Күнделікті сабақ жоспары (8 сынып)

ИНФОРМАТИКА

8-сынып

(барлығы 34 сағ, аптасына 1сағ)

№

Тақырыптар атауы

Сағат саны

Мерзімі

Кіріспе (1 сағат)

1

Кіріспе. Техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру

1

Ақпарат және ақпараттық үдерістер (7 сағат)

2

Санау жүйелері.

1

3

Екілік, сегіздік, ондық, он алтылық.

1

4

Сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару.

1

5

Екілік арифметика.

1

6

Логика және логикалық операциялар.

1

7

Ақиқат кестелері.

1

8

Компьютердің логикалық негіздері.

1

Компьютер (2 сағат)

9

Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі.

1

10

Компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйверлер.

1

Алгоритмдеу және программалау (10 сағат)

11

Тармақталу операторлары.

1

12

Тармақталу операторлары.

1

13

Күрделі шарттар.

1

14

Күрделі шарттар.

1

15

Циклдік алгоритмдер

1

16

Циклдік алгоритмдер

1

17

Циклдік алгоритмдерді программалау.

1

18

Тура және кері есепшоты бар циклдер.

1

19

Циклдің алғы шарты.

1

20

Циклдің ілесу шарты.

1

Ақпараттық модельдеу (2 сағат)

21

Компьютерде модельдерді зерттеу.

1

22

Модель жасаудың негізгі кезеңдері.

1

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (8 сағат)

23

Электрондық кестелер кестелік процессордың терезе интерфейсі.

1

24

Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары.

1

25

Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу

1

26

Толтыру маркері, формулаларды енгізу.

1

27

Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер.

1

28

Функциялар, стандартты функцияларды пайдалану.

1

29

Диаграммаларды құру.

1

30

Кестені баспаға дайындау

1

Телекоммуникация (2 сағат)

31

Компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, жергілікті желі. Интернетте ақпаратты іздеу.

1

32

Интернет ресурстарына қол жетімдік, интернет қызметтері, ақпаратты қорғау және ақпараттық қауіпсіздік

1

Жобалық іс-әрекет (2 сағат)

33

Жобалық іс-әрекет

1

34

Жобалық іс-әрекет

1

Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Техника қауіпсіздігі және жұмыс орнын ұйымдастыру.

Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек

көрсету. Көз талғанда жасалатын жаттығулар. Жұмыс орнын

пайдалануды есепке алу журналы.

Программалық Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы. Қауіпсіздік техникасы

дидактикалық бойынша нұсқау алуды тіркеу журналы. Өрт сөндіру құралдары.

қамтылуы: Жұмыс дәптері.

Сабақ мақсаты: 1. Есептеуіш техникасымен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы

ережелерімен таныстыру. Компьютер сыныбында өзін-зі алып жүру

ережелерімен таныстыру. Төтенше жағдайлардағы іс-әрекет

ережелерімен таныстыру.

2. Оқушылардың өздерін кабинетте ұстау, қауіпті жағдайларда көмек

көрсете білу қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Практикум элементтері бар көрсетіп түсіндіру сабағы.

Білім мен білікке Оқушы білуі тиіс:

қойылатын талаптар - ЕТ-пен жұмыс істегендегі қауіпсіздік техникасының ережелерін;

• компьютер сыныбындағы іс-әрекет ережелерін;

• қауіпті жағдайдағы іс-әрекет ережелерін.

Оқушының меңгеруі тиіс білігі:

- көз талғандағы жаттығуларды жасауды;

- өрт сөндіргішті қолдануды;

- жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналын толтыруды;

- статикалық кернеу әсерін кетіру жаттығуларын орындауды.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

1. ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ

Қауіпсіздік техникасы ережелерін мына пункттерге бөлуге болады:

1) жалпы;

2) ДК-де жұмысты бастау алдында;

3) жұмыс істеу кезінде

4) авариялық жағдайларда жағдайлардағы,

5) жұмысты аяқтағанда

Жалпы қауіпсіздік талаптары:

1. Мұғалімнің рұқсатынсыз құрал-жабдықтарды орнынан қозғауға, сымдарға, розеткаларға, штепсельдің айырына, штекерге тиісуге тыйым салынады.

2. Мұғалімнің рұқсатынсыз компьютерлік сыныпқа кіруге және одан шығуға болмайды

3. Мұғалімнің рұқсатынсыз сынып ішінде жүруге болмайды.

4. Дербес компьютерде су қолмен және су киіммен жұмыс істеуге болмайды

5. Корпусы мен сымдардың бүтіндігі бұзылған (ашық) ДК-де жұмыс істеуге тыйым салынады

6. Үстелге, ДК-дің жанына сөмке, портфель, кітап қоюға болмайды. Үстелде тек қалам мен дәптер ғана жатуы тиіс

7. Пернетақта үстіне ештеңені қоюға болмайды

8. Компьютерлік сыныпта жүгіруге, ойнауға, жолдастарыңның көңілін қажетсіз аударуға, бөгде жұмыстарды істеуге тыйым салынады.

Дербес компьютерде жұмыс істеуді бастау алдында қойылатын қауіпсіздік талаптары

1. ДК электр тогына қосылмаған жағдайда сымдардың, ДК-дің корпусының бүтіндігін және айыру (изоляция) бұзылмамағанын қарап шығып, олардың дұрыс жағдайда екендігіне көз жеткізу керек.

2. Жұмыс кезінде оларға тие бермеу үшін, сымдар сальбырап тұрмауына көңіл бөлу керек.

3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналына белгі қою керек.

Дербес пайдаланылатын компьютер жұмысы кезіндегі қауіпсіздік талаптары

1. ЭЕМ жұмыс істеу кезінде көздің экраннан ең қолайлы қашықтығын (60-70см) сақтау керек. Мүмкін қашықтық -50см.

2. Келушілер кіргенде оқушылардың орнынан тұруының қажеті жоқ.

3. Көз талғанда немесе шаршағанда орнынан тұрмай көзді дем алдыратын бірнеше жаттығу орындау керек.

4. Оқушылар электр тогымен зақымданғанда алғашқы медициналық көмек көрсету әдістерін, өрт сөндіргішпен жұмыс істеу және өрт сөндіру әдістерін білуі керек.

5. Оқушылар көзді дем алдыру жаттығуларды білуі керек.

Апат (төтенше ) жағдайлардағы қауіпсіздік талаптары

1. ДК-де жұмыс істеу барысында ақауларын бйқағанда, түтін немесе әдеттен тыс дыбыстар пайда болғанда жұмысты тоқтатып, аппаратураны өшіру және оқытушыға хабарлау керек.

2. Қажет болса, өртті сөндіруге көмектесу керек.

3. Қажет болса, электр тогынан зақымданғандарға алғашқы көмек көрсету керек.

4. Компьютер сыныбында өртті сумен өшіруге болмайтынын білуі керек. Мұнда құмды немеса көбікті өрт сөндіргішті пайдалануға болады.

5. Егер зақымданған адам электр тогының әсерінде болса, оны жалаңаш қолмен ұстауға болмайтынын білу керек. Зақымданушы электр тогын өткізбейтін материалдарды пайдаланып босатуға болады.

ДК-де жұмысты аяқтау қауіпсіздігінің талаптары

1. Аппаратураны оқытушының нұсқауымен өшіру керек.

2. Жұмыс орнын ретке келтіру керек.

3. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналында белгі қою керек

3. ТАПСЫРМАНЫ ЖҰМЫС ДӘПТЕРІНДЕ ОРЫНДАУ КЕРЕК.

Төмендегі әрекеттердің орындауға болатындарын жасыл қарындашпен, ал орындауға болмайтындарын қызыл қарындашпен бояңдар да, сөйлемдердің мағынасына қарай «болады» немесе «болмайды» сөздерін қосып жазыңдар.

4. АЛҒАШҚЫ МЕДИЦИНАЛЫҚ КӨМЕК КӨРСЕТУ ӘДІСТЕРІ

Электр тогымен зақымданғанда көмек көрсету:

1. Токты ажырату (тарату тақтасындағы тумблерді өшіру)

2. Зақымданған адамды электр тогының әсерінен электр тогын өткізбейтін қол астындағы материалдарды пайдаланып босату

3. Зақымданған адамды қарап шығып, оған зардабының ауырлығына байланысты көмек көрсету

4. Дәрігерді шақыру (мектептің медпунктінен, 03 жедел жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) керек.

Күйген кезде көмек көрсету

Адам күйікке шалынған жағдайда:

1. Ауырғанды басатын, тыныштандыратын дәрі (анальгин, валерьянка) беру керек.

2. Күйген жерге дәрі (винилин) жағу керек.

3. Күйген жараның бетіне микроб түспейтіндей етіп, алдымен целлофанмен орап алып, суық суда ұстау керек.

4. Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

Талып қалғандағы көмек көрсету

Адам талып қалған жағдайда:

1. Талып қалған адамды тегіс жерге шалқасынан, басын солға бұрып жатқызу керек.

2. Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

Тынысы тоқтап қалғандығы көмек көрсету

Адамның тынысы тоқтап қалған жағдайда:

1. Адамның аузын ашып тілін көру керек, егер тілі көмекейіне қарай түсіп кетсе - қолмен тартып шығарып қалыпты орнына келтіру керек;

2. Дәрігерді (мектептегі медпункттен, 03 жәрдем телефоны бойынша немесе жақын жердегі емдеу мекемесінен) шақырту керек.

3. Тыныс алуы қалпына келгенше немесе дәрігер келгенге дейін жасанды түрде тыныс алдырту (ауызды ауызға тақап) жасау керек.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

Қауіпсіздік ережелері бойынша бекіту сұрақтары бойынша, сынақ

V. Қорытындылау

Үйге тапсырма

ЕТ кабинетіндегі жұмыс тәртібі мен қауіпсіздік техникасының ережелері. Электр тогымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету. Көз талғанда жасалатын жаттығулар. Жұмыс орнын пайдалануды есепке алу журналы.

Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық, он алтылық).

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың санау жүйелері, ондық , екілік, сегіздік, оналтылық санау жүйесі туралы білімдерін қалыптастыру

Тәрбиелігі: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту.

Пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы

түсіндіру.

Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, интерактивті тақта, электронды оқулық .

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық, он алтылық).

«Сан» түсінігі математика үшін де, информатика үшін де маңызды болып табылады.

Сан қандай да бір алфавиттің символымен немесе символдар тізбегімен өрнектеледі. Мұндай символдарды цифр деп атайды. Сан түсінігімен санау жүйелері туралы түсінік байланысты.

Санау жүйелері - сандарды өрнектеудің қандай да бір тәсілі және оған сәйкес сандармен әрекет жасау ережелері.

Бұрынғы және қазіргі қолданылып жүрген барлық санау жүйелері позициялық және позициялық емес санау жүйелері болып екі үлкен топқа бөлінеді. Позициялық санау жүйелерінде цифрдың мәні орналасу орнына тәуелді, ал позициялық емес санау жүйелерінде тәуелді емес.

Позициялық емес санау жүйелерінде әр цифрдың мәні оның тұрған орнына тәуелді емес.

Позициялық емес санау жүйелерінің ішінде ең көп тарағаны - римдік санау жүйесі.

Позициялық санау жүйелері

Позициялық санау жүйелерінде әрбір цифрдың мәні, осы санның жазылуында тұрған орнына тәуелді. Қазіргі кезде кең тараған позициялық санау жүйелеріне ондық, екілік, сегіздік және он алтылық жүйелер жатады. Әрбір позициялық жүйенің нақты анықталған цифрлар алфавиті мен негізі бар.

Позициялық санау жүйесінің негізі цифрлар санына тең және көрші позицияда тұрған бірдей цифрлардың мәндері неше есеге ерекшеленетінін анықтайды.

Сандардың бізге үйреншікті жазылу жүйесі ондық жүйе деп аталады, ол он араб цифрларынан тұрады. Кез келген санды жазу үшін 0-ден 10-ға дейінгі 10 цифр қолданылады, оның негізі 10-ға тең; екілік жүйеде тек 0 және 1 цифрларын қолдануға болады, негізі-2; сегіздік жүйе сегіз цифрдан тұрады, негізі - 8; он алтылық жүйеде ондық санау жүйесінің он цифры және қалған 6 цифрдың орнына латын алфавитінің әріптері қолданылатын, барлығы он алты цифр бар, негізі - 16.

2.2. кесте
Позициялық санау жүйелері

Санау жүйесі

негізі

Цифр алфавиті

ондық

10

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9

Екілік

2

0,1

Сегіздік

8

0,1,2,3,4,5,6,7

Он алтылық

16

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 А(10),В(11),С(12),Д(13),Е(14),F(15)

Ондық санау жүйесі

Бұл жүйеде сандарды жазу үшін он цифр қолданылады: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

Ондық жүйе позициялық болып табылады, өйткені ондық санның жазылуында цифрдің мәні оның позициясына немесе сандағы орнына байланысты.

Мысалы, 777 саны жеті жүздіктің , жеті ондықтың және жеті бірліктің қосындысын білдіреді.

777= 7*10²+7*10¹+7*10⁰

Санның цифрына бөлінетін позицияны разряд деп атайды.

Екілік санау жүйесі

Екілік жүйеде әдетте ондық емес, позициялық екілік санау жүйесі, яғни негізі «2» санау жүйесі қолданылады.

Екілік жүйеде кез келген сан 0 мен 1 цифрларының көмегімен жазылады да, екілік сан деп аталады.

Екілік санның әрбір разрядын (цифрын) бит деп атайды.

Сегіздік санау жүйесі

Сегіздік санау жүйесінің негізі 8-ге тең, ал 0,1,2,3,4,5,6,7 сандары алфавиттік сандар болып табылады.

Оналтылық санау жүйесі

Екілік сандарды жазуды қысқарту үшін негізі 16 санау жүйесін яғни оналтылық санау жүйесін қолданамыз.

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 A, B, C, D, E,F

IV. Сабақты бекіту .

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Санау жүйесі деп нені айтады?

2. Позициялық санау жүйесінің позициялық емес санау жүйесінен айырмашылығы неде?

3. Позициялық санау жүйесінің негізі деп нені айтады?

4. Санды екілік жүйеден ондық санау жүйесіне қалай ауыстырады?

5. Он алтылық санау жүйесінде санды жазу үшін қандай цифрлар қолданылады?

6. Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай ереже қолданамыз?

7. Ондық бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесі қандай?

8. Ондық сандарды сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай амалдар орындаймыз?

9. Сандарды екілік жүйеден сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін не істейміз?

V. Үйге тапсырма беру: Санау жүйелері (екілік, сегіздік, ондық, он алтылық). Сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне аудару.

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: САНДАРДЫ БІР САНАУ ЖҮЙЕСІНЕН БАСҚА САНАУ

ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне

ауыстыру туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, практикум, тақта.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру

4. Тапсырмаларды орындау

5. Сабақты бекіту

6. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары:

1. Санау жүйесі дегеніміз не?

2. Санау жүйесін қандай топтарға бөлеміз?

3. Позициялық санау жүйесінің негізі деп нені айтамыз?

4. Санды екілік жүйеден ондық санау жүйесіне қалай ауыстырады?

5. Оналтылық санау жүйесінде санды жазу үшін қандай цифрлар қолданылады?

Жаңа түсініктер:

Сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру жиі кездеседі. Санды екілік, сегіздік немесе оналтылық жүйелерден ондық жүйеге ауыстыруды қарастырдық.

БҮТІН ОНДЫҚ САНДАРДЫ ЕКІЛІК САНАУ ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ.

(екілік санның ең үлкен цифры)

891₁₀ = 1101111011₂

ОНДЫҚ БӨЛШЕКТЕРДІ ЕКІЛІК САНАУ ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ.

Ауыстыру ережесі. Ондық оң бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін бөлшекті 2-ге көбейту керек. Көбейтіндінің бүтін бөлігін екілік бөлшектің үтірден кейінгі бірінші цифры ретінде алып, бөлшек бөлігін қайтадан 2-ге көбейту керек. Енді бұл көбейтіндінің бүтін бөлігін екілік бөлшектің келесі цифры ретінде алып, бөлшек бөлігін тағы 2-ге көбейту керек. т.с.с

Мысалы:

0,625 * 2=1,250 бүтін бөлігі 1-ге тең;

0,250 * 2=0,500 бүтін бөлігі 0-ге тең;

0,500 * 2=1,000 бүтін бөлігі 1-ге тең;

Соңғы бөлшектің бөлшек бөлігі 0-ге тең ауыстыру аяқталды.

0,625₁₀=0,101₂

Ақырғы ондық бөлшекті екілік жүйеге ауыстыру кезінде периодты бөлшек алынуы мүмкін.

Мысалы:

0,3 * 2=0,6 бүтін бөлігі 0-ге тең;

0,6 * 2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең;

0,2 * 2=0,4 бүтін бөлігі 0-ге тең;

0,4 * 2=0,8 бүтін бөлігі 0-ге тең;

0,8 * 2=1,6 бүтін бөлігі 1-ге тең;

0,6 * 2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең; және т.с.с

Жауабы: 0,3₁₀=0,0(1001)₂

ОНДЫҚ САНДАРДЫ СЕГІЗДІК САНАУ ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ.

Сандарды ондық жүйеден сегіздік жүйеге ауыстыру үшін екілік жүйеге ауыстыру әдісін қолдануға болады. Түрлендіретін санды ондық жүйенің ережесі бойынша, 7-ден аспайтын қалдығын еске сақтай отырып, 8-ге бөледі. Егер алынған бөлінді 7-ден үлкен болса, онда оны да қалдықты еске сақтай отырып, 8-ге бөледі. Жаңа бөліндіні, егер ол 0-ден көп болса, өз кезегінде 8-ге бөледі. Бұл 8-ге бөлу процесі алынған бөлінді 0-ге тең болғанша жалғаса береді. Содан кейін, соңғысынан бастап барлық қалдықтарды қатар жазып алу керек.

Мысал.

Жауабы: 891ю=1573₈.

ОНДЫҚ САНДАРДЫ ОНАЛТЫЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕСШЕ АУЫСТЫРУ

Ондық сандарды оналтылық жүйеге жоғарыдағы ұқсас ауыстырады. Айырмашылығы- берілген сан 8-дің орнына 16-ға бөлінеді.

Мысал. 891 санын ондық жүйеден оналтылық санау жүйесіне ауыстырайық.. Шешуі:

"11 цифры "оналтылық жүйеде латынша В әрпімен белгінеледі.)

3-ке тең болады. (оналтылық санның үлкен цифры).

жауабы: 891ю=37Ві₆.

САНДАРДЫ ЕКІЛІК ЖҮЙЕДЕН СЕГІЗДІК САНАУ ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ

Сегіздік санның кез келген цифрын жазу үшін үш екілік цифр (триада) қажет. ондықтан түрдендіретін екілік санды оңнан солға қарай үш-үштен екілік цифрлар :оына бөледі, мұнда ең сол жақтаға топта екілік цифрлар үштен кем болуы мүмкін. Мысалы, 011 екілік цифры сегіздік санау жүйесінде үш цифры болып табылады. Сонан ейін екілік цифрлардың әрбір тобын кестеде көрсетілген сегіздік цифр түрінде жазады.

Екілік жүйе

Сегіздік жүйе

000

0

001

1

010

2

011

3

100

4

101

5

110

6

111

7

1 101 111011₂=1573₈

САНДАРДЫ ЕКІЛІК ЖҮЙЕДЕН ОНАЛТЫЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕСШЕ АУЫСТЫРУ

Екілік санды оналтылық санау жүйесіне жоғарыдағы ұқсас түрлендіреді: әрбір түрлендіретін екілік сан оңнан солға қарай әрқайсысында төрттен екілік сан бар топтарға (тетрадаларға) бөлінеді, өйткені оналтылық санның кез келген цифрын жазу үшін төрт екілік цифр қажет.

Ондық жүйе

Екілік жүйе

Оналтылық жүйе

0

0000

0

1

0001

1

2

0010

2

3

0011

3

4

0100

4

5

0101

5

6

0110

6

7

0111

7

8

1000

8

9

1001

9

10

1010

10

11

1011

11

12

1100

12

13

1101

13

14

1110

14

15

1111

15

11 0111 1011₂=37В₆ Бұл тене-теңдіктерді оңай тексеруге болады.

Мысалы, 1011₂=1* 2³+ 0 *2²+1*2¹+1*2°=11₁₀=В₁₆

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай ереже қолданамыз? ! Ондык бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесі кандай?

Каңдай жағдайда периодты бөлшек алынуы мүмкін?

Ондық сандарды сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін кандай амалдар орындаймыз?

Сандарды екілік жүйеден сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін не істейміз?
Үйге тапсырма: оқулықтағы 1.2. тақырыпты оқу.

Сабақтың тақырыбы: САНДАРДЫ БІР САНАУ ЖҮЙЕСІНЕН БАСҚА САНАУ

ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСТЫРУ

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне

ауыстыру туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, практикум, тақта.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру

4. Тапсырмаларды орындау

5. Сабақты бекіту

6. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары:

1. Санау жүйесі дегеніміз не?

