Баяндама: ОҚЫТУДЫҢ БЕЛСЕНДІ ТҮРЛЕРІ: БІЛІМ АЛУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚӘРЕКЕТІН БЕЛСЕНДІРУ

Оқытудың белсенді түрлері: білім алушының танымдықәрекетін белсендіру

Бердиева Рима Канатбаевна, информатика пәні мұғалімі, «Шетпе лицейі» мемлекеттік мекемесі, Маңғыстау ауданы Маңғыстау облысы

Әрбір білім алушының талабы күнен -күнге өзгеріп , талап күшейіп келе жатқаны әрбір ұстазға белгілі. Алдымызда жаңа тұлға өсіп келе жатыр, оны өзіміздің балалық, оқушылық кездегі ортадан басқаша өзгерістерге жиі ұшыратайтын экономикалық саясаты бар жаңа қоғамда тәрбиеленіп келгендіктен олардың білімді сапалы, нәтижелі болуы танымдық әрекеттерін алдымен зерттеп алу қажеттілігі тұр.

Таным теориясы оқу танымына тікелей қатысты. Білім игеру əрқашан таныммен байланысты келеді. Оқудың міндеті - табиғат, қоғам жəне адамның психикалық процестерінің даму заңдылықтарын оқушы санасына өткізу.

Таным мен оқу арасында жалпы ортақтастық көп.Оқушы қоршаған дүниені тану арқылы дамиды,кемелденеді,Оқу жұмысын таным істерінің өзінше формасы ретінде қарастыруға болады.

Оқу процесінде жаңа тақырыпты оқушылар бұрыннан белгілі жаңалық деп қабылдайды,ғылым жинақтаған түсінік,ұғым,деректерді игереді.Олар өздері үшін бұрыннан белгілі шындықты,заңдылықтарды,формулаларды қайтадан ашқан сияқты болып ,шәкіртердің жас ерекшеліктеріне қарай дидактикалық бейімге келтірген ,ыңғайластырылған материалдарды жариялайды.

Жеке тұлға арасында ұстаздардың танымдық әрекеттерінің әлсіздігінен оқушылардың көпшілігі білім алу құштарлығы азайады соның салдарынан білім беру қызметінде толыққанды нәтижеге қол жеткізе алмайды.

Көптеген ғасырлар бойы білім берудегі білімдік - ағартушылық өз мүмкіндіктерін сарқыды деп есептеудің негіздері бар. Бірінішіден ғылым көлемі жан-жақты тез өзгеріске ұшырауы барлығына бағдар жасауға сана жетпейтін болды. Екіншіден білім беру қызметінің толыққанды жүзеге асыра алмайтыны анықталды. Өмірлік практика танымның кеңдігі мен энциклопедиялығы адамның білімінің оны түсіне білуі қиынға түсетіні растайды.Ойлау стилі ретінде белгілі бір саласынан бастап нақтыларын ғана жүйелеп, нақтылап алып оқушыға бағыт беретін кез келгені рас.

Соңғы кездері білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде жаңа технологиялар енгізіліп, оқыту мазмұны тұлғаны дамытуға, оқушының дербес психологиялық ерекшеліктерін, өзіңдік қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін жетілдіруге бағыт алып отыр. Бүгінгі педагог ғалымдар жаңа оқыту технологиялары мен әдістерін енгізумен шектелмей, білім берудегі тиімді дүниетанымдық ұстанымдарға, гуманистік ұстанымдарға бағыттай отырып танымдық әрекеттерін зерттеу арқылы жүзеге асыру қажеттігін дәлелдеуде. Оқытуда жаңа технологияны тиімді пайдаланым оқуға деген ұмтылысын жетілдіру жолдары ұсынылып келеді

Жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологиясы

Тұлғаға бағытталған оқыту технологиясының тірек ұғымы

«тұлға»болып табылады. Қарым-қатынасқа түспей тұрып жеке адамды толық түсіну қиын . Мұғалім мен оқушылардың тұлғааралық қарым-қатынастарын оқыту үдерісінде қалыптастыру қажеттілігімұғалімнің өз пәнін оқыту барысында жеке тұлға ретіндеөз мүмкіндіктерінің жаңа қырларын танытуға қызықтыру арқылы оқушыларға зор ықпал ете алуымен байланысты.

