Информатика пәнінен күнтізбелік жоспар 6 сынып

Тақырыбы: Техника қауіпсіздігі ережелерін сақтау және жүмыс орнын үйымдастыру

Сабақтың мақсаты: компьютермен жүмыс істеу барысында техника қауіпсіздігі ереже- лерін сақтауды үйрету.

Оқушылар білуі тиіс: техника қауіпсіздігі ережелерін, компьютер сыныбында тэртіп сақтау ережелерін, көз талғанда жасалатын жаттығуларды.

Оқушылар үйренуі тиіс: техника кауіпсіздігі ережелерін сактауды, көз жаттығуларын жасауды.

Сабақтың барысы

1. ¥йымдастыру кезеңі

2. Сабактың максаты мен міндеттерін кою

3. Жаңа сабақты түсіндіру

Техника қауіпсіздігі ережелері туралы

Мұғалім оқушыларға: компьютер адам үшін қандай кауіп-катер әкелуі мүмкін; кауіптену үшін информатика кабинетінде озін-озі калай үстау керек деген сиякты сүрактар кояды. Оқушылардың жауаптарын мүғалім тереңдетіп, толыктырады. Әңгіме барысында мұғалім оқушыларға койылатын кауіпсіздік талаптарын түжырымдайды.

4. Бекіту

Негізгі түсіндірулер тұсаукесерде көрсетіледі. Мүғалімдерге арналған косымша акпарат және тұсаукесер мысалдары 1-қосымшада. Материалды игеруді тексеру «Өзіңді тексер» бөлімінде берілген.

Тест жауаптары:

1

2

3

4

5

6

7

8

в

С

А

А

D

А

D

В

5. Қорытындылау

Оқушыларға: «Бүгінгі сабактан кандай жаңа мәліметтер алдыңдар?» деген сүракка жа- уап беру үсынылады.

Тест жүмысы үшін оқушылар білімі бағаланады.

Техника кауіпсіздігі ережелерін сактау журналы толтырылады.

6. Үй тапсырмасы

Окулыктан § 1 мазмүнын кайталау

Тақырып:Информатика.Ақпарат.Ақпараттың алуан түрлілігі және оларды өндеудің тәсілдері. Ақпарат саны,өлшем бірлігі(2сабақ).

Сабақтың мақсаты: Ақпарат ұғымымен, оның түрлерімен, үлгілерімен және өңдеу тәсілдерімен таныстыру. Арнаулы, сипаты мен қабылдау тәсілдері бойынша әр түрлі ақпарат түрлерімен таныстыру. Бейнелік және таңбалы ақпаратты ажырата білуге үйрету. Таңбалы ақпаратты кодтау тәсілдерімен таныстыру.Оқушылардың ақпарат ұғымын, формаларын, көздерін, типтері мен қасиеттерін, өңдеу тәсілдерін, кодтау тәсілдерін білу қабілеттерін дамыт.Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Теориялық материалды түсіндіру, жұмыс дәптерінде берілген тапсырмаларды орындаумен кезектестіріледі.

Бізді қоршаған әлемнің ең маңызды мәні зат, энергия мен ақпарат болып табылады. Зат пен энергия сияқты ақпараттың да мәні өте зор. Оның өсімдіктердің, жануарлардың, адам мен жалпы адамзат қоғамының өміріндегі мәні олардан кем емес.

Ақпарат бұл тек кітаптардан, газет мақалаларынан немесе берілген жаңалықтардан алынған мәліметтер ғана емес, күрделі биологиялық молекулалардың құрылымында, радиосигналдар мен кілт рельефінде сақталатын мәліметтер болып табылады.

Дегенмен, ақпарат ұғымы ғылымдар шегінде анықталмайтын ұғым болып табылады. Бұл ұғым тек материалдық ақпарат тасуыш, ақпарат көзі, ақпарат жеткізуші, оны қабылдаушы, көзі мен қабылдаушы арасындағы байланыс арнасы барын ұйғарады деп пайымдауға болады.

Бұл ұғым бірі қалмастан, барлық салаларда: философияда, жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдарда, биологияда, медицина мен физиологияда, адам мен жануарлар психологиясында, социологияда, өнерде, техникада, экономикада және күнделікті өмірде пайдаланылады.

Ақпарат туралы былай айтуға болады: ақпарат - бұл бізді қоршаған әлемді таңбалар мен сигналдардың көмегімен бейнелеу деп пайымдауға болады.

Тапсырма. Ақпарат деген сөзге сен қандай мағына бересің

Оқушыларға берілген тақырып бойынша өз пікірін дәптерге жазу ұсынылады.

Тапсырма. Ақпарат алатын көздерді атап айт.

«Біз ақпаратты қайдан аламыз» деген сұрақты дискуссия барысында талдау. Жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.

Тапсырма. Кестеге өзің ақпарат алған мысалдары мен олар алынған ақпарат көздерін жаз.

Ақпарат

Ақпарат көзі

1. Internet бүкіл әлемнен байланысты.

Инфоматика сабағы

2. Қосындылардың орнын ауыстырғанмен олардың суммасы өзгермейді

Математика сабағы

3. Амеба бір клеткадан тұрады

Биология оқулығы

4. Токқа қосылған үтікке қол тигізу қауіпті

Апаңның ескертуі

5. Тұратын уақыт болды

Қоңырау сағат

Жаттығуда біраз көмек берілген. Кестенің қатары толығымен толтырылған. Екіншіден бастап бесіншіні қоса қатарлар жартылай толтырылған. Қалған қатарларды оқушылар өз бетімен толтыруы керек. Жауаптардың айырмашылығы түрлі болуы мүмкін.Кім ақпарат хабарласа сол ақпарат көзі болып табылады. Мысалы, мұғалім, оқушы, сарқырама шуылы, т.б. Кімде-кім ақпаратты қабылдап алса, онда ол ақпарат қабылдаушы болып табылады. Мысалы, адам, жануар, өсімдік т.б.

Ал ақпарат тасуыш: сынып тақтасы, журнал, аууа бөлшектері, слайд, перфокарта, ген т.б. бола алады.

Ақпарат көзі мен қабылдаушы арасындағы байланыс арнасы телекоммуникациялық арна да, ауа да дыбыс толқындарын тасушы бола алады.

Ақпарат көзі мен қабылдаушы жанды (тірі организмдер), жансыз (ДК) заттар, айқын (мұғалім - оқушы) және жанама (су шуылы сарқырамының жақын екенін білдіреді) болуы мүмкін.

Ақпарат қабылдаушы бір уақытта оны жеткізуші де болатын және керісінше жағдайлар да кездеседі.

Тапсырма. Берілген мысалдарда ақпарат көзін Қабылдаушы мен Ортасын белгілеңдер.Қонақ

Дыбыс толқындары

Үй иесі

1. Есікке қоңырау соғу.

АңшыҚоян

Қар

2. Аңшы қоянның ізімен жүріп келеді.

(ақпаратты бір жаққа беру)

Сымдар

Дос

Дос

3. Екі достың телефонмен сөйлесуі

(ақпарат алмасу)

Ұсынылады:

• Бірінші үш мысалды бірге талқылау.

• Ақпарат көзі де, қабылдағышы да бірнеше болуы мүмкін екенін түсіндіріп, тапсырманың басқа пункттерін өз бетімен орындауға мүмкіндік беру.

• Егер тапсырманы сыныпта орындауға сабақ уақыты жетпесе, онда оны үйге беру.

Тапсырма(Ү). Адам ақпаратты қалай және қайда сақтайды?

Жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.

Тапсырма(Ү). Адамның ақпаратты өңдеуіне мысал келтір.

Жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.

Тапсырма. Сенің ойыңша берілген ақпараттық процестердің қайсысы басым екенін кестеде өзің белгіле.

Тапсырма тек ақпарат пен үш түрлі: беру, сақтау, өңдеу жұмыс істеуге болатыны жөнінде қорытынды жасалғаннан кейін ғана орындалады. Кесте әр мысалды талқылап толтырылады. Әр процесте ақпаратты беру, сақтау, өңдеу әр түрлі мөлшерде болатыны анықталады. Мұның ішінде жұмыстың басым түрін белгілеу ұсынылады. Жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.

Тапсырма. Бірыңғай ақпараттық процестерді құрайшыларға бөліңдер.

Ұсынылады:

• Келтірілген «Математикадан есеп шығару» мысалын оқушылармен бірге талқылау.

• Оқушылардың бірыңғай процесті құраушыларға бөлуді қаншалықты түсінгеніне байланысты келесі мысалды олармен бірге талдау, немесе өз беттерімен орындауға мүмкіндік беру.

Велосипед сатып алу (мысалы, былай толтырылуы мүмкін).

Алу

Өңдеу

Сақтау

Берілу

Бағасын,

Бір ақша жете ме?

Білгіштердің пікірімен басқа дүкендердегі велосипедтердің бағасын есте сақтаймыз

Сатушыға өзіміздің шешіміміз туралы айтамыз

Сапасын

Ұнай ма, ұнамай ма?

шығарушы

фирманы

білуіміз керек

Теориялық материалды жұмыс дәптерінде тапсырмаларды орындаумен кезектестіріп түсіндіруге көшу.

Адамның барлық іс-әрекеті кез-келген уақытта ақпарат алумен байланысты: көріп - ақпарат аламыз, естіп, зат ұстап, ас ішіп, иіскеп те ақпарат аламыз. Ақпаратты бізді қоршаған заттар мен құралдар береді: кітаптар, журналдар газеттер, теледидар, радио т.б.

Адамдардың үйдегі, мектептегі, жұмыстағы және көшедегі бір-бірімен қарым-қатынасы - бұл ақпарат беруі.

Тапсырма. Адам қандай ақпарат алады?

Тапсырма адам өзінің сезім мүшелері арқылы ақпарат алатыны туралы сөйлесу барысында орындалады. Жауаптар әр түрлі болуы мүмкін.

Ақпарат түрлері

Барлық ақпараттарды төмендегідей бөлуге болады: қоғамдық-саясаттық, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық, химия-биологиялық, физиологиялық т.б.

Мұнымен қатар ақпарат өзінің сипаты бойынша:

1. статикалық (тұрақты) немесе динамикалық динамикалық (айнымалы);

2. алғашқы (кірістік), туынды (аралық) немесе шығыстық;

3. басқарушы және мәлімет беруші;

4. объективті және субъективті болуы мүмкін.

Ақпарат қасиеттеріне мыналарды жатқызуға болады: толықтық, сенімділік (анықтық), бағалылық, маңыздылық (актуалдық), айқындылық, қысқалық, нанымдылық.

Тірі табиғатта ақпарат беру мен өңдеу мысалдары:

Жануарлар өздерінің жерлерін қорғап, иісті белгілер қалдырып кетеді.

Басқа жануарлар иіс сезу мүшесі арқылы бөгде иісті сезіп бөтен жерден кетеді.

Жарғанат қараңғыда ұшқанда ультрадыбысты толқынды жібереді, олар әр түрлі заттардан шағылып оралып қабылданады, оған қайта кеңістікке бағытталуға мүмкіндік береді.

Кейбір ағаштар бір-біріне құрттар шабуыл жасағаны туралы мәлімет бере алады. Мұндай хабардан кейін олар қорғану үшін, жапырақтарына улы заттар шығарады.

Ақпарат беру мен өңдеу ұрпақтан ұрпаққа генетикада жануарлар мен өсімдіктердің қажетті қасиеттері бекіту мен селекция сұрыптау үшін қоладнылып келеді.

Ақпаратты өңдеу мен берудің көптеген тәсілдері бар.

Адам сол немесе басқа тілді ишарат, ым мен дыбысты қолдана отырып, ақпарат беріп, оны кез-келген сезім мүшесі арқылы қабылдай алады.

Басқа сөзбен айтқанда адам ақпаратты сигнал немесе таңба түрінде береді, өңдейді және қабылдайды. Сигнал жарық, дыбысты (радиотолқындар), электромагниттік, биохимиялық т.б. бола алады. Сигналды бірнеше типтерге бөлуге болады:

1. Физикалық табиғаты бойынша электромагниттік, арық, жылылық, дыбыс, механикалық, биохимиялық;

2. Қабылдау тәсілі бойынша көру, есту, дәмді сезу, аурулық, физиологиялық.

Белгі деп кез-келген тілдің алфавитін, ымишарат тілдерінің белгілерін, кез-келген кодтар немесе цифрларды, ноталық белгішелерін т.б. санауға болады. Ақпаратты өңдеу процесі ақпаратты тасушы мен ақпаратты беру мен ақпаратты өңдеу құралдарының болуын ескереді.

Ақпаратты тасушы оны сақтайды, оған бұл ақпаратқа сәйкес таңбаны немесе сигналды жазуға болады. Ақпаратты беру құралы - бұл адам, тілдері, телекоммуникация құралдары, тірі табиғаттағы биохимиялық процестер т.б.

Адам ақпаратты кем дегенде үш деңгейде өңдей алады, атап айтқанда:

Физиологиялық деңгейде (сезім мүшелері), ақылмен ойлау деңгейде, аңдаусыздық деңгейде. Бұған басқа адам өз ұрпақтарына гендер арқылы тұқым қуалау ақпараттарын береді.

Информатика - бұл ақпарат, ақпаратты адамдардың қарым-қатынасында, ЭЕМ жұмысы мен қоғам өмірінде жинау, жинақтау, сақтау мен беру заңдары мен тәсілдері туралы ғылым; ЭЕМ көмегімен ақпаратты өңдеу тәсілдері туралы ғылым.Бұл ғылым XX ғасырдың екінші жартысында пайда болды, оның дамуы электрондық есептеу техникасының пайда болуымен байланысты. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ - ақпараттық процестер. АҚПАРАТТЫҚ ПРОЦЕСТЕР - бұл ақпаратты белгілер мен сигналдар түрінде беру, өңдеу және жинақтау процестері. Ақпараттық процестер:

тірі организмдердің ішінде;

техникалық құрылғыларда;

адамдар қарым-қатынасында;

телекоммуникацияларда;

қоғам өмірінде.

Ақпарат сигнал түрінде беріледі.

Ақпарат белгілер түрінде жинақталады.

Ақпаратты өңдеу - белгілер мен сигналдар түрінде, атап айтқанда: тірі организмдермен және техникалық құрылғыларда ақпарат сигналдар түрінде өңделеді.

Бейнелі

Ақпарат

Таңбалық

Тіл

Табиғи

Жасанды

Сынып журналындағы бағалар

+

+

Айвазовскийдің «Девятый вал» суреті

Радиодан диктордың хабарлары

+

+

Компьютер ойыны

+

Апамның тоқашы

Градусник көрсетуі

+

+

Ауру адамның түрі

+

Сағат тілдерінің көрсетуі

+

+

Сабақтан шығу қоңырауы

Жол белгілері

+

Мумба-Юмба тайпасының тіліндегі мәтін

+

+

Теледидардағы хоккей ойыны

Бағдаршам сигналы

+

+

Жайсыз орындық

+

Фотосуреттер

Көбейту кестесі

+

«Соғыс және бейбітшілік» романы

+

+

Жұмсақ орындық

Математикалық формула

+

+

Күлкі

Ноталар

+

+

Жұлдызды аспан

Тірі организмдер арасында - белгілер мен сигналдар түрінде.Компьютер пайда болмай тұрып ақпаратты өңдеу, сақтау және беру жұмыстарын адам орындаған. Сондықтан компьютердің құрылысы аздап адамның организміне ұқсайды. Адамның ең маңызды мүшелері аздап адамның организміне ұқсайды. Адамның ең маңызды мүшелері - бас, ми. Бірақ адамға өмір сүру үшін тек бас қана жеткілікті емес, оған тағы басқа мүшелер керк, сол сияқты компьютерге жұмыс істеу үшін көп түрлі құрылғылар керек.1.1.10.Тапсырма. Адам қабылдайтын ақпарат мысалдарын сызбаға жаз. Сызбаны талқылау барысында толтыру ұсынылады. Мысалдар әр түрлі болуы мүмкін. ТапсырмаБерілген мысалдардағы ақпарат қандай түрге жататынын анықта. Кестенің сәйкес ұяшығына белгіше қой.

Тапсырманы өз бетімен орындау ұсынылады. 1.1.10. тапсырманы орындағаннан кейінмұны орындау қиын болмайды.

Тапсырма.

Әр түрлі алфавитті қоладнып, бір ғана ақпаратты түрлі жолмен беруге болатынын түсіндіру кезінде орындау ұсынылады.

Егер он және алты сандарының айырымын екіге көбейтсе, содан кейін үш пен бір қосындысына бөлсе, онда екі шығады

Егер отыз және он сандарының айырымын бір, екі, үш, төрт сандардың қосындысына бөлсе, онда екі шығады.

1.1.13.Тапсырма. Кодтау әдістерінің кестесін (алфавттерінің) толтыр.

- Кодтау саған қайда және қандай түрде кездесті, мысалдар келтір.

- Оларды кестенің бос жолдарына жаз.

Тапсырма өз бетімен орындауға ұсынылады. Мұнда көмек бар: орыс тілі алфавті - әріптер, ары қарай математика графасына цифрлар жазу керек, арифметикалық амалдар белгілерін - жақшаларды жазу керек. Музыка - ноталар. Көлік жүрісін басқару - жол белгілері.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

Тест тапсырмасы

V. Қорытындылау

1)Үйге тапсырма

Табиғатта ақпарат ұғымы. Ақпарат түрлері. Ақпарат көзі, қабылдаушы мен жеткізу ортасы. Ақпараттық процестер (үрдістер). Адамның ақпаратты қабылдауы.