2. Санау жүйесін қандай топтарға бөлеміз?

3. Позициялық санау жүйесінің негізі деп нені айтамыз?

4. Санды екілік жүйеден ондық санау жүйесіне қалай ауыстырады?

5. Оналтылық санау жүйесінде санды жазу үшін қандай цифрлар қолданылады?

Жаңа түсініктер:

Сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру жиі кездеседі. Санды екілік, сегіздік немесе оналтылық жүйелерден ондық жүйеге ауыстыруды қарастырдық.

Сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру.

Сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру жиі кездеседі. Санды екілік, сегіздік немесе оналтылық жүйелерден ондық жүйеге ауыстыруды қарастырдық.

Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру.

891₁₀=1101111011₂

Ондық бөлшектерді екілік санау жүйесіне ауыстыру.

Ауыстыру ережесі: Ондық оң бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін бөлшекті 2-ге көбейту керек. Көбейтіндінің бүтін бөлігін екілік бөлшектің үтірден кейінгі бірінші цифры ретінде алып, бөлшек блігін қайтадан 2-ге көбейту керек.

Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыру.

Сандарды ондық жүйеден сегіздік жүйеге ауыстыру үшін екілік жүйеге ауыстыру әдісін қолдануға болады. Түрлендіретін санды ондық жүйенің ережесі бойынша 7-ден аспайтын қалдығын еске сақтай отырып, 8-ге бөледі.

Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстыру.

Ондық сандарды оналтылық жүйеге жоғарыдағы ұқсас ауыстырады. Айырмашылығы -берілген сан 8-дің орнына 16-ға бөлінеді.

Жаңа сабаққа орындалатын тапсырмалар:

1-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 181,369₁₀ б) 176,526₁₀ в) 7006₁₀ г) 125₁₀ д) 229₁₀

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 322₁₀ б) 150,7006₁₀ в) 284,245₁₀ г) 428₁₀ д) 315,075₁₀

3. Екілік санды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 11110110011₂ ә) 1101101001001₂ б) 1001101011001₂

2-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 322₁₀ ә) 150₁₀ б) 283,245₁₀ в) 428₁₀ г) 315,075₁₀

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 181₁₀ ә)176,526₁₀ б)369₁₀ 125₁₀ 229₁₀

3. Екілік санды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 11011111011₂ б) 1010111011101₂ в) 1110111101011₂

3-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 88₁₀ б) 37,25₁₀ в) 206,125₁₀

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 88₁₀ б) 37,25₁₀ в) 206,125₁₀

САНДАРДЫ СЕГІЗДІК ЖӘНЕ ОНАЛТЫЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІНЕН ЕКІЛІК ЖҮЙЕГЕ АУЫСТЫРУ

Сегіздік немесе оналтылық санды екілік санға түрлендіру бастапкы санның әрбір цифрын үш (сегіздік сан үшін- триадаларға) немесе төрт ( оналтылык сандар үшін-тетрадаларға) екілік сандардан тұратын топтарға жай ғана ауыстыру арқылы жүзеге асырылады.

Мысалы:

123₈= 001 010 011 = 1010011₂,

А17₁₆=1010 0001 0111=101000010111₂.

Егер ауыстырғаннан кейін екілік санның бүтін бөлігі нөлдерден басталса, онда олар алып тасталады. Бөлшек бөліктің соңындағы нөлдермен де тура солай жасайды. Мысалы: 253,А4₁₆=001001010011,101100100₂=1001010011,101001₂.

Жаңа сабаққа орындалатын тапсырмалар:

(Практикум) 2.11 - 1,2-сін; 2.12 - 1,2-сін;2.13 - 1,2-сін;2.14 - 1,2-сін;2.15 - 1,2-сін;2.16 -1,2,3,4,5-сін;217- 1,2,3,4,5-сін;2.18 - а,б,в-сын;2.19 - а,б,в-сын; (Окулық 18-23 беттегі тапсырмалар)

1-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а)181,369₁₀; ж)176,526₁₀; 3)7006₁₀; и)125₁₀; к)229₁₀;

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырындар:

а)322₁₀; б)150,7006₁₀; в)284,245₁₀; г)428₁₀; д)315,075₁₀;

3. Екілік санды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а)1Ш0110011₂; ә)1101101001001₂; 6)1001101011001₂;

4. Екілік сандарды кесте бойынша оналтылық санау жүйесіне ауыстырынлар:

а)11110110011₂; ә)1101101001001₂; 6)1001101011001₂;

5. Сегіздік сандарды, кестені пайдаланып, екілік санау жүйесіне ауыстырындар:

а)324₈; ә)1576₈; б)17652₈; в)136₈; г)30507₈;

6. Оналтылық сандарды, кестені пайдаланып, екілік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а)А59₁₆; ә)87₁₆; б)В68_!6; в)С16₁₆;

2-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

а) 322₁₀; ә)150₁₀; б)283,245₁₀; в)428₁₀; г)315.075₁₀;

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

е)181₁₀: ж)176,526₁₀; з)369₁₀; и)125,₀; к)229_10;

3. Екілік санды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

в)11011111011₂; г)1010111011101₂; д)1110111101011₂;

4. Екілік сандарды кесте бойынша оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

в)1101Ш1011₂; г)1010111011101₂; д)1110111101011₂;

5. Сегіздік сандардьь кестені пайдаланып, екілік санау жүйесіне ауыстырывдар:

ғ)406₈; д)125₈; е)227₈;

6. Оналтылық сандарды, кестені пайдаланып, екілік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

г)1Ғ5А₁₆; д)4Б6₁₆; е)2СЕ₁₆;

3-нұсқа

1. Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

л)88₁₀; м)37,25₁₀; н)206Л25₁₀.

2. Ондық сандарды оналтылық санау жүйесіне ауыстырындар:

л)88₁₀; м)37,25,₀; н)206,125₁₀;

3. Екілік санды сегіздік санау жүііесіне ауыстырындар:

е)1001111110111,0111₂; ж)111010101ІДОШОЬ;

4. Екілік сандарды кесте бойынша оналтылық санау жүйесіне ауыстырыңдар:

і :0010010₂; ж)10100101,0111₂; з)10011000,00010101₂;

5. Сегіздік сандарды, кестені пайдаланып, екілік санау жуйесіне ауыстырыңдар:

ж.66₈; з)37,25₈; и)206,125₈.

6. Оналтылық сандарды, кестені пайдаланып, екілік санау жүйесіне ауыстырыңдар:

кГ9Ғ40₁₆; з)АВСБЕ₁₆; и)1АВС,9В₁₆;

Сабақты бекіту:

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай ереже қолданамыз? ! Ондык бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесі кандай?

Каңдай жағдайда периодты бөлшек алынуы мүмкін?

Ондық сандарды сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін кандай амалдар орындаймыз?

Сандарды екілік жүйеден сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін не істейміз?
Үйге тапсырма: оқулықтағы 2.2. тақырыпты оқу, 18, 20, 22 беттердегі тапсырмаларды
орындау.

Сабақтың тақырыбы: ЕКІЛІК АРИФМЕТИКА

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Екілік сандармен орындалатын арифметикалық амалдары қосу, азайту, көбейту, бөлу амалдары туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақың түрі: Аралас сабақ

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар : компьютер, окулық, практикум, тақта.

Сабақтың өту барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру

4. Тапсырмаларды орындау

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сүрақтары:

Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай ереже қолданамыз? ! Ондык бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесі кандай?

Каңдай жағдайда периодты бөлшек алынуы мүмкін?

Ондық сандарды сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін кандай амалдар орындаймыз?

Сандарды екілік жүйеден сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін не істейміз?

Жана түсініктер:

Екілік санау жүйесінде арифметикалық амалдар ондық жүйедегі ережелер бойынша орындалады, айырмашылығы-санау жүйесінің негізі екіге тең және тек екі цифр ғана пайдаланылады.

ҚОСУ

0 + 0 = 0

1 + 0 = 1

0 + 1 = 1

1 + 1 = 10 бір көрші (үлкен) разрядқа тасымалданады.

Мысалы.

101

+

011

Қосу процесін кезеңімен қарастырайық.

1. Алдымен қосу кіші разрядта орындалады:

1 + 1 = 10. Қосындының кіші разрядына 0 жазылады да, бірлік алдыңғы үлкен разрядқа тасымалданады,

2.Келесі сол жай разрядтың цифрлары мен тасымалдың бірлігі қосылады:
0+1 + 1 = 10. Қосындының бұл разрядында 0 жазылады да, бірлік тағы да келесі

үлкен разрядқа тасымалданады.

3.Енді үшінші сол жақ разрядтың цифрлары мен тасымалоын бірлігі
қосылады:

1 + 0 + 1 = 10. Бұл разрядта 1 жазылады, ал бірлік келесі үлкен разрядқа тасымалданады, т.с.с.

4. Нәтижеде

101

+

011

1000 алдық.

Сонымен, 1000₂ = 8₁₀.

Қосу - екілік арифметикадағы маңызды оперция. Компьютерде екілік сандармен орындалатын басқа үш арифметикалық операция - азайту, көбейту. бөлу, әдепе косудың көмегімен орындалады.

АЗАЙТУ

0 - 0 = 0

1 - 0 = 1

0 - 1 = 1 көрші (үлкен) разрядтан бірді қарызға аламыз.

1 - 1 =0.

Мысалы:

1010

-

101

1. Кіші разрядта: 0-1. Сондықтан үлкен разрядтан бірлікті карызға аламыз да, 10 -1 = 1-ді табамыз.

2. Келесі разрядта 0-0 = 0 болады.

3.Сол жақтағы разрядта тағы да: 0-1. Үлкен разрядтан 1-ді карызға алып, 10-1
1-ді табамыз.

4.Келесі разрядта 0 қалады.

5.Нәтижеде

1010

-

101

101 алдық.

КӨБЕЙТУ

0

*

0 = 0

1

0 = 0

0

*

1 =0

1

1 = 1

Мысал. 101₂ мен 110₂ екілік сандарының көбейтіндісін табыңдар. сандарды көбейтудің кіші разрядтан бастап бағанда орындайық.

101 Тексеру: 101₂ = 1 *2²+0*2¹+1 *2° =5

* 110₂ = 1*2² +1*2¹ +0*2⁰ = 6

110

000

101

+

101

11110

11110₂= 1*2⁴+1*2³+1*2²+1*2¹+0*2° = 16+8+4+2+О-ЗО₁₀, яғни 5*6=30

БӨЛУ

Екілік санау жүйесінде бөлу - ондық жүйедегі (бұрыштап) сатылап бөлу сияқты орындалады. Екілік жүйеде бөлу мейлінше оңай орындалады, өйткені бөліндінің кезекті цифры тек нөл немесе бірлік қана болады.

30

2

0

15

2

1

7

2

1

3

2

1

1

2 (екілік санның үлкен цифры)

Мысал. 30 санын 5 санына бөлейік. Ол үшін 30₁₀ санын екілік 11110₂ -ге ауыстырайық,

5₁₀ - 101₂-ге сатылап бөлуді орындайық.

11110

101

101

11

' 101

0

110₂ = 6₁₀

Жаңа сабақта орындалатын тапсырмалар:

Сабақты бекіту сұрақтары:

1. Екілік сандармен кандай арифметикалық амалдар орындалады?

2. Екілік сандар үшін қосу амалын қолданғанда қандай ереже орындалады?

3. Екілік сандар үшін азайту амалын қолданғанда қандай ереже орындалады?

4. Екілік сандар үшін көбейту амалын қолданғанда қандай ереже орындалады?

5. Екілік сандар үшін бөлу амалын қолданғанда қандай ереже орындалады?

Үйге тапсырма беру: Оқулықтағы 2.3. тақырып

Сабақтың тақырыбы: ЕКІЛІК АРИФМЕТИКА

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Екілік сандармен орындалатын арифметикалық амалдары қосу, азайту, көбейту,

бөлу амалдары туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын тексеру).

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары.

1. Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай ереже қолданамыз?

2. Ондық бөлшекті екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесі қандай?

3. Қандай жағдайда периодты бөлшек алынуы мүмүкін?

4. Ондық сандарды сегіздік, оналтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін қандай амалдар орындаймыз?

Жаңа материалдың мазмұны:

§2.3. Позициялық санау жүйелеріндегі арифметикалық амалдар.

Екілік санау жүйесінде арифметикалық амалдар ондық жүйедегі ережелер бойынша орындалады, айырмашылығы санау жүйесінің негізі екіге тең және тек екі цифр ғана пайдаланылады.

Қосу

0+0=0

1+0=1

0+1=1

1+1=10 бір көрші (үлкен) разрядқа тасымалданады.

Мысалы:

101

+

011

Қосу процесін кезеңімен қарастырайық.

1. Алдымен қосу кіші разрядта орындалады:

1+1= 10 қосындының кіші разрядына 0 жазылады да , бірлік алдыңғы үлкен разрядқа тасымалданады.

2. Келесі сол жақ разрядтың цифрлары мен тасымалдың бірлігі қосылады:

0+1+1=10. Қосындының бұл разрядында 0 жазылады да, бірлік тағы да келе үлкен разрядқа тасымалданады.

3. Енді үшінші сол жақ разрядтың цифрлары мен тасымалдың бірлігі қосылады:

4. Нәтижеде

101

+

011

1000. алдық. Сонымен, 1000₂=8₁₀

Қосу - екілік арифметикадағы маңызды операция. Компьютерде екілік сандармен орындалатын басқа үш арифметикалық операция - азайту, көбейту, бөлу, әдетте қосуды көмегімен орындалады.

Азайту

0-0=0

1-0=1

0-1=1

1-1=0

Мысалы :

101

-

101

К

0*0=0

1*0=0

0*1=0

1*1=1өбейту

Мысал : 101₂ мен 110₂ екілік сандарының көбейтіндісін табыңдар. Сандарды кіші разрядтан бастап бағанда орындайық:

101 Тексеру: 101₂ = 1*2²+0*2¹+1*2⁰=5

110 110₂= 1*2²+1*2¹+0*2⁰=6

000

11110₂=1*2⁴+1*2³+1*2²+1*2¹+0*2⁰=16+8/+4+2+0=30₁₀

Яғни 5*6=30

Бөлу

Екілік санау жүйесінде бөлу -ондық жүйедегі сатылап бөлу сияқты орындалады. Екілік жүйеде бөлу мейлінше оңай орындалады, өйткені бөліндінің кезекті цифры тек нөл немесе бірлік қана болады.

Жаңа сабақты бекіту: Ол үшін балаларға жаңа сабақтан бірнеше сұрақтар қоя отырып сабақты

аяқтаймын.

Үйге тапсырма: есеп шығару

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,

бағалау.

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Логика және логикалық операциялар. Ақиқат кестелері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Компьютердің логикалық негіздері, логикалық пікірлердің негізгі түсініктері

логикалық операциялары туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын тексеру).

Логиканың негізгі түсініктері.

ЭЕМ қатысуымен шешілетін есептердің ішінде, әдетте логикалық деп аталатын есептер де аз емес. Логика- бұл адам ойлауының түрлері мен заңдары туралы, оның ішінде дәлелдеуге болатын пікірлердің заңдылықтары туралы ғылым.

Ғылыми пән ретінде логиканың формальды, математикалық ықтималдықты логика және т.б. түрлері қалыптасқан.

Формальды логика сөйлеу тілімен білдіретін біздің кәдімгі мазмұнды пікірімізді талдаумен байланысты.

Ықтималдық логика - кездейсоқ параметрлермен жасалатын сынақтың бірнеше серияларын қолдануға негізделген.

Математикалық логика формальды логиканың бөлігі болып табылады және оның дәлме дәл анықталған обьектілері мен пікірлері бар, олардың ақиқаттығын немесе жалғандығын бір мәнді шешуге болатын ойларды ғана зерттейді.

Математикалық логиканың саласы пікірлер алгебрасы ретінде (оның басқаша логика алгебрасы деп атайды, ол алғаш рет 19 ғасырдың ортасында ағылшын математигі Джордж Бульдің еңбектерінде пайда болды. Бұл - дәстүрлі логикалық есептерді алгебралық әдістермен шешуге талаптанудың нәтижесі), информатикада жақсы меңгерілген.

Логика алгебрасының математикалық аппараты компьютердің аппараттық құралдарының жұмысын сипаттауға өте қолайлы, өйткені компьютердегі екілік санау жүйесі болып табылады, өздерін білесіңдер, онда екі цифр: 0 мен 1 қолданылады, ал логикалық айнымалылардың мәндері де 2: 0 және 1.

Пікір дегеніміз - жалған немесе ақиқат болуы мүмкін қандай да бір пайымдау. Мысалы,

«Қара -ақ», «2*2=4» деген ақиқат, ал «тау тегіс », «2*2=5» деген -жалған пікірлер.

Егер пікір айтылған ой обьектілерінің кез келгені үшін рас болса, онда жалпы пікір тепе тең ақиқат деп аталады. Мысалы, «иттің төрт аяғы бар» пікірі кез келген ит үшін рас.

Күрделі жағдайларда сұрақтардың жауабы ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС логикалық жалғаулықтарын пайдаланып, құрамды пікірелер арқылы беріледі.

Логикалық жалғаулықтардың көмегімен басқа пікірлерден құрастырылған пікірлерді құрамды деп атайды. Құрамды емес пікірлерді қарапайым немесе элементар деп атайды.

Құрамды пікірдегі ЖӘНЕ жалғаулығы әрқашан құраушы пікірлердің бәрін ақиқат деп ұйғарады.

Барлық компьютерлік бағдарламада және математикалық пайымдауда немесе жалғаулығы тек біріктіруші ролде түсініледі. Мысалы: х=0 немесе у=0 пайымдауындағы немесе жалғаулығы не у=0 не х=0, у=0 және х=0 дегенді білдіреді.

ЕМЕС жалғаулығы теріске шығаруды тұжырымдау үшін қолданылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1.Пікір дегеніміз не?

2. Қандай пікірлер жалпы деп аталады? Жалпы және жеке пікірлерге мысал келтіріңдер?

3. ЖӘНЕ жалғаулығына мысал келтіріңдер?

4.НЕМЕСЕ жалғаулығымен бөлуші рөлде, біріктіруші рөлде мысал келтіріңдер?

5. Пікірлер алгебрасы нені зерттейді ?

6. Формалды және табиғи тілде берілетін пікірлерге мысал келтіріңіз?

Үйге тапсырма: Логика және логикалық операциялар

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,

бағалау.

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Компьютердің логикалық негіздері

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Компьютердің логикалық негіздері, логикалық пікірлердің негізгі түсініктері

логикалық операциялары туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын тексеру).

Логикалық амалдар.

Логикалық көбейту (коньюнкция). Екі немесе одан көп пікірлерді «және» жалғаулығы көмегімен біріктіру амалы логикалық көбейту немесе коньюнкция деп аталады.

Коньюнкция:

-табиғи тілде «және» жалғаулығына сәйкес келеді.

-пікірлер алгебрасында ^ немесе & белгілернің бірімен таңбаланады.

Коньюнкция - ол әрбір қарапайым екі пікірге, пікірлердің екеуі де ақиқат болғанда ғана ақиқат мән қабылдайтын күрделі пікірді сәйкес қоятын логикалық амал.

Логикалық көбейту функциясының ақиқаттық кестесі мен графиктік бейнеленуі 1-суретте көрсетілген.

Логикалық көбейту функциясының ақиқаттық кестесі мен графиктік бейнеленуі

Ақиқаттық кестесі

Эйлер-Венн диаграммасы

А

В

А^В

0

0

0

0

1

0

1

0

0

1

1

1

Логикалық қосу (дизьюнкция). Екі немесе одан көп пікірлерді «немесе» жалғаулығы көмегімен біріктіру амалы логикалық қосу немесе дизьюнкция деп аталады.

Дизьюнкция:

-табиғи тілде «немесе» жалғаулығына сәйкес келеді.

-пікірлер алгебрасында ٧ белгісімен таңбаланады.

Дизьюнкция - ол әрбір қарапайым екі пікірге, пікірлердің екеуі де жалған болғанда ғана жалған мән қабылдайтын, пікірлердің ең болмағанда біреуі ақиқат болғандаа ақиқат мән қабылдайтын күрделі пікірді сәйкес қоятын логикалық амал.

Логикалық теріске шығару (инверсия) . «Емес» жалғауының көмегімен пікірді теріске шығару амалы логикалық теріске шығару немесе инверсия деп аталады.

Инверсия:

-табиғи тілдегі «дұрыс емес», «теріске шығару» сөздеріне және «емес» жалғауына сәйкес келеді.

-пікірлер алгебрасында белгісімен таңбаланады.

Теріске шығару - ол әрбір қарапайым пікірге, негізгі пікірдің жалған екенін қорытындылайтын күрделі пікірді сәйкес қоятын логикалық амал.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Коньюнкция дегеніміз не?

