Қолданбалы бағдарламалық интерфейстер маңыздылығы

І тарау. IP - ХАТТАМАСЫ ЖӘНЕ IP - МЕКЕНДЕТУ

1.1. IP - интернет хаттамасы

Internet Protocol немесе IP, TCP/IP хаттамалар жинағының ең танымалы болып есептеледі. Ол хост-жіберушіден хост-қабылдаушыға дестелердің немесе датаграммалардың тез, әрі сенімді тасымалдауын қамтамасыз етеді. IP хаттамасы TCP/IP трафигін толық қамтамассыз етіп, мәліметті жеткізудің мекендетуі мен ішкі құрылысын анықтайды. Өз өзінен бұл хаттама сенімділікті қамтамасыз етпейді; мәлімет тасымалдаудың бұл бөлігін басқаруды жоғары деңгей хаттамаларына жүктейді. Internet Protocol - TCP/IP жүрегі, басқа хаттамалар мекендету, дестелерді үзінділеу және құрастыру, датаграммаларды байланыс орнатпай тасымалдау мәселелерінде IP-ге сүйенеді.

IP хаттамасының негізгі міндеті тораптық деңгейде датаграммаларды қисынды мекендету болып табылады. Бұл деңгейде датаграмма ішінде хост-жіберуші мен хост-қабылдаушының мекен-жайларын идентификациялау жүргізіледі. Бағдарғылау хаттамалары, бұл тораптық деңгейдің мекен-жайларын датаграммаларды жеткізу үшін қолданады. Сонымен, тораптық деңгейдің хаттамасы негізінде IP хаттамасы келесідей міндеттер атқады:

- қисынды мекендету

- дестелерді үзінділеу және құрастыру

- датаграммаларды байланыс орнатпай тасымалдау

Тораптық деңгейдің хаттамалары, IP секілді, физикалық деңгейдің МАС-мекендетуінен ерекше қисынды мекендетуді жүргізеді. МАС мекен-жайлар бірегей, олар тораптық тақшаны дайындап шығару кезінде жазылады да, ешқашан өзгертілмейді. Ал қисынды мекен-жайлар тұрақты емес, олар торап әкімшісімен қолдан немесе динамикалық режімде өзгертіледі.

Жүйелерге бірегей қисынды мекен-жайлар тағайындалады. Бұл мекен-жайлар торап аумағында және торап аралық ортада құрылғыны идентификациялау және оқшалау үшін қолданылады. Қисынды мекен-жайлар хаттама тәуелді болып табылады және қолданылатын тораптық деңгейдің хаттамасына байланысты ажыратылады. Мысалы, IP мекен-жайлары ұзындығы 32 биттен (4 байт), нүктелермен бөлінген ондық саннан тұратын жазба (мысалға 191.16.1.1). Ал Novell фирмасының IPX(Internetwork Packet Exchange) хаттамасы, 100.000с00112222 тораптық түйін түріндегі мекен-жай жазбасын қолданады. Қисынды мекен-жайлар қолданылатын хаттаманың типіне қарамастан түрлі операциялық жүйелер арасындағы байланысты қамтамасыз ету үшін қажет. Жалпы жағдайда қисынды мекен-жай екі бөліктен тұрады: бірінші бөлігі құрылғы істеп түрған торапты белгілейді, ал екінші бөлігі құрылғының бірегей мекен-жайын білдіреді.

Қазіргі таңда TCP/IP орындамаларының көбісі жүйелерге қисынды IP мекен-жайларын тез әрі тиімді тағайындау үшін динамикалық хаттамаларды қолданады. Динамикалық мекендету режімін қолдану, мекен-жайларды қолдан тағайындауды минимумге келтірді. Мекен-жайлардың қосарлануы бірден төмендеді, ал жүйе орын ауыстырған жағдайда, сәйкес мекен-жайы да динамикалық өзгертіледі.

IP мекен-жайларды динамикалық режімде тағайындау RARP(Reverse Address Resolution Protocol - түйіннің МАС мекен-жайы бойынша тораптық мекен-жайын анықтау хаттамасы), BootP(Boot Parameter - қатқыл диск жоқ түйіндермен қатынасты анықтайтын хаттама), DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol - хосттың динамикалық пішінүйлесім хаттамасы) хаттамалары арқылы мүмкін болды.