Оқушыларды бағалау

Тақырып : озіндік жұмыс.Ақпарат

Мақсаты:білімдерін тексеру

1.Ақпарат дегеніміз не?

2Информатика дегеніміз не?

3.Ақпаратты қалай өлшеуге бодады?

4.1бит ол ...... байт?

5.1Мбайт -ол?

6.Ақпаратты сақтау үрдісін көрсет?

Теледидар көру

Дәптерге жазу

Кітап оңу

Телефонмен сөйлесу

7.Әдеттегі қойын дәптерді қолдану макс-аты:

Ақпаратты өңдеу

Аңпаратты саңтау

Ақпаратты жеткізу

Ақпаратты сақтау, өңдеу және жеткізу

8Ақпаратты іздеуге не жатады?

Электрондың поштамен ақпарат алу

Компьютерлік желілер көмегімен жеткізу

Кітап мазмүнымен жүмыс істеу

Мәтіндерді басңа тілге аудару

9Ақпаратты жеткізу мысалы бола алатын удеріс:

Кітапханадан кітап іздеу

Музыка тыңдау

Табиғат құбылысын бақылау

Телефон арқылы

10. Ақпарат алу - ол:

Үй жүмысын орындау

Ағаш көшеттерін отырғызу

Музыка тыңдау

Математикадан есеп шығару

11.Адам үшін үялы телефон - ол:

Аңпарат көзі

Ақпарат ңабылдаушы

Аңпаратты өңдеу қүралы

Байланыс қүралы

12Мәтінді қазақ тілінен орыс тіліне аудару қандай үдеріс?

Аңпаратты тасымалдау

Аңпаратты іздеу

Аңпаратты өңдеу

Аңпаратты саңтау

Кестені толтыр

Зат

Қасиет

Арна

Мүше

Қоңыраулы сағат

Шылдыр

Есту

Құлақ

Оқушыларды бағалау:

Тақырып: Вирустан тазарту программасы.

Мақсат: Оқушылардың вирустан тазарту программалары туралы білімдерін қалыптастыру. Вирустан тазарту программаларымен жұмыс істеуді үйрету.

Білімділік - Оқушыларды антивирустық программалармен таныстыру.

Дамытушылық -Оқушылардың компьютерлік программалармен жұмыс жасау дағдылары мен қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік - Тәрбиелі, білімді және ойлау қабілеті жан-жақты оқушыларды тәрбиелеу.

Сабақ түрі: лекция сабақ

Сабақ типі: аралас сабақ

Әдіс-тәсілдер: түсіндірмелі - иллюстративті, көрнекілік

Ұйымдастыру кезеңі

а)оқушылар тізімі;

ә)кабинет жағдайы;

б)сабақ барысымен таныстыру.

Үй тапсырмасын тексеру.

Файл, қапшықтарды іздеуді қалай жүзеге асырамыз?

Компьютердің уақыты мен күнін қалай өзгертуге болады?

Жұмыс үстелі реңінің өрнегін баптау қалай жүзеге асырылады?

Экран заставкасын орнатуды қалай жүзеге асырамыз?

Жаңа тақырыпқа кіріспе

Жаңа тақырыпты түсіндіру

Компьютерлік вирус - «көбейтілуге» және басқа программаларға «жұғуға» қабілетті, әдетте өлшемі шағын арнайы компьютерлік программа. Ол компьютерге пайдаланушының рұқсатынсыз, «зақымдалған» дискета немесе «зақымдалған» файлмен бірге түсуі мүмкін. Ішінде вирусы бар программа «зақымдалған» деп аталады. «Зақымдалған» программа жұмысын бастағанда, алдымен басқаруға вирус алады. Вирус басқа программаларды тауып, оларды зақымдайды.

Жаңа вирустық программалардың саны үнемі көбейіп және түрлері өзгеріп отырады, сондықтан компьютер пайдаланушы вирустар табиғатын, вирустардың жұғу әдісін және олардан қорғануды білуі керек.

Соңғы кезде компьютерлік вирустармен күресуде үлкен тәжірбие жинақталады, антивирустік программалар жасалды, программалар мен деректерді қорғау шаралары айқындалды. Вирус табылған кезеңнен бастап қысқа уақыт ішінде қайта пайда болатын вирустарды жеңетін антивирустық құралдар үнемі жетілдіріліп және дамытылып отырады. Вирустарды табуға және жоюға мүмкіндік беретін программалар антивирустық программалар деп аталады.

Белгілі антивирустық программаларды бірнеше типтерге бөлуге болады.

Детектор-програмалар белгілі вирустардың бірімен зақымдалған файлдарды табады, мұндай программалар жеке түрде сирек кездеседі.

Фагтар немесе доктор-программалар, сондай-ақ вакцина-программалар вируспен зақымдалған файлдарды тауып қана қоймай, оларды емдейді де, яғни программаны вируспен зақымдалғанға дейінгі қалпына келтіре отырып, файлдардан вирус программасының тәні жояды. Фагтар өз жұмысының басында вирустарды жедел жадтан іздейді, оларды жояды, тек содан кейін ғана файлдарды емдеуге кіріседі.

Ревизор-программалар вирустардан қорғайтын құралдардың ең сенімдісі. Ревизор программалардың алғашқы қалпын, яғни компьютердің вируспен зақымдалмаған кезін есте сақтайды, содан кейін оқтын-оқтын ағымдағы жағдайды алғашқы жағдаймен салыстырып отырады. Егер өзгеріс табылса, онда дисплейдің экранына хабарлама шығарады.

Фильтр-программалар немесе «күзетшілер» - ұдайы компьютер жадында болатын шағын резидентті программалар. Олар компьютердің операцияларын бақылайды және компьютер жұмысының барысында вирустарға тән күмәнді әрекеттерді табады.

Вирустар үнемі өзгеріп отырады және олардың саны күн сайын көбеюде, антивирустық программалар да олардан қалмауға тырысады, сондықтан әрқашан антивирустардың жаңа нұсқаларының шығуын қадағалауды қажет етеді.

Ақпараттарды қорғау құралдарының бірі - резервтік көшірмелерді магниттік тасушыларда сақтау болып табылады. Егер файл жадтың көп көлемін алып, дискетке сыймайтын болса, мұндай жағдайларда ақпаратты сығуға мүмкіндік беретін арнайы программалар қолданылады. Мұндай сығылған файлдарды тек дискетке сақтап қана қоймай, компьютерлік желілерде байланыс арналары арқылы жіберуге де болады.

Ақпаратты сығу - файлда жадтың сақтау көлемін кішірейтетін ақпаратты түрлендіру процессі.

Файлда ақпаратты сығу процессі деректерді архивтеу терминімен аталады.

Архивтік файл - арнайы әдіспен ұйымдастырылған файл, оның ішінде бір немесе бірнеше файл немесе сығылған қапшық, сондай-ақ файлдардың аты, оларды жасау немесе өзгерту күні мен уақыты, өлшемі т.б. туралы қызметтік ақпараттар болуы мүмкін.

Архиваторлардың жұмысының принципі файлда «артық» ақпарат іздеуге және содан кейін ең кіші көлемге келтіру үшін оны кодтауға негізделген. Файлдарды архивтеудің ең кең тараған әдісі - бірдей символдар тізбегін сығу.

Архивтеуші-программа тек архивтік дискеттерде орын үнемдеуге ғана емес, бірлесіп пайдаланатын файлдардың топтарын бір файлға біріктіруге де мүмкіндік береді. Бұл архив жүргізуді әжептеуір жеңілдетеді.

Архивтен алу - бұл файлдарды архивке орналастырғанға дейін қандай түрде болса, архивтен тура сондай түрде қалпына келтіру процессі.

Архивті шешкенде файлдар архивтен алынады да, дискіге орналастырылады.

Файлдарды қаттау мен шешуді жүзеге асыратын программалар архивтеуші-программалар деп аталады.

Архивтеушілердің бәрі архивтеудің негізгі функцияларын орындайды:

- жаңа архив жасау

- архивтен файлдарды шығару

- бар архивке файлдарды қосу

- өзі шешілетін архив жасау

- көптомды архив жасау

- зақымдалған архивті толық немесе жартылай қалпына келтіру

- архивтерді бөгде адамдардың қарауынан және өзгертуінен қорғау.

Сергіту жаттығулары

5) Өткен тақырыпты бекіту

Тапсырмалар мен сұрақтар:

Ақпаратты сығу дегеніміз не?

Файлдарды архивтеу не үшін қолданылады?

Архивтік файл дегеніміз не?

Архивтен алу дегеніміз не?

Архивтеуші-программаларды атаңдар?

Сабақты қорытындылау

Оқушыларға архивтік программалармен жұмыс жасау туралы жалпы мағлұмат беру.

Үйге тапсырма § 6.7

Архивтеу программалары, файлдарды архивтеу туралы жалпы мәліметтер.

Бағалау:

Тақырып: Вирусқа қарсы программалар. Практикалық жұмыс.

Мақсаты: Оқушылардың вирустан тазарту программалары туралы білімдерін қалыптастыру. Вирустан тазарту программаларымен жұмыс істеуді үйрету.

Міндеттер:

Білімділік - Оқушыларды антивирустық программалармен таныстыру.

Дамытушылық -Оқушылардың компьютерлік программалармен жұмыс жасау дағдылары мен қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік - Тәрбиелі, білімді және ойлау қабілеті жан-жақты оқушыларды тәрбиелеу.

Сабақ түрі: лекция сабақ

Сабақ типі: аралас сабақ

Әдіс-тәсілдер: түсіндірмелі - иллюстративті, көрнекілік

Ұйымдастыру кезеңі

1- тапсырма: (бос орынды толықтыр)

Компьютерлік вирус -өздігінен ________ қабілетті арнайы ______________, ол компьютер _____________сақталатын программалар мен файлдарды _________, _________және компьютерді _______________ мүмкін.
Компьютерлік вирустармен күресу үшін ______________________________ программаларды тұрақты __________тұру қажет.

2- тапсырма:

Вирус әрекеттерінің олардың түрлеріне сәйкестіктерін тағайындаңдар.

3- тапсырма: Оқулықтың сәйкес тақырыбындағы материалды пайдаланып, кестені толтырыңдар.

Антивирустық программа типі Антивирустық программалардың негізгі міндеттері Белгілі антивирустық программаның аты
Детектор программалар

Полифагтар

Ревизорлар

4- тапсырма: (Activote құралының көмегімен тест тапсырмаларын орындау)

1. Компьютерлік вирус -бұл мынадай программа:

А) компьютерді бұзатын
В) «көбеюге» қабілетті және басқа программаларды «зақымдайтын»
С) Қапшықтар мен файлдарды жоятын
Д) желілер бойымен таралатын

2. Вирус туралы қай пікір дұрыс:
А) вирус компьютердің жедел жадын азайтады;
В) Вирус компьютер жұмысын тежейді;
С) вирус экранға бөтен ақпараттарды шығарады;
Д) вирус компьютердегі ақпаратты жояды;
Е) вирус дискеттің дисководқа енуіне кедергі жасайды

3. Дұрыс емес пікір:
А) вирустан құтылу мүмкін емес
В) вирус компьютер жұмысын тежейді
С) вирус мәліметтер форматын өзгерту мүмкін
Д) вирус экранға бөтен ақпараттарды шығарады
Е) вирус компьютердегі ақпаратты жояды

4. Орындалушы файлдар жоятын вирустар түрі:
А) файлдық вирустар;
В) енуші вирустар
С) желілік вирустар
Д) макровирустар
Е) микровирустар

5. Компьютерлік вирустардан қорғану бұл :
А) вирустардың кіруін болдырмау
В) ДК -ге вирус енсе, оларға қарсы шабуылды болдырмау
С) қиратушылық әрекеттерді болдырмау
Д) дұрыс жауабы жоқ
Е) а,в.с жауаптары

6. Компьютерлік вирустардың негізгі түрлері:
А) аппараттық, программалық, жүктеуші, макровирустар
В) программалық, жүктеуші, макровирустар, желілік
С) файлдық, программалық, макровирустар, жүктеуші
Д) аппараттық, программалық, жүктеуші, желілік
7. Вирустан қорғанудың негізгі әдістері
А) қажет мәліметтердің көшірмесін сақтау
В) кең тараған вирустардың программалық кодтарын салыстыру
С) программалық құралдар
Д) программалық ,аппараттық, ұйымдастырушылық құралдар
Е) тек ұйымдастырушылық құралдар

8. Вирусқа қарсы программалар

А) Avp, drweb
B) MS-Dos, MS Word, Avp
C) MS- Word, MS Excel, Norton Commander
D) MS-Dos, Norton Commander, drweb
E) MS- Word, MS Excel, Norton Antivirus

Үйге тапсырма: 5,5 тақырып, интернет беттерінен антивирус программалары туралы мәлімет алу, мәнжазба даярлау
Оқушыларды бағалау.

Бағалау:

Сабақтың тақырыбы: Компьютер.Компьютердің негізгі құрылғыларының міндеттері және мүмкіндіктері.

Сабақтың мақсаты:1. ДК-мен, оның негізгі блоктарымен, және олардың міндетімен таныстыру. ЭЕМ мүмкіндіктерін көрсету. Жүйелік блоктың ішіндегіқұрылғылармен және олардың міндетімен таныстыру. Компьютердің негізгі құрылғылары - процессормен, ЖЖҚ-мен, ТЖҚ-мен таныстыру. 2. Оқушылардың аппараттық құралдардың негізгі жиынына не кіретінін, аппараттық құралдардың негізгі жиынына не кіретінін; компьютердің құрылғыларының міндетін білу қабілеттерін дамыту. 3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Баяндау,көрсету, практикум

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

КОМПЬЮТЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

«Компьютер» сөзі «есептеуіш» дегенді білдіреді, яғни есептеуге арналған құрылғы. Компьютер - деректерді бағдарламалап өңдеуге Компьютер - деректерді бағдарламалап өңдеуге арналған электрондық құрылғы. Қазіргі компьютерлер тек есептеп қана қоймай, цифрлық емес (мәтіндер, дыбыстар, графика және т.б.) ақпаратты өңдейді, әр түрлі технологиялық процестерді, деректер базасын және басқаларды басқарады.

Информатика сабағында IBM PC типті ДК-лерді оқып үйренеді, олар осындай дербес компьютерлерді алғашқы шығарған американдық компанияның атымен аталған (IBM фирмасының ДК-лері). Бұл типті компьютерлерді дүние жүзінде жүздеген өндірушілер шығарады. Олар өзара өнімділігімен, жадының сыйымдылығымен және бірқатар функционал мүмкіндіктерімен ерекшеленеді. ДК-нің басқа типтері де бар, мысалы, Apple фирмасының Macintosh ДК-і. Бірақ ДК-лердің барлық типтерінің ақпарат өңдеу және адаммен қарым-қатынас жасауының негізгі принциптері бірдей.

Дербес компьютер өнеркәсіп бұйымы ретінде өзара жалғастырушы кабельдермен байланыстырылған бірнеше блоктардан (құрылғылардан) тұрады. Бұлардың номенклатурасы (тізімі) әр түрлі болуы мүмкін, бірақ кез-келген компьютер жұмыс істеуі үшін, үш блоктан тұратын жинақ керек (компьютердің негізгі жинағы). Басқа құрылғылардың барлығы қосымша деп аталады. Оларға принтер, дыбыс колонкалары, құлаққалқа, микрофон, модем, сканер, манипулятор: «маус», трекбол, тәрте (джойстик) жатады.

Компьютердің аталған негізгі жинағының басты элементі - жүйелік блок. ДК жүйелік блогы - компьютердің негізгі тораптары орналасқан тік төртбұрышты қорапша, онда: микропроцессоры мен жедел жады және т.б. бар аналық тақша, адаптерлер, коректендіру блогы, иілгіш және қатқыл дискідегі жинақтауыштар, контроллер, ажыратпалар орналастырылған.

Монитор - мәтіндік және графикалық ақпараттарды экранға шығаруға арналған, теледидарға ұқсас құрылғы.

Пернетақта - ақпараттар мен ДК-ні басқару командаларын енгізу қызметін атқарады.

Бұлардан басқа, компьютердің тағы көптеген құрылғылары бар. Оларды енгізу-шығару құрылғылары деп атайыды.

Дербес компьютерлердің барлық элементтерін ақпаратты енгізу-шығару, өңдеу құрылғыларына бөлуге болады.

Енгізу құрылғыларына пернетақта, манипуляторлар, микрофон, модем жатады.

Шығару құрылғылары: монитор, құлаққалқа, принтер, модем, дыбыс бағандары (колонка). Бұл құрылғылардың бәрі ДК-нің аппараттық жабдықтамасына жатады. Бірақ компьютер жұмыс істеуі үшін, оны бағдарламалық жабдықтама қажет. ДК бағдарламалық жабдықтамасыз жай ғана темір-терсек болып қалады. Бағдарламалық жабдықтама аппараттық құралдардың жұмысын басқарады, пайдаланушылар мен бағдарламалардың қолданбалы кешендеріне қызмет көрсетеді, компьютерде нақты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. (пайдаланушы немесе User - бағдарламалармен жұмыс жасайтын және олардың көмегімен өзінің барлық мәселелерін шешетін адам).