2. Дизьюнкция дегеніміз не?

3. Логикалық көбейтуді қалай түсінеміз?

4. Логикалық қосуды қалай түсінеміз?

5. Логикалық теріске шығаруды қалай түсінеміз?

Үйге тапсырма: Ақиқат кестелері. Компьютердің логикалық негіздері

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,

бағалау.

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Дербес компьютерлер, дербес компьютер туралы жалпы мәлімет, дербес компьютерді

жіктеу туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Компьютердің негізгі компоненттері (процессор, жедел жады және сыртқы құрылымдар) өзара қалай байланысты?

Қазіргі барлық дербес компьютерлердің ортақ принципті (негізді) сұлбасы, яғни архитектурасы бар.

Дербес компьютерлердің архитектурасы - бұл қолданушы мен программашының көмегімен тапсырмаларды орындайтын аппараттық және программалық құралдар жинағы. Архитектура сыртқы және ішкі болып бөлінеді. (яғни ЭЕМ бөліктерінен тұрады).

Дербес компьютерлердің архитектурасының негізіне магистральды-модульдік принцип жатады. Модульдік принцип компьютердің қажетті конфигурациясын жинақтауға, оларды модернизациялауға (жинақтауға) мүмкіндік береді. Модульдік ұйымдастыру ақпарат алмасудың магистральдық (шиндік) принципіне сүйенеді. Құрылғылар арасында ақпаратпен алмасу үш көпразрядты (көпдәрежелі) шиналар (мәліметтер шинасы, адрес шинасы және басқару шинасы) арқылы жасалады.

Магистраль- бұл процессор, жедел жады және сыртқы құрылғылар арасындағы ақпараттық байланыс.

Магистраль компьютердің барлық компоненттері (процессор, жедел жады және ақпараттарды енгізу мен шығару құрылғылары) параллель қосылатын сымдар жиынтығы. Ол мәліметтер шинасы, адрес шинасы және басқару шинасынан тұрады.

Мәліметтер шинасы мәліметтерді беруге немесе қабылдауға арналған. Шинаға бір мезгілде түскен сигналдар көбейген сайын мәліметтер көбірек беріледі және ол тезірек жұмыс істейді. Мәліметтер шинасының разрядтылығын (дәрежесін) автомагистральдағы қозғалыс жолдарының санымен салыстыруға болады.

Адрес шинасы мәліметтер жіберілетін немесе одан алынатын жады ұяшықтарының адрестерін беруге арналған.

Егер мәліметтер шинасын автомагистральмен салыстырсақ, онда адрес шинасын үйлер және көшелердің нөмірлерімен (қатарымен) салыстыруға болады.

Басқару шинасы басқару сигналдарын, яғни жадыны басқару, мәліметтер алмасуды басқару, т.с.с. беруге арналған.

Біз 7 -сыныпта дербес компьютерлердің құрылымдарын және олардың атқаратын міндеттерімен таныстық. Енді ДК-дің жұмыс істеу принципін толығырақ қарастырайық. Біз осыған дейін компьютер дегеніміз - ақпараттарды жинау, өңдеу және беру үшін қолданылатын әмбебап электрондық машина деп айттық. Олардың ішінде жеке жұмысқа арналған дербес компьютерлер кең тараған.

Дербес компьютер - кез келген жұмыс орнына орнатуға болатын машина.

ДК-дің минимум тізіміне мыналар жатады:

1. Жүйелік блок;

2. Монитор

3. клавиатура

Тасымал компьютерлер - жеңіл, ықшам, жұқа экранды ДК. Оны ноутбук деп те атайды. Тасымал компьютерлер - батареямен жұмыс істейтіндіктен оны адам өзімен бірге алып жүре алады. Тасымал компьютердің дербес компьютерден айырмашылығы оның микропроцессоры, экраны және клавиатурасы бір корпуста орналасқан. Жұмыс істеп болғаннан кейін экранды клавиатураға жақындату арқылы оны кітап сияқты жинауға болады.

Қалта компьютерлер - оны жиі сандық көмекші деп атайды. Олар батареямен қоректенеді және тасымалкомпьютеріне қарағанда өте ықшам болады. Қалта компьютерлер дербес және тасымал компьютерлер сияқты қуатты болмаса да, оны телефон нөмірлерін , мекенжайды, ойындарды сақтау үшін қолдануға болады.

Компьютердің маңызды элементтерінің бірі - монитор. (дисплей) .

Монитор - компьютердің программасы жұмыс істеген кезде шығаратын ақпараттарды бейнелеуге арналған негізгі құрылғы.

Принтер - компьютерге қосылған басып шығару құрылғысы. Жылдамдығы және басып шығару сапасымен ерекшеленетін принтердің үш түрі кеңінен тараған: матрицалық, бүріккіш және лазерлік. Олардың ішіндегі ең қарапайымы және арзаны - матрицалық, ең жылдамы және сапалысы -лазерлік, ал бүріккіш принтерлер арзан принтерлердің ішіндегі ең сапалысы.

Дискета - ақпаратты тасымалдаушы, оларда программалар мен мәліметтерді компьютерден тыс сақтауға болады.

Компакт -дискі. CD-R/RW, DVD-R/RW - алтын түсті ( R - жазатын, RW қайта жазу) болып келеді. CD-R , DVD-R -ге ақпаратты тек бір рет қана жазуға, ал CD-RW, DVD-RW дискілеріне көп жазуға болады.

Флеш-жады - бұл энергияға тәуелсіз, мәліметтерді микросұлбаларда жазуға және сақтауға мүмкіндік беретін жадының түрі. Ол қазіргі заманғы компьютерлердің әрқайсысында болатын арнаулы USB - порт арқылы қосылады.

Флэш жады жылдам жадыдан энергияға тәуелсіздігімен ерекшеленді, яғни энергияны өшіргеннен кейін де жадының ішіндегі мәлімет сақталады.

4. Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

   1. Дербес компьютер құрамына қандай құрылғылар кіреді?

   2. Процессор дегеніміз не?

   3. Процессордың негізгі компоненттерін атаңыз?

   4. Қазіргі компьютерлердің жұмыс істеу жылдамдығы қандай?

   5. Мониторлардың қандай типтері бар?

   6. Принтрелердің негізгі түрлері қандай? Олардың негізгі ерекшеліктері қандай?

Үйге тапсырма: Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі.

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау, бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйвер.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Дербес компьютерлер, дербес компьютер туралы жалпы мәлімет, дербес компьютерді

жіктеу туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелігі: Жауапкершілікке баулу, дәлдікке үйрету.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, топтамалар, тест сұрақтары т.б.б.

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Компьютердің негізгі компоненттері (процессор, жедел жады және сыртқы құрылымдар) өзара қалай байланысты?

Қазіргі барлық дербес компьютерлердің ортақ принципті (негізді) сұлбасы, яғни архитектурасы бар.

Дербес компьютерлердің архитектурасы - бұл қолданушы мен программашының көмегімен тапсырмаларды орындайтын аппараттық және программалық құралдар жинағы. Архитектура сыртқы және ішкі болып бөлінеді. (яғни ЭЕМ бөліктерінен тұрады).

Дербес компьютерлердің архитектурасының негізіне магистральды-модульдік принцип жатады. Модульдік принцип компьютердің қажетті конфигурациясын жинақтауға, оларды модернизациялауға (жинақтауға) мүмкіндік береді. Модульдік ұйымдастыру ақпарат алмасудың магистральдық (шиндік) принципіне сүйенеді. Құрылғылар арасында ақпаратпен алмасу үш көпразрядты (көпдәрежелі) шиналар (мәліметтер шинасы, адрес шинасы және басқару шинасы) арқылы жасалады.

Магистраль- бұл процессор, жедел жады және сыртқы құрылғылар арасындағы ақпараттық байланыс.

Магистраль компьютердің барлық компоненттері (процессор, жедел жады және ақпараттарды енгізу мен шығару құрылғылары) параллель қосылатын сымдар жиынтығы. Ол мәліметтер шинасы, адрес шинасы және басқару шинасынан тұрады.

Мәліметтер шинасы мәліметтерді беруге немесе қабылдауға арналған. Шинаға бір мезгілде түскен сигналдар көбейген сайын мәліметтер көбірек беріледі және ол тезірек жұмыс істейді. Мәліметтер шинасының разрядтылығын (дәрежесін) автомагистральдағы қозғалыс жолдарының санымен салыстыруға болады.

Адрес шинасы мәліметтер жіберілетін немесе одан алынатын жады ұяшықтарының адрестерін беруге арналған.

Егер мәліметтер шинасын автомагистральмен салыстырсақ, онда адрес шинасын үйлер және көшелердің нөмірлерімен (қатарымен) салыстыруға болады.

Басқару шинасы басқару сигналдарын, яғни жадыны басқару, мәліметтер алмасуды басқару, т.с.с. беруге арналған.

Біз 7 -сыныпта дербес компьютерлердің құрылымдарын және олардың атқаратын міндеттерімен таныстық. Енді ДК-дің жұмыс істеу принципін толығырақ қарастырайық. Біз осыған дейін компьютер дегеніміз - ақпараттарды жинау, өңдеу және беру үшін қолданылатын әмбебап электрондық машина деп айттық. Олардың ішінде жеке жұмысқа арналған дербес компьютерлер кең тараған.

Дербес компьютер - кез келген жұмыс орнына орнатуға болатын машина.

ДК-дің минимум тізіміне мыналар жатады:

1. 4. Жүйелік блок;

   5. Монитор

   6. клавиатура

Тасымал компьютерлер - жеңіл, ықшам, жұқа экранды ДК. Оны ноутбук деп те атайды. Тасымал компьютерлер - батареямен жұмыс істейтіндіктен оны адам өзімен бірге алып жүре алады. Тасымал компьютердің дербес компьютерден айырмашылығы оның микропроцессоры, экраны және клавиатурасы бір корпуста орналасқан. Жұмыс істеп болғаннан кейін экранды клавиатураға жақындату арқылы оны кітап сияқты жинауға болады.

Қалта компьютерлер - оны жиі сандық көмекші деп атайды. Олар батареямен қоректенеді және тасымалкомпьютеріне қарағанда өте ықшам болады. Қалта компьютерлер дербес және тасымал компьютерлер сияқты қуатты болмаса да, оны телефон нөмірлерін , мекенжайды, ойындарды сақтау үшін қолдануға болады.

Компьютердің маңызды элементтерінің бірі - монитор. (дисплей) .

Монитор - компьютердің программасы жұмыс істеген кезде шығаратын ақпараттарды бейнелеуге арналған негізгі құрылғы.

Принтер - компьютерге қосылған басып шығару құрылғысы. Жылдамдығы және басып шығару сапасымен ерекшеленетін принтердің үш түрі кеңінен тараған: матрицалық, бүріккіш және лазерлік. Олардың ішіндегі ең қарапайымы және арзаны - матрицалық, ең жылдамы және сапалысы -лазерлік, ал бүріккіш принтерлер арзан принтерлердің ішіндегі ең сапалысы.

Дискета - ақпаратты тасымалдаушы, оларда программалар мен мәліметтерді компьютерден тыс сақтауға болады.

Компакт -дискі. CD-R/RW, DVD-R/RW - алтын түсті ( R - жазатын, RW қайта жазу) болып келеді. CD-R , DVD-R -ге ақпаратты тек бір рет қана жазуға, ал CD-RW, DVD-RW дискілеріне көп жазуға болады.

Флеш-жады - бұл энергияға тәуелсіз, мәліметтерді микросұлбаларда жазуға және сақтауға мүмкіндік беретін жадының түрі. Ол қазіргі заманғы компьютерлердің әрқайсысында болатын арнаулы USB - порт арқылы қосылады.

Флэш жады жылдам жадыдан энергияға тәуелсіздігімен ерекшеленді, яғни энергияны өшіргеннен кейін де жадының ішіндегі мәлімет сақталады.

4. Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. 7. Дербес компьютер құрамына қандай құрылғылар кіреді?

   8. Процессор дегеніміз не?

   9. Процессордың негізгі компоненттерін атаңыз?

   10. Қазіргі компьютерлердің жұмыс істеу жылдамдығы қандай?

   11. Мониторлардың қандай типтері бар?

   12. Принтрелердің негізгі түрлері қандай? Олардың негізгі ерекшеліктері қандай?

Үйге тапсырма: Қазіргі заманғы дербес компьютердің архитектурасының даму үрдісі. Компьютердің қосымша құрылғылары, қосымша құрылғыларды орнату, драйвер.

Сабақты қорытындылау: Жаңа материалды пысықтау, оқушылардың меңгерген білімдерін талдау,

бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Тармақталу операторлары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль тілінің шартты көшу операторлары туралы түсінік бере отырып, программа құруға үйрету.

Дамытушылығы: Паскаль тілінің шартты көшу операторлары туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын қалыптастырып, алған білімдерін дамыту. Өз беттерімен программа құруға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілдікке

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу операторлары цикл (қайталау) ұйымдастыру операторлары жатады. Бұлардың соңғылары құрылымы күрделі операторлар арқылы жүзеге асырылады.

Программа операторлары, негізінен, жазылу ретімен орындалады. Олардың бұл орындалу тәртібін өзгерту үшін жоғарыда айтылған шартты немесе шартсыз көшу (өту) операторы GOTO қолданылады. Қойылған шартты тексеру арқылы оператордың орындалу ретін өзгертуге немесе өзгертпеуге болады. Шартты тексеру операторлары мен цикл операторлары көбінесе құрылымдық операторлар арқылы ұйымдастырылады.

Шартты операторлар. Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. Тармақталу белгілі бір шарттың орындалуы немесе орындалмауына байланысты атқарылады. Кейде бір тармақ ішінде ешбір амал орындалмай да қала береді. Шарт ретінде логикалық өрнектің мәні пайдаланылады. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар, олар IF және case.

Өрнек

1-оператор

2-оператор

Шартты оператордың синтаксистік диаграммасы

IF шартты операторы. IF (егер) операторы программадағы іс-әрекеттердің орындалу реттілігін өзгертетін мүмкіндіктің ең кең тараған тәсілі болып табылады. Оның синтаксистік диаграммасы суретте көрсетілген.

Диаграммадан көрінгендей бұл оператор мынадай түрлердің бірінде жазылады:

IF <шартты өрнек>

THEN <1-оператор>

ELSE <2-оператор>

немесе қысқартылған түрде

IF <шартты өрнек>

THEN <1-оператор>;

(оқылуы: IF -иф, THEN -зен, ELSE-элс ) . Мұндағы 1 және 2-операторлардың өздері қарапайым немесе құрама оператор болуы мүмкін.

IF сөзінен соң жазылатын өрнек түрінде берілген шарт алдын ала есептеледі, оның нәтижесі логикалық (Boolean-бульдік) типте болады. Егер ол шарттың мәні TRUE (ақиқат) болса, онда THEN (онда) сөзінен кейін жазылған 1-оператор атқарылады, онда ELSE сөзінен кейінгі 2-оператор атқарылмайды. Екінші жағдайда, шарт мәні FALSE (жалған) болса, яғни теріс болып шықса, онда ELSE сөзінен кейінгі 2-оператор атқарылып, 1-оператор атқарылмайды. IF операторлары бірінің ішіне бірі кіріп, қабататсып та орындала береді.

Шартты операторды оқу, түсіну жеңіл болуы үшін оны сатылы түрде былай жазу қалыптасқан:

IF <логикалық өрнек>

THEN 1-оператор

ELSE 2-оператор.

Мысал:

Кез келген екі сан берілген делік. Егер 1-санның абсолюттік шамасы 2-саннның абсолюттік шамасынан үлкен болса, онда 1-санды бес есе кішірейтіп, ал олай болмаса оларды өз қалпында қалдыратын программа құру керек.

PROGRAM B3;

(* ---- екі санды салыстыру-----*)

VAR x,y: REAL;

BEGIN

WRITE ('x.y-ті енгізіңдер:');

READLN (X,Y);

IF abs (x)>abs (y)

THEN X: =X/5;

WRITE (X:5:2, Y:5:2)

END.

Үйге тапсырма: Тармақталу операторлары. Шартты көшу операторлары.

Сабақты қорытындылау: Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Тармақталу операторлары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға Паскаль тілінің шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып, программа құруға үйрету.

Дамытушылығы: Паскаль тілінің шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары туралы түсінік бере отырып, оқушылардың ой-өрісін, білім білік дағдыларын қалыптастырып, алған білімдерін дамыту. Өз беттерімен программа құруға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылыққа, жауапкершілдікке

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Жаңа сабақты түсіндіру

Паскаль тілінің басқару операторларына шартсыз және шартты көшу, цикл (қайталау) ұйымдастыру операторлары жатады.

Құрылымдық операторлар. Құрылымдық операторлар басқа операторларды белгілі бір ереже бойынша біріктіру жолымен құрылады. Олар үш топқа - құрама , шартты және қайталану операторларына жіктеледі.

Құрама оператор. Құрама оператор бір-бірінен нүктелі үтір арқылы бөлінген бірнеше операторларды begin және end түйінді сөздерімен шектей отырып, оларды бір оператор тәрізді орындалатын етіп біріктіру жолымен ұйымдастырылады.

оператор

Құрама оператордың синтаксистік диаграммасы

Мұндағы операторды шектеп тұрған begin (БАСЫ), end (СОҢЫ) түйінді сөздері операторлық жақшалар деп аталады.

Шартты операторлар. Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты операторлар пайдаланылады. Турбо Паскальда екі шартты оператор бар, олар if және case.

Шартсыз көшу операторы. Шартсыз көшу операторы операторлардың рет - ретімен орналасуын бұзып, келесі атқарылуды белгісі бар операторға көшу ісін орындайды. Ол GOTO (көшу) түйінді сөзінен басталады, одан кейін LABEL бөлімінде сипатталған белгі атауы саны көрсетіледі.

Таңдау операторы (case) бірнеше операторлардың ішінен таңдау жолымен тармақталуды ұйымдастырады.

Мысалы:

Апта күндерінің реттік нөмірі бойынша олардың аттарын анықтайтын

программа құру керек.

Program kyn;

Var kyn: integer ;

Begin

Write (' kynnin aptadagi rettik nomirin engizinder: ' );

Readln (kyn);

Case kyn of

1: writeln ( ' duisenbi');

2: writeln ( 'seisenbi');

3: writeln ( ' sarsenbi');

4: writeln ( ' beisenbi');

5: writeln ( ' juma');

6: writeln ( 'senbi');

7: writeln ( ' jeksenbi');

Else writeln ( ' 1… 7 araligindagi sandardi engizinder');

End

End.

Сабақты бекіту сұрақтары:

• Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?

• Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?

• Құрама оператор деп қандай операторды айтамыз?

• Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?

Үйге тапсырма:

Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары.

Сабақтың тақырыбы: Қүрделі шарттар

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінің if және case (таңдау) операторларын пайдаланып программа құруға үйрету;

Дамытушылығы: Паскаль тілінің if және case (таңдау) операторларын пайдаланып программа құра отырып оқушыларды өз беттерімен программа құруға дағдыландыру, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқуыларды адамгершілікке, патриоттыққа, ұқыптылық жауапкершілдікке

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: практикалық сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

• Құрылымдық операторларға қандай операторлар жатады?

• Олар неше топқа бөлінеді?

• Қарапайым және құрылымдық операторлардың айырмашылығы неде?

• Паскаль тілінде операторлық жақша дегеніміз не?

• Шартты оператордың қандай түрлері бар?

• Іf операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

Компьютермен жұмыс

№1. Екі санның үлкенін табатын программа құр.

Program max;

Var a, b, max: integer;

Begin

Readln (a,b);

If a>b then max:= a else max:=b;

Writeln (' max= ' , max);

End.

№2. Үш санның үлкенін табатын программа құру керек.

Program max;

Var a, b, c, x, max: integer;

Begin

Readln (a, b, c);

If a>b then max:= x else max:=c;

Writeln (' max= ' , max);

End.

№3 Екі санның кішісін табатын программа құру керек.

Program min;

Var a, b, min : integer;

Begin

Readln (a, b);

If a

Writeln ( ' min = ' , min) ;

End.

№4. Үш санның кішісін табатын программа құру керек.

Program min;

Var a, b, c, x, min : integer;

Begin

Readln (a, b, c);

If a

If x

Writeln ( ' min = ' , min) ;

End.

№5 Үш кесіндінің ұзындықтары берілген. Егер бұл үш кесіндіден үшбұрыш құру мүмкін болса, онда оның периметрін және ауданын табыңдар.

Program e5;

Var a, b, c : integer;

P1, p, s: real;

Begin

Readln (a, b, c);

If a+b>c then p1: = a+b+c ;

P:= (a+b+c)/2;

S:=sqrt (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));

Writeln ( ' p1= ' , p1:5:2) ;

Writeln (' s=',s:5:2);

End.