Жеке тұлғаға бағытталған оқыту тхнологиясының сабақ жоспарының ерекшелігі төмендегідей болу мүмкін:

- Әр оқушының ынтасы ескеріледі

-Балалардың жеке жұмыс істеуіне мүмкіндік беріледі.

-тапсырмаларды кіммен орындау керектігін оқушы шешеді

- тапсырманы орындау әдісін өздері таңдайды.

-сабақ жоспары оқушы тілегіне орай өзгертіліп отырады.

-оқушылар өз еңбегіне,іс-әрекетіне талдау жасай алады,мұғалімге ұсыныс

айта алады.

Проблемалық оқыту технологисы

Проблемалық оқыту негізінде оқушыларға бейтаныс сұрақтар,тапсырмаларды орындауда салыстыру,дәлелдеу,болжам жасай отырып еңбектенуді қажеттілігі орындалады. Проблемалық ситуацияны шешу-зерттеу,іздену шығармашылық еңбекті талап етеді.Проблемалық сұрақ -тапсырмалардың өзі оқушыларды ғылыми ізденіс,зерттеушілік іс-әрекеттерге баулиды.

Дәстүрлі оқытуда

Проблемалық оқытуды

• Тапсырмаларда проблема қою міндетті емес

-проблеманы шешу міндетті

• Жауап оқулықта бар

-Тапсырманың бағыты белгілі дербес ізденісті ,зерттеуді талап етеді

• Оқушы-обьек

-Оқушы -субьект,белсенді тұлға

-оқушы жауап беруші,қайталап

айтушы

- оқушы ізденуші,зертеуші

- жаңалық ашу міндеттілігі жоқ

-жеке тұлғаны дамытуға,ғылымға жетелейтін шағармашылық бағытта жұмыстанады.

Дамыта оқыту технологиясы

Дамыта оқыту арқылы оқушыларды зерттеу ,іздену жұмыстарына баулу тиімділігі пайдаланылады.

• Мұғалім оқушыға шығармашылық ойлауына түрткі жасай отырып өз ізденістерімен «жаңа өнім» жасауына жағдай жасайды.

• Пікілесу арқылы ,жан-жақты ізденіс нәтежесінде оқушы өзіндік тұжырым жасайды

• алған білідерін жаңа мақсатқа пайдаланады.

• Шығармашылық ойлауы,ғылыми танымдарды өз іздеістері арқылы дамиды.

Осы үш технологияның біреуін немесе екеуін қатар пайдалау арқылы ғылыми жобалар мен олимпиадарға дайындық жүргізуге болады.

Таным -ойдың білмеуден білуге қарай дәл емес, білуден неғұрлым толық дәл білуге қарай ұмтылатын ой-өрісінің күрделі үдірісі.

Танымдық белсенділік дегеніміз - оқушының оқуға, білімге деген ынта-ықыласының ерекше көрінісі. Мысалы: мұғалімнің баяндаған немесе өзі оқыған материалын түсіну үшін, зейін қойып тыңдауы, алған білімдерін кеңейтіп толықтыру үшін интернеттен қарау, өздігінен кітап оқуы, тәжірбие жасау, жаттығу есептерін шығаруы керек. Оқушылардың белсенділігі ауызша, жазбаша жұмыстарда, бақылау эксперименттер жүргізу жұмыстарында , бір сөзбен айтқанда оқу үдірісінің барлық кезеңінде қажет.

Баланың жеке тұлғасында танымдық белсенділігінің дамуы бес-алты жас аралығында қарқынды болады. Бұл әсіресе баланы логикалық тапсырмаларды белсенді орындауы, жауап кілтін табуға ширақ келуі, білуге деген ұмтылысы танымдық ойындар арқылы жүргізілген сабақ процесінде анық байқалады. Міне, осы кезден бастап баланы ілгері жетелеп алып кетуде мұғалім және ата-ана бірігіп жұмыстанса, бейініне қарап түрлі тапсырмалар беріп оның орындауына басшылық беріп, нәтижесін үнемі қадағалау,қолдау арқылы жақсы нәтиежеге жетеді.

Ұлы неміс педагогы А.Дистерберг «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді» деген екен.

Оқушылардың білім алуға құштарлығы мұғалімнің іскерлігімен қатар әрбір оқушыны қабылдау деңгейі бойынша тапсырмалар берумен қатар, талап қойып үнемі зерттеп отыру қажет.