Компьютердің мүмкіндіктерін көрсету үшін, төмендегілерді көрсетуге болады:

• дамыту мен оқыту ойындарын;

• мәтіндік редактордағы жұмыстарды (мәтінді теру, мәтінді түзету, суреттер қою);

• графикалық редактордағы жұмыстарды (қарапайым сурет салу, оның кейбір бөліктерін өзгерту немесе көбейту);

• компакт-дискідегі музыкалық жазбаны ойнатуды;

• калькулятормен жұмыс жасауды;

• Интернетте жұмыс істеуді (суреттер, мәтіндер, Chat - серверлер).

Тапсырма.

Компьютердің құрамына енетін негізгі құрылғыларды жазыңдар. Бұл тақырыпты қарастырғанда терминологияларды жақсы игеру үшін, төртбұрыштарды толтыру ұсынылады:

• жүйелік блок;

• пернетақта;

• маус.

Тапсырма.

Сызбаға компьютердің негізгі құрылғыларын жаз.

Тапсырма мұғалімнің түсіндіруімен және параграфты оқумен қоса орындалады.

ЖҮЙЕЛІК БЛОК

Жүйелік блок ішінде ең маңызды құрауыштар орналасқан негізгі торап болып табылады. Жүйелік блоктардың корпусы әр түрлі пішінде болады. Олар коректендіру блоктарымен бірге қойылады (жабдықталады).

Жүйелік блоктың ішінде орналасқан құрылғыларды ішкі деп аталады.

Жүйелік блоктың сыртында орналасқан құрылғыларды сыртқы (периферийный) деп атайды.

Компьютердің ішкі құрылғылары:

Аналық тақша - ДК-нің негізгі тақташасы.

Оған мыналар енгізілген:

-Жедел жад (ЖЖҚ - жедел жадтайтын құрылғы) -компьютерге қосылған кезде деректерді уақытша сақтауға арналған микросхемалар жиыны.

- Процессор - көптеген математикалық және логикалық операцияларды орындайтын негізгі микросхема.

- ТЖҚ (тұрақты жадтайтын құрылғы) - деректерді ұзақ уақыт сақтауға арналған микросхема.

- Микропроцессорлық комплект (чипсет) - компьютердің ішкі құрылғыларының жұмысын басқаратын микросхемалар жиыны.

- Қосымша құрылғыларды қосуға арналған ажыратпалар (слоттар).

Сыртқы жадтайтын құрылғылар- Шиналар - олар арқылы компьютердің ішкі құрылғыларының арасында сигнал алмасу жүргізілетін өткізгіштер жиыны

Сыртқы құрылғылары

Енгізу құрылғылары

Процессор

пернетақта

магнитті таспа

БҚ

АЛҚ

сканер

магнитті дискілер

Ішкі жад

ЖЖҚ

ТЖҚ

маус

лазерлік дискілер

принтер

монитор

тәрте (джойстик)

Тапсырма.

Құрылғылардың жүйелік блокта орналасу сәйкестігін белгіле, Жүйелік блоктың құрамына кіретін құрылғылар оқулықта толық қарастырылған.

Көпке есте қалу үшін, мұғалімнің түсіндіруімен немесе оқулықтағы парағрафты оқумен қатар кестені толтыру ұсынылады.

Құрылғылар

Орналасуы

Жүйелік блоктың алдыңғы панелінде

Жүйелік блоктың ішінде

Жүйелік блоктың артқы панелінде

Монитор порты

Қатқыл диск

Компьютердің қосу/өшіру батырмасы

Аналық тақша

Микрофонмен колонкаларға арналған кірістер

Бейнетақша

Дискіжетек

Процессор

Электрмен қоректендіргіш бауы

CD-ROM

Модем мен сканерге арналған порттар

Дыбыс тақшасы

Компьютерді қайта жүктеу батырмасы

Принтер порты

Құлып

Маус пен пернетақта порттары

Жедел жады

Желілік тақша порттары

ПРОЦЕССОР

Процессор - компьютердің негізгі микросхемасы, ол ЭЕМ миы. Онда ақпаратты өңдеу мен барлық құрылғылардың бірлесіп істейтін жұмысын басқару жүргізіледі. Орындайтын функцияларына сәйкес процессор екі бөліктен тұрады: БҚ - басқару құрылғысы және АЛҚ арифметикалы-логикалық құрылғы.

Құрылысы бойынша процессор жедел жадтың ұяшықтарына ұқсас ұяшықтардан тұрады, бірақ бұл ұяшықтарда деректер тек сақталып қана қоймай, өзгертіледі де. Процессордың ішкі ұяшықтары регистр деп аталады.

ТапсырмаПроцессор үшін ДҰРЫС тұжырымдарды боя.

Тапсырманы тақырыпты талқылау барысында немесе тақырыптың меңгеруін тексеру үшін бекіту ұсынылады. Дұрыс тұжырымдар кестеде белгіленген.

Бұл компьютердің ең басты бөлігі

Бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі

Бұл компьютердің «Миы»

Компьютердің барлық жұмысын басқарады

Деректер мен бағдарламаларды көп уақыт сақтайды.

Бағдарламалардағы барлық командаларды орындайды және таниды

Бір құрылғыдан басқа құрылғыға деректер беру қызметін атқарады

Жадпен бірге жұмыс істейді

Компьютердің кез-келген әрекетіне қатысады

Аналық тақшада орналасқан

Компьютерге контролер арқылы қосылады

Көптеген сымдардан тұрады

Ол басты микросхема

Шапшаң әрекеттілігімен сипатталады

Бақылау сұрағы: Ең көп тараған процессордың түрі қалай аталады?

Жауабы: ПЕНТИУМ.

Жедел жад

Жедел жад (RAM-Random Access Memory) бұл деректерді сақтауға қабілетті кристалды ұяшық сілем. Жадтың әрбір ұяшығының өзінің адресі болады. Бұл адррестелетін ұяшықтың 8 екілік ұяшығы бар, онда 8 бит, яғни 1 байт деректер сақтауға болады.

Типтік компьютерде қанша жедел жад болуы керек туралы тұжырымдар үздіксіз өзгеріп отырады. 80-жылдардың ортасында 1Мбайт жадтың өрісі өте зор болып саналса, 90-шы жылдардың басында 4 Мбайт көлем, 90-жылдардың ортасында 8 тіпті 16Мбайт көлімі жеткілікті болып саналды. Бүгінгі таңда типтік деп көлемі 32-64 Мбайт ЖЖқ саналады, бірақ өте жақын уақытта бұл көлем әуелі жалпылай қолданылатын модельдерде де 2-4 есе өседі.

Жедел жад компьютерде модульдер деп аталатын стандартты тақталарда орналасады. Жедел жадтың модульдерін аналық тақшадағы сәйкес ажыратпаларға қондырады.

Жедел жадтың модульдерінің негізгі сипаттамалары жад көлемі (4, 8, 16, 32 Мбайт) және қатынау уақыты (әдетте 50-70- наносекунд - секундтың миллиардтық үлесі).

ТЖҚ микросхемасы мен BIOS жүйесі

Компьютерді қосқан кезеңде оның жедел жадында ештеңе - деректер де, бағдарламалар да болмайды, өйткені жедел жад ұяшықтарды секундтың жүзден бір үлесінен артық уақыт зарядтаусыз ештеңе сақтай алмайды, Бірақ процессорға әуелі алғашқы қосу кезеңінен кейін командалар керек. Сондықтан қосқаннан кейін бірден процессордың адрестік шинасында бастау адресі шығады. Бұл ешқандай бағдарламалардың қатысуынсыз әрқашан бірдей ақпаратты түрде өтеді. Процессор қойылған адрес бойынша өзінің бірінші командасына қатысады да, бағдарламамен жұмыс істеуді бастайды. Ал алғашқы адрес жедел жадқа нұсқай алмайды, өйткені онда әзірше ештеңе жоқ, ол жадытың басқа түрі - тұрақты жадтайтын құрылғыға (ТЖҚ-ға) нұсқайды. ТЖҚ микросхемасы әуелі компьтер өшіп тұрғанда да ақпаратты ұзақ уақыт есінде сақтай алады. ТЖҚ-да орналасқан бағдарламаларды «қорғаушы» деп аталады - оларды онда дайындау кезеңінде жазады.

ТЖҚ-ға кіретін бағдарламалар комплексті енгізу-шығару базалық жүйесін (BIOS-Basic Innput Output System) құрады. Бұл пакеттің бағдарламалардың негізгі міндеті - компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін тексеру және пернетақтамен, монитормен, дискілермен өзара байланысын қамтамасыз ету.

Тапсырма(Ү). Жедел жадтайтын құрылғы (ЖЖҚ) мен ТЖҚ үшін бес бестен дұрыс пайымдау жаз.

Тапсырма өз бетімен орындау және тақырыпты меңгеруін тексеру үшін ұсынылады.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

2.2.1,тапсырмаларды орындау

V. Қорытындылау

1)Үйге тапсырма

Дербес компьютер. Компьютермен танысу. Компьютердің құрылымы. Компьютердің арналуы.

Мүмкіндіктерін көрсету. Жүйелік блок. Компьютердің ішкі құрылғылары.

Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Пернетақта.

Сабақтың мақсаты:1. Оқушыларды компьютердің сыртқы құрылғыларымен таныстыру. Енгізу-шығару құрылғыларын жалпы шолу. ДК-нің негізгі шығару құрылғысы - монитормен таныстыру. Пернетақтаның арналуы және таратылуымен таныстыру. Әр түрлі алфавитті цифрлық-ақпаратты енгізуді көрсету, пернетақтамен жұмыс істеу әдістерімен таныстыру.2. Оқушылардың компьютердің ішкі құрылғыларына қандай құрылғылар жататынын, енгізу-шығару құрылғыларын, мониторлардың сипаттамаларын, арналуын, құрамдас бөліктерін, пернетақтаның міндетін білу қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Баяндау,көрсету, практикум

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

ЕНГІЗУ-ШЫҒАРУ ҚҰРЫЛҒЫЛАРЫ

Тапсырма. Қораптың ішінен табылған құрылғыларды орналастыруға көмектес.

Ұсынылған құрылғыларды екі топқа бөлу керек.

Е нгізу құрылғылары Шығару құрылғылары

Маус Принтер

Тәрте(джойстик) График салғыштар

Жарық қаламұшы Дисплей

Сканер Плоттер

Пернетақта

Өлшеу аспаптары

Трекбол

ПЕРНЕТАҚТА

Пернетақта - компьютерді пернелік басқару құрылғысы.

Таңбалық деректерді енгізу қызметін атқарады және негізгі енгізу құрылғысы болып табылады.

Пернетақтаның әрекеттерінің принципі:

1. Пернені басқанда пернетақтаға орнатылған арнайы микросхема идентификациялайтын скан-код жібереді.

2. Скан-код микросхемаға түседі, ол өз кезегінде процессорға бекітілген нөмірі бар үзу береді.

3. Үзуді алып, процессор ағымдағы жұмысын кейінге қалтырып, үзу нөмірі бойынша үзуге қызмет жасайтын бағдарламаның адресін табады.

4. Үзуді өңдегеннен кейін процессор аяқталмаған іске қайта оралады.

5. Енгізілген (бірақ өңделмеген) символдар пернетақтаның буферіне түседі де, оған арналған бағдарлама оларды алып кеткенше сақталады. Егер символдар буферге алуынан жиірек түссе, буфердің толып кету әсері болады. Мұндай жағдайда жаңа символдарды енгізуді уақытша тоқтату керек.

Арнайы пернетақталар деректерді енгізу процесінің тиімділігін арттыруға арналған. Бұл пернетақтаның пішінін,с пернелерінің таратылуын, жүйелік блокқа қосу әдісін өзгерту арқылы іске асырылады.

Арнайы пішіні бар пернетақтаны эргономикалық пернетақта деп атайды. Оларды таңбалық ақпараттың өте көп мөлшерін енгізуге арналған жұмыс орнында пайдалану тиімді. Олар терушінің жұмысының өнімділігін арттырады және бүкіл жұмыс күні бойы аса қажытпайды.

Стандарды пернетақталардың пернелерінің таратылуы аса тиімді емес. Олар баспа машиналарының бұрынғы үлгілері бойынша жасалған. Қазіргі кезде пернелердің таратылуы дұрыс үйлестірілген(жетілдірілген) пернетақталарды шығарудың техникалық мүмкіндігі бар. Мұндай құрылғылардың үлгілері де шығарылды. Бірақ бұл стандартты емес таратылуы бар пернетақталарды іс жүзінде енгізу әлі шешілген жоқ, өйткені онда жұмыс істеу үшін арнайы оқу қажет.

Жүйелік блокқа қосу әдісі бойынша пернетақталарды өткізгіш сымды, өткізгыш сымсыз деп екіге бөледі. Өткізгіш сымсыз пернетақталарда ақпарат инфрақызыл сәуле арқылы беріледі.

Пернетақтаның көмегімен алфавитті-цифрлық деректерді енгізеді және компьютердің жұмысын басқарады. Шартты түрде пернетақтаны 5-бөлікке бөлуге болады.

• басу пернетақтасы (алфавитті-цифрлық және таңбалық пернелер: бос орын, 0-9 дейін цифрлар, A-Z латын әріптері, А-Я кирилица символдары, тыныс белгілері, «+», «-», «/», арнайы символдар және т.б.);

• функционал пернелер: F1, F2, ....., F12;

• арнайы операциялар пернелері: Enter, Esc, Tab, Ctrl, Alt, BackSpace;

• меңзерді басқару және редакциялау пернетақтасы. Бұған мына пернелер жатады: Left, Up, Dawn, Right, Pg Up, Pg Dn, Home, End, Insert, Delete;

• сандық пернетақта.

Мұндай жіктеуді қолдана отырып, мынаны ойға тұтады: пернелердің бірінші тобының көмегімен мәтін мен сандарды енгізеді, F1-F10 көмегімен бағдарламаларға белгілі бір функцияларды орындатады, ал үшінші топтың көмегімен машинаға қандай да бір тұтас басқару әсерін тигізеді (меңзер мен кадрларды жылжыту, бағдарлама жұмысын аяқтау және т,б,). NumLock қосылып тұрған кезде сандық пернетақтаның көмегімен цифрлар мен арифметикалық амалдардың белгілерін теруге болады, ал NumLock өшіріліп тұрғанда меңзерді басқаруға және редакциялауға болады.

Дегенмен, бұл жіктеу шартты, өйткені нақты жағдайда орындалатын бағдарламаға байланысты ке-келген перне дерлік функционалды да, арнайы да қызметтерді орындай алады, сонымен қатар бұлар бағдарламамен бұғатталуы мүмкін. Сондықтан әрбір бағдарламаның сипатталуында пернетақтаның функцияларын түсіндіретін бөлім міндетті түрде болады.

Кейбір пернелер екілік ауыстырп-қосқыштың міндетін атқарады, бұл мыналар білдіреді: пернені басу әлдебір функцияны қосады, қайталап басу - оны өшіреді. Caps Lock пернесі әдетте жоғарғы және төменгі регистрлардың пернетақтасын ауыстырып-қосу қызметін атқарады.

Драйверіне байланысты пернетақтаның пернелерінің біреуі немесе екеуі (мысалы, Shift+ Shift) орыс және латын алфавиттерінің ауыстырып -қосқышы болып хабарланады.

Алфавитті-цифрлық символдың бейнесі бар пернені басқанда экранға меңзердің орнына сәйкес символ шығады және меңзер бір орынға оңға қарай жылжиды. Символ кіші әріп (Caps Lock өшірілген) немесе үлкен әріп (Caps Lock қосылған), латын немесе орыс әрпі (алфавитті ауыстырып қосқыштың жағдайына байланысты) болуы мүмкін. Егер Shift пернесін басып, оны жібермей отырып алфавитті-цифрлық символдарды тергенде регистр уақытша ауыстырылады. 0-9 дейінгі сандар алфавитті ауыстырып қосқышқа байланыссыз төменгі регистрден шығарылады.

Кейбір пернелердің белгілеулері оң жақ пернетақтада (сандық немесе қосалқы) пернетақтада қайталанады. Олар сандық ақпаратты теруге арналған. Num Lock ауыстырып-қосқышымен бұл пернетақтаны 0-9 цифрларын, арифметикалық амалдардың негізгі белгілерін, ондық бөлшектердің бүтін және бөлшек бөліктерінің бөлгішін енгізу режиміне ауыстыруға болады. Бұдан басқа, мұнда кейбір басқару пернелері қайталанған.

Кейбір арнайы пернелердің неғұрлым типтік функциялары.

Enter - Енгізуді аяқтау сигналы. Меню пунктін таңдау. ОК батырмасын басу.

Esc - Бағдарламаны аяқтау. Операцияны болдырмау немесе операциялар тізбегіне кері қайту. Cancel батырмасын басу.

Fl - Экранға көмек сөз шығару (анықтама).

Left - Меңзерді солға жылжыту (меңзер жақтауын).

Up - Меңзерді (меңзер жақтауын) жоғары жылжыту.

Down - Меңзерді (меңзер жақтауын) төмен жылжыту.

Right - Меңзерді (меңзер жақтауын) оңға жылжыту.

