',P)

else

if S

кµбейтінді ‰лкен',S,'>',P)

else

write('кµбейтінді ‰лкен',S,'>',P)

readln;

end.

If шартты операторы қолданушының білімін тексеретін әртүрлі мәтіндік бағдарламаларды құру кезінде де ыңғайлы. Мысалы, қолданушыға «Адам космосқа алғаш рет қай жылы ұшты?» деген сұрақ қойылсын. Бұл жағдайда қолданушыға сұрақ writeln операторының көмегімен қойылады, қолданушы пернеліктақтадан жылды теру арқылы жауап береді. Ендірілген мән і айнымалысына меншіктеледі де дұрыс жауаппен салыстырылады. Шарт дұрыс орындалса writeln операторы экранға жауап дұрыс деген мәлімет шығарады, егер і айнымалысының мәні дұрыс жауаппен сай келмесе экранға қолданушының қателескендігі туралы мәлімет шығады.

Program flight;

Uses crt;

var

i:integer;

begin

clrscr;

writeln('Адам космосқа алғаш рет қай жылы ұшты?');

writeln('Жылды енгізгеннен кейін «Enter» пернесін басыңыз');

readln(i);

if i=1964

then writeln('Сіз дұрыс жауап бердіңіз')

else writeln('Сіз қателестіңіз');

readln;

end.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

1. Берілген А және В сандарының үлкенің табындар.

2. Екі нақты сан берілген Егер бірінші сан екінші саннан кіші немесе тең болса, онда оны нөлмен алмастырыңдар, кері жағдайда сандарды өзгеріссіз қалдырыңдар.

3. Үш нақты сан берілген. Осы сандардың ішінен [1;3] аралығында жататын сандарды табыңдар.

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Тармақталу операторы қандай қызмет атқарады?

2. Қандай жағдайда біз тармақталу операторларын қолданамыз?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

1. Берілген үш санның ең үлкенің және ең кішісін анықтандар.

2. Екі таңбалы санның бірінші цифры 4-ке бөлінеді ме?

3. Даны натуральные числа x, y, z , определяющие возраст трех друзей. Из данных чисел напечатать те, которые обозначают «школьный» возраст, то есть 7 до 16 лет.

№17 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Таңдау операторы.

Сабақтың мақсаты: шартты алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үй тапсырмасында қиындық туғызған сұрақтар талқыланады, оқушылардың ойы тыңдалып шығарудың басқа жолдарын табу жағдай жасалады.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Шартты оператордың құрылымы қалай құрылады?

2. Егер әйтпесе мен онда операторларының орның ауыстырсақ не болады?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Таңдау операторы

Программалауда ќойылѓан шартќа байланысты алгоритмніњ тармаѓыныњ саны кµп болѓанда case тањдау операторын ќолдану тиімді. Тањдау операторыныњ жалпы жазылуы:

Case S of

C1:1-оператор;

C2:2-оператор;

…

Cn:n-оператор;

Else

оператор;

End.

М±ндаѓы: C1,C2…Cn-тұраќтылар, S-кез келген өрнек. S-өрнек есептелгенде нәтижесі тұраќтылардың біріне тењ болуы керек. өрнектің мәєні мен тұраќты сәйкес келгенде сол тұраќты мен белгіленген оператор орындалады. Сол себепті, µрнек пен т±раќты типі сєйкестендіріледі. ¤рнектіњ типі integer, char, boolean болуы керек. ¤рнектіњ мєні бірде бір т±раќтыѓа сєйкес келмесе else ќызметші сµзінен кейінгі оператор орындалады.

Мысалы, реттік нµмірі ай аттарын жєне жыл мезгілініњ ќайсысы екендігін аныќтауды ќарастырайыќ:

Program ai;

Uses crt;

Var x:byte;

begin

write('Айдың реттік нөірін еңгіз');

readln(x);

case x of

1: Write('Ќантар');

2: Write('Аќпан');

3: Write('Наурыз');

4: Write('Сєуір');

5: Write('Мамыр');

6: Write('Маусым');

7: Write('Шілде');

8: Write('Тамыз');

9: Write('Ќырк‰йек');

10: Write('Ќазан');

11: Write('Ќараша');

12: Write('Желтоќсан');

else

Writeln('б±л нµмірлі ай жоќ');

end;

case x of

1..2,12: writeln('ќыс');

3..5:writeln('кµктем');

6..8:writeln('жаз');

9..11:writeln('к‰з');

end;

end.

Б±л программада тандау операторы екі рет ќолданылѓан.