№6. Адам жасына қарап, оларды әлі мектепке бармаған, мектеп оқушысы, жұмысшы, зейнеткер деген төрт топтың біріне жатқызатын программа құрыңдар. Адам жасы пернетақтадан енгізіледі.

Program e6;

Var x : integer;

Begin

Writeln (' adam jasin engiz' );

Readln (x);

If x<=6 then writeln (' ali mektepke barmagan' ) else

If (x>6) and (x<=17) writeln (' mektep okushisi ') else

If (x>17) and (x<58) writeln (' jumisshi') else writeln (' zeinetker');

End.

№7. Екі сан берілген. Егер бірінші санның абсолют шамасы екінші санның абсолют шамасынан артық болса, онда біріншісін бес есе азайту керек, әйтпесе екі санды да өзгеріссіз экранға шығару керек.

Program e7;

Var x, y : real;

Begin

Writeln ('x , y-?);

Readln (x, y);

If abs (x)< abs(y) then x:=x/5;

Writeln (x:5:2, y:5:2);

Readln;

End.

№8.Пернетақтадан трамвай билетінің нөмірі (1 орынды 6 сан ) енгізіледі. Билет «бақытты» нөмір болатынын анықтаңдар. Бақытты билеттің алғашқы 3 цифрының қосындысы соңғы 3 цифрының қосындысына тең болады.

Program e8;

Var x, y, z, r, k, t, s, n : integer;

Begin

Read (x, y, z, r. k. t );

S:= x+y+z;

N:= r+k+t;

If S= N then writeln (' bakitti nomer') else writeln (' bakitti nomir emes');

End.

Үйге тапсырма: Паскаль тілінің басқару: шартты және шартсыз көшу, таңдау операторлары

Интернеттен тақырып іздеу

Сабақтың тақырыбы: Циклдік алгоритмдер.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінің параметрлі қайталау операторы - FOR операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы: Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Компьютермен жұмыс

5. Сабақты бекіту

6. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

• Қайталау операторлары не үшін қолданылады?

• Цикл дегеніміз не?

Жаңа материалды түсіндіру

FOR операторы. Егер алгоритмде қайталану саны алдын ала белгілі болған жағдайда FOR операторы қолданылады. Бұл оператор параметрлі цикл операторы деп те аталады.

Жазылу үлгісі

FOR < цикл параметрі>:= n1 TO n2 DO

<цикл денесі>;

FOR<цикл параметрі>: = n2 DOWNTO n1 DO

<цикл денесі>;

Мұндағы FOR (үшін), TO (дейін), DO (орындау) - қызметші сөздер;

< цикл параметрі> - циклді басқару айнымалысы, Integer типті (немесе кез келген реттелген тип) n1 , n2 - цикл параметрінің бастапқы және соңғы мәндері (типі циклді басқару айнымалысымен сәйкес) кері қарай, DOWN төмен, TO дейін . Егер қадам -1 - ге тең болса, онда операторда TO, ал қадам -1-ге тең болса, онда DOWNTO сөзі қолданылады.

Мысалы: 1- ден 100- ге дейінгі сандардың қосындысын табу керек.

Program kosindi;

Var I, s: integer;

Begin s:=0;

FOR i:=1 TO 100 DO

S:=s+1;

Writeln ('s = ' , s);

End.

Компьютермен жұмыс

№1. 1- ден 100-ге дейінгі сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

Program san;

Var i: integer;

Begin

Wtiteln (' 1- den 100- ge dein butin san');

Writeln;

For i:=1 to 100 do

Write (i:4);

End.

№2. 30-дан 10-ға дейінгі барлық жұп сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

Program jup;

Var i: integer;

Begin

Writeln ('30-dan 10-ga deingi jup san');

For i:=30 downto 10 do

If I mod 2=0 then

Writeln (i);

End.

№3. 1- ден 100 -ге дейінгі тақ сандардың және жұп сандардың қосындыларын табудың программасын құру керек.

Program tak and jup

Var I, s, s1: integer;

S:=0; S1:= 0;

For i:=1 to 100 do

Begin

If I mod 2 = 0 then s:=s+I else s1:=s1+I;

Writeln (' s=', s, ' , ' , 's1= ', s1);

End;

End.

№4. 5- тен 1-ге дейінгі сандардың қосындысын есептеу керек.

Program kosindi;

Var I, s:integer;

Begin

S:=0;

For i:=5 downto 1 do

S:=S+I;

Writeln ('s = ', s);

End.

Сабақты бекіту сұрақтары

• Цикл дегеніміз не?

• Циклдің алгоритмнің неше түрі бар?

* FOR операторының жазылу үлгісін көрсет?

Үйге тапсырма: есеп шығару. Интернеттен тақырып іздеу

Сабақтың тақырыбы: Тест жұмысы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың Паскаль программалау тілінен алған білімдерін тексеру;

Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабілетін, логикалық-абстракциясын дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сынақ жұмысы

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Сынақ тапсырмаларын орындау

3. Сынақ жұмысын талдау

4. Үйге тапсырма

Паскаль - программалау тілі бойынша тест

І нұсқа

1. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А) Блез Паскаль Ә) Никлаус Вирт Б) Н.Верджино В) Чарльз Беббидж

2. Нақты Х айнымалысын сипаттаңыз:

А) var x: integer var x: real const x: real var x: real

3. b = 3/ a, мұндағы а бүтін сан болса, b - нің типі қандай болады?

А) real Ә) integer Б) string В) boolean

4. Паскаль тіліне Х санының бүтін бөлігін алу үшін қндай функция қолданылады?

А) INT (X) Ә) ABS (X) Б) ABC (X) В) TRUNC (X)

5. Var қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау Ә) белгілерді сипаттау Б) айнымалыларды сипаттау В) программа тақырыбы

6. Тұрақтыларды сипаттау операторын көрсет

А) Char Ә) const Б) var В) label

7. Құрама шарт қалай жазылады?

А) and, goto, not қызметші сөздері арқылы Ә) and, or, of қызметші сөздері арқылы

Б) and, or, not қызметші сөздері арқылы В) or, not, end қызметші сөздері арқылы

8. Операторларды шектеп тұратын Begin және end түйінді сөздерін қалай атауға болады?

А) операторлық жақша Ә) программаның басы мен соңы

Б) шартты жқшалар В) программаның негізгі бөлігі

9. Паскальдағы дәрежелеу белгісін көрсет

А) ** Ә) ^ Б) & В) дұрыс жауабы жоқ

10. 14 DIV 5 - функциясының мәні неге тең?

А) 2,8 Ә) 2 Б) 5 В) 11

11. Түбір астындағы Х-ті Паскальда қалай болады?

А) SQR (X) Ә) SQRT (X) Б) ABS (X) В) MOD (X)

12. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет

А) PRINT Ә) WRITE Б) OUTPUT В) READ

13. Қай өрнекте қате бар?

А) (X1/X2)*y Ә) b+(a-c/3) Б) (sqrt (p) * q)/r В) (a(b/(c*d/(ef)))))

14. Sqr операторының қызметі

А) Санның квадраты Ә) Санның квадрат түбірі Б) Х-тің 5 дәрежесі В) Санның абсолют шамасы

15. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторының көрсет

А) VAR Ә) WRITE Б) CONST В) READ

16. := қандай белгі?

А) теңдік Ә) айнымалыларды салыстыру Б) меншіктеу В) бөлу

17. Паскаль тілінде шартты оператордың қанша түрі бар?

А) 5 Ә) 3 Б) 4 В) 2

18. А= 14, В= 12,3 болған жағдайда А және В айнымалыларын сипаттаңыз:

А) VAR A, B: integer; Ә) VAR A=14, B=12.3; Б) BEGIN A=14 B=12.3 В) VAR A: integer B: real

19. Бүтін сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А) Integer Ә) real Б) array (1… n) of real В) array (1.. n) of integer

20. GO TO [белгі ] операторының қызметі.....

А) Шартсыз көшу операторы Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы В) Программаның басы - соңы;

21. CASE [өрнек] OF операторының қызметі ....

А) Шартсыз көшу операторы Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы В) Операторды енгізу операторы

22. IF [шарт] THEN [1-серия] ...

А) Шартсыз көшу операторы Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы В) Операторды енгізу операторы

23. tg (x) функциясының Паскаль тілінде жазылуы

А) TAN (X) Ә) TGx Б) Atan (x) В) Sin (x) / Cos (x) ;

24. Паскальда түбір алу амалын көрсетіңіз.

А) SQR Ә) SQRT Б) ASQRT В) EXP (x)

25. Қай белгі әрбір жолдан кейін міндетті түрде қойылады?

А) : Ә) ; Б) . В) ,

26. Паскальда квадраттау амалын көрсетіңіз.

А) ** Ә) ^ Б) sqr В) sqrt

27. a+bx - x2 / 10 өрнегінің Паскальда жазылуы дұрыс....

А) (a+b)^2-x^2/10 Ә) SQR (a+bx)-x*2/10

Б) SQRT (a+b*x) - SQR (x) /10 В) SQRT (a) + b * x - x^2/10

28. Паскальда '' ;'' expected мәлімдемесі қай кезде шығады?

А) '' ;'' артық жазылғанда Ә) '' ;'' қойылмай кеткенде

Б) '' ;'' алдында бос орын қойылмай кеткенде В) '' ;'' қоймау керек

29. Файлдың атын өзгертіп сақтау үшін.... командасын орындау керек.

А) FILE - SAVE Ә) FILE - SAVE as Б) EDIT - SAVE В) EDIT - SAVE as

30. Бар файлды ашу үшін .... командасын орындау керек.

А) FILE - SAVE Ә) FILE -OPEN Б) EDIT -NEW В) EDIT - OPEN

31. Шартты операторын қолданып келтірілген функцияны есептеу керек

Y = { cos² x 0

1- sin x²

А) if x>0 and x<2 then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 - sin (sqr(x));

Ә) if x>0 (and)x<2 then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 - sin (sqr(x));

Б) if x>0 and (x<2) then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 - sin (sqr(x));

В) if (x>0 and x<2) then y:= sqr (cos(x)) else y:=1 - sin (sqr(x));

32. FOR I = 1 TO N DO …..

А) Параметрсіз цикл Ә) Параметрлі цикл

Б) енгізу операторы В) Шығару операторы

Паскаль программалау тілі бойынша тест

ІІ нұсқа

1.Паскаль тілі қай жылдарда жасалды

А) 1965 - 1968 Ә) 1985-1987 Б) 1968 - 1971 В) 1963 - 1970

2. с = а+b , мұндағы a, b - ның типі integer болса, с - ның типі ... болады.

А) integer Ә) real Б) var В) const

3. Паскаль тілінде енгізу операторын көрсет.

А) PRINT Ә) WRITE Б ) OUTPUT В) READ

4. Паскаль тілінде Х санының бөлшек бөлігін алу үшін қандай функция қолданылады?

А) INT (X) Ә) ABS (X) Б) FRAC (X) В) TRUNC (X)

5. Сonst қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау Ә) белгілерді сипаттау

Б) айнымалыларды сипаттау В) программа тақырыбы

6. Айнымалыларды сипаттау операторын көрсет?

А) char Ә) const Б) var В) Label

7. b = a, мұндағы a бүтін сан болса, b -нің типі .... болады.

А) Real Ә) integer Б) string В) character

8. IF (шарт) THEN (1-серия) ELSE (2-серия) …..

А) Шартсыз көшу операторы Ә) Шартты көшу операторы

Б) Баспаға шығару операторы В) Программаның басы - соңы операторы

9. Программа денесі қандай қызметші сөзбен басталады?

А) PROGRAM Ә) END Б ) BEGIN В) DATA

10. Программа денесі қандай қызметші сөзбен аяқталады?

А) PROGRAM Ә) END Б ) BEGIN В) DATA

11. Паскаль тіліндегі шартсыз көшу операторы ...

А) CASE OF ….. Ә) GO TO [МЕТКА]

Б) IF [шарт] THEN [1-серия] В) FOR i=1 TO n NEXT

12. Паскаль тіліндегі шартты көшу операторы .....

А) CASE OF …. Ә) GO TO [МЕТКА]

Б) IF [шарт] THEN [1-серия] В) FOR i=1 TO n NEXT

13. Паскаль тіліндегі таңдау операторы....

А) CASE OF …. Ә) GO TO [метка] ;

Б) IF [] THEN [1-] В) FOR i=1 TO n NEXT

14. Х санының модулі ....

А) SQR (X) Ә) SQRT (X) Б) MOD (X) В) ABS (X);

15. Х санының квадраты

А) SQR (X) Ә) SQRT (X) Б) MOD (X) В) ABS (X);

16. Х санының квадрат түбірі ....

А) SQR (X) Ә) SQRT (X) Б) MOD (X) В) ABS (X);

17. Y = sin x + e^1+x-5/cos/x/2 функциясының Паскальда жазылуы дұрыс

А) y= sin(x)+EXP (1+x)-5/cos (x/2)

Ә) y: = sin x + e^{^} (1+x)-5/cos x/2

Б) y: = (sin(x)+EXP (1+x)-5)/cos(x/2)

В) y:= sin (x) +(EXP(1+x)-5)/cos(x/2)

18. өрнектердің дұрыс азылуын таңдаңыз?

А) abs (sin(x/(x+2/3)) Ә) abs (sin)(x/x+2/3)); Б) abs (sin(x/(x+2/3)))

В) abs (sin*(x/(x+2/3)))

19. Нақты сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А) integer Ә) real Б) array (1…n) of real В) array (1….n) of integer;

20. Қай өрнекте қате бар?

А) (x1/x2)*y Ә) sqrt (p)*q/r Б) b+(a-(c/3)) В) (a*(b/(c(d/(e*f))))

21. Жаңа файл ашу үшін қандай команданы орындау керек?

А) FILE - NEW Ә) FILE - OPEN Б) EDIT - NEW В) EDIT - OPEN

22. Жаңа файлды сақтау үшін қандай команданы орындау керек?

А) FILE - SAVE Ә) FILE - SAVE as Б) EDIT - SAVE В) EDIT - SAVE as

23. өрнегі берілген. Паскаль тілінде келесі түрде көрсетіледі.

А) a*(b/c)+(c/a)*b Ә) a^b/c + c/a^b Б) a*b/c+c/a*b В) a*b/(c-c)/a*b

24. Паскаль тілінде тұрақтыны қалай анықтаймыз?

А) const n=5 Ә) const n:=5 Б) const n=5 of integer В) const n:=5;

25. Паскаль тілінде «а» айнымалысын енгізу операторы

А) read (a) Ә) write (a) Б) Input (a) В) Print a

26. Write операторы

А) параметрсіз цикл Ә ) Параметрлі цикл Б) Енгізу операторы В) Шығару операторы

27. read және readln операторлардың айырмашылығы неде?

А) read - мәндер клавиатурадан енгізіледі

readln - тізімінде меншіктеу операторы жазылуы мүмкін;

Ә) read - мәндерді бір жолға енгізу readln - әр бір мән келесі жолға енгізу;

Б) read - қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі readln - массив мәндер енгізіледі

В) read - константа жазылады; readln - матрица мәндер жазылады

28. and, or, not қызметші сөздері не үшін қолданылады?

А) құрама шартта Ә) жай шартта

Б) таңдау операторында В) көмекші программада

29. Қай белгі әрбір жолдан кейін міндетті түрде қойылады?

А) : Ә) ; Б) . В) ,

30. Паскальда квадраттау амалын көрсетіңіз?

А) ** Ә) ^ Б) sqr В) sqrt

31. Паскаль тіліндегі шартты алдын ала тексеру операторы .....

А) WHILE Ә) FOR Б) REPEAT В) DOWN TO

32. FOR I = 1 TO N DO …..

А) Параметрсіз цикл Ә) Парамтерлі цикл Б) Енгізу операторы В) Шығару операторы

Тест жауаптары

І нұсқа

ІІ нұсқа

1

Ә

19

А

1

Б

19

Ә

2

Ә

20

А

2

А

20

В

3

А

21

В

3

В

21

А

4

А

22

Ә

4

Б

22

А

5

Б

23

В

5

А

23

Б

6

Ә

24

Ә

6

Б

24

А

7

Б

25

Ә

7

Ә

25

А

8

А

26

Б

8

Ә

26

В

9

В

27

Б

9

Б

27

Ә

10

Ә

28

Ә

10

Ә

28

А

11

Ә

29

Ә

11

Ә

29

Ә

12

Ә

30

Ә

12

Б

30

Б

13

В

31

Б

13

А

31

А

14

А

32

Ә

14

В

32

Ә

15

А

15

А

16

Б

16

Ә

17

В

17

В

18

В

18

В

Үйге тапсырма: 1-3 тарауды қайталау .

Сабақтың тақырыбы: Циклдік алгоритмдерді программалау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінің шартты алдын ала тексеретін қайталу - WHILE операторымен таныстырып, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы: Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тәрбиелікке, тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын тексеру

3. Жаңа сабақты түсіндіру

4. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

• Шартты оператордың қандай түрлері бар?

• If операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• Таңдау операторы не үшін пайдаланылады?

Жаңа материалды түсіндіру

Көп жағдайда аргументтердің әртүрлі мәні бойынша алгоритмнің белгілі бір бөліктерін бірнеше рет қайталауға тура келеді. Осындай процестерді ұйымдастыру үшін циклдық құрылымды алгоритмдер - қайталау операторлары қолданылады.

Цикл деп программадағы қайталанатын әрекетті айтады. Паскаль тілінде қайталау процесін жүзеге асыратын циклдік операторлардың үш түрі бар: арифметикалық цикл - FOR, шартын алдын ала тексеретін цикл - WHILE , шартты соңынан тексеретін цикл - REPEAT операторлары.

WHILE операторы. Алдын ала берілген шарт бойынша қайталуды жүзеге асыратын бұл оператор WHILE (оқылуы: уаил, аударылуы: әзірше) және DO (оқылуы: ду, орындау болып аударылады) түйінді сөздері қолданылып аударылады.

Цикл қайталанар алдында, логикалық өрнектің мәні тексеріледі. Егер True (ақиқат) болса, онда цикл денесі қайталанып орындалып отырады. Керісінше False (жалған) болса, циклдің орындалуы аяқталып, WHILE операторынан кейінгі жолдар орындалады.

Егер, ең басында өрнектің мәні False (жалған) болса, онда цикл бір ретте орындалмайды.

Мысалы: y = 3x+1, мұндағы х, -1 мен 2 аралығындағы сандарды қабылдайды, қадамы 0,5 тең.

Program eseptey;

Var x, y : real ;

Begin X:=-1;

While x<=2 Do

Begin Y:=3*x+1

Writeln (' x=',x , ' ' , 'y=' , y) ;

X: = x+0.5;

End;

End.

REPEAT қайталу операторы WHILE операторына ұқсас, айырмашылығы - қайталану шарты цикл соңында тексеріледі, сондықтан ол кем дегенде бір рет орындалатын болады. Екінші өзгешелігі - цикл тұлғасы шарт жалған болғанда қайталанып, ол ақиқат болған кезде циклді орындау доғарылады.

Бұл оператор Repeat (оқылуы: рипит, қайталау болып аударылады) және Until (оқылуы: антил, дейін, шейін болып аударылады) түйінді сөздерін пайдаланып орындалады.

Компьютермен жұмыс

№12 Р=1*2*3 … * N N ! факториалды табу программасын жаз.

Program fakt;

Var I , n , p: integer;

Begin

WriteLn ( ' n= ');

ReadLn (n) ;

I: = 1;

P:= 1;

Repeat

P:= p*1;

I:= i+1;

Until i>n;

Writeln (p:4);

End.

№13. у =3x+1 x €[1 ; 2 ], h =0,5 өрнегін WHILE, REPEAT операторларын пайдаланып программа құр.

Program y-tabu;

Var x , y : real ;

Begin

X:=-1;

Repeat

Y: = 3*x+1;

WriteLn (' y = ' , y);

X:=X+0,5;

Until x>2;

End.

№14. x €[1 ; 3 ] аралығында 0,2 қадаммен өзгергендегі y= функциясының мәнін тап.

Program esep;

Var x, y: real;

Begin

X:=1;

repeat

y:= sqrt (x+1)-1/x ;

Writeln ( x:3, y:5);

x:=x+0.2;

until x>3

readln;

end.

Компьютермен жұмыс

№9. 1-ден n - ге дейінгі сандардың квадраттарының қосындысын табатын программа құру керек.

Program kvadrat;

Var s, i , n: integer;

Begin

WriteLn (' n = ') ;

Readln (n);

I:=1;

S:=0;

While i<=n do

Begin S:=S + sqr (i);

I:= i+1;

WriteLn (' S=' , S);

End;

End.

№10. Y= e^x sinx+cosx функциясының мәндерінің [a, b] аралығында h қадамы бойынша өзгеру кестесін құратын программа құрыңдар.

Program y- tap;

Var x, y, a, b, h: real;

Begin

WriteLn (' a , b , h -? ');

ReadLn (a, b , h);

X:= a;

While x<= b do

Begin

Y:=exp (x) * sin (x) + cos(x);

WriteLn ('x=', x:5:2, ', ' , y= ', y:5:2);

X:=x+h;

End;

End.