Home - Меңзерді жолдың басына ауыстыру.

End - меңзерді жолдың соңына ауыстыру.

PgUp - Бір «бетке» жоғары жылжыту.

PgDn - Бір «бетке» төмен жылжыту.

Ins - Редакторларда ақпарат енгізгенде кірістіру және орнын басу режимін ауыстырып қосу.

Del - Меңзердің оң жағында орналасқан символды жою.

Backspase - меңзердің сол жағындағы символды жою.

Tab - Меңзерді бір басқару позициясынан басқасына ауыстыру.

ДК-де жұмыс істеу алғашқы сабағынан бастап есте сақтау керек:

1. Командаларды, жолдарды және т.б. енгізіп болғаннан кейін ENTER-ді басыңдар. Жаңадан бастаған пайдаланушылар ол туралы ұмытып кетеді.

2. Егер сендер бір нәрсені дұрыс істемесеңдер, ESC-ті басыңдар.

Бұл перне көбінесе операцияны болдырмайды.

3. Егер сендер қиындыққа кездессеңдер, F1 пернесін басыңдар. Әдетте бұл жағдайда экранға көмек сөз шығады.

Пернетақтамен жұмыс істеу техникасы.

Жеке пернені басқанда күш қолданбай, жай ғана басу керек.

Егер сендер жеке пернені басып ұстаңдар, машина сендер оны көп рет бастыңдар деп түсінеді де, бірнеше бірдей белгі шығарады. Көптеген операцияларды орындау үшін екі (немесе үш) пернелерді қатар басып, мысалы, CTRL+L, бұл сендерге алдымен CTRL пернесін басып, содан соң оны жібермей тұрып, L пернесін басып және жіберу керек екенін білдіреді. Содан кейін Ctrl-ды да жіберуге болады.

Меңзер.

Меңзер - экранда жыпылықтап тұратын белгі. Меңзер экранда алфавитті-цифрлық пернені басқанда символ қай жолға енгізілетінін көрсетеді. Символды енгізгеннен соң, меңзер оңға қарай бір қадам жылжиды. Меңзердің экранда пайда болуының мәні - алфавитті-цифрлық ақпаратты енгізуге шақыру. Enter пернесін басу арқылы ақпаратты енгізу аяқталады.

Пернетақтаны көрсету

• пернетақтаның жіктелуін оның пернелерінің әрбір тобының негізгі элементтерін атай отырып, баяндау және конспекті жазғызу (2.2.10.тапсырма).

• Экран терезесінде пернелерді басу нәтижелерін байқау және көрсету үшін, маустың көмегімен WordPad мәтіндік редакторын іске қосу (Пуск - Программы - Стандартные - WordPad)

• Екілік ауыстырып-қосқыштарды көрсету. Индикаторлар бойынша байқау. Алфавитті-цифрлық пернелерді басу. Әрекеттерді түсіндіру. Таңбаларды жоғарғы және төменгі регистрлерден экранға шығару. Жоғарғы регистр индикаторы.

• Цифрлық пернетақтамен жұмыс істеу. Цифрлық пернетақтаның индикатары. Кейбір арнайы пернелердің неғұрлым типтік функциялары.

• Enter, Esc, F1 пернелеріне ерекше көңіл бөлу оқушыларға қиын жағдайда бағытталуға көмектеседі.

Пернетақта - бұл компьютерге символдық ақпаратты енгізу құрылғысы.

Тапсырма. Пернетақтаның негізгі блоктарының аты мен міндетін жаз.

1. Функционал пернелер күрделі операцияларды орындауға арналған;

2. Символдық пернелер алфавитті-цифрлық ақпаратты енгізуге арналған;

3. Цифрлық пернелер цифрлық ақпаратты енгізуге және меңзерді басқаруға арналған;

4. Орнату пернелері меңзерді экран бойы жылжытуға арналған.

Тапсырма тақырыпты талқылау барысында орындалады және оның конспектісі болып табылады.

Тапсырма. Арнайы пернелердің қызмет кестесін толтыр.

Перне аты

Перненің қызметі

Enter

Енгізу

Baskspace

Алдыңғы символды өшіру

Бос орын

Символдарды бір-бірінен бөлу

Shift

Үлкен / кіші әріптерді ауыстырып қосу (1 рет)

Caps Lock

Үлкен / кіші әріптерді ауыстырып қосу (ұзақ уақытқа)

Delete

Меңзердің оң жағындағы символды жою

Alt

Арнайы әрекеттер үшін

Ctrl

Арнайы әрекеттер үшін

Num Losk

Сандық пернетақтаны жұмысқа қосады

Esc

Болдырмау

Тапсырма(Ү). Сен пернелердің орналасуын есіңде сақтадың ба (қарамай жаз).

Тапсырма оқушылардың өз бетімен орындауына арналған және білімін тексеру үшін ұсынылады.

Пернетақта тренажері:

• оқушыларға он саусақтық жазу әдісінде қолданылатын пернетақтаның схемасын көрсетеді;

• символдарды енгізу техникасымен - пернетақтаға саусақтарды орналастыру және соғу техникасымен таныстырады;

• бірқатар әріптерді, сөздер мен мәтіндерді енгізу жаттығуларын орындау арқылы пернелердің орналасуы бойынша білімін бекіту;

• жазу техникасын жетілдіруге және символдарды теру жылдамдығын арттыруға мүмкіндік береді.

Қағидағыдай тренажер бағдарламасы бес құрауыштан тұрады:

• пернетақтаның негізгі қатары;

• пернетақтаның жоғарғы қатары;

• пернетақтаның төменгі қатары;

• бас әріптер мен тыныс белгілері;

• жазу техникасы мен жылдамдығын дамыту.

Есепке алынады:

• жаттығудың орындалу уақыты;

• енгізілген символдар саны;

• символдарды терудің орта жылдамдығы.

Мәтін енгізу жаттығуларының екі түрі болады:

• Ерікті мәтінді енгізу. Енгізудің орта жылдамдығы есептеледі.

• Мәтінді үлгі бойынша енгізу. Жаттығу мақсаты - мәтіндегі барлық символдарды, бос орындарды қоса, дұрыс теру. Енгізу кезінде жіберілген қателер саны мен жазу жылдамдығы бағаланады.

• Тренажер бағдарламасын жүктеу ретін, оқушылар болашақта өз бетімен кез-келген уақытта жаттығуы үшін конспектеуі керек.

• Жүктеуден кейінгі тренажер режимдерін орнатуды конспекттеу.

Әр оқушыға көмектесу және бақылау.

• Баға қойғанда бағдарламаның статистикалық мәліметін қолдану.

• Пернетақта тренажерінің негізгі сипаттамаларымен таныстыру.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

2- тапсырмаларды орындау

V. Қорытындылау

1)Үйге тапсырма

Компьютердің сыртқы құрылғылары. Енгізу-шығару құрылғылары. Монитор. Пернетақта. Пернетақталық тренажер.

Оқушыларды бағалау

Тақырып:Практикалық жұмыс.Пернетақта. Пернелер тобы

Мақсаты: практикалық дағдысын жақсарту,білімдерін тексеру.Оқушылардың пернелер ұғымын, формаларын, көздерін, типтері мен қасиеттерін, өңдеу тәсілдерін, пернелерді білу қабілеттерін дамыт.Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: практикум

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Практикалық жұмысты түсіндіріп ,тарату

Пернетақта қандай құрылғы?

2. Пернетақта неше блокқа бөлінеді?

3. Латын, орыс, қазақ әріптері қандай пернелерге жатады?

4. F1,F2….F12 пернелерді қандай пернелер деп атаймыз?

5. Нұсқаушы пернелер қандай әрекет орындайды?

6. Сандарды қандай пернелер арқылы еңгіземіз?

Мына пернелердің қызметі қандай?

Enter Esc -

Delete -

Caps Lock -

Home -

Shift -

Baskspaсe -

Alt+F4 -

End -

Tab -

«Адасқан әріптер»

Nsietr - baT
Clrt - UaPpge -

2F - leDete -

1. Жаңа абзацты бастау үшін
   
   а) Shift
   
   ә) Backspace
   
   б) Enter

2. 6. Курсордың алдында орналасқан таңбаларды жоюға арналған батырма
   
   а) Shift
   
   ә) Backspace
   
   б) Enter

3. Меңзердің оң жағында орналасқан символды өшіру үшін қандай пернені қолданамыз?
   
   а) Delete
   
   ә) Backspace
   
   б) Enter

1,Пуск >> Мcr Word программасын ашып ,одна үш тілде (қаз. т, орыс т, ағылшын т ) қысқаша өлеңдер жазып , оны Winrar программасы арқылы вирустардан қорғап көлемін байқа..

Бағалау:

Тақырыбы: Есептеуіш техникасының даму тарихы. 2сабақ

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды ЕТ-нің даму тарихымен оны құрылуының принциптерімен таныстыру. ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі рөлін түсіндіру. ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту.

2. Оқушылардың ЕТ дамуының негізгі кезеңдерін, ақпарат түрлерін,

ЭЕМ буындары мен олардың элементтік базасын, ЭЕМ-ді қолдану

аумақтарын білу қабілеттерін дамыту.

3. Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.

Сабақтың типі: Пікірлесіп - түсіндіру

Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақты түсіндіру

Көпшілік мақұлдаған топтастыруды қолданып, ЕТ дамуын келесі кезеңдерге бөлуге болады:. (слайдтар)

1. Қол - б.э. дейінгі елуінші мыңжылдықтан бастап;

2. Механикалық - XVII ғасырдың ортасынан бастап;

3. Электромеханикалық - XIX ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап;

4. Электрондық - XX ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап.

Сонымен, ЕТ дамуының бұл төрт кезеңдерінің өзін жақсы қырынан көрсеткен құралдары күні бүгінге дейін қолданылады.

ЕТ-нің қол түрінің даму кезеңі есептеу үшін адам денесінің мүшелерін, бірінші кезекте саусақтарын және есептеу нәтижелерін белгілеу үшін, әр түрлі заттарды, мысалы, есептеу таяқшаларын, түйіншектерді, белгілер қоюды қолдануға негізделген.

Қол түрінің даму кезеңі:

1. Ондық пен он екілік санау жүйесіндегі саусақ есебі (қолдағы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері - барлығы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері - барлығы он екі).

2. Колумбқа дейінгі Америка халықтарының түйіншек санауы.

3. Заттарды топтастыру және бір жерден басқа жерге санап қою көмегімен санау.

4. Есепшотпен санау (абак - алғашқы жетілдірілген санау құралы), 15-ші ғасырда пайда болды. Есепшотты көбейту кестесімен біріктіру жолымен жетілдіруге соңғы талаптану 1921 жылға жатады.

5. 17-ғасырдың басында ДЖ.Непердің логарифм және логарифм кестесін ойлап табуы және есептеу таяқшаларымен ДЖ.Непердің есептеу тақтасын ендіру.

Мехиникалық құралдардың даму кезеңі:

1. Механикалық есептеу принциптерін қолданатын есептеу құрылғылары мен аспаптарын жасау. 1623 жыл - 6 разрядты сандар мен арифметикалық амалдар орындауға арналған Шиккардтың алғашқы машинасы. Ол көбейтетін, қосатын, сандарды жазатын тәуелсіз құрылғылардан тұратын.

2. 1642 жылы Блез Паскаль ойлап тапқан он разрядты сандармен арифметикалық амалдарды механикалық түрде орындайтын машина.

3. 1673 ж. Г.И.Лейбниц алғашқы арифмометрді құрастырды. Арифмометрлер кең тарады және бірнеше рет жетілдірілді. Оған мысал: Томас арифмометрі (томас-машина), Болле машинасы, Орднер арифмометрі т.б. арифмометр пайда болуымен байланысты есепші мамандығы пайда болды. 1969ж. ССРО-да арифмометрді шығару ең жоғары деңгейге жетті (300 мың арифмометр). 20-ғасырдың 70-ші жылдары арифмометрді элементтік базасы интегралдық схемаға негізделген калькулятор ығыстырды.

4. 19-ғасырдың бірінші жартысында Чарльз Бэббидж әмбебап есептеуіш (аналитикалық) машина құрастыруға талаптанды. Бұл машина перфокартада жазылған бағдарламаны қолдануы керек еді. Бэббидж бағдарламалық басқару принципін қолданып, кез-келген алгоритмді шешуге арналған аналитикалық машинаны құрудың негізгі идеясын зерттеп дайындады. Бұл жаккардтың тоқыма станогы сияқты, нағыз механикалық машина болуы тиісі еді. Бірақ сол кездегі техниканың дамуы жеткілікті дәрежеде болмауы бұл жобаның іске асуына мүмкіндік жасамады.

Электр механикалық құралдардың даму кезеңі:

1. 1887ж., Г.Холлерит, У.Бэббидж бен Г.Джоккардтың идеяларын қолданып, алғашқы есептеуіш-аналитикалық кешенін құрды. Бұл құрал АҚШ-та (1890), Ресейде (1897), Канадада (1897) халық санағын жүргізуде, АҚШ-тың темір жолдарының есептерін өңдеуде және ірі сауда фирмаларында қолданылды.

2. 1941ж., Коннард Цузе бағдарламалық басқаруы мен жадтайтын құрылғысы бар алдыңғыларға ұқсас машина жасап шығарды.

3. 1944ж. Айкен IBM фирмасының кәсіпорнында Бэббидж жұмыстарының көмегімен электромеханикалық реледегі «МАРК-1» аналитикалық машинасын құрастырды. Бұл машинаның есептеу жылдамдығы электр жетегі бар арифмометрден 100 есе тез болды. Бұл машинаның бірнеше жетілдірілген түрлері шығарылды.

4. 1957ж. - ССРО-да (PBM-1) релелік есептеуіш машина жасады. Бұл релелік ЕТ-нің ең ірі және соңғы жобасы болды. Осы кезеңде механикаландырылған санау кәсіпорны болып табылатын есептеуіш-машина стансалары құрыла бастады.

Электрондық құралдардың даму кезеңі:

1. 1943-45ж. АҚШ-та Моучли мен Эккерт басқарған топ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ШАМДАРДЫҢ негізіндегі ең алғашқы ENIAC ЭЕМ-ін құрастырды. Бұл әр түрлі мәселелерді шешетін әмбебап машина еді. Бұл ЭЕМ «МАРК-1» машинасынан өнімділігі бойынша 1000 есе артық және одан екі есе үлкен (салмағы 30т) болды. ENIAC машинасында 18000 электрондық шамдар, 150 реле 70000 резисторлар, 10000 конденсатор болды. Ол 140 квт қуат пайдаланды. Бірақ оның жад құрылғысы жоқ, және бағдарламаларды беру үшін сымдарды нақты бір түрде жалғастырып отыру керек болды.

2. 1945ж. Джон фон Нейман цифрлық есептеуіш машинаның жалпы принциптерін ойлап тапты, ол қазіргі кезге дейін ДК-де қолданылады. Осы принциптер бойынша компьютерде мыналар болуы керек:

• арифметикалы-логикалық құрылғы, арифметикалық және логикалық операцияларды орындайды;

• жадтайтын құрылғы немесе бағдарламалар мен деректерді сақтайтын жад;

• басқару құрылғысы, ол бағдарламаларды орындау процесін ұйымдастырады;

• ақпарат енгізу-шығару сыртқы құрылғысы.

Алдымен белгілі бір сыртқы құрылғының көмегімен компьютердің жадына бағдарлама енгізіледі. Басқару құрылғысы жадтан бағдарламаның бірінші командасын тауып оқиды және оның орындалуын ұйымдастырады. Бірінші команданы орындағаннан кейін, басқару құрылғысы келесі командаларды оқиды және т.с.

ЭЕМ-нің бірінші буыны (1949-1958ж.)

1. 1949ж. Морис Уилкс (Англия) алғашқы EDVAC компьютерін жасады. Бұл жадында сақталған бағдарламалары бар әмбебап ЭЕМ цифрлық электрондық есептеуіш әмбебап машиналарының алғашқы буындарына жол салды.

2. XX-ғасырдың 40-50 жылдары ЭЕМ өте үлкен және қарапайым болды. Элементтік база ретінде электрондық шамдар мен реле қолданылды: жедел (оперативтік) жад триггерлерде, кейін ферриттік жүрекшелерде; шапшаңдығы - секундына 5-30 мың арифметикалық амалдар болды. Мұндай ЭЕМ-дер үшін бағраламалар машиналық кодтарда жүргізіледі, кейінірек автокодтар мен ассемблер пайда болды. Бұл ЭЕМ ғылыми-техникалық есептеулер жүргізу үшін қолданылды. Осы типті машиналарға EDSAC, ENIAC, UNIVAC, БЭСМ, Урал жатады.

ЭЕМ-нің екінші буыны (1955-1963).

1. 1948ж. - транзистор ойлап табылды және 50-ші жылдардың екінші жартысында транзисторлы ЭЕМ-дер пайда болды.

2. 1959ж., - АҚШ-та екінші буынның RCA-501 ЭЕМ-і құрылды

3. 1960ж., - IBM 7090 LARC

4. 1961ж., - Stretsh

5. 1962ж., - ATLAS

6. Ал ССРО-да 2-ші буынның ЭЕМ-дері: РАЗДАН, НАИРИ, МИР, МИНСК, Урал-11, М-220, БЭСМ-4, М-4000 сияқты машиналар шығарылды.