Егер, бірнеше т±раќтыѓа бір ѓана оператор сєйкес келсе т±раќтыларды ‰тір (,) арќылы жазуѓа болады. Ал, т±раќтылар диапозоныњ көрсету ‰шін (..) тањбасын пайдаланамыз. Мысалы, берілген сандардыњ ж±п немесе таќ екендігін аныќтау программасы:

Program candar;

Var y:byte;

Begin

Write('сан енгіз');

Readln(y);

Case x of

0,2,4,6,8: write('ж±п сан');

1,3,5,7,9:write('таќ сан');

10..100:write('10 мен 100 аралыѓындаѓы сан');

else

writeln('Теріс сан немесе 100-ден ‰лкен сан');

end;

end.

Case операторыныњ else бµлігін ќолданбаса да болады. Мысалѓа жазыќтыќтаѓы A(x,y) н‰ктесініњ ќай ширекте жатќандыѓын аныќтау программасын келтірейік:

Program shirek;

Var k:integer;

Begin

Write('Ќай ширек?');

Readln(k);

Case k of

1:Write('A(x,y) І-ширекте , x>0 жєне y>0');

2:Write('A(x,y) IІ-ширекте , x<0 жєне y>0');

3:Write('A(x,y) ІII-ширекте , x<0 жєне y<0');

4:Write('A(x,y) ІV-ширекте , x>0 жєне y<0');

end;

end.

Б±л программа орындалѓанда k айнымалысына енгізілген мєн берілген т±раќтылардыњ біріне сєйкес келмесе, тањдау опрераторыныњ else бµлігініњ жоќ болуына байланысты б±л оператор бос к‰йінде ќалады.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар Журналдан алынады. 3бет №2.2, 2.4, 2.6, 2.7 6 бет № 3.29, 3.30

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы: 5бет № 3.14, 3.15, 3.17. 3.24

№18 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Өту операторы. Бос оператор.

Сабақтың мақсаты: шартты алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үй тапсырмасында қиындық туғызған сұрақтар талқыланады, оқушылардың ойы тыңдалып шығарудың басқа жолдарын табу жағдай жасалады.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

Шарты операторлар қандай жағдайда қолданылады?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Шартсыз көшу операторы

Turbo Pascal тіліндегі программада операторлар жазылған ретімен орындалады. Осы реттілікті өзгертіп отыратын, яғни программаның кебір бөліктерін орындамай өтіп кету және кері қайту үшін, шартсыз көшу операторы қолданылады.

Шартсыз көшу операторының жалпы жазылуы:

GOTO белгі;

GOTO операторы орындалғанда, программаның орындалу реті бұзылып белгіленген операторға көшу жүзеге асады. Бір белгімен бір оператор белгіленеді. Белгі мен оператор арасында қос нүкте (:) таңбасы қойылады. Белгі 0-9999 бүтін сандарымен және идентификатормен қойылады. Бұл белгі программаның label бөліміне хабарлануы керек. Мысалы,

Label 10;

…

Begin

…

Goto 10;

…

10:y:=2*x;

…

end.

Мұнда goto 10 операторынан кейін программаның орындалуы 10 санымен белгіленген операторға көшіріледі.

Ескерту: GOTO оперторы программаның логикалық құрылымын күрделендіріп жібереді. Сол себепті бұл операторды жиі пайдаланудың қажеті жоқ!

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

6 бет

№4.1, 4.2, 4.7(а,б,в,г,д,е,ж,з), 4.9 (а,б,в)

Тапсырмалар оқушыларға деңгей бойынша бөліні беріледі

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Шартты өту оператор мен шартсыз өту операторларының айырмашылығы неде?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

6 бет №4.8 (а,б,в,г,д)

№20 Сабақ

Мерзімі:

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін жинақтау.

Үй тапсырмасын талқылау:

Үй тапсырмасын оқушылардың дәптерлерін жинап алып тексеремін.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Шартты алгоритм дегеніміз не?

2. Шартты/шартсыз өту операторлаын ата?

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

№3 Бақылау жұмысы

І нұсқа

1. 25 санын 3-ке бөлгендегі бүтін бөліндіні табыңдар.

2. n және m бүтін санды айнымалыларының мәндері 3-ке бөлінетін немесе бөлінбейтіндігін анықтаңдар. Егер екі санның да мәні 3-ке бөлінсе қосындысын, кері жағдайда айырымын есептеңдер.