№11. Х € [1; 3] аралығындағы 0,2 қадаммен өзгергендегі y= функциясының мәнін тап.

Program esep;

Var x, y: real;

Begin

X:=1;

While x<=3 do

Begin y:= sqrt (x+1)-1/x;

Writeln (' x=' , x, 'y=', y);

x:=x+0.2;

end;

readln;

end.

Үйге тапсырма: «Әзір» циклі

Сабақтың тақырыбы: Тура және кері есепшоты бар циклдер

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінде циклдермен жұмысістеу қабілетін арттыру, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы: Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

• Қайталау операторлары не үшін қолданылады?

• Цикл дегеніміз не?

• Қайталау операторларының қанша түрі бар?

• WHILE қандай оператор?

• WHILE операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• REPEAT қандай оператор?

• REPEAT операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• FOR қандай оператор?

• FOR операторының жалпы жазылу түрі қандай?

Компьютермен жұмыс

№1. 1- ден 100-ге дейінгі сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

Program san;

Var i: integer;

Begin

Wtiteln (' 1- den 100- ge dein butin san');

Writeln;

For i:=1 to 100 do

Write (i:4);

End.

№2. 30-дан 10-ға дейінгі барлық жұп сандарды экранға шығаратын программа құрыңдар.

Program jup;

Var i: integer;

Begin

Writeln ('30-dan 10-ga deingi jup san');

For i:=30 downto 10 do

If I mod 2=0 then

Writeln (i);

End.

№3. 1- ден 100 -ге дейінгі тақ сандардың және жұп сандардың қосындыларын табудың программасын құру керек.

Program tak and jup

Var I, s, s1: integer;

S:=0; S1:= 0;

For i:=1 to 100 do

Begin

If I mod 2 = 0 then s:=s+I else s1:=s1+I;

Writeln (' s=', s, ' , ' , 's1= ', s1);

End;

End.

№4. 5- тен 1-ге дейінгі сандардың қосындысын есептеу керек.

Program kosindi;

Var I, s:integer;

Begin

S:=0;

For i:=5 downto 1 do

S:=S+I;

Writeln ('s = ', s);

End.

№12 Р=1*2*3 … * N N ! факториалды табу программасын жаз.

Program fakt;

Var I , n , p: integer;

Begin

WriteLn ( ' n= ');

ReadLn (n) ;

I: = 1;

P:= 1;

Repeat

P:= p*1;

I:= i+1;

Until i>n;

Writeln (p:4);

End.

№13. у =3x+1 x €[1 ; 2 ], h =0,5 өрнегін WHILE, REPEAT операторларын пайдаланып программа құр.

Program y-tabu;

Var x , y : real ;

Begin

X:=-1;

Repeat

Y: = 3*x+1;

WriteLn (' y = ' , y);

X:=X+0,5;

Until x>2;

End.

№14. x €[1 ; 3 ] аралығында 0,2 қадаммен өзгергендегі y= функциясының мәнін тап.

Program esep;

Var x, y: real;

Begin

X:=1;

repeat

y:= sqrt (x+1)-1/x ;

Writeln ( x:3, y:5);

x:=x+0.2;

until x>3

readln;

end.

Сабақты бекіту сұрақтары

• Цикл дегеніміз не?

• Циклдің алгоритмнің неше түрі бар?

• Программаның нәтижесін қалай көреміз?

• WHILE операторының жазылу үлгісін көрсет?

• WHILE операторының орындалу тәртібі қалай?

• REPEAT операторының жазылу үлгісін көрсет?

• REPEAT және WHILE операторының айырмашылығы неде?

* FOR операторының жазылу үлгісін көрсет?

Үйге тапсырма: 6.1. тапсырма

Сабақтың тақырыбы: Циклдің алғы шарты, циклдің ілесу шарты

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларды Паскаль тілінде циклдермен жұмысістеу қабілетін арттыру, программа құруға дағдыландыру;

Дамытушылығы: Оқушылардың Паскаль программалау тілінде есеп шығару мүмкіндіктерін, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту;

Тәрбиелік: Оқушыларды тиянақтылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру

2. Өткен материалды қайталау

3. Компьютермен жұмыс

4. Сабақты бекіту

5. Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

• Қайталау операторлары не үшін қолданылады?

• Цикл дегеніміз не?

• Қайталау операторларының қанша түрі бар?

• WHILE қандай оператор?

• WHILE операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• REPEAT қандай оператор?

• REPEAT операторының жалпы жазылу түрі қандай?

• FOR қандай оператор?

• FOR операторының жалпы жазылу түрі қандай?

Компьютермен жұмыс

№7. Екі санның кішісін табатын программа құру керек.

Program min;

Var a, b, min : integer;

Begin

Readln (a, b);

If a

Writeln ( ' min = ' , min) ;

End.

№8. Үш санның кішісін табатын программа құру керек.

Program min;

Var a, b, c, x, min : integer;

Begin

Readln (a, b, c);

If a

If x

Writeln ( ' min = ' , min) ;

End.

№11. Үш кесіндінің ұзындықтары берілген. Егер бұл үш кесіндіден үшбұрыш құру мүмкін болса, онда оның периметрін және ауданын табыңдар.

Program e5;

Var a, b, c : integer;

P1, p, s: real;

Begin

Readln (a, b, c);

If a+b>c then p1: = a+b+c ;

P:= (a+b+c)/2;

S:=sqrt (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));

Writeln ( ' p1= ' , p1:5:2) ;

Writeln (' s=',s:5:2);

End.

№16. Адам жасына қарап, оларды әлі мектепке бармаған, мектеп оқушысы, жұмысшы, зейнеткер деген төрт топтың біріне жатқызатын программа құрыңдар. Адам жасы пернетақтадан енгізіледі.

Program e6;

Var x : integer;

Begin

Writeln (' adam jasin engiz' );

Readln (x);

If x<=6 then writeln (' ali mektepke barmagan' ) else

If (x>6) and (x<=17) writeln (' mektep okushisi ') else

If (x>17) and (x<58) writeln (' jumisshi') else writeln (' zeinetker');

End.

№17. Екі сан берілген. Егер бірінші санның абсолют шамасы екінші санның абсолют шамасынан артық болса, онда біріншісін бес есе азайту керек, әйтпесе екі санды да өзгеріссіз экранға шығару керек.

Program e7;

Var x, y : real;

Begin

Writeln ('x , y-?);

Readln (x, y);

If abs (x)< abs(y) then x:=x/5;

Writeln (x:5:2, y:5:2);

Readln;

End.

Сабақты бекіту сұрақтары

• Цикл дегеніміз не?

• Циклдің алгоритмнің неше түрі бар?

• Программаның нәтижесін қалай көреміз?

Үйге тапсырма: 6.1 тапсырма

Сабақтың тақырыбы: Компьютерде модельдерді зерттеу .

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды «модель» ұғымымен таныстыру, модельдеудің қажеттілігін, оның пайдасын түсіндіру, модель түрлерімен, модельдеу кезеңдерімен таныстыру. Статистикалық және динамикалық, ақпараттық, компьютерлік және компьютерлік емес модельдер жөнінде түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушыларға модельдер және модельдеу туралы түсінік бере отырып ой - өрістерін, білім - білік дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру

2.Өткен материалды қайталау

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

* Ауқымды желі дегеніміз не?

* Брандмауэрлер дегеніміз не?

* Интернетке қандай анықтама беруге болады.

* ТСР/ІР хаттамасы қандай қызмет атқарады.

* Провайдер дегенімз не?

* Серверлер деп қандай компьютерді айтады?

* Электрондық плшта дегеніміз не?

* Электронды поштаның кәдімгі поштадан қандай айырмашылығы бар?

* Телеконференциялар дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады?

* Броузерлер дегеніміз не? Олардың атқаратын қызметі?

* E - mail адресі қандай элементтерден тұрады?

* Қандай пошталық программалар бар?

Жаңа сабақты түсіндіру

Модель дегеніміз - нақты объектіні, процесті немесе құбылысты ықщам әрі шағын түрде бейнелеп көрсету.

Модельдеу - объектілерді, процестерді немесе құбылыстарды зерттеу мақсатында олардың (макетін) құру.

Әрбір адамның күнделікті іс - әрекетінде белгілі бір мәселені шешу немесе кез келген жұмыс орындалмас бұрын оның санасында алдын ала оның орындалу моделі жасалады. Мысалы, жолдан өту немесе дүкенге бару, сабақ оқу т.б. әрекеттерді орындау алдында өз ойымызша жолдан қалай өту, қандай жолмен бару, қай сабақтан бастап дайындалу сияқты іс - әрекеттер тізбегінің моделі жасалады.

Модель - көрнекті түрде жазбаша жоспар, сызба ретінде жасалуы мүмкін. Мұндай модель барлық уақыттта біздің ойымызда бейнеленетін прототип болғанға дейін жасалады.

Бір объект (процесс, құбылыс) үшін әр түрлі жасалуы мүмкін. Модельдің жасалуы зерттеу мақсатына және прототип жөнінде жинақталған мәліметтердің көлеміне тәуелді болады.

Мысалы, жуық арада басқа қалаға қыдырып баратын болдық делік. Ол қала туралы өзіміз білетін мәліметтерді жинақтап, ойымызды қорытып, қиялымызда сол қаланың моделін жасай бастаймыз.Мұндағы мақсатымыз - басқа қаламен танысу. Қаланы аралап келгеннен соң, толық мәлімет алғандықтан, ойымыздағы модель өзгеруі мүмкін. Ал сол қаланың сәулетші жасаған моделі мүлде өзгеше болады. Өйткені, оның мақсаты - үйлер мен ғимараттардың үйлесімді орналасуы, құрылысы және оларды көркейтіпқайта жаңарту болып табылады.

Модель түрлері

Модельдерді қасиеттеріне қарай мынандай топтарға жіктейді:

1. Қолданылу аймағы

2. Модельде уақыт факторын ескеру

3. Білім саласына қарай топтау

4. Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау

Қолданылу аймағына қарай модельдеу келесі түрде жіктеледі.

1. Оқу

2: Тәжірибелік

3. Ғылыми - техникалық

4. Ойын

5. Имитациялық

Оқу моделі - көрнекті оқу құралы, әр түрлі машықтандыруды, үйретуші программалар түрінде болуы мүмкін.

Тәжірибелік модель - жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда оюъектілер үшін олардың үлкейтілген көшірмесі болып табылады. Бұл модельдер - объектіні зерттеу, қасиеттерін болжау, зерттеу мақсатында қолданылады.

Ғылыми - техникалық модельдер - процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында құрылады.

Ойын моделдеріне - әскери, экономикалық, спорттық ойындар жатады.

Имитациялық модель - шын мәніндегі нақты объектін өте жоғары дәлдікпен бейнелей алады.

Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистикалық деп екі топқа жіктеуге болады.

Статистикалық модель деп объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі үзіндісін айтуға болады. Мысалы тіс емханасында дәл сол уақыт мезетіндегі оқушылардың тістерінің жағдайы туралы мәлімет береді:бастауыш сыныптағылардың сүт тісі, орта және жоғарғы буындағы оқушылардың емделген, емделуге тиісті тістерінің саны т.б.

Динамикалық модель - уақыт барысындағы объектінің қасиеттерін өзгерісін көрсету мүмкіндігін береді. Мысалы, жеке оқушының емханадағы түбіртек кітапшасын динамикалық модель деп айтуға болады. Өйткені осы кітапша бойынша жыл сайын олардың денсаулығындағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мүмкіндігі бар.

Үй салу кезінде оның іргетасының қабырғалары мен тіреулерінің үнемі түсіп тұратын күшке шыдамдылығын тексеру керек. Бұл - үйдің статистикалық моделі. Сондай - ақ дауылға, жер сілкінісіне т.б. уақыт факторларына байланысты болатын өзгерістерді де ескеру қажет. Бұл мәселелерді динамикалық модельге сүйене отырып анықтауға болады.

Модельдерді көрсетілу әдісіне қарай топтау

Модель

Материалдық Ақпараттық

3. Таңбалық Вербальдық

Компьютерлік Компьютерлік емес

Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық деп айтуға да болады. Олар түпнұсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарына балалар ойыншықтарын алуға болады.

Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз. Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмеіндік береді.

Ақпараттық модель дегеніміз - объектіні, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады.

Таңбалық және вербальдық ақпараттық модельдер

Вербальдық модель дегеніміз - ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель.

Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модельді айтады.

Көрсету түріне қарай ақпараттық моделді мынадай топтарға жіктеуге болады:

Геометриялық модель - графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар.

Ауызша модель - иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар.

Математикалық модель-объект немесе процестің әр түрлі параметрлерінің байланысын көрсететін математикалық формулалар.

Құрылымдық модельдер - схема, графиктер мен кестелер т.б.

Логикалық модель - ой қорытындысы мен шарттарды талдау негізге алынған іс - әрекеттерді таңдаудың әр түрлі нұсқалары көрсетілген модельдер.

Арнайы модельдер - ноталар, химиялық формулалар.

IV. Сабақты бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Сабақты бекіту сұрақтары

* Модель дегеніміз не?

* Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы бар?

* Модельдеу деген не?

* Модельді қандай топтарға жіктеуге болады?

* Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай?

* Материалдық модель дегеніміз не?

* Ақпараттық модель дегеніміз не?

* Вербальдық модель дегенімізне?

* Таңбалық модель дегеніміз не?

* Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі?

* Компьютерлік модельдеу не үшін қажет?

4. Үйге тапсырма

7.1 тапсырма

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Модель жасаудың негізгі кезеңдері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларды «модель» ұғымымен таныстыру, модельдеудің қажеттілігін, оның пайдасын түсіндіру, модель түрлерімен, модельдеу кезеңдерімен таныстыру. Статистикалық және динамикалық, ақпараттық, компьютерлік және компьютерлік емес модельдер жөнінде түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушыларға модельдер және модельдеу туралы түсінік бере отырып ой - өрістерін, білім - білік дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру

2.Өткен материалды қайталау

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Сабақты бекіту

5.Үйге тапсырма

Өткен материалды қайталау сұрақтары

* Модель дегеніміз не?

* Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы бар?

* Модельдеу деген не?

* Модельді қандай топтарға жіктеуге болады?

* Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай?

* Материалдық модель дегеніміз не?

* Ақпараттық модель дегеніміз не?

* Вербальдық модель дегенімізне?

Жаңа сабақты түсіндіру

Модель түрлері

Модельдерді қасиеттеріне қарай мынандай топтарға жіктейді:

1. Қолданылу аймағы

2. Модельде уақыт факторын ескеру

3. Білім саласына қарай топтау

4. Модельді көрсету тәсіліне қарай топтау

Қолданылу аймағына қарай модельдеу келесі түрде жіктеледі.

1. Оқу

2: Тәжірибелік

3. Ғылыми - техникалық

4. Ойын

5. Имитациялық

Оқу моделі - көрнекті оқу құралы, әр түрлі машықтандыруды, үйретуші программалар түрінде болуы мүмкін.

Тәжірибелік модель - жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда оюъектілер үшін олардың үлкейтілген көшірмесі болып табылады. Бұл модельдер - объектіні зерттеу, қасиеттерін болжау, зерттеу мақсатында қолданылады.

Ғылыми - техникалық модельдер - процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында құрылады.

Ойын моделдеріне - әскери, экономикалық, спорттық ойындар жатады.

Имитациялық модель - шын мәніндегі нақты объектін өте жоғары дәлдікпен бейнелей алады.

Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистикалық деп екі топқа жіктеуге болады.

Статистикалық модель деп объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі үзіндісін айтуға болады. Мысалы тіс емханасында дәл сол уақыт мезетіндегі оқушылардың тістерінің жағдайы туралы мәлімет береді:бастауыш сыныптағылардың сүт тісі, орта және жоғарғы буындағы оқушылардың емделген, емделуге тиісті тістерінің саны т.б.

Динамикалық модель - уақыт барысындағы объектінің қасиеттерін өзгерісін көрсету мүмкіндігін береді. Мысалы, жеке оқушының емханадағы түбіртек кітапшасын динамикалық модель деп айтуға болады. Өйткені осы кітапша бойынша жыл сайын олардың денсаулығындағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мүмкіндігі бар.

Үй салу кезінде оның іргетасының қабырғалары мен тіреулерінің үнемі түсіп тұратын күшке шыдамдылығын тексеру керек. Бұл - үйдің статистикалық моделі. Сондай - ақ дауылға, жер сілкінісіне т.б. уақыт факторларына байланысты болатын өзгерістерді де ескеру қажет. Бұл мәселелерді динамикалық модельге сүйене отырып анықтауға болады.

Модельдерді көрсетілу әдісіне қарай топтау

Модель

Материалдық Ақпараттық

3. Таңбалық Вербальдық

Компьютерлік Компьютерлік емес

Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық деп айтуға да болады. Олар түпнұсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарына балалар ойыншықтарын алуға болады.

Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз. Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмеіндік береді.

Ақпараттық модель дегеніміз - объектіні, процестің, құбылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады.

Таңбалық және вербальдық ақпараттық модельдер

Вербальдық модель дегеніміз - ойша немесе әңгіме түрінде жасалған ақпараттық модель.

Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модельді айтады.

Көрсету түріне қарай ақпараттық моделді мынадай топтарға жіктеуге болады:

Геометриялық модель - графикалық пішіндер мен көлемді конструкциялар.

Ауызша модель - иллюстрацияны пайдаланып, ауызша және жазбаша сипаттаулар.

Математикалық модель-объект немесе процестің әр түрлі параметрлерінің байланысын көрсететін математикалық формулалар.

Құрылымдық модельдер - схема, графиктер мен кестелер т.б.

Логикалық модель - ой қорытындысы мен шарттарды талдау негізге алынған іс - әрекеттерді таңдаудың әр түрлі нұсқалары көрсетілген модельдер. Арнайы модельдер - ноталар, химиялық формулалар.

Компьютерлік және компьютерлік емес модельдер

Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес болып бөлінеді.

Компьютерлік модель деп программалық орта іске асатын модельдерді айтады.

Кез келген жұмысты қолға алмас бұрын, берілгені мен соңғы нәтиже және орындалатын іс - әрекет кезеңдерін айқындап алу қажет. Модельдеу кезінде бастапқы зерттелетін объект - прототип болады. Ол шын мәнінде бар немесе жобаланатынын объект(процесс) болуы мүмкін.

Модельдеудің соңғы кезеңі шешім қабылдау болып табылады. Күнделікті тұрмыста адам әр түрлі шешім қабылдайды. Демек, модельдеу арқылы зерттелген модельдің жаңа объектісін құруға, бар объектіні жақсартуға немесе қосымша ақпарат алуға болады.

Модельдеудің енгізгі кезеңдері есептің қойылу шарты мен мақсатына қарай анықталады. Модельдеудің жалпы кезеңдерін келесі төменнен көруге болады. Бірақ, модельдеу шығармашылық процесс болғандықтан, бұл кезеңдердің кейбір блоктары болмауы немесе жақсартылуы, ал бірқатары толықтырылуы мүмкін.

1 - кезең.Есептің қойылуы 2 - кезең. Модельді құру

Есептің берілгені Ақпараттық модель

Модельдеу мақсаты Таңбалық модель

Объектіні талдау Компьютерлік модель

3-кезең.Компьютерлік эксперимент 4 - кезең. Модельдеу нәтижесін талдау

Модельдеу жоспары Нәтиже мақсатқа Нәтиже мақсатқа

Модельдеу технологиясы сай келеді сай келмейді

Жалпы алғанда еспеп дегеніміз - шешілуге тиісті мәселе болып табылады. Есептің қойылымнда берілген бастапқы мәліметтермен қатар мақстаны анықтау және объектіні немесе процесті талдау анық көрсетілуі қажет.

Шығарылуы: 1 - кезең. Жазықтықтағы үш нүкте арқылы үшбұрыш сызу сол нүктелердің орналасуына байланысты болады. Сондықтан үш нүкте қалай орнлаласқан кезде үшбұрыш сызуға болатындығын анықтау керек. Мысалы:келесі суретте көрсетілгендей а), ә) жағдайларында берілген үш нүкте арқылы үшбұрыш сызуға болмайды, үш нүкте бір түзудің бойында жатады;ә)жағдайында үш нүктенің координаталары бірдей; б)үшбұрыш құрылады. Сонымен модельдеудің мақсаты үшбұырш төблерінің координаталары қандай болған кезде үшбұрыш құрылатынын анықтау. Объектіні талдау мақсаты үшбұрыш құрылған жағдайда сол үшбұрыштың қандай болатындығын анықтау болып табылады.