2-ші буынның ЭЕМ-і транзисторлы (жартылай өткізгіштер) элементтік базасымен, өте кішкене ферриттік жүрекшелері бар жедел жадымен 512 Кбайт көлемімен секундына 3000000 амал өнімділігімен сипатталады. Олар функционал операциялар (бөлінген уақыт режимі) мен мульти-бағдарламалар режимін біріктіруді, яғни орталық процессор мен енгізу-шығару арналарының қатар жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Өлшемі бойынша ЭЕМ-дер кіші, орта, үлкен және арнайы түрлерге бөлінеді.

ЭЕМ-нің жетілдіруімен қатар бағдарламалық жабдықтамалар дамыды, алгоритмдік бағдарламалау тілдері, АБЖ, диспетчерлер пайда болды.

ЭЕМ үшінші буыны (1964-1976ж.).

1. 1958ж. - Джек Килби бірнеше транзисторды бір пластинаға қалай орналастыру керек екенін ойлап тапты.

2. 1959ж. - Роберт Нойд ең алғашқы ЭЕМ-і деп IBM/360 модельдерінің сериясын (1964ж. АҚШ) санауға болады.

3. ЭЕМ-нің үшінші буынына РДР-8 (бірінші мини-компьютер, ол 1965ж. Құрылды және құны 20 мың $ болды) РДР-11, В-3500, EC-ЭЕМ сериясы жатқызуға болады. ЭЕМ-нің үшінші буыны интегралдық схемалы (ИС) және жартылай үлкен схемала (YC) жартылай өткізгіш интегралдық схемадағы жедел жад құрылғысымен, 16Мб көлемімен, секундына 30 млн. Операция өнімділікпен сипатталады. Өлшемі бойынша ЭЕМ үлкен, орташа, мини және микро болып бірнеше түрге бөлінеді. Бұл буынның типтік модельдері - EC-ЭЕМ, СМ-ЭЕМ, IBM/360, РДР, VAX.

ЭЕМ-нің үшінші буынына тән ерекшелік - бұл операциялық жүйесінің болуы, мульти-бағдарламалау мен ресурстарды (шалғай құрылғыларды), ЭЕМ-нің өзінің аппараттық бөлігін немесе тікелей операциялық жүйені басқару мүмкіндігінің пайда болуы. ЭЕМ-дегі бағдарламалық жабдықтама ОЖ, ҚБӨ, ДББЖ, АБЖ, жоғары дәрежелі алгоритмік тілдердің (ПЛ-1, АЛГОЛ; КОБОЛ...) пайда болуымен күрделіленеді.

ЭЕМ-нің төртінші буыны (1977 - қазіргі кез):

1. Төртінші буынның ЭЕМ-дерінің ең алғашқы танымал сериясы IBM/370.

2. Төртінші буынның ЕТ-нің конструктивті-технологиялық негізі үлкен интегралды схема (YИС) және өте үлкен интегралды схема (ӨҮИС), олар 70-80 жылдары құрылған, шапшаң жадтайтын құрылғылар болды. ЭЕМ ЯВА-ны тиімді пайдалануға, қиыншылықтары бар программистер үшін бағдарламалау процесін жеңілдетуге есептеліп шығарылады. Төртінші буынның машиналарының паркін микро-ЭЕМ-ге, ДК-ге, мини-ЭЕМ-ге, жалпыға арналған ЭЕМ-ге, арнайы ЭЕМ-ге, арнайы-IBM-ге және супер-ЭЕМ-ге бөлуге болады. Төртінші буын машиналарының жедел жады - жартылай өткізгіш АҮИС-те, көлемі 16Мб және одан жоғары. Бұл буынның машиналарына IBM/370, SX-2, IBMPC/XT/AT, PC/2, Cray типтерін жатқызуға болады.

Дербес компьютерлер:

1. Бүгінгі күні кең тараған ДК-ЦЭВМ. Олардың пайда болуы алғашқы РДР-8 мини-ЭЕМ-ге барып тіреледі.

2. 1970ж. - INTAL фирмасы жадтың интегралдық схемасын және тамызда үлкен ЭЕМ-нің орталық процессорына барабар интегралдық схеманы (INTEL-4004 микропроцессоры) сата бастады.

3. 1975ж. - Intel-8080 микропроцессоры бар Альтаир-8800 ең алғашқы ДК пайда болды.

4. 1981ж. - IBM фирмасы IBMPC дербес компьютерлерін шығара бастады.

5. 1983ж. - қатқыл дискісі бар IBM PC XT компьютерлері шығарылды.

6. 1985ж. - IBM PC AT дербес компьютерлерінің шығарылуы басталды.

Тапсырма. Кестені толтыр. Кестені үшке бөл:

1. Механикалық санауыш құрылғылар;

2. Есептеуші автоматтар;

3. Электрондық-есептеуіш машиналар.

Тапсырма тақырыптың конспекті болып табылады.

Ол мұғалімнің түсіндіруімен немесе оқулықтағы параграфты оқумен қатар орындалады. Оқушылар кестеге жазатын жауаптар курсивпен белгіленген.

№

НЕ?

ҚАЙДА?

ҚАШАН?

1

Қол саусақтары, тастар, белгілеулер, түйіншектер

Барлық жерде

Көне заманда

2

Абак

Ежелгі Қытай немесе ежелгі Египетте

2000-5000 жыл бұрын

3

Паскаль машинасы

Франция

Блез Паскаль

1642ж.

4

Арифмометр

Германия

Лейбниц

1694ж.

5

Логарифмдік сызғыш

Англия

Робертсон

1761ж.

6

Аналитикалық машина

Англия

Чарльз Бэббидж

1833ж.

7

Бэббидждің машинасына арналған алғашқы бағдарлама

Англия

Ада Лавлейс

1846ж.

8

Есепші-перфорациялық машина

Герман Холлерит

Америка

19 ғасырдың аяғы

9

«Марк-1» электр-механикалық санауыш машинасы

Америка

Говард Айкен

1944ж.

10

ENIAC

АҚШ

Моучли, Эккерт

1946ж.

11

EDSAC - Нейманның архитектурасымен жасалған ЭЕМ

АҚШ

1949ж.

12

МЭСМ

ССРО

1947-1948жж.

13

БЭСМ

С.А.Лебедев

ССРО

1952-1953жж.

14

М-220, БЭСМ-3, БЭСМ-4, Урал-11, Урал-14, Урал-16, Минск-22, Минск-32

ССРО

60-ж.

Бақылау сұрағы: «Марк-1» машинасы қандай элементтерде жасалған?

Жауабы: Релелі және механикалық элементтерде.

Тапсырма. Кестені толтыр.

Тапсырма тақырыптың конспекті болып табылады. Ол мұғалімнің түсіндіруімен немесе оқулықтағы параграфты оқумен қатар орындалады.

ЭЕМ

БУЫНДАРЫ

ЭЛЕМЕНТТІК

БАЗАСЫ

ЭЕМ-нің НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫ

I буыны

1940-1955

Электрондық шамдар

Жылдамдығы төмен, абажадай, енгізу үшін перфокарталар қолданылған бағдарламалар машина командаларының тілінде құрылған, санау жылдамдығы секундына 20000 операция

II буыны

1955-

Жартылай өткізгіштер, транзисторлар

Өлшемі кішірек, электроэнергиясын азырақ жұмсайды, жылдамдығы - секундына бірнеше мыңдаған операция, жоғ,ары деңгейлі бағдарламалау тілдері дами бастады

III буыны

Интегралдық схемалар

Үлкен жад, жылдамдығы секундына бірнеше миллиондаған операцияға дейін, магнитті дискілер пайда болды. Мультибағдарламалық режим.

IV буыны

Микропроцессорлар

Үлкен жад, жоғары жылдамдық, өлшемі шағын, жоғарғы деңгейлі бағдарламалау тілдері

V буын

құру талаптары

Жасанды интелект.

Қарым-қатынас тілі табиғи тілге жақын.

Бақылау сұрағы: Қазіргі заманғы дербес компьютерлер қай буынға жатады?

Жауабы: IV буынға.

Жаңа тақырыпты бекіту

2.1.- тапсырмаларды орындау

V. Қорытындылау

1)Үйге тапсырма

Есептеуіш техникасының даму тарихы. ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі рөлі: мектепте, үйде,

медицинада, бизнесте, өнерде, ғылымда, ЭЕМ-ді қолдану аумақтары

Оқушыларды бағалау

Тақырып: Программалық жабдықтаманың етудің жалпы сипаттамасы. Операциялық жүйе.

Сабақтын мақсаты: оқушыларда Windows ОЖ-ның пайдаланушы интерфейсі туралы түсінік калыптастыру, Windows

терезесі күрылымдық элементтерімен, кызметімен таныстыру, терезелер түрлерін баптауды үйрету.

Оқушылар білуі тиіс: жұмыс үстелі, тапсырмалар тактасы, тапсырмалар тақтасының таңбалары, бас меню, Windows ОЖ-ның терезелері кұрылымын, кызметін.

Оқушылар үйренуі тиіс: Windows ОЖ іске косуды, тапсырмалар тақтасының таңбала- рын пайдалануды, терезелерді басқаруды, бумалар терезесін баптауды.

Сабақтың барысы

¥йымдастыру кезеңі

Сабақтың максаты мен міндеттерін қою

Үй тапсырмасын тексеру

Білімді өзектендіру Сүрақтар:

Компьютер қандай программалык жабдықтамасыз жүмыс істей алмайды?

ОЖ-ның жүктелуі кай кезде орындалады?

ОЖ-ға мысал келтіріңдер.

Компьютерлеріңде кандай ОЖ орнатылған?

Сабақ такырыбын түжырымдау.

Жаңа тақырыпты окып-үйрену

Алдыңғы тарауларда біз адам өмірінде компьютерді пайдалану мүмкіндіктерін ңарастырдық. Бүгінде компьютер ңолданылмайтын сала кемде-кем. Бүған түрлі программалың жабдыңтаманы ңолдану арңылы ңол жетті. Программалың жабдыңтамасыз компьютер - тек микротәсілдер жиыны ғана.

Компьютерде сақталатын барлық программалар оның програм- малық жабдықтамасын (ПЖ) құрайды.

• Қандай компьютерлік программаларды білесіңдер? Олардың цызметін сипаттаңдар.

Программалық жабдыңтамалар өздерінің ңызметі бо- йынша түрлі топтарға бөлінеді.

Жүйелік программалық жабдықтама.

Компьютер іске қосылған соң, ол жүктелгенге дейін күту керек екенін білесіңдер. Бүл компьютерге жүйелік программалық жабдыңтаманы жүктеу үшін уақыт керек екенін білдіреді.

Жүйелік ПЖ-ға мына программалар жатады:

1. Операциялың жүйе (мысалы, Windows). Ол компьютер- дің ңондырғылары мен программалың жабдыңтамаларының жұмысын басқарады. Операциялың жүйені өндіріс орнының директорымен салыстыруга болады. Драйверлер - компьютерге ңосылган түрлі қүрылғылардың жүмыс істеуі үшін ңажетті программалар. Мәселен, компьютерге жаңа принтер қостың делік. Операциялың жүйе осы принтермен жүмыс істеуі үшін оған программа-драйвер керек. Драйверді - қүрылғының компьютер- мен араласу тілі десек болады. Әдетте ңүрылғылардың драйверлері олармен бірге дискілерге жазылып тараты- лады. Кең тараган ңүрылғылардың драйверлері операция лың жүйелердің ңүрамына енген.Утилиталар - компьютерге мүрағаттау, дискілердегі ақпараттың бүзылмауын тексеру, қажетті файлдарды іздеу сияңты қызметтер көрсететін шағын программалар.

Қолданбалы программалық жабдықтама.Саны ең көп және алуан түрлі программалар тобы. Қол- данбалы есептерді шешуге арналғандарының бәрі қолданбалы программаларға жатады. Ол мөтінмен орындалатын жүмыстар (мәтіндік редактор немесе процессор), фотографияларды қарау (графикалық редакторлар), Интернет желісіндегі жмыс (шолушы программалар - браузерлер) болуы мүмкін. Қолданбалы программаларды қосымшалар деп те атайды.Қосымшалар өте көп, жаңалары түрақты пайда болып отырады.Кез келген компьютерде мәтінмен, кестелермен, түсау- кесерлермен, суреттермен жүмыс істеуге ңажетті офистік қосымшалар орнатылады.Мұндай ңосымшалар үйде де, жүмыста да қолданылады.Интернет желісінде жүмыс істеу үшін желілік қосымшалар пайдаланылады. Оларга әртүрлі браузерлер (сайттардың мазмұнын қарайтын програмалар) пошталың программалар және басңалар жатады.Көптеген ңолданбалы программалар оқытушы сипатңа ие. Мүндай ңосымшалар адамдарға түрлі шет тілдерін үйре- нуге, тестер мен емтихандарға дайындалуға, тіпті жаңа ма- мандың алуга көмектеседі.Компьютердің үлкен көлемді аңпаратты сақтау мүмкін- дігінің арқасында дерек қорлары, анықтамалықтар жөне энциклопедиялар сияңты ңолданбалы программалар да орын алған.Кейде сканердің көмегімен ңагаздағы мәтінді компьютерлік программаларға көшіру қажеттілігі туын- дайды. Осы мәтіннің мәтіндік форматтағы нагыз ңүжатңа айналуына арнайы мәтіндерді тану программалары көмектеседі.

Программалау жүйелеріЖаңа программалар - олар операциялың жүйелер болсын немесе ңосымшалар болсын, бәрібір - қүру үшін, программалаушыга арнайы программа керек. Ондай програм- маларды программалау жүйелері деп атайды.Жогарғы сыныптарда сендер әртүрлі программалау жүйелерінде өздеріңнің программаларыңды жасауга үйрене- сіңдер.Сонымен, компьютердің барлық программалың жаб- дыңтамасын төмендегі сызба түрінде бейнелеуге болады Операциялық жүйе түсінігі

Операциялық жүйе - компьютердің жұмысын басқаратын басты программа.

( 38-сурет ).сурет. Компьютер программапық жабдықтамасының сыныптамасы

Операциялың жүйесіз түтынушыға компьютермен жүмыс істеу ңиын болар еді. ОЖ әртүрлі қүрылғылардың жүйелік блоктың ішіне орнатылуымен де сыртына ңосы- луымен де байланысты міндеттерді орындайды. Түтынушы кейде операциялың жүйенің ңүрылғылармен және програм- малармен жасайтын әрекеттері туралы біле де бермейді. ОЖ түтынушыға неғүрлым қарапайым және түсінікті программалык; жабдыңтама үсынылатындай етіп ңүрылған.

Операциялың жүйені компьютердің ңатты дискіне компьютер сататын фирмалар орнатады. Қазіргі кезде операция лың жүйесіз компьютерлерді сатып ала алмайсың. Компьютер іске қосылғанда ОЖ жедел жадыға жазылады да, онда компьютер өшірілгенге дейін саңталып ңалады.

Бүл үдеріс операциялың жүйенің жүктелуі деп аталады.

Компьютердегі тәжірибелік жумыс

Адамдарга қандай программальіқ жабдықтама қажет екенін көрсетіңдер (тиісті баганга «+» белгісін қойыңдар) (3-кесте)

Жағдай

Жүйелік

ПЖ

Қосымша-

лар

Программалау

жүйелері

1-нүсқа

Сәулетші жаңа түрғын үй ке- шенінің пішінін жобалайды

Банк ңызметкері банк желісі үшін жаңа қосымша жазады

Жүйелік

ПЖ

Қосымшалар

Программалау

жүйелері

Жағдай

Фотограф ңала көріністерін түсіру нәтижесінде алған су- реттерді өңдейді

Тілшілер жаңында өткен мереке туралы аңпарат жи- найды

Жасөспірім Интернеттегі сүйікті ойынын ңолдайтын сайт ңұрады

Бірінші сынып оңушысы әрііг терді компьютерлік програм- ма көмегімен үйренеді

Супермаркет сатушысы са- тылған тауар туралы деректер енгізеді

Дәрігер электрондық деректер қорына жаңа түскен науңас- тың ауыру тарихын жазады

Жаңа көпір салушылар компьютерде күрылған модель көмегімен оның берікті- гін зерттейді

Тапсырманы компъютперлік программаның бірінде орындаң

В деңгейі

Windows операциялық жцйесіндегі жцмыс.

Жцмыс цстелінде орналасқан белгішелердің ретін өзгертіңдер. Ол цшін экранный, бос жерінде тышқанның оң батырмасымен қалцыма мәзірді шақырып, Вид бцйрыгы цлгілерініц бірін таң- даңдар (39-сурет).

Жцмыс цстеліндегі белгішелерді жасырыңдар.

39cypem. Жумыс үстелі түрін баптау

Белгішелерді қайта шыгарыңдар.

Жцмыс істеліндегі белгііиелерді тышцанның көмегімен жыл жытыңдар.

Белгішелерді бастапқы қалпына келтіріңдер.

Сдеңгейі

Қандай кәсіп иелері символдық, графикалық және дыбыстық ақпаратпен жцмыс істейді? Кестені мьісалдармен толтырың- дар (4-кесте). Кестені щру ушін өздеріңе қолайлы программалық жабдықтаманы қолданыңдар.