Мыс: 12 және 6 сандарын енгізгенде: «3-ке бөлінеді», «қосындысы: 18»

12 және 5 сандарын енгізгенде: «3-ке бөлінбейді», «айырымы: 7»

3. n (n<9999) натурал саны берілген. Санның төрт цифрының да әр түрлі болуы не болмауын анықтаңдар.

ІI нұсқа

1. 42 санын 5-ке бөлгендегі бүтін қалдықты табыңдар.

2. Үш таңбалы n (99<1000) саны берілген. Осы санның цифрларының қосындысын есептеңдер. Енгізілген сан үш таңбалы болмаған жағдайда «Енгізілген сан үш таңбалы емес» хабары шығу керек.

Мыс: 123 саның енгізгенде: 1+2+3=6

«Енгізілген үш таңбалы санның цифрларының қосындысы: 6 »

12 саның енгізгенде:

«Енгізілген сан үш таңбалы емес»

3. n (n<9999) натурал саны берілген. Берілген санның үш цифры бірдей сан бола ма?

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Бақылау жұмыстары сабақ аяқталуына 5 мин қалған жиналып алынады.

Үй тапсырмасын орындау кезенде жіберген қателері талқыланады.

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Тақырыпты қайталау.

№21 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Циклдік алгоритм. Цикл түрлері

.Циклдік оператор While-Do

Сабақтың мақсаты: циклдік алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Өтілген материалдар бойынша тапсырма:

1. Парта үстінде бір қара жәшік тұр, оның ішінде шар бар, мұғалім оқушыға парта үстіндегі жәшіктен шарды алып келесі оқушыға бер деген тапсырма берсе. Оқушы берілген тапсырманы орындау үшін қандай алгоритмді қолданады.

2. Парта үстінде екі қара жәшік тұр, олардың біреуінде қызыл түсті, екіншісінде көк түсті шар бар, мұғалім оқушыға парта үстіндегі жәшіктердің ішінен қызыл шарды алып келесі оқушыға бер деген тапсырма берсе. Оқушы берілген тапсырманы орындау үшін қандай алгоритмді қолданады.

3. Парта үстінде төрт қара жәшік тұр, олардың әр қайсысының ішінде әр түрлі зат бар, мұғалім оқушыға парта үстіндегі жәшіктердің біреуінің ішінде шар болса алып келесі оқушыға бер деген тапсырма берсе. Оқушы берілген тапсырманы орындау үшін қандай алгоритмді қолданады.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Циклдік оператор.

Берілген есепті шешуде алгоритмніњ кейбір бµліктері біренеше рет ќайталанып орындалуы м‰мкін. М±ндай ќ±рылымды алгоритмді ќайталану алгоритм немесе циклдік ќ±рылымды алгоритм деп атаймы. Turbo Pascal - да Циклдік ќ±рылымды алгоритмді программалауды ‰ш т‰рлі жолмн ±йымдастыруѓа болады.

1. Алдын - ала шартты тексеру арќылы.

2. Келесі шарт бойынша.

3. Параметрдіњ мєніне тєуелді.

‡ш т‰рлі жолмен ±йымдастырылаын циклѓа арнайы операторлар ќолданылады. Олардын єрќайсысына тоќталайыќ.

While операторы.

Алдын - ала берілген шартты тексеру арќылы циклді ±йымдастыруѓа While операторы ќолданылады. While операторын циклдіњ ќайталану саны белгісіз болѓанда пайдаланѓан ыњѓайлы. Ќайталанушы процесс ќойылѓан шартты тексеру арќылы ж‰зеге асады. Яѓни шарт аќиќат болса цикл ќайталанады да, шарт жалѓан болса циклдан шыѓу орындалады. While операторы екі бµліктен т±рады: циклдіњ таќырыбынан жєне циклдіњ денесінен.

Жалпы жазылуы:

While <шарт> do

<циклдіњ денесі>;

М±ндаѓы, ќызметші сµздердіњ ќазаќша маѓынасы: While - "єзір", do - "орында". Ал, шарт- логикалыќ µрнек т‰рінде жазылады. Берілген шартќа тєуелді бірнеше рет ќайталанып орындалатын операторды - цикл денесі деп атаймыз.

While операторы алгоритмдік тілдегі "әзір" цикл командасына сәйкес. "әзір" цикл командасыныі жазылуы жєне блок схемасы:

әзір <шарт>

цб

<цикл денесі>

цс

бітті

Жоѓарыдаѓы блок схема While операторымен ±йымдастырылатын циклді толыќ сипаттайы. While операторында , єрбір ќайталанудыњ алдында берілген шарт тексеріледі. Шарт аќиќат болса цикл денесі орындалады. Егер, шарт орындалмаса, цикл денесі бір де бір рет орындалмайды.