2 - кезең. Модель ұру. 1. Ақпараттық модель құру мақсатында қандай ақпаратпен жұмыс атқару керектігін анықтау қажет. Біздің жағдайымызда жазықтықта орналасқан үш нүктенің координаталары берілуі тиіс. Координаталара міндетті түрде сандық мән арқылы беріледі, яғни олардың типі бүтін немесе нақты болуы мүмкін. 2. Үш нүктенің координаталарын сәйкес (х1,у1), (х2,у2), (х3, у3) деп белгілейік. Сонымен, ақпарат сөз түрінен таңбалық белгілеуге көшірілді. Енді оны таңба түрінде де жазуға да болады. Алынатын нәтижені де таңба түрінде, мысалы үшбұрыш құрылады дегенді «1», ал құрылмайды дегенді «0» арқылы белгілеуге немесе сөз арқылы жазуға да болады.

3 - кезең. Компьютерлік модель құру және алгоритм анықтау үшін үшбұрыштың құрылу шартын жазу және құрылған жағдайда оның түрін анықтау керек. 1. Жазықтықта үш нүкте бір түзудің бойында жататын жағдайды қарастырайық. Оны аналитикалық жол арқылы, яғни ұқсас үшбұрыштардың қабырғаларының пропорционалдық қасиеті арқылы анықтауға болады.

М1М2А және М1М3В үшбұрыштарының ұқсастық шартынан төмендегі қатынасты жазуға болады:

|M2|/|M1|=|B3|/|B1| немесе y2-y1/x2-x1=y3-y1/x3-x1.

Демек, үш нүктенің бір түзудің бойында жату шарты:егер екі төбесі бір нүкт бойында орналасса, онда 0/0=у3-у1/х3-х1 (1, а - сурет), ал үш төбенің бір нүктесінде орнласса, онда 0/0=0/0 (1, ә - сурет) зерттеу қажет етілмейді.

(у2-у1)(х3-х1) =(у3-у1)(х2-х1).

Бұл шартты программа арқылы тексеру өте оңай. Яғни алгоритмдік тілде:

онда нәтиже: =«үшбұрыш құрылмайды»;

әйтпесе нәтиже: «үшбұрыш құрылады» бітті.

4 - кезең. Жоғарыда қарастырылған модельге және оған сәйкес алгоритмге Паскаль тілінде программа құрып төбелерінің координаталарын әр түрлі мәндер беріп, тәжірибе жүргізейік:

program ysb;

label 5;

const n=3;

var x:array [1..n] of real;

y:array [1..n] of real;

a,b,c,r:real; i:integer;

begin

writeln ('координатасын енгізу');

for i=1 to n do

read (x[i], y [i]);c:=sqr(x[2]-x [1])+sqr(y[2]-y [1]);

a:= sqr (x[3] -x [2])+ sqr (y[3] -y[2]);

b:= sqr (x[3] -x [1])+ sqr (y[3] -y[1]);

writeln ('a=', a:8:3, ":4, 'b=',b:8:3,':4,c' ,c:8:3);

if(x[3] -x[1])* (y[2] -y[1])<> (x[2] -x[1])* (y[3] -y[1]) then

writeln ('үшбұрыш құрылады')else

writeln ('үшбұрыш құрылмайд');goto 5;

if a=b+c then writeln ('үшбұрыш тікбұрышты')else

if aүшбұрыш сүйірбұрышты')else

writeln ('үшбұрыш доғал бұрышты');

5: end.

5 - кезең. Программа орындалғандағы нәтиже есептің дұрыс жауабын көрсетеді.

Сабақты бекіту сұрақтары

* Модель дегеніміз не?

* Модельдің өмірдегі нақты объектіден немесе процестен қандай айырмашылығы бар?

* Модельдеу деген не?

* Модельді қандай топтарға жіктеуге болады?

* Статистикалық модель мен динамикалық модельдің айырмашылықтары қандай?

* Вербальдық модель дегенімізне?

* Таңбалық модель дегеніміз не?

* Көрсету әдісіне қарай модель қандай топтарға жіктеледі?

* Компьютерлік модельдеу не үшін қажет?

Үйге тапсырма: 7.2 тапсырма

Сабақтың тақырыбы: Электрондық кестелер кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: ЕХСЕІ кестелік процессоры, негізгі түсінікте мен амалдар, Excel мүмкіндіктері, жұмыс кестесінің элементтері, Жұмыс кестесінің бетібойы бойынша орын ауыстыру, кестенің жұмыс беттерінің ауыстырылуы, кесте бетінің таңбасының атын өзгерту, бағанның енін және жолдын биіктігін өзгерту, бағанның енін және жолдың биіктігін өзгерту туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі Практикум элементерінің көмегімен демонстрациялау.

Баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: Компьютер ,оқулық,

практикум, интерактивті тақта

Сабақтың өту барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Электрондық кестелер. Кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары. Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу.

1) Кесте құруға және оларға ат қойып, дискіге сақтауға;

2) Сақталған кестелерді ашуға және оларға түзету жасауға;

3) Кестеге жол,баған,немесе ұяшықтар қосуға;

4) Кестеден жол, баған немесе ұяшықтардан алып тастауға;

5) Жол, баған немесе ұяшықтарды ішіндегісін көшіруге немесе орнын ауыстыруға;

6) Ұяшықтардан ішіндегісін өсуі немесе кемуі бойынша сұрыптауға;

7) Формулалар бойынша есептеулер жүргізуге;

8) Диаграмма тұрғызуға;

9) Графикалық обьектілер кірістіруге;

10) Баспаға шығаруға мүмкіндік береді;

Excel - ді іске қосу:

Немесе Пуск іске қосу батырмасы арқылы Программалар менюінен Excel-ді таңдау қажет.

Жұмыс кестесінің элементтері

ЕхеІ-дің обьектілерімен өңделген ХІs кеңейтілуі түрінде берілген файл оның құжаты болып табылады. ЕхеІ де құрылған файл жұмыс кітабы болып табылады. Әр файыл 1ден 255 дейін жұмыс парағы деп аталатын электрондық кестеден тұрады. Әр парақ 65 536 қатардан ж\е 256 бағаннан тұрады. Қатарлар бүтін сандармен нөмірленеді,ал бағандар латын алфавитінің А,В,...,АА,ВВ әріптерімен белгіленеді. Баған мен жолдың қиылысында ұяшық-деп аталатын кестенің негізгі элементі орналасады. Курсор тұрған екпінді ұяшыққа сандар мен мәтін енгізуге болады. Ұяшықтың адресі н\е кординатасы бағанның аты мен қатардың нөмірі арқылы анықталады. Мысалы АІ,С20.

Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстыру. Жұмыс парағымен бойынша жылжу

• Керек парақты екпінді ету үшін сол парақтың белгішесін басу керек;

• Жұмыс парағымен жоғары төмен, солға оңға жылжу үшін жүгіртпе нұсқаушыны пайдалану керек.

• Жұмыс парағымен жоғары төмен, срлға оңға жылжу үшін(«PageUp» «PageDown»т.б.)ауысу пернелерін пайдалану.

• Нақты орынға өту үшін Правка менюінен Перейти командасын таңдаймыз

• Перехот сұхбат терезесіне Выделить пернесін нақты бір элементтерді (жазбалар формулалар т.б.) іздеу үшін қолданады.

Пернелер

Орын ауысу

Page Down

Бір экранға төмен

Page Up

Бір экранға жоғары

Home

Аңымдағы қатардың басына

Ctrl+ Home

А 1 ұяшығына

Ctrl+End

Соңғы толтырылған ұяшыққа

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың

жоғарғы жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың төменгі жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың сол жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған өяшықтың оң жағына

Ctrl+ Page Up

Жұмыс парағының келесі парағына

Ctrl+ Page Down

Жұмыс парағының алдыңғы парағына

ІV. Сабақты бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1)Microsoft Excel программасы деректермен қандай операциялар орындауға мүмкіндік береді

2) Microsoft Excel программасын іске қосу жолдарын ата.

3) Microsoft Excel терезесін қандай элементтерден тұрады

4) Microsoft Excel программасында неше жол, неше баған бар

V. Үйге тапсырма беру. Электрондық кестелер. Кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары. Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу. (Мазмұндау).

VІ. Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу. Толтыру маркері.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: ЕХСЕL кестелік процессоры, негізгі түсінікте мен амалдар, Excel мүмкіндіктері, жұмыс кестесінің элементтері, Жұмыс кестесінің бетібойы бойынша орын ауыстыру, кестенің жұмыс беттерінің ауыстырылуы, кесте бетінің таңбасының атын өзгерту, бағанның енін және жолдын биіктігін өзгерту, бағанның енін және жолдың биіктігін өзгерту туралы білімдерін қалыптастыру.

Тәрбиелік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру

Сабақтың түрі: Практикум элементерінің көмегімен демонстрациялау. Баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: Компьютер, оқулық, практикум, интерактивті тақта

Сабақтың өту барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үйге берілген тапсырманы тексеру.

ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу. Толтыру маркері.

Жұмыс кестесінің элементтері

Ехcеl-дің обьектілерімен өңделген ХІs кеңейтілуі түрінде берілген файл оның құжаты болып табылады. Ехcеl де құрылған файл жұмыс кітабы болып табылады. Әр файыл 1ден 255 дейін жұмыс парағы деп аталатын электрондық кестеден тұрады. Әр парақ 65 536 қатардан ж\е 256 бағаннан тұрады. Қатарлар бүтін сандармен нөмірленеді,ал бағандар латын алфавитінің А,В,...,АА,ВВ әріптерімен белгіленеді. Баған мен жолдың қиылысында ұяшық-деп аталатын кестенің негізгі элементі орналасады. Курсор тұрған екпінді ұяшыққа сандар мен мәтін енгізуге болады. Ұяшықтың адресі н\е кординатасы бағанның аты мен қатардың нөмірі арқылы анықталады. Мысалы АІ,С20.

Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстыру. Жұмыс парағымен бойынша жылжу

• Керек парақты екпінді ету үшін сол парақтың белгішесін басу керек;

• Жұмыс парағымен жоғары төмен, солға оңға жылжу үшін жүгіртпе нұсқаушыны пайдалану керек.

• Жұмыс парағымен жоғары төмен, срлға оңға жылжу үшін(«PageUp» «PageDown»т.б.)ауысу пернелерін пайдалану.

• Нақты орынға өту үшін Правка менюінен Перейти командасын таңдаймыз

• Перехот сұхбат терезесіне Выделить пернесін нақты бір элементтерді (жазбалар формулалар т.б.) іздеу үшін қолданады.

Пернелер

Орын ауысу

Page Down

Бір экранға төмен

Page Up

Бір экранға жоғары

Home

Аңымдағы қатардың басына

Ctrl+ Home

А 1 ұяшығына

Ctrl+End

Соңғы толтырылған ұяшыққа

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың

жоғарғы жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың төменгі жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған ұяшықтың сол жағына

Ctrl+

Бірінші толтырылған өяшықтың оң жағына

Ctrl+ Page Up

Жұмыс парағының келесі парағына

Ctrl+ Page Down

Жұмыс парағының алдыңғы парағына

Жұмыс кестесінің беті бойынша орын ауыстыру.

Кестенің қажетті бетіне ауысудың екі жолы бар:

1) Терезенің төменгі жағындағы кестенің таңбасына шерту арқылы.

2) «F5» пернесін басып, Переход терезесіндегі Ссылка ұяшықтың координаталарын енгізіп, Ок бастырмасын шерту керек.

Кестеге жұмыс беттерін қосу үшін Вставка Лист командасын орындау қажет.

Кесте бетінің таңбасының атын өзгерту

Үнсіз келісім бойынша жұмыс беттерінің таңбаларына «Лист1», «Лист2» т.б. меншіктелген. Сол парақтағы ат қою дұрыс. Ол үшін мына әрекеттерді орындаймыз.

1) Қандайда бір парақтың таңбасында мауыстың оң жағын шертіңдер

2) Переименавать командасын таңдағанда сонда ол қара түспен ерекшеленеді. Жаңа ат енгізу қажет.

Бағанның енін және жолдың биіктігін өзгерту.

Кестенің ұяшығына мәтін енгізгенде көбінесе мәтін ұяшық шекарасына сыймай қалады. Бағаның енін мауыстың көмегімен өзгертуге болады. Н\е Формат-Строка(Столбец)-Ширина командасын таңдау керек Жұмыс кестесінің беті бойы бойынша орын ауыстыру. Кестенің жұмыс беттерінің ауыстырылуы. Кесте бетінің таңбасының атын өзгерту. Бағаның енін ж\е жолдың биіктігін өзгерту.

Электрондық кестелер

1980 жылы кестелік процессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік туғызды.

Деректердің типтері.

ЭК-дегі мынадай типті деректерді енгізуге болады: мәтіндік, сандық, формулалық (туынды ақпаратты есептеу үшін), датасын және уақытын көрсететін болуы мүмкін.

Мәтіндік жазбалар әріптердің, сандардың және арнайы символдардың, қандай да болса тізбегі. Егер бірінші символ тырнақша, апостроф, бос орын немесе цифрлар кезектесіп келсе, онда мәтін ретінде қабылданады.

Сандық деректер- бұл цифрдан , «+», немесе «-» белгілерінен немесе ондық үтірден басталуы мүмкін.

Дата мен уақыт символдарымен жұмыс істегенде ғасыр басынан бастап енгізілген күнге дейінгі күн сайын анықтайтын реттік нөмір түрленеді.

Электрондық кесте ұяшықтарына деректерді ғана емес, құрамдас функцияларды және формулаларды да енгізуге болады.

Формула жазу ережесі.

Электрондық кестедегі формула деп есептеу үшін қолданылатын кәдімгі математикалық өрнектерді айтады. Формула математикалық, статистикалық, қаржылық, логикалық және басқа болып бөлінеді.

Кестелік есептеуді компьютерде өңдеу технологиясы

Кестелік процессорды іске қосу

Кестенің жаңа жұмыс бетін құру

Алдын ала құрылған жұмыс кітабын ашу

Деректерді енгізу

Деректерді редакциялау

Енгізілген обьектілермен жұмыс істеу

Кестені пішімдеу

Құжатты сақтау

Құжатты басу

ІV. Сабақты бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1)Microsoft Excel программасы деректермен қандай операциялар орындауға мүмкіндік береді

2) Microsoft Excel программасын іске қосу жолдарын ата.

3) Microsoft Excel терезесін қандай элементтерден тұрады

4) Microsoft Excel программасында неше жол, неше баған бар

5)Жұмыс парағының бет бойынша қандай пернелер арқылы орын ауыстырамыз

6)Кестенің жұмыс беттері бойынша қандай жолдармен орын ауыстырамыз

7)Кесте бетінің таңбасының атын қалай ауыстырамыз

8)Бағаның ені мен биіктігін өзгерту қандай жолдармен жүзеге асады

V. Үйге тапсырма беру. Электрондық кестелер. Кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары. Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу. (Мазмұндау).

VІ. Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Формулаларды енгізу.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютер.

Дидактикалық материалдар: оқулық, дәптер.

Сабақтың барысы:

а) ұйымдастыру кезеңі

б) сабақ сұрау

в) бағалау

г) жаңа сабақ

д) бекіту

е) үйге тапсырма

ж) қорытынды

Қоңырау оғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа материалдың мазмұны:

Қоңырау соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы сұраймын.

Жаңа сабақ:

Ms Excel -де кез келген формуланың «=» белгісінен басталатынын білеміз. Мысалы, сіздің оқу кестеңізде әрбір қызметкердің үш айға қанша сыйақы алатынын есептеу керек. Ол үшін Е3 ұяшығына =В3+С3+D3 формуласын енгіземіз, әйтпесе Excel-дегі дайын формуланы қолданса да болады. Мұндай ұзын формуланың орнына =СУММ (В3:Д3) формуласын енгізсе болғаны.

Электронды кестеде қосу (СУММ) функциясы жиі қолданылады, сондықтан Стандартты аспаптар тақтасында белгісінің батырмасы қарастырылған. Жалпы қосындыны білу үшін қосылатын ұяшықтардың аумағын белгілеп, Автоқосынды (Автосумма) батырмасын шертіңіз.

Қорытылып шығатын формулаларды енгізу үшін Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін қолдануға болады. Ол функцияны енгізіп қана қоймай, күрделі есептеулерді де орындайды.

Ұяшыққа функцияларды енгізу үшін:

• формула енгізетін ұяшықты белгілеу;

• Функция менюіндегі Қою немесе батырмасының көмегімен Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін шақыру.

• Функция шебері диалогтік терезесіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде Функцияны таңдау керек;

• ОК батырмасын шертіңіз.

Формулаларды көшіру. Көшіру кестеге бір типтес формулаларды енгізуді жеңілдетеді. Формулаларды көшіру батырмасында ұяшықтарға салыстырмалы жіберу автоматты түрде өзгереді.

Ұяшықтағы мәліметтерді көшіру үшін:

• мәліметтері көшірілетін ұяшықты белгілеу;

• Түзету (Правка) менюіндегі Көшіру (Копировать) командасын шақыру.

• Мәлімет қойылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Вставить (Қою) командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға көшіріледі.

Ұяшықтағы мәліметтердің орнын ауыстыру үшін:

• мәліметтердің орны ауыстырылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қиып алу (Вырезать) командасын шақыру.

• Бөлік қойылатын ұяшықтың сол жақ жоғарғы аймағын белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қою командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға қойылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Excel - дің қызметі қандай?

2. Excel қызметінің негізгі категорияларын айтып беріңіз.

3. Excel ұяшықтарындағы мәліметтердің орнын ауыстыру және оларды көшіру операциялары қалай ерекшеленеді?

Үйге тапсырма беру: Формуланы енгізу және көшіру

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Абсолюттік салыстырмалы және аралас сілтемелер.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютер.

Дидактикалық материалдар: оқулық, дәптер.

Сабақтың барысы:

а) ұйымдастыру кезеңі

б) сабақ сұрау

в) бағалау

г) жаңа сабақ

д) бекіту

е) үйге тапсырма

ж) қорытынды

Қоңырау оғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа материалдың мазмұны:

Қоңырау соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы сұраймын.

Жаңа сабақ:

Ms Excel -де кез келген формуланың «=» белгісінен басталатынын білеміз. Мысалы, сіздің оқу кестеңізде әрбір қызметкердің үш айға қанша сыйақы алатынын есептеу керек. Ол үшін Е3 ұяшығына =В3+С3+D3 формуласын енгіземіз, әйтпесе Excel-дегі дайын формуланы қолданса да болады. Мұндай ұзын формуланың орнына =СУММ (В3:Д3) формуласын енгізсе болғаны.

Электронды кестеде қосу (СУММ) функциясы жиі қолданылады, сондықтан Стандартты аспаптар тақтасында белгісінің батырмасы қарастырылған. Жалпы қосындыны білу үшін қосылатын ұяшықтардың аумағын белгілеп, Автоқосынды (Автосумма) батырмасын шертіңіз.

Қорытылып шығатын формулаларды енгізу үшін Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін қолдануға болады. Ол функцияны енгізіп қана қоймай, күрделі есептеулерді де орындайды.

Ұяшыққа функцияларды енгізу үшін:

• формула енгізетін ұяшықты белгілеу;

• Функция менюіндегі Қою немесе батырмасының көмегімен Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін шақыру.

• Функция шебері диалогтік терезесіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде Функцияны таңдау керек;

• ОК батырмасын шертіңіз.

Формулаларды көшіру. Көшіру кестеге бір типтес формулаларды енгізуді жеңілдетеді. Формулаларды көшіру батырмасында ұяшықтарға салыстырмалы жіберу автоматты түрде өзгереді.

Ұяшықтағы мәліметтерді көшіру үшін:

• мәліметтері көшірілетін ұяшықты белгілеу;

• Түзету (Правка) менюіндегі Көшіру (Копировать) командасын шақыру.

• Мәлімет қойылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Вставить (Қою) командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға көшіріледі.

Ұяшықтағы мәліметтердің орнын ауыстыру үшін:

• мәліметтердің орны ауыстырылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қиып алу (Вырезать) командасын шақыру.

• Бөлік қойылатын ұяшықтың сол жақ жоғарғы аймағын белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қою командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға қойылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

4. Excel - дің қызметі қандай?

5. Excel қызметінің негізгі категорияларын айтып беріңіз.

6. Excel ұяшықтарындағы мәліметтердің орнын ауыстыру және оларды көшіру операциялары қалай ерекшеленеді?

Үйге тапсырма беру: Формуланы енгізу және көшіру

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Функциялар, стандартты функцияларды пайдалану.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Бала бойына бүгінгі тақырыпты өту барысында білімдерін арттыру.

Тәрбиелігі: Әр оқушыны іскерлікке, нақтылыққа, ынтымақтылыққа тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушының әрбір сабаққа ынтасы мен қабілетін біріктіріп,

пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың өту әдісі: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютер.

Дидактикалық материалдар: оқулық, дәптер.

Сабақтың барысы:

а) ұйымдастыру кезеңі

б) сабақ сұрау

в) бағалау

г) жаңа сабақ

д) бекіту

е) үйге тапсырма

ж) қорытынды

Қоңырау оғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын.