4-кесте толтыру

Үй жұмысы: мазмұндау

Бағалау.

Тақырыбы: Файлдар, бумалар белгішелер. Бумалар мен белгішелерді құру. Атын өзгерту

Сабақтың максаты: Windows негізгі нысандарының анықтамалары мен сипаттамалары туралы окушыларға түсінік беру, бума мен жарлык кұруды үйрету.

Оқушылар білуі тиіс: «Файл», «бума», «жарлық», «бумалар иерархиясы» аныктамала- рын, файл мен бума атауларының ережелері мен шектеулерін, бумаларды, жарлыктарды куру тәсілдерін.

Оқушйлар үйренуі тиіс: Windows нысандарына, олардың типтеріне анықтама беруді, нысандарға атау беруді, бума мен жарлык жасауды.

Сабақтын барысы

Ұйымдастыру кезеңі

Сабактың мақсаты мен міндеттерін кою

Үй тапсырмасын тексеру

Білімді өзектендіру Сұрақтар:

ОЖ дегеніміз не? Ол кандай функцияларды орындайды?

Windows ОЖ интерфейсінің негізгі нысандарын жэне басқарушы элементтерін атаңдар.

Жүмыс үстелінің негізгі элементтерін атаңдар.

Тапсырмалар тақтасында не орналаскан?

Терезені баскарудың кандай элементтерін білесіңдер?

Жаңа такырыпты түсіндіру

Жаңа такырыпты түсіндіру - файлдар, файл үғымы, атауы бар байттар тізбегі ретінде енгізіледі.

Бумалар. Windows-та бума кұрылымының иерархиялық үстанымын түсіндіру. Жарлыктар. Жарлыққа ерекше көңіл бөлінеді. Мынадай сэттер бойынша ұсыныстар кұ- растыруға болады:

Жарлық - программа немесе күжатты көрсететін, нысан туралы акпарат салынған бел- гі. Жарлық программа қүжаттын томенгі бүрышындағы бағдаршасымен ерекшеленеді. Жарлық касиетін ашу аркылы нысанның кайда орналасканын көруге болады. Жарлыктарды пайдалану кездейсок жойылған акпараттан сактандырады. Жарлык жойылса да, файл немесе бума жойылмайды.

Оқушылардың зеріттеу жүмысын үйымдастыру

«Бумалар мен жарлыктарды кұру» такырыбын мүғалім окушыларға окулыксыз оз бет- терімен игеруді үсынады. Окушылар бумалар мен жарлыктарды тәсілдерін анықтайды. Мұғалім окушылардың эрекеттерін үйлестіреді, алынған ақпарат- ты жүйелейді.

Компьютерде тәжірибелік жүмыс орындау

Оқушылар деңгейлік тапсырмаларды орындайды.

Компьютерде сақталған ақпараттың көлемін карап шығыңдар.

Пуск Компьютер бұйрығын орындаңдар.

Пайда болған терезедегі дискілердің бірін тышканның оң батырмасымен шертіп, Свойства бұйрығын орындаңдар.

Дискідегі толган жэне бос орындардың көлемін қарап шығыңдар.

Дәптерге дискідегі бос орынның байтпен, Кбайтпен, Мбайтпен жэне Гбайтпен өл- шенген көлемін жазып алыңдар. Санау үшін калькуляторды қолдануға болады.

А деңгейіндегі тапсырманы орындаңдар.

Құжаттар бумасын ашыңдар.

1 Гбайт көлемді флешкаға кандай файлдардың сыятынын аныктаңдар.

Сыныптарыңдағы барлық оқушылар туралы акпарат компьютерлеріңнің қай дискісіне сыятынын анықтаңдар. Көлемі 376 Кбайт мөлшерлі суреттер мен 10 беттік (әркайсысы 64 символдық 48 жолдан тұратын) акпарат мэтіндік файлда сакталған. Санау үшін Калькулятор программасын пайдаланыңдар.

Сабақта бос уақыт калса, оқушылар өз беттерімен оқулықта берілген «Қызыкты акпарат» айдарының мәліметтерімен танысады.

УІІІСабакты қорытындылау

Мүғалім окушылардың тэжірибелік жүмысын бағалайды.

Үй тапсырмасы

§11, бакылау, тест сүрактарына жауап беру, тапсырмалар орындау.

Тест жауаптары:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

А

А

D

С

А

В

С

А

D

В

Бағалау:

Тақырып: :Объектілерді іздеу. Бумалар мен белгішелер құру.Атын өзгерту. Практикалық жұмыс.( 2сабақ)

Мақсаты: оқушыларға ақпаратты іздеп табу, атын өзгерту, обектілерді іздеу, атын өзгерту практикалық жұмыс жасап ұйрену.

Оқушылар білуі тиіс: «Файл», «бума», «жарлық», атауларының ережелері мен шектеулерін, бумаларды, жарлыктарды обектілерді іздеу, атын өзгерту куру тәсілдерін. білу

Оқушйлар үйренуі тиіс: анықтама беруді, нысандарға атау беруді, бума мен жарлык жасауды.

Сабақтын барысы

Ұйымдастыру кезеңі

Сабактың мақсаты мен міндеттерін кою

Үй тапсырмасын тексеру

Файл деген не?

Бума деген не?

Жарлық деген не?

Практикалық жұмыс:

Көшіру1. Тапсырма. Мына суреттердің бірінде объектіні көшіру , ал екіншісінде жылжыту шартпен белнеленген. Бейнеленген әрекетті атап жаз.

Орын

ауыстыру3.5.2 және 3.5.3 тапсырмалары мұғалімнің түсіндіруімен қатар орындалады. Тапсырманы орында нәтижесінде оқушыларWindows 98 жүйесінде объектілермен орындалатын әр түрлі объектілер үшін жалпы тәсілдер бар екенін білуі керек. Барлық әрекеттерді оқушылармен бірге компьютерде орындап шығу керек және олардың өздеріне өз бетімен орындауға мүмкіндік беру керек.

.2. Тапсырма. Маустың оң жақ батырмасының көмегімен объектіні қалай көшіруге, жылжытуға немесе жаңа таңбаша жасауға болады?

Қажет әрекетті таңдауға болатын динамикалық меню шығады меню шығады.

• Маус нұсқағышын объектіге орнатыңдар.

• Маустың оң жақ батырмасын басып, оны апарыңдар

• Объектіні қажет орынға жеткізгенде маустың

батырмасын жіберіңдер.

Көшіру Жылжыту Таңбаша

жасау

3.5.3 Тапсырма. Маустың сол жақ батырмасының көмегімен объектіні қалай көшіруге, жылжытуға және жаңа таңбаша жасауға болады?

Тасымалдау кезінде бос қолыңмен пернені басып ұста.

• Маус нұсқағышын объектіге орнатыңдар

• Маустың сол жақ батырмасын басып, оны

апарыңдар.Объектіні қажет орынға жеткізгенде, маустыңбатырмасын жіберіңдер

.

. Ctrl Көшіру Shift Жылжыту Ctrl+Shift

таңбаша жасау

Меню командалары арқылы объектіні жылжыту және көшіру.

3.5.4. Тапсырма. Сұрақтарға жауап бер.

Тапсырма тақырыпты меңгеруін бақылау үшін қолданылады.

• Алмасу буфері - бұл орны ауыстырылатын ақпаратты сақтауға арналған жадтың арнайы бөлігі.

• Алмасу буферінде ақпарат ұзақ уақыт сақтала алады ма?

Алмасу буферіндегі ақпарат сендер компьютерді өшіргенше немесе сендер онда ақпараттың басқа бөлігін жібергенше сақталады.

• Алмасу буферіндегі ақпаратты қанша рет кірістіруге болады?

Алмасу буферіндегі ақпаратты көп рет кірістіруге болады.

3.5.5. Тапсырма. Көрсетілген әрекеттерді толықтыр.

3.5.6. Тапсырма. Пернетақтаның көмегімен Көшіру, Қиып алу, Кірістіру командаларын қалай шақыруға болады?

Пернетақтаның көмегімен команданы шақыру

Көшіру Ctrl+ C

Қиып алу Ctrl+X

Кірістіру Ctrl+V

.7. Тапсырма. Объектіні жылжыту мен Көшіру әрекеттерінің ретін көрсет. Айырмашылықты әрекеттерді түспен белгіле.

Тапсырманы оқулықпен өзіндік жұмыс істегенде немесе тақырыпты меңгеруін тексеру үшін пайдалануға болады.

Объектіні жылжыту

Объектіні көшіру

1. Объектіні маустың

көмегімен көрсет

1.Объектіні маустың

көмегімен белгіле.

2. Правка- вырезать

(Түзету - Қиып алу)

Командасын орындаңдар.

2. Правка - копировать

( Түзету - көшіру )

командасын орындаңдар.

3. Қабылдаушы қапшықты

ашыңдар.

3. Қабылдаушы қапшықты

ашыңдар.

4. Правка - вставить

( Түзету - кірістіру )

командасын орындаңдар.

4. Правка - вставить

( Түзету - кірістіру )

командасын орындаңдар.

Объектінің атын өзгерту.

Белгіленген объектінің атын өзгерту үшін сәйкес Файл немесе контексті меню командасын пайдалануға болады.

Объектіні белгілеп, мауспен объект атында шертуге болады. Нәтижесінде пайда болған меңзер обьектінің жаңа атын тікелей кірістіруге мүмкіндік береді.

1. Қапшық белгішесінде маустың оң жақ батырмасын басу- контексті меню шығады.

2. Переименовать опциясын тандау.

3. Жаңа ат беріп, енгізу пернесін басу.

4.Файл Переименовать командасын қолдануға болады

Қорытындылау

Үйге тапсырма

Объектілермен жұмыс істеу. Қапшықты, файл мен таңбашаны жылжыту және көшіру. Объектілердің атын өзгерту. Операцияны болдырмау. Себет. Объектілерді жою және қалпына келтіру.

Оқушыларды бағалау

Тақырып: Объектілерді іздеу. Бумалар мен белгішелер құру.Атын өзгерту. Практикалық жұмыс.

Мақсаты: оқушыларға ақпаратты іздеп табу,атын өзгерту,практикалық жұмыс жасап ұйрену. оқушыларда Windows ОЖ-ның пайдаланушы интерфейсі туралы түсінік калыптастыру, Windows терезесі күрылымдық элементтерімен, кызметімен таныстыру, терезелер түрлерін баптауды үйрету.

Оқушылар білуі тиіс: жұмыс үстелі, тапсырмалар тактасы, тапсырмалар тақтасының таңбалары, бас меню, Windows ОЖ-ның терезелері кұрылымын, кызметін.

7. Тапсырма. Объектіні жылжыту мен Көшіру әрекеттерінің ретін көрсет. Айырмашылықты әрекеттерді түспен белгіле.

Тапсырманы оқулықпен өзіндік жұмыс істегенде немесе тақырыпты меңгеруін тексеру үшін пайдалануға болады.

Объектіні жылжыту

Объектіні көшіру

1. Объектіні маустың

көмегімен көрсет

1.Объектіні маустың

көмегімен белгіле.

2. Правка- вырезать

(Түзету - Қиып алу)

Командасын орындаңдар.

2. Правка - копировать

( Түзету - көшіру )

командасын орындаңдар.

3. Қабылдаушы қапшықты

ашыңдар.

3. Қабылдаушы қапшықты

ашыңдар.

4. Правка - вставить

( Түзету - кірістіру )

командасын орындаңдар.

4. Правка - вставить

( Түзету - кірістіру )

командасын орындаңдар.

Қапшықтың, файлдың немесе таңбашаның

атын өзгерту.

Объектінің атын өзгерту.

Белгіленген объектінің атын өзгерту үшін сәйкес Файл немесе контексті меню командасын пайдалануға болады.

Объектіні белгілеп, мауспен объект атында шертуге болады. Нәтижесінде пайда болған меңзер обьектінің жаңа атын тікелей кірістіруге мүмкіндік береді.

1. Қапшық белгішесінде маустың оң жақ батырмасын басу- контексті меню шығады.

2. Переименовать опциясын тандау.

3. Жаңа ат беріп, енгізу пернесін басу.

4.Файл Переименовать командасын қолдануға болады.

8. Тапсырма. Объектілердің атын өзгерту тәсілдерін жаз.

Тапсырманы оқулықпен өздік жұмыс жасауды немесе тақырыпты меңгеруін бақылау үшін қолдануға болады. Оқушыларға объектілердің атын өзгерту әрекеттерінің әрқайсысын көрсетіп және оның өз бетімен орындауына мүмкіндік беру керек.

1-тәсіл: Объектінің белгішесінде маустың оң жақ батырмасымен шертіп, Переименовать командасын таңдаңдар да, пернетақтадан жаңа ат енгізіңдер.

2-тәсіл: Объектіде маустың сол жақ батырмасымен бір рет шертіңдер де, Файл Переименовать командасын орындаңдар, жаңа ат беріңдер.

3-тәсіл: Объектіні белгілеңдер де, оның атауын шертіп, жаңа ат беріңдер немесе бұрынғы атын түзетіңдер.

4-тәсіл: Объектіні белгілеңдер, F2 пернесін басыңдар да, жаңа ат енгізіңдер немесе бұрынғы атын түзетіңдер.

Жылжыту, көшіру, атын өзгерту операцияларын болдырмау

Тапсырма.

Операцияны қалай болдырмауға (орындатпауға) болады?

Тапсырма қызықты түрде берілген, ол бойынша оқушылар, егер олар бір нәрсені қажет емес деп тапса, оны екі әдістің бірін пайдаланып түзетуге болатынын түсінулері керек.

1. Правка Отменить (Түзету - орындатпау) командасын орындаңдар.

2. Құрал-саймандар тақтасындағы Отменить (Орындатпау) батырмасын шертіңдер.

Қапшықтарда, файлдарды және таңбашаларды жою

Себет (Корзина)

Себет - бұл өшірілген объектілер (қапшықтар, файлдар, таңбашалар) уақытша сақталатын арнайы қапшық. Себет терезесін ашып, объектіні бұрынғы немесе жаңа орынға қалпына келтіруге болады. Себеттегі объектілердің бәрін немесе ішінара жойып, оны толық немесе жартылай тазартуға болады.

Объектілерді жою.

Белгіленген объектіні жою үшін, сәйкес Файл немесе контексті меню командасын қолдануға болады.

Жай ғана {Del} пернесін басуға да болады.

Сондай-ақ өшіретін объектіні Себетке орналастыруға болады.

10. Тапсырма. Объектіні жою тәсілдерін жаз.

Тапсырма оқулықпен өзіндік жұмыс барысында орындалады немесе тақырыпты меңгеруін тексеру үшін қолданылады. Оқушыларға объектінің атын өзгертудің әрбір әдісін көрсету және өз бетімен орындауға мүмкіндік беру керек.

1-тәсіл: Объектіні белгілеп, Delete пернесін басу.

2-тәсіл: Объектіде маустың оң жақ батырмасымен шерту және контексті менюде Удалить командасын таңдау.

3-тәсіл: Объектіні белгілеу және Файл - удалить командасын орындау.

4-тәсіл: Объектіні белгілеу, оларды Жұмыс үстелінде орналасқан Себет белгішесіне апару.

Жоюды қалай орындатпайға болады?

Правка Отменить (Түзету - Болдырмау) командасын орындау.

Жойылған қапшықтарды, Файлдарды және таңбашаларды қалпына келтіру

3.5.11.Тапсырма. Сұрақтарға жауап бер.

Тапсырма тақырыпты меңгеруін тексеру үшін ұсынылады.

Сұрақ

Жауап

Объектіні СЕБЕТТЕ қанша уақыт сақтауға болады?

СЕБЕТТЕ оны өшіргенше (жойғанша) немесе қалпына келтіргенше сақтауға болады

СЕБЕТТЕГІ объектілерді көру үшін не істеу керек?

СЕБЕТ қапшығының белгішесінде екі рет шертіп, оны ашу керек.

СЕБЕТТЕГІ объектіні одан өзі жойылған қапшыққа қалай қайтаруға болады?

Объектіні белгілеп, Файл Восстановить командасын орындау керек.

СЕБЕТТЕГІ объектіні БАСҚА ҚАПШЫҚҚА қалай қалпына келтіруге болады?

Объектіні СЕБЕТ қапшығынан қиып алып, оны керек қапшыққа кірістіру керек.

Дискетадан жойылатын объектілерді СЕБЕТКЕ сала ма?

Дискеттен жойылған объектілер СЕБЕТКЕ салынбайды

Себетті қалай тазартуға болады

Тапсырма. Сұрақтарға жауап бер.

Тақырыпты меңгеруін тексеруге қолайлы тапсырма.

• Файлдар СЕБЕТТЕН қандай мақсатпен жойылады? Жаңа бағдарламалар мен құжаттарға орын босату үшін.

• Файлды СЕБЕТТЕН қалай жоюға болады? Себетті ашып, файлды белгілеңдер де, Delete-ні басыңдар.

• СЕБЕТТЕ бірінен кейін бірі орналасқан объектілер тобын қалай жоюға болады? Бірінші объектіні шертіп, Shift пернесін басыңдар да, соңғы объектіде шертіңдер. Delete-ні басыңдар.

• СЕБЕТТЕН әр жерде орналасқан объектілер тобын қалай жоюға болады? Ctrl пернесін басыңдар да, оны жібермей отырып, объектілердің әрқайсысына шертіңдер. Delete-ні басыңдар.