Егер, цикл денесі екі немесе одан да кµп оператордан т±рса, оларды операторлық жаќша ішіне жазамыз.

While <шарт> do

begin

<цикл денесі>;

end;

Мысалы, y=x² функциясыныњ мєніњ есептеу, м±ндаѓы x=1,2,3,4,5,6. Программаныњ нєтижесінде х аргументі мен сєйкес функцияныњ мєні кесте т±рінде шыѓады. х-тіњ µзгеру ќадамы 1-ге теіњ.

Program esep1;

Var y,x:integer;

Begin

x:=1; {х-тіњ бастапќы мєніњ меншіктеу}

While x<=6 do {цикл тєуелді болатын шарт}

Begin

y:=sqr(x); {х-тіњ мєні бойынша y-ті есептеу}

Writeln('x=',x,'_|_y=',y); {х жєне у экранѓа шыѓару}

x:=x+1; {х-тіњ µзгеру ќадамы}

end;

end.

Нєтиже:

x=1 | y=1

x=2 | y=4

x=3 | y=9

x=4 | y=16

x=5 | y=25

x=6 | y=36

While операторында программалаушы циклдіњ µзгеру ќадамын µзі таѓайындап отырады. Мысалы, 1-ден 50-ге дейінгі ж±п сандардыњ ќосындысын есептеу ќажет болсын. Яѓни, S=2+4+6+…+20 Циклдіњ µзгеру ќадамы 2 болу керек.

Program esep2;

Uses crt;

Var S,x:integer;

Begin

Clrscr;

x:=2; S:=0; {x,S бастапқы мәнін меншіктеу}

While x<=20 do {цикл тәуелді болатын шарт}

begin

S:=S+x; {x-тің мәні бойынша у-ті есептеу}

x:=x+2; {x-тің өзгеру қадамы 2-ге тең}

end;

Writeln('S',S); {қосындыны экранға шығару}

End.

Нәтиже: S=110

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

7 бет № 5.1, 5.2, 5.6, 5.9, 5.12

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

7 бет №5.9, 5.10, 5.17

№22 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Циклдік оператор Repeat-Until.

Сабақтың мақсаты: циклдік алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Келесі шарт бойынша циклді ұйымдастыру

Циклдік процесстерді ұйымдастыруда Repeat операторы циклдің қайталану саны белгілі болғанда қолданады. Repeat оператордың жалпы жазылуы.

Repeat

<цикл денесі>

Until <шарт>;

Мұндағы, қызметші сөздер repeat - қайтала, until - соған дейін деген мағынада қолданылады. Цикл денесі - қайталанып орындалатын бір немесе бірнеше оператордан тұрады. Цикл денесін құрайтын операторлар санына шектеу қойылмайды. Шартты тексеру логикалық өрнек арқылы жүргізіледі.

Repeat операторы алгоритмдік тілдегі "дейін" цикл командасына ұқсас. "Әзір" цикл командасынан "дейін" циклінің айырмашылығы: қойылған шартқа тәуелсіз бірінші цикл денесі орындалады. Содан кейін шарт тексеріледі. Демек, шарт ақиқат болмаса цикл денесі кемінде бір рет орындалады. Repeat операторының қызметін суреттегі блок схема арқылы сипаттауға болады.

1-мысал. 1 кг ірімшік 300 теңге тұрады. Ірімшіктің 100, 200, 300,…,1000 граммына төленетін теңгені анықтайтын және есептің жауабын кесте түрінде шығарудың блок схемасын және программасын жазайық.

Program ecep1;

Var m:integer; z:real;

Begin

m:=100;

Repeat

z:=(300*m)/1000;

Writeln(m,'_|_', z:4:0);

m:=m+100;

Until m>1000;

Readln;

end.

2-мысал. Бүтін сандардың n тізбегі берілген. Осы тізбектегі оң таңбалы бүтін сандардың саның анықтаудың программасын жазайық.

Program esep2;

Var i,a,n,S : integer;

Begin

Write('N-?');

Readln(N);

S:=0; i:=1;

Repeat

Writeln('бүтін сан енгіз');

Readln(a);

If a>0 then S:=S+1;

i:=i+1;

until (a>0) or (i>n);

write('оң сандар саны=', S);

end.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

7 бет № 5.13, 5.14 және алдынғы сабақтағы есептер

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

7 бет №5.9, 5.10, 5.17

№23 Сабақ

Мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Циклдік оператор For-Do, For-Downto

Сабақтың мақсаты: циклдік алгоритм ұғымдарымен және операторларымен таныстыру, жазылу структурасымен практикалық жұмыстар (есептер шығару) жасау арқылы меңгерту.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

For операторы

Циклдік құрылымды алгоритмді программалауда, қайталанушы процесс бір айнымалының мәніне тәуелді болса, For операторын қолданамыз. Айнымалы тек бір қадамға ғана өзгеріп отырып, циклді басқарады. Бұл айнымалы циклдің параметрі делінсе, For операторы параметрлі қайталану операторы деп аталады.