Жаңа материалдың мазмұны:

Қоңырау соғылып сабақ басталған соң балаларды ұйымдастыра отырып сабақты бастаймын. Кезекшіден оқушыларды түгелдеп журналға белгілеп алып үй тапсырмасын бірнеше сұрақтар қою арқылы сұраймын.

Жаңа сабақ:

Ms Excel -де кез келген формуланың «=» белгісінен басталатынын білеміз. Мысалы, сіздің оқу кестеңізде әрбір қызметкердің үш айға қанша сыйақы алатынын есептеу керек. Ол үшін Е3 ұяшығына =В3+С3+D3 формуласын енгіземіз, әйтпесе Excel-дегі дайын формуланы қолданса да болады. Мұндай ұзын формуланың орнына =СУММ (В3:Д3) формуласын енгізсе болғаны.

Электронды кестеде қосу (СУММ) функциясы жиі қолданылады, сондықтан Стандартты аспаптар тақтасында белгісінің батырмасы қарастырылған. Жалпы қосындыны білу үшін қосылатын ұяшықтардың аумағын белгілеп, Автоқосынды (Автосумма) батырмасын шертіңіз.

Қорытылып шығатын формулаларды енгізу үшін Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін қолдануға болады. Ол функцияны енгізіп қана қоймай, күрделі есептеулерді де орындайды.

Ұяшыққа функцияларды енгізу үшін:

• формула енгізетін ұяшықты белгілеу;

• Функция менюіндегі Қою немесе батырмасының көмегімен Функция шебері (Мастер функции) диалогтік терезесін шақыру.

• Функция шебері диалогтік терезесіндегі Категория өрісінде функцияның типін, содан кейін функция тізімінде Функцияны таңдау керек;

• ОК батырмасын шертіңіз.

Формулаларды көшіру. Көшіру кестеге бір типтес формулаларды енгізуді жеңілдетеді. Формулаларды көшіру батырмасында ұяшықтарға салыстырмалы жіберу автоматты түрде өзгереді.

Ұяшықтағы мәліметтерді көшіру үшін:

• мәліметтері көшірілетін ұяшықты белгілеу;

• Түзету (Правка) менюіндегі Көшіру (Копировать) командасын шақыру.

• Мәлімет қойылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Вставить (Қою) командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға көшіріледі.

Ұяшықтағы мәліметтердің орнын ауыстыру үшін:

• мәліметтердің орны ауыстырылатын ұяшықты белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қиып алу (Вырезать) командасын шақыру.

• Бөлік қойылатын ұяшықтың сол жақ жоғарғы аймағын белгілеу;

• Түзету менюіндегі Қою командасын шақыру.

• Буфердегі бөлік көрсетілген орынға қойылады.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

7. Excel - дің қызметі қандай?

8. Excel қызметінің негізгі категорияларын айтып беріңіз.

9. Excel ұяшықтарындағы мәліметтердің орнын ауыстыру және оларды көшіру операциялары қалай ерекшеленеді?

Үйге тапсырма беру: Формуланы енгізу және көшіру

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Диаграммаларды салу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Excel -дің графикалық мүмкіндіктері, Диаграммамен жұмыс істеу, графикалық обьектілерді біріктіру туралы білімдерін қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар: компьютер, оқулық, интерактивті тақта.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

1. Мәтін мен сан енгізудің қандай ерекшеліктері бар?

2. Ұяшықтарға енгізілген деректерді тігінен орналастыру үшін не істейміз?

3. Деректерді сақтау және қорғау үшін қандай амалдар орындаймыз?

4. Формула қандай символмен басталады?

5. Автосумма деген не?

6. Жұмыс кестесін автоматты түрде форматтау үшін қандай команда қолданамыз?

7. Кесте шекараларын жиектеу үшін қай менюді қолданамыз?

8. Кестені баспаға шығару жолдарын ата.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Диаграммамен жұмыс істеу.

Диаграмма - мәліметтерді көрнекі түрде бейнелеудің бір тәсілі. Ол кесте

ішінде орналасқан сандық мәндерді диаграмма немесе график түрінде көрсетеді. Кітап бетіндегі кестелерге оларды салыстыру, талдау қиынға түседі. Диаграммадағы мәліметтер оның типіне қарай нүкте, сызық, сектор және басқа да элементтер арқылы көрсетіледі.

Диаграмманың типі диаграмма құруға арналған мәліметтерге байланысты таңдалады. Диаграмманың типтерін және олардың қолданылуларын қарастырайық..

• Гистограммаларды бір немесе бірнеше мәліметтер жиынындағы мәндерді салыстыру кезінде қолдану ыңғайлы.

• Сызықтық диаграммалар өстері басқа бағытта орналасқан диаграммалар. Гистограммалардан айырмашылығы мұнда катигориялар өсі вертикаль, ал мәндер өсі горизонталь бағытта орналасқан.

• Дөңгелек диаграммалар бүтін нәрсенің оның бөліктерге бөлінуін көрсетеді. Бұл бүтін диаграммада әр бөлік бүтіннің қандай бөлігін құрайтыны анық көрінеді.

• Нүктелік диаграммалар статистикада кеңінен қолданылады. Бұл диаграммада мәліметтердің бір - бірінен алшақ орналасуын, сондай - ақ бірнеше мәлімет жиындары аралығындағы реттеуді көрнекі түрде көрсете аламыз.

• Аймақты диаграммалар графиктер тәрізді болады. Бұл диаграммалар бірқатар уақыт аралықтарындағы мәліметтердің өзгеруін көрсетеді. Аймақты диаграммалар дөңгелек диаграммалар сияқты бүтіннің қандай бөліктерден тұратынын көрсете алады.

• Сақиналы диаграммалар - дөңгелек диаграмманың бір түрі. Бұл диаграммада да бүтін мен оның бөліктерінің байланысын көрсетеді. Сақиналы диаграмманың дөңгелек диаграммадан айырмашылығы мұнда әр түрлі мәліметтерді көрсету мүмкіндігі бар.

• Күлтелік диаграммалар. Арнайы бір жағдайларда болмаса қолдануға ыңғайсыз. Бұл диаграммалр бір мезгілде әртүрлі мәліметтер тізбегінің, сондай-ақ әрбір тізбектер мен барлық тізбектер арақатынасын бейнелей алады.

• Беткейлік диаграммалар. Бірнеше айырмалардың өзара байланысын немесе өте көлемді мәліметтерді көрнекі түрде көрсетуде қолданылады.

• Көпіршікті диаграммалар. Жазықтықта үш мәннен тұратын жиынды көрсетеді. Алғашқы екі шама көпіршіктің орналасқан нүктесін анықтайды. Бұл жағдайда ол нүктелік диаграммаға ұқсайды. Үшінші шама көпіршіктің көлемін көрсетеді.

• Биржалық диаграммалар. Үш шамадан тұратын мәліметтер жиынын көрсетеді. (ең жоғарғы курс, ең төменгі курс және курстың жабылуы).

• Цилиндрлік, конустық, пирамидалық диаграммалар - аталған геометриялық денелер түріне сәйкес келетін бағаналы гистограммалар болып табылады.

Диаграмманың орнын ауыстыру, жылжыту.

Диаграмманы бір бет ішінде басқа орынға жылжыту үшін диаграмма аймағында тышқанды бір рет шертіп белгілеп алып, тышқанның немесе пернелердің көмегімен қажетті орынға жеткіземіз. Ал диаграмманы басқа бетке жылжыту үшін алмастыру буферін қолданамыз, ол үшін:

1. Диаграмманы белгілейміз.

2. Буферге алу үшін Қиып алу (Вырезать) батырмасын шертеміз.

3. Диаграмманы орналастыруға қажетті беттің жарлықшасында тышқанды шертеміз.

4. Көрсеткішті диаграмманың сол жақ жоғарғы бұрышы тұратын орынға орналстырамыз да, Енгізу (Вставить) батырмасын шертеміз.

Диаграммаға өзгерістер енгізу.

Диаграммаға өзгерістер енгізу үшін қажетті аймақта тышқанды екі рет шертіп ашылған сұхбат терезесінде тиісті өзгертулерді жасаймыз.

Диаграмманың типін өзгерту.

Диаграмма құрылғаннан кейін, оның типін және басқа да элементтерін өзгерту мүмкіндігі бар.

Белгіленген аймақтың ішінде тышқанның оң батырмасын шертіп жанама менюді ашамыз. (4-9 сурет) осы жанама меню командаларының көмегімен диаграмманың типін, өстердің белгілерін түстерді т.б өзгертуге болады. Жанама менюден Диаграмманың типі (Тип диаграммы ) командасын таңдаңыз. Экранда диаграмманың типі көрсетілген сұхбат терезе ашылады. Қажетті диаграмманың тышқанды екі рет шертетін болсақ, диаграмма типі өзгереді.

Диаграмманы баспаға шығару.

Диаграмманы баспаға шығару, кітап беттерін баспаға шығарғанға ұқсас. Диаграмманы баспаға шығармас бұрын алдын ала көру режимін пайдаланған дұрыс. Диаграмманы қағазға шығарудың мына екі вариантының бірін таңдау мүмкіндігі бар.

• Диаграмманы кітап бетінің бір бөлігі етіп шығару немесе

• Екі параққа шығару

Егер диаграмма кестемен қарастырылған (строенная) болса, онда ол өзіне сәйкес кестемен бірге қағазға шығарылады. Мұндай диаграмманы жеке қағазға жазып шығару үшін оны белгілеп алып, алдын ала көру (предварительный просмотр ) батырмасын шерткен соң баспаға басу командасын орындаймыз.

Баспаға шығару кезінде мүмкіндігінше диаграмманың өлшемін стандартты параққа лайық күйге келтірген жөн. Ол үшін:

1. Саймандар тақтасындағы алдын ала көру батырмасында тышқанды шертеміз.

2. Парақ (страница) батырмасында тышқанды шерткенде пайда болған сұхбат терезесінің диаграмма ішкі бетін ашамыз.

3. Барлық парақты пайдалану (использовать всю страницу) ауыстырғышын қосамыз да, ОК батырмасында тышқанды шертеміз .

4. Егер алынған нәтиже қанағаттанарлықтай болса, баспа (печать) батырмасын, одан кейін ашылған сұхбат терезесінде ОК батырмасын шертеміз. Нәтиже қанағаттандырмаған жағдайда өз қалауымызша парақ параметрлерін тағайындаймыз.

Егер диаграмманың орналасуы ұнамаған жағдайда, жабу (закрыть) батырмасын шертіп, қажетті өзгертулерді жасағаннан кейін алдын ала көру режиміне қайтадан ораламыз.

1. Жаңа сабаққа практикалық жұмыстар.

І-деңгей Төмендегі функцияға график типін таңдап диаграмма тұрғыз.

ІІ -деңгей. Төмендегі функцияға гистограмма типін таңдап диаграмма тұрғыз.

ІІІ-деңгей. Төмендегі гистограмма және дөңгелек типін таңдап диаграмма тұрғыз.

IV. Сабақты бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1. Диаграмма деген не?

2. Диаграмманың қандай түрлері бар?

3. Горизонталь және вертикаль осьтер не үшін берілген?

4. Диаграмма қандай элементтерден тұрады?

5. аңыз деген не?

6. Диаграмма тұрғызу қандай жолдармен жүзеге асырылады?

V. Үйге тапсырма беру. Диаграммаларды салу

VI. Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Компьютерлік байланыстың негізгі түрлері, жергілікті желі. Интернетте ақпаратты іздеу.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға компьютерлік желінің түрлері:жергілікті желі, Интернет желісі туралы түсінік беру. Байланыс хаттамалары мен желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялармен таныстыру;

Дамытушылық: Компьютерлік желілер туралы түсінік бере отырып, оқушылардың информатика пәнінен алған білімдерін толықтыру.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру

2.Үй тапсырмасын тексеру

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Сабақты бектіу

5.Үйге тапсырма

Жаңа сабақты түсіндіру

Компьютерлік желінің негізгі түрлері

Компьютердің жүйелік блогында ішкі, сыртқы құрылғылармен байланыс жасауға арналған арнайы тарақша қосқыш түріндегі порттар бар. Олар тізбекті және параллель қосылатын болып екіге бөлінеді. Осы порттар арқылы әр түрлі құрылғылар арасында ақпараттарды тасымалдауға болады. Егер екні немесе одан да көп компьютерлерді порттары арқылы байланыстыратын болсақ бұл компьютерлердің арасында ақпарат алмасу жұмысын жүргізуге мүмкіндік туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлік желі құрады.

Компьютерлік желі дегеніміз - ресуростарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір - бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі. Компьютерлік желілер масштабы мен мүмкіндігі бойынша ерекшеленеді. Ең шағын желілер жергілікті деп аталады да, компьютерді біріктіру үшін қолданылады.

Жергілікті желіден кейінгі орынды масштабы бойынша корпоративті есептеуіш желілер алады. Бұл желілерді ірі мекемелерді, банктер мен олардың филиалдары, сақтандыру компаниялары, бұқаралық ақпарат құралдары құрады.

Егер желі елдегі аймақтық масштабтағы компьютерлерді біріктіретін болса, аймақтық есептеуіш желісі деп атайды. Мұндай желіде байланыс желісі ретінде телефон байланысы, телефон тораптары немесе сымсыз байланыс серігі қолданылады.

Егер қашықтағы компьютерлерді байланыстыру үшін телефон желісі қолданылса, модем қажет болады.

Модем (МОдулятор/ДЕМодулятор сөздерінің қысқартылуы) - таратушы жағында компьютердегі сандық сигналдарды үздіктелген аналогтық сигналдарға айналдруды қамтамасыз ететін қабылдаушы жағында сигналдарды осыған кері түрлендіретін құрылғы.

Модем арқылы көптеген дербес пайдаланушылар аймақтық және коммерциялық желілерге, Интернетке қосылады. Сондай - электрондық поштаны пайдаланады, конференцияларға қатыса алады.

Үлкен қашықтықты және пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер телекоммуникациялық есептеуіш желілері деп аталады. Телекоммуникациялық желілер - ақпарат алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара байланысқан жергілікті желілерден құралады. Мұндай масштабтағы желілер аппаратттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресуростарды ұжымдаса пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық желіні пайдаланушыларының өздерінің қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты жедел түрде кез келген қашықтыққа жіберуге, сонымен қатар желіден қажет мәліметті дер кезінде алуға мүмкіндігі бар.

Интернет - (ағылшынша Internet - желіаралық байланыс) бүкіл жер шары бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желілер жиынтығы.

Өзара байланыстырлыған миллиондаған компьтерден құралған, біртұтас ақпараттық кеңістікті Интернет деп атайды.

Әр түрлі масштабтағы желілердің өзара біріктірілуі мүмкін. Мысалы, кабельмен жалғастырылған мекемедегі жергілікті желі аймақтық желіге, ал әр түрлі аймақтық желілер телефон джелісі арқылы байланыстырылуы мүмкін. Үлкен қашықтықта желіаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдік желілерді пайдалануға болмайды.Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары:телефон, радио, релелік байланыс, талшықты - оптикалық байланыс, ғарыштық жасанды серіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады.

Әр түрлі желілерді түйістіру шлюз деп аталатын арнайы компьютерлер немесе программалар арқылы қамтамасыз етіледі. Шлюздер бір желіден қабылданғандеректер форматын басқа желідегі деректер форматына түрлендіреді. Әр түрлі масштабтағы желілерді біріктіру нәтижесінде қалалар, елдер және континенттер арасында өзара ақпарат алмасу мүмкіндігі беріледі. Қорғану қызметін атқаратын шлюздік компьютерлер бранмауэрлер деп аталады. Ауқымды желі немесе Интернет - адамзаттың ақпараттық технология саласындағы жеткен жетістіктерінің бірі.

Интернет желісін алғашқы дүниеге келтіруге себеп болған 70 - жылдар басында АҚШ қорғаныс инистрлігінің APRANET компьютерлік жүйесі болып саналады. 1973ж. APRANET Англия мен Норвегия мемлекеттеріне байланыс орнатып әлемдік кеңістікке шықты. Интернеттің кеңінен таралуына себеп 1982 жылы пайда болған ТСР/ІР хаттамася (протоколы) болды.

Жергілікті желілер

Жергілікті желі - саны шектеулі компьютерлерді біріктіру үшін қолданылады. Компьютерлерді желіге қосу үшін компьютерден басқа құрылғылар:желілік адаптер, кабель, концентратор (HUB) немесе коммутатор (SWICH) қажет.

Желілік адаптер - компьютердің байланыс желісімен сәйкестендірілуін қамтамасыз ететін құрылғы.

Коммутатор мен концентратор ақпарат алмасу сапасын жақсартады және деректерді таратудың әр түрлі стандартын қолданатын желінің әр түрлі бөліктерін біріктіреді.

Сонымен, жергілікті желі дегеніміз - бір - бірімен қатар орналасқан компьютерді біріктіретін жүйелер (бір бөлмеде немесе бір ғимаратта, қатар орналсқан компьютерлер).

Жергілікті желінің екі түрі бар: клиент - сервер және бір деңгейлі (бір рангілі), яғни тең дәрежелі желі.

Сервер - ортақ пайдалануға арналған барлық ресуростарды қамтитын компьютерлер. Ортақ ресуростарды пайдалану үшін сервер қосулы болуы қажет. Серверге принтерлер, модем, ортақ қолданбалы программалар (мысалы, электрондық пошта), факстер және т.б. қамтылған ресуростарды толығынан қолдануға мүмкіндік береді. Бір деңгейлі желіде барлық жұмыс станциясы қайсы бір мағына сында басқалары үшін сервер қызметін атқарады. Олар ортақтастырылған желі ресуростарын бірден қолдана алады және ресуростарды бөлуді бақылап отыратын қуатты ортақ сервер компьютер болмайды. Бір деңгейлі желілердің маңызды ерекшелігі - онымен жұмыс істеу үшін арнайы программалық жабдықтың қажеті жоқ.

Жергілікті желідегі компьютерлердің бір - бірімен геометриялық байланысу тәсілі топология деп аталады. Байланыстыру топологиясының бірнеше түрі бар:

1.Шина - барлық компьютерлер тізбекті түрде бір кабельге жалғанады.

2.Сақина топологиясы деп аталатын желі байланысында барлық компьютерлер тұйық сақина түріндегі кабельге жалғанады.

3.Файлдық серверлерге негізделген желіде компьютерлер бір - бірімен жұлдыз схемасы түрінде жалғанады.

4.Егер мекеме көп қабатты үйде орналасса, онда оның әр қабатындағы жеке серверін байланыстыратын бүкіл мекемеге ортақ бір сервер беріліп, оны ақшақар (снежинка) схемасы деп атайды, көбінесе осы топологияны пайдаланған тиімді.

Жергілікті желінің қамтамасыз ету мүмкіндіктері:

- ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдалнушының қандай да бір дерекпен жұмыс істеу;

- бірнеше пайдалнушыны қолданатын программалық жабдықтарды файлдық дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау;

- электрондық пошта мен топтық жоспарлауды пайдаланатын пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы;

- желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану;

- Интернетке қосылу мүмкіндігі.

Ортақ деректер базасының каталогі, желілік ресурстар мен бірыңғай қорғаныс саясатын бөлісудің орталықтандырылған тәсілі бар компьютерлр тобының домен атауы болады.

Әрбір доменге жеке ат беріледі. Доменнің деректер базасы каталогі домен бақылаушасында (контролер) сақталады. Әрбір доменде тек бір ғана негізгі бақылаушы болады.

Ауқымды компьютерлік желі

Бір немесе бірнеше желілерді бір - бірімен өзара байланыстыру желіларалық байланыс немесе ауқымды желі деп аталады. Ауқымды желі қала, аймақ, ел, бүкіл Жершарын қамтуы мүмкін.

Көп жағдайда бағалы ақпараттар сақталатын мекемелердің компьютерлері ауқымды желіге қосылғанымен сыртқы тұтынушылардың өз желілеріне қосылуына рұқсат бере алмайды. Бұл жағдайда шлюздік компьютерлер қорғану қызметін атқарады. Бұндай компьютерлер брандмауэрлер деп аталады. Осы компьютер арқылы әкімшілік рұқсат еткен ақпарат ғана өтетін болдаы.

Миллиондаған компьютерлер байланысынан құралған ақпараттық кеңістікті Интернет деп атайды. Интернеттің ең қарапайым анықтамасы желілердің желісі деп аталады. Желідегі компьютерлердің Интернетке тұрақты қосылғандары мен желінің басқа бөліктерімен өзара ақпарат алмасуға қатысушыларын серверлер деп атайды. Серверлердің барлығы ТСР/ІР стандартты хаттамасын қолданады.

ТСР/ІР шын мәнінде бір ғана емес екі хаттама болып табылады.

ТСР - ақпаратты пакеттерге бөледі және қабылдаушыға қайтадан жинауға жауап береді.