• СЕБЕТТІҢ ішіндігісінің барлығын қалай бірден жоюға болады? Объектіде маустың оң жақ батырмасымен шертіп, Файл Очистить корзину командасын таңдаңдар.

V. Қорытындылау

1)Үйге тапсырма

Объектілермен жұмыс істеу. Қапшықты, файл мен таңбашаны жылжыту және көшіру. Объектілердің атын өзгерту. Операцияны болдырмау. Себет. Объектілерді жою және қалпына келтіру.

2)Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Ақпаратты жазу санау . Ақпаратты тасымалдаушылар

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың ақпаратты санау жүйелері, ондық , екілік, сегіздік, оналтылық санау жүйесі туралы білімдерін қалыптастыру

Тәрбиелігі: Жан-жақты болуға, өз бетімен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Дамытушылығы: Оқушылардың есте сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту.

Пәнге деген қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегімен демонстрациялау, баяндау арқылы

түсіндіру.

Оқыту әдістері: сөздік, көрнекі, практикалық

Сабақтың көрнекілігі: компьютерлер, интерактивті тақта, электронды оқулық .

Оқыту формалары: жеке, топтық және ұжымдық.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

Сандардың тарихы және санау жүйелері.

«Сан» түсінігі математика үшін де, информатика үшін де маңызды болып табылады.

Сан қандай да бір алфавиттің символымен немесе символдар тізбегімен өрнектеледі. Мұндай символдарды цифр деп атайды. Сан түсінігімен санау жүйелері туралы түсінік байланысты.

Санау жүйелері - сандарды өрнектеудің қандай да бір тәсілі және оған сәйкес сандармен әрекет жасау ережелері.

Бұрынғы және қазіргі қолданылып жүрген барлық санау жүйелері позициялық және позициялық емес санау жүйелері болып екі үлкен топқа бөлінеді. Позициялық санау жүйелерінде цифрдың мәні орналасу орнына тәуелді, ал позициялық емес санау жүйелерінде тәуелді емес.

Позициялық емес санау жүйелерінде әр цифрдың мәні оның тұрған орнына тәуелді емес.

Позициялық емес санау жүйелерінің ішінде ең көп тарағаны - римдік санау жүйесі.

Позициялық санау жүйелері

Позициялық санау жүйелерінде әрбір цифрдың мәні, осы санның жазылуында тұрған орнына тәуелді. Қазіргі кезде кең тараған позициялық санау жүйелеріне ондық, екілік, сегіздік және он алтылық жүйелер жатады. Әрбір позициялық жүйенің нақты анықталған цифрлар алфавиті мен негізі бар.

Позициялық санау жүйесінің негізі цифрлар санына тең және көрші позицияда тұрған бірдей цифрлардың мәндері неше есеге ерекшеленетінін анықтайды.

Сандардың бізге үйреншікті жазылу жүйесі ондық жүйе деп аталады, ол он араб цифрларынан тұрады. Кез келген санды жазу үшін 0-ден 10-ға дейінгі 10 цифр қолданылады, оның негізі 10-ға тең; екілік жүйеде тек 0 және 1 цифрларын қолдануға болады, негізі-2; сегіздік жүйе сегіз цифрдан тұрады, негізі - 8; он алтылық жүйеде ондық санау жүйесінің он цифры және қалған 6 цифрдың орнына латын алфавитінің әріптері қолданылатын, барлығы он алты цифр бар, негізі - 16.

2.2. кесте
Позициялық санау жүйелері

Санау жүйесі

негізі

Цифр алфавиті

ондық

10

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9

Екілік

2

0,1

Сегіздік

8

0,1,2,3,4,5,6,7

Он алтылық

16

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 А(10),В(11),С(12),Д(13),Е(14),F(15)

Ондық санау жүйесі

Бұл жүйеде сандарды жазу үшін он цифр қолданылады: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

Ондық жүйе позициялық болып табылады, өйткені ондық санның жазылуында цифрдің мәні оның позициясына немесе сандағы орнына байланысты.

Мысалы, 777 саны жеті жүздіктің , жеті ондықтың және жеті бірліктің қосындысын білдіреді.

777= 7*10²+7*10¹+7*10⁰

Санның цифрына бөлінетін позицияны разряд деп атайды.

Екілік санау жүйесі

Екілік жүйеде әдетте ондық емес, позициялық екілік санау жүйесі, яғни негізі «2» санау жүйесі қолданылады.

Екілік жүйеде кез келген сан 0 мен 1 цифрларының көмегімен жазылады да, екілік сан деп аталады.

Екілік санның әрбір разрядын (цифрын) бит деп атайды.

Сегіздік санау жүйесі

Сегіздік санау жүйесінің негізі 8-ге тең, ал 0,1,2,3,4,5,6,7 сандары алфавиттік сандар болып табылады.

Оналтылық санау жүйесі

Екілік сандарды жазуды қысқарту үшін негізі 16 санау жүйесін яғни оналтылық санау жүйесін қолданамыз.

0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 A, B, C, D, E,F

1 тапсырма. Римдік жазылуын арабтық жазылуға аударыңдар:

LX = 50 + 10 = 60

XL = 50 -10 = 40

CXI = 100 + 10 + 1 = 111

IXC = 100 - 10 - 1 = 89

MDCCCXII=1812

CDXXIV=424

LXIV=64

DXXII=522

2.тапсырма. Арабтық жазылуын римдік жазылуға аударыңдар:

45 = 50-5 = VL

55 = 50+5 = LV

900 = 1000-100 = CM

154 = 100+50+5-1 = CLIV

153 = CLIII

679 = DCLXXIX

1628 = MDCXXVIII

3265 = MMMCCLXV

V. Қорытындылау

Үйге тапсырма

Санау жуесін білу

Оқушыларды бағалау

Тақырып: Алгоритм және оның атқаршылары

Сабақтың мақсаты:

алгоритм ұғымымсн таныстыру. Алгоритмнің есеп шығарудағы маңыздылығын түсіндіру;

алгоритмнің қасиеттерін, жазу ережелерін түсіндіру, алгоритм түрлерімен таныстыру; жан-жақтылық тұргысында ойлау өрісін қалыптастыру.

Оқушылар білуі тиіс: алгоритм түсінігін, алгоритм түрлерінің айырмашылыгын, алго- ритмнің жазылу ережелерін, қызметші сөздерді жатқа білуі керек.

Оқушылар меңгеруі тиіс: қарапайым есептерге алгоритм қүра біліп, алгоритм түрлерін ажырата алуы тиіс.

Көрнекіліктер: ДК, проектор, экран, презентация

Сабақ барысы

¥йымдастыру кезеңі

Сабақтың мақсаты мен міндеттерін айқындау

Білімді өзектендіру

Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа тақырыпты түсіндіру

Алгоритм үғымын беру. Алгоритм қүрылымын түсіндіру. Алгоритмнің синтаксистік ережелерімен таныстыру.

Алгоритм дегеніміз - берілген есептің шығару жолын реттелген амалдар тізбегі түріне келтіру. Алгоритм атауы атақты араб математигі Әбу Жафар Мүхаммед ибн Мүса эл-Хорезми есімінің латынша Algorithmi болып жазылуынан шыққан. Ол санаудың ондық жүйесінде коп орынды сандар мен арифметикалық амалдардың орындалу ережесін үсынған. Қазіргі кезде алгоритм үғымы тек математикалық есеп шығару әдістері мен шектелмейді. Алгоритмнің мағынасы әлдеқайда кең. Алгоритмді реттелген амалдар жиыны, кезекпен орындалатын операциялар тізімі деп қарауға болады. Кез келген есепке алгоритм құруға болады. Ол үшін алгашқы кезеңде қарапайым күнделікті өмірдегі іс- эрекеттердің озін мысал ретінде қарастыруға болады.

1. мысал: Студент болу үшін алгоритмнің мынадай қадамдарын орындау керек:

Мектепті бітіру;

Бірыңғай үлттық тестілеуден өту;

Керекті қүжаттарды, аттестаттың түпнүсқасын емтихан қорытындысымен бірге бел- гілі бір мамандықты корсетіп, конкурсқа тапсыру;

Коньсурстан өту;

Таңдаған мамандыгы бойынша оқитын жогары оқу орнын анықтау.

Ең қажетті, есептерде көп қолданылатын бөлімдеріне тоқталып өту.

Алгоритм қасиеттеріне тоқталып түсіндіру, эр қасиетіне мысал келтіріп, талдау керек. Қойылған мэселені шешуцің дұрыс алшритмі мьшадай негізгі қасиетгерге ие болуы тиіс:

1. Алгоритмнің айқын, дэл өрнектелу қасиеті;

Алгоритмнің үзіктілік қасиеті; Алгоритмнің нәтижелілік қасиеті;

Алгоритмнің жалпыламалық немесе ортақтық қасиеті;

Алгоритмнің формальды орындалуы;

Тақырыпты жақсы түсіну үшін, дайын жазылған алгоритмдерді қолданып, мысалдар қарастыру.

Алгоритмнің жазылуы:

1Қарапайым тіл арқылы;

2Түйінді сөздер арқылы;

3Блок-сызба арқылы;

4Программалау тілі аркылы;

Бекіту:

Сендер мектепке келу алгоритімін дәптерге жазыңыздар.

Ұй жұмысы: Дүкенге бару алгоритмі

V. Қорытындылау

Үйге тапсырма

Телефонмен досыңызбен сөйлесу алгоритімін құру

Оқушыларды бағалау

Тақырып: Алгоритмді жазу пішімі, блок -схемалар

Сабақтың мақсаты:

алгоритм ұғымымсн таныстыру. Алгоритмнің есеп шығарудағы маңыздылығын түсіндіру;

алгоритмнің қасиеттерін, жазу ережелерін түсіндіру, алгоритм түрлерімен таныстыру; жан-жақтылық тұргысында ойлау өрісін қалыптастыру.

Оқушылар білуі тиіс: алгоритм түсінігін, алгоритм түрлерінің айырмашылыгын, алгоритмнің жазылу ережелерін, қызметші сөздерді жатқа білуі керек.

Оқушылар меңгеруі тиіс: қарапайым есептерге алгоритм қүра біліп, алгоритм түрлерін ажырата алуы тиіс.

Көрнекіліктер: ДК, проектор, экран, презентация

Сабақ барысы

¥йымдастыру кезеңі

Сабақтың мақсаты мен міндеттерін айқындау

Білімді өзектендіру

Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа тақырыпты түсіндіру

Алгоритм үғымын беру. Алгоритм қүрылымын түсіндіру. Алгоритмнің синтаксистік ережелерімен таныстыру. Блок сызба құру

Өтке сабақта айтып кеткендей Алгоритмнің жазылуы:

Қарапайым тіл арқылы;

Түйінді сөздер арқылы;

Блок-сызба арқылы;

Программалау тілі аркылы жазылады

Алгоритмді графиктік тілде блок-сызбалар арқылы жазу - алгоритмнің құрылысын көрнекі көрсетуге мүмкіндік береді. Алгоритмнің блок-сызбасы бір-бірімен жалгастырылған геометриялық фигуралардың тізбегінен түрады. Әрбір блок алгоритмнің белгілі бір жеке нүсқауын өрнектейді, олардың орындалу тэртібі қосатын сызықтардың бағытымен анықталады (1-сурет).

Үдеріс (процесс)

I-

Математикалық өрнектерді есептеу

Модификация

Жоқ шарт иа

Есеп шығару жолын таңдау

Құжат

Цикл басы (қайталау)

Енгізу, шығару

Нәтижені шығару, қағазға басу

Бастау, аяқтау

Мэлімет енгізу (шығару)

Енгізу, шығару

Алгоритмдердің басы, соңы

Қосалқы программа

Қосалқы программаға кіру және шығу

Түсініктеме

Сызбаның, формуланың түсініктемесі

1-сурет. Алгоритм блоктарының арнайы белгілері

Мысалы: у=х²+3 мэнін есептеудің блок-сызбасын құру керек.

Жаңа білімді бекіту (Оқулықпен жұмыс)

2-мысал: Гүл суару

1қадам: Шелекті алу

2қадам: Шелекке су толтыру

3қадам: Суды гүлге кұю 3-мысал:

Конус бетінің ауданын жэне көлемін есептеу. Биіктігі һ, радиусы R берілген. Нэти- жені иіыгарыңдар. S _с=яЯІ, V=?

2. ші қадам: R-ді енгізу;

3. ші қадам: һ-ты енгізу;

4. ші қадам: 1-ды анықтау, 1 =л]R² + Һ²;

5. ші қадам: S-ті анықтау, S=7tRl;

6. ші қадам: V-ны анықтау, V=l/3*7tRh;

7. шы қадам: S,V-Hbi шығару.

4-мысал:

А=3, В=5, С=7 осы айнымалылардың мәні нешеге тең? Егер мына амалдар ретімен орындалса, a - мениііктеу.

а:=а+1, в:=а+в, с:=а+в, а:=^;

1ші қадам: а:=4.

2ші қадам: в:=9.

3ші қадам: с:=13.

4ші қадам: а:=±2.

Жауабы: а=2, в=9, с=13.

мысал: у= (ax+b)(cx-d)

2. а-ны х-ке көбейтіп, оны R1 деп белгілейміз.

3. оған Ь-ны қосып, нәтижесін R2 деп белгілейміз.

4. с-ны х-ке көбейтіп, нэтижесін R3 деп белгілейміз.

5. одан d-ны азайтып, нәтижесін R4 деп белгілейміз.

6. R2-Hi R4-Ke көбейтсек, нэтижесі у болады.

Қорытынды

Бүгінгі сабақта біздің білгеніміз:

• Алгоритм түсінігі, блок-сызба қүрылымы;

• Алгоритмнің синтаксистік жэне семантикалық ережелері;

Түйінді (қызметші) сөздерді қолдану.

Үйге тапсырма

1. Жаңа түсініктерді білу. Түйінді сөздерді жаттау, олардың қызметін білу.

2. а) 10:2+5=10; в) (40-20)*(6:3) = 40 алгоритмін құру.

3. Өз ойларыңнан мысал жазып, оның алгоритмін қүрып келу

4. Су қайнату алгоритмін рет-ретімен орналастыру:

Ыдысқа су қүю;

Сіріңкені от жагатын жерге тосу;

Газ кранын ашу;

Ыдысты плитаға қою;

Сіріңкені жағу;

Сіріңкені өшіру;

Су қайнағанша күту;

Бағалау:

Тақырып: Алгоритмнiң типтері: сызықтық, тармақталу, циклдiк.

Мақсат: Оқушылардың сызықтық, тармақталу және циклдік алгоритм типтері туралы білімдерін қалыптастыру. Көмекші алгоритмдер түсінігімен таныстыру. Оқушыларды алгоритмнің типтерімен таныстыру. Оқушылардың алгоритм типтерін құру дағдыларын дамыту.Оқушылардың алгоритм құру қызығушылығын жан-жақты тәрбиелеу.

Сабақ түрі: лекция сабақ

Сабақ типі: аралас

Әдіс-тәсілдер: түсіндірмелі - иллюстративті, көрнекілік, сұрақ -жауап

Құрал-жабдықтар компьютер

Сабақ барысы

Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын тексеру.

1. Алгоритм дегеніміз не? Алгоритм сөзі қайдан шыққан?

2. Программа дегеніміз не?

3. Атқарушы дегеніміз не? Мысал келтір.

4. Алгоритм командасы дегеніміз не?

5. Атқарушы - адам мен атқарушы - машина айырмашылығы қандай?

6. Атқарушы командалар жүйесі дегеніміз не?

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру

Алгоритм құрылымына қарай оны келесі типтерге бөлуге болады:

1. Сызықтық алгоритмдер. Сызықтық алгоритм қарапайым командалар тізбегінен тұрады. Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм - сызықтық алгоритм деп аталады.

1-ші серия

2-ші серия

Шарт?

иә

жоқ

Тармақталу алгоритмі. Күнделікті өмірде алгоритмдер негізінен тармақтарға бөлінеді. Бұл тармақтардың орындалуы шарттың орындалуына байланысты болады. Тармақталу алгоритмінде біріншіден, арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер шарт орындалса, алгоритм бір тармақ бойынша (1-ші серия) , ал егер орындалмаса, екінші тармақ бойынша (2-ші серия) орындалады.

2. Циклдік алгоритмдер. Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттер бірнеше рет орындалады. Математикада, есеп шығару барысында айнымалы мәні өзгеруіне байланысты бір теңдеудің көмегімен бірнеше рет есептеледі. Алгоритмнің белгілі бір бөлігі бірнеше қайталанатын болса, ондай процессті цикл деп атайды. Қайталанатын бөлігі бар алгоритмдер циклдік алгоритм деп аталады. Циклдік алгоритмдер қолдану арқылы программаны қысқа да нұсқа жазуға болады. Қайталану бөлігіне қайталану (циклдік) командалары қолданады. Қайталану саны белгілі немесе белгісіздігіне байланысты циклдар екі түрге бөлінеді. Қайталану саны белгілі болса, ондай цикл арифметикалық, ал егер белгісіз болса, итерациялық деп аталады.

Арифметикалық цикл Итерациялық цикл

Сергіту жаттығулары

5) Жаңа тақырыпты бекіту

Тапсырмалар мен сұрақтар:

1. Алгоритмнің типтері?