For операторы алгоритмдік тілдегі параметрлі қайталану командасына сәйкес келеді.

і үшін m1 бастап m2 дейінгі һ қадам

Цб

Серия

Цс

For операторы екі түрлі жазылады:

• 1-нұсқасы:

For x:=m1 to m2 do S1;

Мұндағы, қызметші сөздер: For (үшін), to (дейін)- циклдің қадамы +1-ге өсіп отыратындығын көрсетеді, do (орында);

x- скалярлық типтегі айнымалы циклдің параметрі.

m1- цикл параметрінің бастапқы мәні.

m2 - цикл параметрінің соңғы мәні.

S1 - цикл параметрініне тәуелді қайталанып орындалатын оператор. Сондықтан S1 - цикл денесі деп аталады.

• 2- нұсқасы:

For x:=m1 downto m2 do S1;

1-нұсқадан өзгешелігі to орнына downto (төменге дейін) қызметші сөзі жазылады. Downto циклдің өзгеру қадамы -1 ге тең екендігін көрсетеді Мұнда х-тің мәні m1-ден m2-ге дейін -1 қадаммен кему үшін m1>m2 шарты орындалуы керек. Егер бұл шарт орындалмаса цикл денесі бірде бір рет орындалмайды.

Егер, цикл денесі бірнеше оператордан тұрса, begin жіне end операторлар жақшасын пайдаланамыз.

• 1- нұсқасы:

For x:=m1 to m2 do S1;

begin

S1;S2;…;Sn

end;

• 2-нұсқасы:

For x:=m1 downto m2 do S1;

begin

S1;S2;…;Sn

end;

Параметрдің мәніне тәуелді циклді блок- схемада төмендегідей сипаттаймыз.

Параметрі ќайталану операторыныњ жазылуына жєне оныњ орындалуына мысалдар келтірейік:

Операторлардыњ жазылуы

нєтижесі

For k:=1 to 6 do Write(x,',')

-1,0,1,2,3,4,5,6,

For k:=3 to 3 do Write(x,',')

3

For k:=1 to 9 do Write(x,',')

1,2,3,4,5,6,7,8,9,

For k:=-1 to -6 do Write(x,',')

Цикл орындалмайды

For k:=10 downto 6 do Write(x,',')

10,9,8,7,6,

For k:=0 downto -1 do Write(x,',')

0,-1,

For k:=1 downto 16 do Write(x,',')

Цикл орындалмайды

6-кесте

1-мысал, P=1*2*,…,*10 сандарыныњ кµбейтіндісін есептеу.

Program esep1;

Var i,P:integer;

begin

P:=1;

For i:=1 to 10 do

P:=P*i;

Writeln('P=',P);

Readln;

End.

2-мысал, y=x³ функциясын x=6,5,4,…,1 болѓандаѓы мєндерін аныќтау. Нєтижеде жоѓарыдаѓы мысалдаѓыдай аргументтіњ жєне функцияныњ мєні кесте т‰рінде шыѓады. М±ндаѓы цикл х-тіњ кему ќадамы бойынша ±йымдастырылады.

Program esep2;

Var x,y:integer;

Begin

For x:=6 downto 1 do

Begin

y:=sqr(x)*x;

writeln('x=',x,'|','y=',y);

end;

readln

end.

Нәтиже:

x=6 | y=216

x=5 | y=125

x=4 | y=64

x=3 | y=27

x=2 | y=8

x=1 | y=1

3-мысал. 1-ден 100 дейінгі сандардыњ арифметикалыќ ортасын аныќтаудыњ программасы.

Program esep3;

Var i,S:integer; A:real;

begin

S:=0;

For i:=1 to 100 do

S:=S+i;

A:=S/100;

Writeln('A',A:4:1);

Readln

end.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

7 бет №5.5, 5.6 5.7

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

7 бет №5.9, 5.10, 5.17

№24 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: №3 тест

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білімін тианақтау

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Тест №3

1. Идентификатор тек қана ... немесе ... басталады.