ІР- осы ақпараттардың желі арқылы берілуі мен адресатқа жетуін басқарады.

ІР адрес келесі түрде жазылады. Мысалы, 198.137.240.100.

Компьютерді Интернетке қосу үшін оны тұрақты ІР адресі бар басқа компьютермен байланыстыру қажет. Осындай байланыстыруға мүмкіндік беретін арнайы мекемелер Интернет қызметін жеткізушілер немесе сервис - проавайдерлер деп аталады. Мысалы: Nursat, S&Communications, Parasang, Ducat, Қазақтелеком, Тарлан т.с.с. сервис - провайдерлер бар.

Компьютермен жұмыс

1. Желіде жұмыс істеу 2. Электрондық поштамен жұмыс

Сабақты бекіту сұрақтары

*Жергілікті желінің қызметі қандай?

*Корпоративті және аймақтық желлер деген не?

*Шлюз деп нені атайды?

*Желілік құрылғыға не жатады?

*Желілік адаптердің қызметі қандай?

Үйге тапсырма: Жергілікті желі. Ауқымды компьютерлік желі.

Сабақтың тақырыбы: Интернет ресурстарына қол жетімділік. Интернет қызметтері, ақпаратты қорғау және ақпараттық қауіпсіздік.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға компьютерлік желінің түрлері:жергілікті желі, Интернет желісі туралы түсінік беру. Байланыс хаттамалары мен желіде жұмыс істеуге арналған жаңа ақпараттық технологиялармен таныстыру;

Дамытушылық: Компьютерлік желілер туралы түсінік бере отырып, оқушылардың информатика пәнінен алған білімдерін толықтыру.

Сабақтың түрі: теориялық сабақ

Сабақтың барысы: 1.Ұйымдастыру

2.Үй тапсырмасын тексеру

3.Жаңа сабақты түсіндіру

4.Сабақты бектіу

5.Үйге тапсырма

Жаңа сабақты түсіндіру

Интернет ресурстарына қол жетімділік. Интернет қызметтері.

Интернет поштасы. Компьютерді Интернетке қосылған кез келген тұтынушыға автоматты түрде электрондық пошталық адрес тағайындалады. Интернетк қосылуға мүмкіндік беріп отырған сервер- компьютерде электрондық «пошталық жәшік» құрылады. Әрбір адреске келіп түскен хабар осы жәшікте, сол адресат сервермен нақты түрде қосылғанға дейін сақталады.

Телеконференциялар. Интернеттің бұл қызмет түрі поштаның дамуы нәтижесінде пайда болған десе болады. Телеконференцияларды жаңалықтар тобы деп те аталады.

World Wide Web (WWW) қызметі. Интернеттің ең қарапайым және өте кең тараған қызмет түрі болып табылады. Көбінесе оны тек Web деп атайды.

Электрондық пошта да, телеконференциялар жүйесі де ақпарат алмасудың кәдімгі жүйелері іспеттес. Өз пошталық жәшігіңізді ашып, біз оған келіп түскен хабарламаларды көре береміз. World Wide Web қызметі интерактивті түрде жұмыс істеуге арналған. Ол ақпараттарды жылдам іздеп табу және керектісін жинау мүмкіндігін береді. World Wide Web қызметін пайдалануда HTML «құжаттарының пішімі (мәтін пішімі)» және «гипермәтіндік сілтемелер»деген негізгі екі ұғым бар.

HTML пішініндегі мәтіндік құжаттар. Компьютерлік желіде тасымалданатын мәтіндік құжаттарды түрлендіре отырып пішімдеуге арналған арнайы тіл. Электрондық түрде тасымалданатын Web - құжаттар басуға шығаруға емес, тек экранда көруге арналған.

HTML - алдын - ала мүмкіндіктері белгісіз құрылғылар арқылы қарауға арналған экрандық құжаттарды безендіруге арналған арнайы тіл. HTML тілінде құжат құру программалауға ұқсас болып келеді. Құжаттың авторы әдеттегі мәтін қаріптеріне арнайы кодтарды енгізеді. Оларды тег деп атайд. Құжатты оқыған кезде оның мәтіні жазылған қаріп түрі мен мен оқытылатын терезенің мөлшерінен тәуелсіз түрде азатжол терезенің ортасына ығыстырылып тураланады.

Гипермәтіндік сілтемелер HTML тегтері құжат таралуға, экран фоны, яғни реңі мен мәтін әріптерінің түсін басқаруға мүмкіндік береді. Тегтердің көмегімен мәтін ішіне әртүрлі сурет енгізіп, олардың айналасына сөз жазу, сондай - ақ парақтарды безендіруге болады. Осы әрекеттерді орындай отырып, мазмұнды әрі тартымды Web - құжаты құру мүмкіндігі бар.

HTML тегтерінің ішінде гипермәтіндік сілтемелер құруға арналған арнайы түрлері бар. Гипермәтіндік сілтеме дегеніміз мәтіннің немесе оның маңындағы суреттік бейненің басқа Web - құжаттардың желілік адресімен байланысып ерекшеленетін бөлігі. Әдетте гипермәтіндік сілтемелері бар сөз тіркестері олардың астын сызу немесе басқа түске бояу арқылы ерекшеленіп тұрады. Гиперсілтемелік мәтінге курсорды алып барса, оның түрі өзгереді. Сол мезетте гипермәтіндік сілтемені нұсқап тұрып маустың сол жақ батырмасын шертсе, басқа сервердегі немесе басқа құрлықта орналасқан компьютердегі Web - параққа жылдам ауысу жүзеге асады.

Web - парақтар адрестері. Әрбір Web - парақтың өзі жеке Web - құжат болып табылады. Бұл Web - парақтардың кәдімгі мәтіндік құжаттардан жазылу пішімі өзгешелеу болады және олардың атауы HTМ деген жалғаумен жазылады. Сондай - ақ әрбір Жер шарындағы компьютерде орналасқан файлдың адресін оны іздеу жолы немесе электрондық адресі деп атайды.

World Wide Web - дегі ақпараттарды оқу. Кез - келген компьютерде HTML пішімі түріндегі Web - құжат оқу үшін арнайы программа болуы керек. Мұндай программаларды Web - ті көру құралдары немесе броузерлер деп атайды.

Web - құжаттарды оқуға арналған, өте кең тараған программаларға NetScape Navigator және Enternet Explorer броузерлері жатады.

Интернеттен ақпарат іздеу. Гипермәтіндік сілтемелерді пайдалана отырып, Интернеттің ақпараттық кеңістігіндегі бір Web - парақтан оның келесісіне өтіп, оларды шексіз аралай беруге болады. Интернетте ақпарат іздеуге арналған арнайы іздеу серверлері бар. Жалпы іздеу серверлерінің екі түрі бар. Олар: іздеу каталогтары және іздеу индекстері.

Іздеу каталогтары ақпараттарды олардың тақырыбы бойынша іздеуге арналған.

Іздеу индекстері алфавиттік көрсеткіш арқылы жұмыс істейді. Белгілі бір сөзді немесе сөз тіркесін, яғни түйінді сөздерді енгізе отырып, сол термин кездесетін құжаттарды жылдам іздеп табуға болады.

Электрондық пошта ( Electronic mail немесе қысқартылған түрде E - mail) дұрыс көрсету керек. Пошталық адрес @ белгісімен бөлінген екі бөліктен тұрады. Адрестің сол жақбөлігі - пайдаланушының жергілікті аты, ал оң жақ бөлігі домен аты @ белгісі «ит» немесе «маймыл» деп аталады. Адрестің жазылуы: school12 gim@ mail.ru болса, онда жәшік school12_gim доменінде mail.ru деп те оқуға болады.

Әртүрлі операциялық жүйеде жұмыс істеуге арналған мүмкіндіктеріде әртүрлі пошталық программалар бар. Олар: Microsoft Exchange, Outlook Express, Microsoft Outlook, Internet Mail, Eudora, Exchange Mail т.б.

Компьютермен жұмыс

1. Желіде жұмыс істеу 2. Электрондық поштамен жұмыс

Сабақты бекіту сұрақтары

*Интернетке қандай анықтама беруге болады?

* Ауқымды желі дегеніміз не?

* Брандмауэрлер дегеніміз не?

* Интернетке қандай анықтама беруге болады.

Үйге тапсырма: Интернет ресурстарына қол жетімділік. Интернет қызметтері.

Сабақтың тақырыбы: Қорытынды жобаларды әзірлеу

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

Тәрбиелік: Жан-жақты болуға,өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу:

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін

дамыту пәнге деген қызығушылығы арттыру.

Сабақтың түрі: Бақылау.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар : компьютер, карточкалар, практикум.

Сабақтың өту барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі .

Оқулықтағы 219-221 бетте берілген өзіндік жұмысты орындау.

Сабақты бекіту .

Үйге тапсырма беру. Жұмыстарды аяқтау (Қайталау)

Оқушыларды бағалау.

Сабақтың тақырыбы: Қорытынды. Тест

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушылардың Паскаль программалау тілінен алған білімдерін тексеру

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін,логикалық абстракциясын дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жинақылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сынақ жұмысы.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру

2. Сынақ тапсырмаларын орындау

3. Сынақ жұмысын талдау

4.Үйге тапсырма

Сынақ жұмысы

I- нұсқа

1. Паскаль программалау тілінің авторы кім?

А) Блез Паскаль Ә) Никлоус Вирт Б) Н.Верджино В) Чарльз Беббидж

2. Нақты Х айнымалысын сипаттаңыз.

А) var x: integer; Ә) var x : real; Б) const x : real; B) varx: real

3. b=3\a,мұндағы а бүтін сан болса, b- ның типі қандай болады?

А) Real Ә) Integer Б) String B) Boolean

4. Жолдың бірнеше таңбасын қиып алу үшін ..... функциясын қолданамыз?

А) Concat Ә) Length Б) Copy B)Delete

5. Var қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау Ә) Белгілерді сипаттау

Б) айнымалыларды сипаттау В) Программа тақырыбы

6. Тұрақтыларды сипаттау операторын көрсет

А)Char Ә)Const Б)var B)label

7. INCERT(S1,S2,N) процедурасының қызметі.....

А) S1 жолын S2 жолының N орнынан бастап енгізу

Ә) S2 жолын S1 жолының N орнынан бастап еңгізу

Б) S1 жолын S2 жолынан кейін N қайталап жазу

В) S2 жолын S1 жолынан кейін N қайталап өшіру

8. Операторды шектеп тұратын begin және end түйінді сөздерін қалай атауға болады?

А)операторлық жақшалар Ә)програманың басы мен соңы

Б)шартты жақшалар В)программаның негізгі бөлігі

9. Екіөлшемді бүтін сандардан тұратын A(N,N) жиымын сипаттаңыз

А) DIM A(N,N) Ә) DIM A(N,N) : real ;

Б) A : array(l..N,l..N) of integer; B ) A : array(l..N,l..N) of real;

10. 14 div 5 - функциясының мәні неде?

А ) 2,8 Ә) 2 Б) 5 В) 11

11. Түбір астындағы Х-ті Паскальтілінде қалай жазуға болады?

А) SQR(x) Ә) SQRT(x) Б) ABS (x) B) MOD (x)

12. Паскаль тіліндегі нәтиже алу операторын көрсет

А) PRINT Ә) WRITE Б) OUTPUT B) READ

13. Sqr оперторының қызметі

А)санының квадраты Ә)санның квадрат түбірі

Б)Х-тің 5 дәрежесі В)санның абсолют шамасы

14. Паскаль тіліндегі айнымалыларды сипаттау операторын көрсет

А) VAR Ә) WRITE Б) CONST B) READ

15. Жиым дегеніміз не-.....

А)бір атаумен белгіленіп біріктірілеген біртекті элементтер жиымы.

Ә)бір атаумен біріктірілмеген біртекті элементтер жиымы

Б)әртүрлі программалау тілінде жиымдарды жазу ережесі В)мәліметтерді ұйымдастырудың кестелік тәсілі

16. Паскаль тілінде шартты оператордың қанша түрі бар?

А) 5 Ә) 3 Б) 4 В) 2

17. A=14,B=12.3 болған жағдайда A және B айнымалыларын сипаттаңыз

А) VAR A,B: integer; Б) BEGIN A=14, B=12.3 Ә) VAR A=14;BG=12.3; B) VAR A : integer; B: real;

18. Бүтін сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А) integer; Ә) real; Б)array(l..n)of real; B)array(l..n) of integer;

19. Көмекші программа дегеніміз не?

А)Программаныңадамның түсінуі мен қабылдануына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиыны

Ә)Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі

Б)Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттелігімен тізбектеле орындалуы

В)Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі

20. Процедура деп нені айтады?

А) Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттелігімен тізбектеле орындалуы

Ә) Белгілі бір ат қойылып,жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі

Б) Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі

В) Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын программа

21. IF [шарт] THEN [ 1-серия ] ......

А) Шартсыз көшу операторы Ә) Шартты көшу операторы Б) Баспаға шығару операторы

В) Операторды енгізу операторы

22. tgх функциясының Паскаль тілінде жазылуы

А) TAN(x); Ә) TG x; Б) Atan(x) B) SIN(x)\Cos(X);

23. Паскальда түбір алу амалын көрсетіңіз.

А) SQR; Ә) SQRT; Б) ASQRT; B) EXP(x);?

24. FOR I=l to n do

А) параметрсіз цикл Ә) параметрлі цикл

Б) Енгізу операторы В) шығару операторы

25. read және readln операторлардың айырмашылығы неде?

А) read- мәндер клавитурадан енгізіледі

readln - тізімінде меншіктеу операторы жазылу мүмкін

Ә) read - мәндерді бір жолға енгізу

Readln- әр бір мән келесі жолға енгізу

Б) read - қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі

Readln- массив мәндер енгізіледі

В) read- константа жазылады

Readln- матрица мәндер жазылады

26. Паскальда ";" expected мәлімдемесі қай кезде шығады?

А) ";" артық жазылғанда

Ә) ";" қойылмай кеткенде

Б) ";" алдында бос орын қойылмай кеткенде

В) ";" қоймау керек

27. Файлдың атын өзгертіп сақтау үшін..... командасын орындау керек.

А) FILE-SAVE Ә)FILE-SAVE as..; Б)EDIT-SAVE В)EDIT-SAVE

28. Бар файлды ашу үшін...... командасын шу керек.

А) FILE- NEW Ә) FILE- OPEN Б) EDIT- NEW B) EDIT-OPEN

II нұсқа

1. Паскаль тілі қай жылдарда жасалды?

А) 1965-1968 Ә) 1985-1987 Б) 1968-1971 В)1963-1971

2. c=a+b,мұндағы a,b -ың типі integer с-ның типі....болады.

А)integer Ә)real Б) var B) conct

3 . Паскаль тіліндегі енгізу операторын көрсет

А) PRINT Ә) WRITE Б) OUTPUT B) READ

4. WRITE және . WRITELN операторларының айырмашылығы неде?

А) WRITE - нәтижелер бір жолға шығады. WRITELN- келесі жолға түседі.

Ә) WRITE-нәтижелер толық формат арқылы шығады.

нәтижелер зоналық формат арқылы шығады

Б) WRITE -қарапайым нәтижелер шығады.

WRITELN -массив нәтижелері шығады

В) ) WRITE-қарапайым шешім шығады. WRITELN- матрица нәтижелері

шығады

5. CONST қызметші сөзі не үшін қолданылады?

А) тұрақтыларды сипаттау Ә) белгілерді сипаттау Б)тұрақтыларды сипаттау В) программа тақырыбы

6. Айнымалыларды сипаттау операторын көрсет

А) char Ә) const Б) var B) label

7. b=a, мұндағы а бүтін сан болса, b-нің типі... болады.

А) real Ә)integer Б)string В)character

8. IF [ шарт] THEN [1-серия] ELSE [2-серия ] ......

А)Шартсыз көшу операторы Ә)Шартты көшу операторы Б) Баспаға шығару операторы В) Программаның басы-соңы операторы

9. LENGTH S функциясының қызметі

А) S жолдық айнымалысының символдарының санын есептеу Ә) S символдық айнымалысының кері кету

Б) S символдық айнымалысының кері кету В) S символдық айнымалының символдарын кеі кету

10. Келесі баяндаулардың арасында дұрыс варианттын көрсету керек ъ

А) МАССИВ ARRAY [ 1..N ] OF ВЕКТОР; Ә) МАССИВ ARRAY [ 1..N ] OF REAL;

Б) МАССИВ ARRAY [ 1..N ] ; B) МАССИВ ARRAY [ 1..N ] REAL;

11.Паскаль тіліндегі шартсыз көшу операторы...

А)Саse of… Ә) GO TO [метка] Б)ІF [шарт] Then [1-серия]; В) FOR і=1 TO n NEXT.

12.Қосалқы программа дегеніміз не?

А) Программаның адамның түсуі мен қабылдауына ыңғайлы жүргізуге бағытталған тәсілдер жиыны.

Ә)Программадағы операторлардың немесе олардың топтарының жазылу реттілігімен тәзбектеле орындалуы.

Б) Белгілі бір ат қойылып, жеке программа түрінде бөлек жазылған,қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі.

В) Белгілі әрекеттерді орындау мақсатында алдыг ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі.

13.Функция деп нені айтады?

А)Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын операторлар тізбегі

Ә)Белгілі бір ат қойылып, жеке программа түрінде бөлек жазылған, қажет кезінде оны қайталап пайдаланып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі.

Б)Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын программаның тәуелсіз бөлігі.

В)Жұмысының нәтижесі бір ғана мән болатын процедура

14.Х санының модулі...

A)SQR(x) Ә) SQR(x) Б)MOD(x) Б) ABS (x)

15.Х санының квадраты...

A)SQR(x) Ә)SQRT(x) Б)MOD(x) Б) ABS (x)

16. Х санының квадрат түбірі....

A)SQR(x) Ә )SQRT(x) Б)MOD(x) Б) ABS (x)

17. Нақты сандар Паскаль тілінде қандай типке жатады?

А) integer Ә) real Б) array(1..n) of real; B) ) array(1..n) of integer

18. Қай өрнекте қате бар?

A) (x1\x2)*y; Ә)sqrt(p)*q\r; Б) b+(a-(c\3)) B) (a-(b\(c(d\)e*f)))))

19. FOR I=l TO N DO ….

А) Параметрсіз цикл Ә) Параметрлі цикл Б) Енгізу операторы B) Шығару операторы

20. Массивті баяндау қай түйінді сөзден басталады?

A) String; Ә) Record; Б) Array; В) While;

21. Паскаль тілінде тұрақтыны қалай анықтаймыз?

А) const n=5; Ә) const n=:5 Б) const n=5 of integer; B) const n=;5

22. Паскаль тілінде «а» айнымалысын енгізу операторы.......

A) Read (a); Ә) Write (a) Б) Input a; В) Print a;

23. Write операторы...

А) Параметрсіз цикл ә) параметрлі цикл б) енгізу операторы в) шығару операторы

24. read және readln операторлардың айырмашылығы неде?

А)read - мәндер клавиатурадан енгізіледі;

rеadln - тізімінде меншіктеу операторы жазылуы мүмкін;

Ә)read - мәндерді бір жолға енгізу;

readln - әр бір мен келесі жолға енгізу;

Б)read - қарапайым айнымалылар мәндері енгізіледі;

readln - массив мәндері енгізіледі;

В)read - константа жазылады:

readln - матрица мәндер жазылады;

25. and, or, not қызметші сөздері не үшін қолданылады

А) құрама шартта ә) жай шартта б) таңдау операторында в) көмекші операторында

26. Жиым дегеніміз - ...

А) бір атаумен белгіленіп біріктірілген біртекті элементтер жиымы.

ә) бір атаумен біріктірілмеген біртекті элементтер жиымы.

Б) әртүрлі программалау тілінде жиымдарды жазу ережесі.

В) мәліметтерді ұйымдастырудың кестелік тәсілі.

27. Паскальда ";" expected мәлімдемесі қай кезде шығады?

А) ";" артық жазылғанда; ә) ";" қойылмай кеткенде;Б) ";" алдында бос орын қойылмай кеткенде б) ";" қоймау керек

Тест жауаптары

І нұсқа

ІІ нұсқа

1

Ә

16

В

1

Б

16

Ә

2

Ә

17

В

2

А

17

Ә

3

А

18

А

3

В

18

В

4

В

19

Ә

4

А

19

Ә

5

Б

20

Б

5

А

20

Б

6

Ә

21

Ә

6

Б

21

А

7

А

22

В

7

Ә

22

А

8

А

23

Ә

8

Ә

23

В

9

Б

24

Ә

9

А

24

Ә

10

Ә

25

Ә

10

Ә

25

А

11

Ә

26

Ә

11

Ә

26

А

12

Ә

27

Ә

12

Б

27

Ә

13

А

28

Ә

13

А

14

А

14

В

15

А

15

А

Үйге тапсырма: 4 - 6 тарауды қайталау.