2. Сызықтық алгоритм дегеніміз не? Мысал келтір.

3. Тармақталу алгоритмі дегеніміз не? Мысал келтір.

4. Циклдік алгоритм дегеніміз не? Мысал еклтір.

Тапсырма №1. Жұмыс дәптеріңе орында.

Бес сан берілген: a, b, c, d, f. Осы сандардың қосындысын, көбейтіндісін және орташа мәнін есептейтін алгоритм блок-схемасын құр. Сызықтық алгоритм.

Тапсырма №2. Жұмыс дәптеріңе орында.

Бағдаршам алгоритміне блок-схема құр. Тармақталу алгоритмін пайдаланыңдар.

Тапсырма №3. Жұмыс дәптеріңе орында.

Бес сан берілген: a = 2, b = -6, c = -49, d = 94, f = 0.

Осы сандарды енгізу және шығару алгоритмін құр. Циклдік алгоритмін пайдаланыңдар.

Сабақты қорытындылау және бағалау.

Оқушыларға алгоиртнің типтері туралы жалпы мағлұмат беру.

Үйге тапсырма

Алгоритм құрылымы оқу

Бағалау:

Тақырып: Модель нақты объектің қасиеттерін бейне ретінде көрсетеді

Мақсат: Оқушыларға модель түснігін айту,түрлерімен таныстыру.. модельдеудің мақсаты мен типтерін түсіндіру. Ұқыптылыққа бейімдеу

Сабақ түрі: лекция сабақ

Сабақ типі: аралас

Әдіс-тәсілдер: сұрақ -жауап

Құрал-жабдықтар компьютер

Сабақ барысы

Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын тексеру.

Алгоритм дегеніміз не? Программа дегеніміз не?

Алгоритм типтерін ата?

Жаңа тақырыпты түсіндіру

Кеңістікті модельдеу бағдарламалары
Ақпараттық модель - бұл кең көлемде ойлағанда кез-келген объектінің ойша немесе шартты пігіні (24,66) ойша модельдеу ақпаратты процеске әкеледі. Ақпараттың өмір сүру формасы екі фактормен анықталады: кодтау әдісі (құпия сан - әріппен құпиялау) және материалды тасымалдаушы құпиялау (кодтау) әліпбиімодельдеу объектісінің зерттеу дәрежесін анықтайды. Бұдан шығатыны ойша модельдеу сұрыптағанда көз алуына келтіру (елестету) амалдарын ажырата білу өте маңызды.
Бейнелік модельдеу - бұл түпнұсқа қасиеттерінің көрнекі сезім бейнелеуі көмегімен, табиғи тілмен суреттеуі немесе суретпен бейнеленеуі. Ақпарат тасымалдаушы адам организмінен тыс орналасуы да мүмкін. Мысалы: суретті кесіндемелер, суреттер, кинофильмдер, ауызша әңгімелер, көптеген физикалық модельдер: Резердюр мен Бор ұсынған атом моделі газдардың кинетикалық теориясындағы басқа шарлар. [3]
Материалды моделдеу (табиғи) түп нұсқаның өзіндік ерекшеліктерімен физикалық және формалды моделдеу болып бөлінеді, немесе А.Б Горстко теориясы бойынша іспеттес деп аталады. Физикалық моделдеу құрылғысында, қайта өндіру құрылымы немесе моделдеу объектісінің іс әрекеті, сол табиғаттың объектісі, моделденуші объектпен бірдей ұшу аппаратарының моделі, автомобильдер, кемелер т.б планеталар, гидротехникалық құрылғылардағы суы бар, жаймалардың моделі құюға арналған қалыптар; үй макеттері қозғалмалы бөліктері жоқ қуыршақтар - бұның бәрі материалдық физикалық моделдер.
Компьютерлік модельдеу біздің өмірімізге дәл қазіргідей толығымен еніп, үлкен маңызға ие болады дегенді, кеше ғана елестету қиын еді. Соңғы он жылдағы технологияның қарқынды дамуы компьютерлік технологияның және оны бағдарламалық қамтамасыз ету саласының тез дамуына ықпал етті. Қазіргі өлшемдер бойынша маңызды емес болып көрінген арнайы эффектілер көмегімен құрылған фильмдер эпизоды, кезінде таңданыс толқыны мен пікірталас тудырғаны белгілі.

Ақпараттық модель түрлері
Барлық моделдердің көп бейнелігі негізінен үш топқа бөлінеді: -материалдық (табиғи) модельдеуші объектінің сыртқы түрін, құрылымын (кристал торлардың модельдері, глобус), жағдайын (самолеттің радио басқарылымды моделі) бейнелейтін кішіріейтілген / үлғайылтылған көшірмелері;
-бейнеленуші модельдер (геометриялық нүктелер, математикалық маятник, идеал газ, шексіздік);
-ақпараттық модельдер - модельденуші объектінің ақпаратты кодтау тілдерінің бірінде жазылған сипаттамасы (сөздік сипаттау, схемалар, сызбалар, картиналар, суреттер, ғылыми формулалар, бағдарламалар).
Информатика курсында негізінен ақпараттық модельдер қарастырылады.
Ақпараттық модель (Информационная модель; information model) -
1) басқару жүйесінде - автоматтандырылған өңдеуге жататын ақпарат
айналымының процесін параметрлік ұсыну;
2) мәліметтер базасында - тұтастық шектеулер жиынтығы; мәліметтер
құрылымын тудыратын ережелердің, олармен жүргізілетін операциялардың,
сондай - ақ рұқсат етілетін байланыстар мен мәліметтердің мәнін, олардың
өзгерістерінің тізбегін анықтайды; мәліметтер мен олардың арасындағы
қатынастарды матемаетикалық және программалық тәсілдермен ұсыну;
ақпараттық құрылымдар мен олармен жүргізілетін операцияларды
формалдық баяндау.

Ақпараттық модель дегеніміз-объектінің, процестің, қубылыстың қасиеттері мен күйін сипаттайтын ақпарат жиынтығы және сыртқы әлеммен өзара байланыс болып табылады
Ақпараттық модельдердің басқа да ақпарат түрлері сияқты өзіндік тасымалдаушысы болуы керек. Олар қағаз, сынып тақтасы, қабырға - яғни, бір нәрсе жазуға, бейнелеуге болатындай кез-келген бет болуы мүмкін. Бұл тасымалдушыларда модельдер түрлі "физикалық" тәсілдермен: қалам, бор, бояу, диапроектторлық жарық бейнесі көмегімен жазылады. Біздер жалпы жағдайда ақпараттық модель түсінігінің аясында берілетін мазмұнда түсінеміз. Мысалы, квадраттық теңдеу формуласы қалай және қайда жазылғандығына қарамастан квадраттық теңдеу формуласы болып қала береді.
Модель (фр.modе1е,ит.modе11о, лат.modulus - өлшем, үлгі) - бұл:
- нақты объектінің қарапайымдандырылған ұқсасы;
- заттың кішірейтілген / үлғайтылған түрдегі макеті;
- табиғат пен қоғамдағы қандай да бір процесстің/құбылыстың бейнесі, сипаттамасы және схемасы;
- жұмыс істеуі анықталған параметрлер бойынша нақты объектінің жұмыс істеуіне ұқсас физикалық / ақпараттық аналогы;
- анықталған шарттарда түпнұсқа объектінің бізді қызықтыратын қасиеттері мен сипаттамасын алмасыра алтын алмастырушы - объектісі;
-модельдеу мақсаты тұрғысынан оқып үйренетін объектінің/құбылыстың кейбір нақты жақтарын бейнелейтің жаңа объект.

ТАҢБАЛЫҚ ЖӘНЕ ВЕРБАЛЬДЫК АҚПАРАТТЬІҚ МОДЕЛЬДЕР
Объектіні немесе процесті сипаттайтын ақпарат әр түрлі көлемде, көрсету тәсілі түрліше және әр түрлі құралдармен берілуі мүмкін. Әр адамның мүмкіндігі мен қиялы әр қилы болғандықтан алуан түрлілікке қойылар шек жоқ. Ақпараттық модельге вербальдік (ағылшын тілінен аударғанда ауызша) модель жатады. Бүл модель ойлау мен оның қорытындысы нәтижесінде алынады. Вербальдік модель ойда қалуы немесе сөзбен жеткізілуі мүмкін. Мұндай модельге жолдан өту кезіндегі біздің тәртібімізді жатқызуға болады. Адам жолдағы жағдайға талдау жасайды, бағдаршамға қарап немесе көліктің қандай жылдамдықпен келе жатқандығън бағдарлап жолдан өтуді алдын ала ойша жоспарлайды. Егер осы жоспар, яғни модель дұрыс құрылса, жолдан сәтті өтеді, ал дұрыс құрылмаса, оқыс жағдай болуы мүмкін. Сондай-ақ осындай модельге ақынның ойындағы өлең жолдарын, сазгердің әуенін т.б. мысал ретінде келтіруге болады.
Вербальдік модель дегеніміз - ойша немесе әңгіме турінде жасалган ақпараттьіқ модель. Таңбалық модель деп арнайы таңбалармен, яғни кез келген жасанды тіл құралдарымен көрсетілген ақпараттық модельді айтады.
Таңбалық модельдерге сурет, мәтін, график, схемалар мысал бола алады. Вербальдік және таңбалық модельдер бір-бірімен өте тығыз байланысты. Адамның ойындағы вербальдік модель әр түрлі таңба арқылы көрсетілуі мүмкін. Керісінше, таңбалық модель арқылы шын мәніндегі модельді жинактап, ойша оның дұрыс моделін құруға болады. Мысалы, өзіміз білетін аңызда Ньютонның басына құлап түскен алма оған Жердің тартылыс күші жонінде ой салды. Осы ой заңды таңбалар арқылы қорытын жазуға мүмкіндік берді.
Физикалық құбылыстың болу заңдылығын түсіндіретін мәтінді оқыған соң, адамда ойша оның бейнесі жинақталады. Осылайша бейне нақты құбылысты тануға әсерін титізеді. Көрсету түріне қарай ақпараттың модельді мынадай топтарға жіктеуге болады:
Геометриялық модель - графикалық пішіндер мен көлемді көне трукциялар. Ауызша модель - иллюстрациями пайдаланып, ауызиш және жазбаша сипаттаулар.
Математикалық модель - объект немесе процестің әр турлі параметрлерінің байланысын көрсететін математикалық формулалар. Құрылымдық модельдер-схема, графиктер мен кестелер т. б.
Логикалық модель - ой қорытындысы мен шарттарды талдау негізге алынған іс-әрекеттерді таңдаудың әр турлі нұсқалары көрсетілген модельдер.
Арнайы модельдер - ноталар, химиялық формулала әр түрлі модельдерді тарату үшін әр түрлі аспаптар қолданылады.
Модельдерді сипаттау үшін көптеген формалды тілдер бар. Материалдык модель құру үшін суретші қылқаламы, фотоаппарат, ара, балға, сызғыш т.б. құралдар жеткілікті.
Егер модель абстракты түрде бейнеленсе, оларды сипаттауға мүмкіндік беретін арнайы тіл, сызба, график, алгоритм, математикалық формулалар т.б. таңбалық жүйелер қолданылады. Ал оларды тарату екі түрлі құрал арқылы іске асырылады. Бірі - кәдімгі аспаптар, ал екіншісі - кәдімгі компьютер больш табылады. Тарату тәсіліне қарай модельдер компьютерлік және компьютерлік емес болып бөлінеді.
Компьютерлік модель деп программалық орта көмегімені асатын моделъдерді айтады. Компьютердің ақпаратпен жұмыс істейтіні белгілі. Қазіргі кезде компьютерлер дыбыстық, бейне, анимация, мәтін, схема, кесте т.б. ақпараттармен жұмыс істей алады.Осы ақпараттарды өңдеу, тарату, қабылдау үшін компьютердің техникалық және программалық жасауы болуы тиіс.
Модел қасиеттері
Модельдерді қасиеттеріне карай мынадай топтарға жіктейді:
1.Қолданылу аймағы.
2.Модельде уақыт факторын ескеру.
3.Білім саласына қарай топтау.
4.Модельді көрсету төсіліне қарай топтау.
Қолданылу аймағына қарай модель не үшін жене қандай мақсатқа қолданылады деген сұраққа жауап беру мақсатында оқу, тәжірибелік, ғылыми-техникалық, ойын, имитациялық төрізді топтарға жіктеледі.
Оқу моделі - көрнекі оқу құралы, әр түрлі машықтандырушы, үйретуші программалар түрінде болуы мүмкін. Тәжірибелік модель-жобалау объектісінің кішірейтілген немесе өте майда объектілер үшін олардың үлкейтілген көшгірмесі болып табылады. Бұл модельдер - объектіні зерттеу, қасиеттерін болжау, зерттеу мақсатында қолданылады. Мысалы, үлкен теңіз кемесінің моделін алдын ала бассейнге жіберіл, оньң тез қозғалған кездегі ауытқуын, шайқалу кезіндегі ұстамдылығын анықтайды т.б.
Ғылыми-техникалық модельдер-процестер мен құбылыстарды зерттеу мақсатында құрылады. Оған мысал ретінде электрондардың жылдамдығын үдеткіш - синхротрон, найзағайдың разрядын бакқылаушы құрал және теледидар тексеруге арналған стендтерді айтуға болады. Ойын модельдеріне - әскери, экономикалык, спорттық ойындар жатады. Бұл модельдер әр түрлі жағдайда объектіні бақылауға жаттықтырады. Сондай-ак қарсыласы немесе одақтасы тарапынан болатын іс-әрекетке қарай алдын алу шараларын анықтауға көмектеседі. Ойын модельдері адамдарға әр түрлі жағдайда психологиялык көмек көрсетеді. Имитациялың модель - шын мөніндегі нақты объектіні өте жоғары дәлдікпен бейнелей алады. Тәжірибе нақты объектіні зерттеу, бағалау мақсатында бірнеше рет қайталанады немесе бір мезгілде әр түрлі жағдайда бірнеше ұқсас объектілермен қатар жүргізіледі. Дұрыс шешім тандаудың мұндай төсілі байқау және қатенің әдісі деп аталады. Мысалы, жаңа дәрілердің өсері мен қабылдау мөлшерін бекіту үшін оны алдымен тышкандарға беріп, төжірибе жасайды.
Модельді уақыт факторына байланысты динамикалық және статистпикалық деп екі топқа жіктеуге болады. Статистикалық модель деп объект жөнінде алынған ақпараттың белгілі бір уақыт бөлігіндегі узіндісін айтуга болады. Мысалы, тіс емханасында дәл сол уақыт мезетіндегі оқушылардың тістерінің жағдайы туралы мәлімет береді: бастауыш сыныптағылардьң сүт тісі, орта және жоғары буын оқушыларының емделген, емделуге тиісті тістерінін саны т.б
Динамикалық модель - уақыт барысындағы объектінің қасиеттерінің өзгерісін көрсету мумкіндігін береді. Мысалы, жеке оқушының емханадағы түбіртек кітапшасын динамикалық модель деп айтуға болады. Өйткені, осы кітапша бойынша жыл сайын олардың денсаулығындағы болып жатқан өзгерістерді анықтау мүмкіндігі бар. Үй салу кезінде оның ірге тасының қабырғалары мен тіреулерінің үнемі түсіп түратын күшке шыдамдылығын тексеру керек. Бұл - үйдің статистикалық моделі. Сондай-ақ дауылға, жер сілкінісіне т.б. уақыт факторына байланысты болатьш өзгерістерді де ескеру қажет. Бұл мәселелерді динамикалық модельге сүйене отырып анықтауға болады. Жоғарыдағы мысалдардан байкағанымыздай бір объектіні статистикалық және динамикалық модельдерді пайдалана отырып, зерттеу мүмкіндігі бар.
Материалдық модельді басқа сөзбен заттық немесе физикалық деп айтуға да болады. Олар түпнүсқаның геометриялық және физикалық қасиеттерін көрсетеді. Материалдық модельдердің қарапайым мысалдарғаы балалар ойьшшықтарын алуға болады. Ойыншықтар көмегімен кішкене кезінен бала қоршаған орта жөнінде түсінік ала бастайды. Мысалы, кішкене жұмсақ жолбарыс ойыншығымен ойнаған бала, зоопаркте оны бірден таниды. Сондай-ақ материалдық модельге биология кабинетіндегі құстар сүлбасы, тарих және география пәндеріндегі пайдаланылатын карталар, күн жүйесіндегі планеталардың схемалары, жер серігінің макеттері т.б. мысал бола алады. Мектептегі оқу құралдарымен бірге физикалық және химиялық тәжірибелер де материалдың модель болады. Бұл тәжірибелер процестерді модельдейді. Сутегі мен оттегінің арасындағы реакцияны көрсету тәжірибесі арқылы процесті бақылай аламыз. Материалдың модель объектіні, процесті, құбылысты материалдың жағынан зерттеуге мүмкіндік береді. Ақпараттық модельді қолмен ұстап, көзбен көре алмаймыз. Себебі, олар тек ақпараттарға ғана құрылады. Мұндай модельдер қоршаған ортаны ақпараттық жағынан зерттеуге мүмкіндік береді..
Бекіту:Модель дегеніміз не? Ақпаратты модель деген не?

Ұй тапсырмасы : мазмұндау

Бағалау