А) әрiптен, символдан Ә) әрiптен, цифрдан Б) цифрдан, төменгi сызықшадан

В) әрiптен, төменгi сызықшадан Г) символдан, төменгi сызықшадан

2. Паскальда циклдердi ұйымдастырудың үш түрi бар:

А) Read, While, Repeat Ә) Write, While, Repeat Б) While, Repeat, Else

В) While, Repeat, For Г) While, Repeat, Do

3. For-Do циклдiк операторы қайталау саны ... жағдайларда қолданылады.

А) алдын ала белгiлi болғанда Ә) айнымалылар белгiлi болғанда

Б) тұрақтылар берiлген жағдайда В) тұрақтылар бүтiн болғанда Г) айнымалылар нақты болғанда

4. Егер басқару айнымалысының алғашқы мәнi соңғы мәнiнен ... немесе ... болса, онда цикл денесi бiр рет те орындалмайды.

А) тең, кем Ә) кем, тең Б) артық, кем В) артық, тең Г) кем, артық

5. Өту операторының жазылуы:

А) For <таңба>; Ә) For <денесi>; Б) Goto <денесi>; В) Goto <таңба>; Г) Unti l<таңба>;

6. Тармақталу операторының жазылу түрi:

А) if <шарт> then <оператор1> else <оператор2>; Ә) if <идентификатор> then <идентификатор>;

Б) if <оператор> then <шарт>; В) if <айнымалы> else <мәнi>; Г) if <айнымалы> then <мәнi>;

7. Мәлiметтiң символдық шама қарапайым типiн таңдаңыз

А) real Ә) integer Б) char В) boolean Г) array

8. Тармақталу операторы IF-тiң жалпыланған түрiне жататын таңдау операторы.

А) read-write Ә) read-readln Б) case-of В) gase-then Г) gase-else

9. Келесi операторлар орындалғаннан кейiнгi S-тiң мәнiн анықта

S:=1; n:=1;

for i:=2 to n do

s:=s+1/i; А) 3/2 Ә) 1/5 Б) 0 В) 1 Г) 3

10. Көшу операторы

А) if-then Ә) goto Б) while-do В) repeat-do Г) if-then-else

11. Шартты басында қою арқылы орындалатын циклдық оператор

А) if-then Ә) for-do Б) while-do В) repeat-until Г) case-of

12. Шартты соңында қою арқылы орындалатын циклдық оператор

А) if-then Ә) for-do Б) while-do В) repeat-until Г) then-else

13. while b do s;

мұндағы: А) b-цикл денесi, s-логикалық өрнек Ә) b-логикалық өрнек, s-цикл денесi

Б) b-символдық айнымалы, s-оператор В) b-оператор, s-символдық айнымалы

Г) b-оператор, s-логикалық өрнек

14. Программада өңделетiн мәлiметтердiң берiлген мәндерiн оқып, операторда көрсетiлген айнымалыларға меншiктейтiн оператор

А) write Ә) round Б) writeln В) read Г) readln

15. var i:integer;

begin for i:=1 to 6 do

if (i mod 2)=0 then write(i); end; А) 2 3 4 Ә) 1 3 5 Б) 1 2 3 В) 2 4 6 Г) 5 2 6

16. Тексеру нәтижесiнде "иә" (true) немесе "жоқ" (false) мәндерiн қабылдайтын логикалық өрнектiң аталуы

А) бұйрық Ә) шарт Б) серия В) алгоритм Г) программа

17. Мәлiметтiң нақты сан қарапайым типiн таңдаңыз

А) real Ә) integer Б) char В) boolean Г) array

18. Type қандай тарауды бiлдiредi

А) тұрақтылар Ә) операторлар Б) айнымалылар В) таңбалар Г) типтер

19. repeat s until b;

мұндағы: А) b-цикл денесi, s-логикалық өрнек Ә) b-оператор, s-символдық айнымалы

Б) b-символдық айнымалы, s-оператор В) b-логикалық өрнек, s-цикл денесi

Г) b-оператор, s-цикл денесi

20. Экранды тазартуға арналған оператор.

А) var Ә) Crt Б) Graph В) cls Г) type

Жауаптар:

Тест №3

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

вариант

В

В

А

Б

В

А

Г

Б

В

Ә

Б

В

Ә

В

В

Ә

А

Г

В

В

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Тест оқушылардан сабақтың аяқталуына 10 мин қалғанда жиналынады.

1. Циклдік алгоритм дегеніміз не?

2. Цикл қай кезде қолданылады?