Ұлы ойшыл Плу тарих кезінде былай депті: « ... Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді.Олардардың табиғи құбылысына терең бойлай алмай, тұрып арды есекке айналдырып құртып тынады ». Сондықтан әрбір ұстаз осындай келеңсіздіктерге жол бермеу керек.

Мектеппсихологыменбірігіппәнмұғаліміалдыменсыныптыңәрбіроқушысынныңөзпәнінедегенқабілеттерін, психологиялықжағынанзерттепалуықажет.

Мұғалімәрбіроқушыменсапалыжұмыстарғақолжеткізуүшін төмендегіталаптардыорындауықажет:

Оқушыға сенім арту арқылы әрбір пән мұғалімі көптеген жетістікке қол жеткізугеболады.

1. Үнемі әлсіздеуоқушыны топ алдындажақсы жағынан қарап,

жеке жұмыстар арқылы жетілдіру нәтижесінде маңызды

тапсырмаларды сеніп тапсыруы қажет. Ол сізге арқа сүйеуі қажет.

2. Оқушыларды (жекелей және топпен) оқытуға арналған

бағдарлама құрастырып, сонымен тұрақты жұмыс істей білуі.

3. Оқушы оқытудың нәтижесін нақты бағалай білуі.

4. Оқушы дарындылығын дамытуға қажетті зерттеу жұмыстарын

жүргізе алуы.

5. Оқушының ғылыми-ізденіс жұмыстарымен айналысуына бағыт

беріп, жетекшілік етуі

6. Оқушыны олимпиадалар мен сайыстарға дайындауда жетістікке

жете алатындай деңгейдежұмыс жасауы

Оқушыға әрбір сабақта оқушыға жеке тұлға ретінде төмендегідей талап қою керек:

• Алдына мақсат қоя білу және жетуге ұмтылу

• Ақыл парасатты игеріп, ойлау, сезім қабілеттерін арттыру

• Өзін-өзі талдауды, өзін-өзі бағалай білуді меңгеру

• Басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу, заманға сай

технологиялардыпайдаланабілу( электрондық почта)

• Қоршағанортадаөзорныңды,жекерөліңдыанықтайбілу

Ата-анатарпынаноқушығаморалдықжағынанқолдауарқылыөзінесенімділігіннығайтуарқылыбелсенділігінарттырудыжолғақойғантиімді.

Балағакөпата-анаөзініңқолжетпегенмақсаттарынорындаумақсатында

5 сыныптан бастап үйірмелерді таңдағандабаласынаемесөзінеұнайтын, өзінетиімдіүйірмелердіқатыстырады да оғанамалсызкеліскенбаласыөзінолжердежан-жақтыкөрсетеалмағандықтан арты нәтижесізболады.

Әрата-анабаласынжақсыкөретінінүнемібілдіруарқылыоғанүлкенсенімменқолдаукөрсетуіжәнемектеппентығызбайланыстаболуыбалағажан-жақтыдамуынажолашарысөзсіз. Сыртқа, серуенгебіргебарапарасындасырласукерек, өйткені бала жанұямүшелері аз отбасындакөбінежалғызқалғандықтантұйықталуынанемесеөзіғанашешімқабылдайтынтұлғаболыпқалыптасуымүмкін. Заманталабынасайатқарылатыністер аз емес. Дегенмен, әлі де болсабіздердіойландыратын, толғандыратыністержетерлік.

О.Бальзактың «ұдайыеңбекету-өнердің де, өмірдің де заңы» дегендей, оқушылардыңшығармашылыққабілеті мен белсенділігінарттырудамұғалімгеүнеміізденуді, тұрақтыеңбекетудіміндеттейді.

ХХІ ғасыр - білімділерғасыры, ендешебізгеөрісіжоғарыдамыған, зерделі, жан-жақты парасатты ұрпақ керек екенін бір сәт естен шығармаған жөн.

Түйін

Заман талаптарын қанағаттандыру мақсатында оқытудың түрлерін соның ішінде оқушының танымдық деңгейлерін зерттеп алмайынша нәтежеге сапалы қол жеткізу мүмкін еместігі дәленденген декетерге сүйене отырып жазылған.

Жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологиясы, проблемалық оқыту технологисы, дамыта оқыту технологиясы сабақ процесінде тиімділігі айтылған.

Оқушының сабақ үстіндегі белсенділігі кезінде мұғалімнің,ата-ананың және «жеке тұлға» оқушы қандай талаптар мен ұстанымдарды басшылыққа алу керектігі нақты жазылған.