3. Цикл түрлері, ерекшеліктері неде?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы:

Тақырыпты қайталау

№31 Сабақ

Мерзімі:

Сабақ тақырыбы: Жиым. Элемент түрі, өлшемі, индекстер. Бір өлшемді жиым.

Сабақтың мақсаты: . «Жиым» ұғымы мен жиым элементтерін реттеу әрекеттерінің орындалуымен танытыру. Жиым элементтерін енгізіп реттеуге бағдарлама құра білуге үйрету.

Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Бір типті шамалардың бір ғана ат беріліп реттелген тізбегі массив деп аталады. Массивпен жұмыс істеу үшін оның әр елементінің мәні белгілі болуы тиіс. Массив структуралық типке жатады. Структуралық типтегі (түрдегі) айнымалының стандартты типтегі айнымалылардан айырмашылығы мынау: олар бірнеше элементтерден құралады, ал стандартты типтер бір ғана элементтен құралады. Массивтің символдық бүтін және нақты сандардан тұратын сандық және символдық типтері бар. Мысалы, сандық кесте, вектор координаттары, матрица (төртбұрышты сандық кесте), әрқайсысы бір элемент түрінде алынған символдар тізбектерінің жиынтығы массив қатарына жатады (символдық массив элементтеріне енетін символдар саны 255-тен аспауы тиіс). Массивтың атауы да сандық айнымалының атауы сияқты белгіленеді.

A[1]

a[2]

…

a[n]

2.5

-4.7

...

7.84

7-кесте

7-кестеде сызықтық (бір өлшемді) нақты сандар массиві келтірілген.

Мұндағы: а - массив аты, a[k] - массив элементтері (k=1,2,3,...,n), кестенің төменгі жағында массив элементтерінің мәндері берілген: a[1]=2.5; a[2]=-4.7; т.с.с. Массивте әр элемент номерін элементтің индексі деп, элементтің өзін индекстелген айнымалы деп атайды.

Қарапайым типтер қатарына жататын стандартты (integer, real) және қолданушылар (тізбектелген тип) типтерінде бір айнымалыны сақтау үшін негізінен компьютер жадысының бір ғана ұяшығы қолданылады. Бірақ көптеген программалау есептерінің шешімін табу барысында әрбір элементтің деректерін жеке айнымалыға сақтау орнына, оларды тізбектеп бір жерде сақтау анағұрлым тиімді болып табылады.

Паскальдағы массив - күрделі типке жатады. Ол бір ғана типтен тұратын, саны алдын ала анықталған элементтер жиыны. Массивті бір қалыпты анықталған (регулярлық) тип деп те атайды. Массив элементінің және оның атауын белгілеу алгоритм тақырыбындағы белгілермен бірдей.

Бір өлшемді массив.

Бір типтес берілгендерден құралып, барлық элементтеріне бір ортақ атау берілген жиынды массив деп атаймыз. Массив құрылымдық типтер қатарына жатады. Массив элементтері нөмірленеді. Массивтің әрбір элементіне индексін көрсету арқылы жұмыс істеуге болады. Массивке мысал ретінде векторларды қарастыруға болады. Егер массивке кестелік берілгендер жазылса (матрица), онда элементтері екі номер бойынша нөмірленеді.

Массив сипаттамалары:

• Типі - массив элементтерінің жалпы типі;

• Көлемі - массив индекстерінің саны;

• Шектелімі - әрбір индекстердің шектеу бойынша сәйкестігі;

• Пішімі - көлем және шектеулер жиындары.

Массив элементтерімен жұмыс істеу барысында, массив атауынан кейін міндетті түрде тік жақшаға алынған индекс көрсетіледі. Индекс ретінде сандар қолданылады.

Массивтерді қолдану үшін оларды типтер (type) немесе айнымалыларды сипаттау (var) бөлімінде хабарлануы қажет.

Массивті екі түрлі сипаттау мүмкін. Біріншісінде бағдарламаға енгізілетін типтер бөлімінде массив тип атауы арқылы сипаттайды. Сипаттау үлгісі:

Type <тип атауы>= array[T1] of [T2];

var <массив атауы>:<тип атауы>;

Мұндағы: array[T1] of [T2] - массивті анықтау, Т2 - массив элементінің типі; тип атауы - типті (массивті) анықтайтын кез-келген белгілеме (айнымалы); type,var, array, of - қызметші сөздер.

Бір өлшемді (сызықтық) массивтерді сипаттау.

Мысалы, type m1=array[1..10] of real;

m2=array[1..20] of integer;

m3=array[0..25] of char;

var a,b:m1; c:m2; r:m3;

Мұндағы: 1..10, 1..20, 0..25 - шектеулі (аралық) типтер; a,b,c,r - типтері type бөлімінде анықталған массивтің атаулары.

Бағдарламаға TYPE бөлімін енгізбей, массивті var бөлімінде сипаттау мүмкін.Мысалы, a,b массивтерін мына түрде сипаттауға болады:

Var a,b:array[1..10] of real;

Бірақ күрделі типтерді TYPE бөлімінде анықтау бағдарламаны оқуды көп жеңілдетеді және ол бағдарламалаудың жақсы тәсілі.

1-мысал. a[1],a[2],…,a[10] мм арқылы есептеген, жергілікті жерде соңғы 10 жылда жауған жауын-шашын мөлшері болсын. Оның бір жылдық орта мөлшері мен әр жылдағы ауытқуын есептеу керек.

Program_f;

Uses crt;

Type ms=array[1..10] of real;

Var a:ms; k:integer; s,d:real;

begin

clrscr;

S:=0;

Writeln('Әр жылдың ж.-ш. мөлшерін');

Writeln('ендірген соң пернесін басыңыз');

Writeln;

For k:=1 to 10 do begin

Write(k,'- жылдың ж.-ш. мөлшері=?');

Readln(a[k]);

S:=S+a[k];

End;

S:=S/10;

Writeln('Орта мән', S:6:2);

End;

End.

Ескерту: 1) массивті жадыға ендіру мен оны экранға шығаруды бөлек циклдар арқылы орындаған дұрыс;

2) массивті анықтауда Т1 үшін 1..n шектеулі типін алып, n-нің мәнін бағдарламаның Const бөліміне енгізіп қою да мүмкін.Мысалы,

Const n=10;

Type m1=array[1..n] of integer;

3) Бағдарламада k айнымалысы цикл параметрі және индекс ретінде пайдаланғандықтан, оны var k: integer; немесе var k: 1..10; арқылы сипаттауға болады.

2-мысал. n элементтен тұратын нақты сандар массивінің (а) ең кіші элементін табу керек (n<=60)

Program_min;

Uses crt;

Const n1=50;

Type ms=array[1..n1] of rael;

Var a:ms; m:real; n,l,k:integer;

Begin

Clrscr;

Write('элементтер саны (n<=60); n=?');

Readln(n);

Writeln;

Write('1-ші элементтің саны=?');

Readln(a[1]); m:=a[1]; l:=1;

For k:=2 to n do begin

Write(k,'-ші элементтің саны=?');

Redln(a[k]);

If a[k]

m:=a[k]; l:=k;

End; end;

Write('min=',m:6:3,'нөмірі=',l);

End.

3-мысал. n элементтен тұратын нақты сандар массивінің элементтерін һспелі түрде реттеу керек. Бағдарламаны түрлі жолмен құру мүмкін, оның цикл ішінде циклді пайдаланып құрылған түрі:

Program_retteu;

Uses crt;

Const n1=50;

Type ms=array[1..n1] of real;

Var a:ms; k,i,j:integer; m:real;

Begin

Clrscr;

Write('элементтер саны (n<=50):n=?');

Readln(n);

For k:=1 to n do begin

Write(k,'-ші элемент мәні=?');

Readln(a[k]);

End;

For k:=1 to n do begin

i:=k;

For j:=k+1 to n do

If a[j] < a[i] then i:=j;

m:=a[k]; a[k]:=a[i]; a[i]:=m;

write(' ', a[k]:6:2); end;

end.

Тақырыпты бекіту:

Деңгейлік тапсырмалар:

9 бет № 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.7

Сабақты қорытындылау, оқушыларды бағалау:

Сонымен, балдар:

1. Жиым дегеніміз не?

2. Жиымның базалық типі деген не және олар қандай типті болады?

3. Жиым индексінің бүтін және нақты болмайтыны қалай түсінесіндер?

Зейінділікті анықтаудың балдық жүйесі

Р/с

Аты-жөні

Балдық баға

Дәстүрлі баға

1

Алмаханов Нұрман

2

Зәуірбек Мағжан

3

Исмагулов Даурен

4

Қалдан Дархан

5

Кеңесбек Тұрғанбай

6

Көнебаев Бекжан

7

Мұңайтпас Гүлжан

8

Нұрхат Ерқанат

9

Орынбаева Анар

10

Өсербай Ардақ

11

Өсімжанұлы Ермек

12

Темірбектегі Нұржан

13

Төлеген Абілхайыр

Үй тапсырмасы: 9 бет № 6.1, 6.2, 6.9, 7.12