Дестелерді байланыс орнатпай жеткізу. Тораптық хаттамалардың екі негізгі түрі бар: қисынды байланыс орнатуға негізделген және байланыс орнатпай жұмыс істейтін. IP хаттамасы екіншісіне жатады, сондықтанда ол датаграммалардың тез жеткізілуін қамтамассыз етеді. IP жоғары деңгейлі хаттамалардан келген ақпаратты, десте немесе датаграмма деп аталатын, блоктартарға бөледі. Әр датаграмма жіберуші мен қабылдаушының IP мекен-жайы және де IP бастамасы мен басқарушы ақпараты бар бөлек тәуелсіз блок ретінде қарастырылады. Басқа хаттамалар ақпараттың тұтастығын тексерсе, IP хаттамасы датаграммаларды байланыс орнатпай тасымалдағантықтан олардың тізбектілігі мен тұтастығын тексерумен әуре болмайды. Барлық TCP/IP хаттамалары IP ге қарағанда жоғары деңгейде жұмыс істей отырып, IP хаттамасының мекендету қызметтерін қолданады. Ал дестелерді жеткізу қауіпсіздігін жақсарту үшін көліктік деңгейдің хаттамасын қолдануға болады.

Дестелерді құрастыру және үзінділеу. OSI үлгісінің тораптық деңгейінде ақпарат десте немесе датаграмма түрінде тасымалданады. IP хаттамасы арқылы тасымалданатын әр дестенің көлемі, бұл тасымалдау ортасының рұқсат етілген көлемінен аспау тиіс. Мысалы, Ethernet кадрының максималды ұзындығы 1518 байт. Ал егер дестелер тасымалдау ортасының рұқсат етілген көлемінен асатын болса, олар тасымалдау алдында ұсақтау үзінділерге бөліну керек.

Іс жүзінде автоматты түрде үзінділеуге бұл тасымалдау ортасының шектелген ұзындығынан асатын барлық дестелер жатады. Атынан көрініп тұрғандай үзінділеу деп дестелерді ұзындығы кішірек бөліктерге бөлу үрдісін айтамыз, ал осыған кері үрдісті құрастыру деп атаймыз.

1.1-сурет. Дестелер ұзындығы MTU санынан аспайтындықтан бағдарғылауыш оларды тікелей В хостына жібереді

2. IP - мекендету

Иерархиялық ұстаным торап мекен-жайларын, ішторап пен бөлек түйіндер мекен-жайларын ажыратады. Түйіннің мекен-жайы берілген торапта немесе ішторапта жекеше жабдықты бірегейлі теңестіреді; кез келген компаниямен тағайындалатын тораптың мекен-жайы осы торапты Internet-ке теңестіреді.

Қисынды мекен-жайдың пішімі келесілерді өзіне жатқызады

• Торап мекен-жайы - бұл қисынды мекен-жайдың бірінші бөлімі, бас мекен-жай әкімшілік қызметтерге сәйкесті тағайындалады да Internet - те бірегей болып келеді.

• Ішторап мекен-жайы. Әр мекеменің торабы бір немесе одан да көп іштораптан тұрады. Егер мекеме үлкен болмаса, ол тек бір ғана торап сегментін пайдалана алады және осы жағдайда оған іштораптардың мекен-жайлары керек емес. Егерде мекеме торабында бірнеше сегменттер болса, бөлек ішторап жататын біріктірілген бағдарғылар (ретқақпа), әр бөлектенген мекен-жай сегментін мақсаттылы пайдаланады. Осымен қатар әрбір ішторапқа өз жеке қисынды мекен-жайы иеленеді. Бір сегментке жататын барлық хосттар іштораптың бір ғана мекен-жайын ұстайды.

• Түйіннің мекен-жайы. Тораптық деңгейдің қисынды мекен-жайы хосттың бірегейлі теңестіруіне арнап қолданылады. Бағдарғылауыштар және бағдарғылау хаттамалары IP-хаттамасының қызмет көрсетуін пайдаланады. Бағдарғылауыштар датаграммаларды тораптар арасында және тораптар ішінде жіберіп отырады, тораптық деңгейді тағайындайтын қисынды мекен-жайларды санай келе және тағайындалған жерге ең тез жолды есептей келе торабтың ішінде бағдарғылауыштар деректерді жеткізуді хост-қабылдаушылардың мекен-жайлары бойынша іріктеу қамтамасыз етеді, және де жіберушінің мекен-жайына назар аудармайды. Соңғысы тек мына жағдайда керек: егерде деректерді қабылдаушыға жеткізумен байланысты мәселелер пайда болса. IP-хаттамасы поштаны жеткізудің жүз пайыз кепілдікті бере алмайды, себебі ол біріктіруді орнатусыз жұмыс істейді.

Мекендердің сыныптары. Internet қоғамдыстығы IP-мекендердің иерархиялық құрылымын жетілдіріп жатқанда, мекендердің 32 биттік (4-байттық) сұлбасы, олардың болжамдап пайдалануын есепке ала отырып сыныптарға бөлінген болатын. Қисынды мекендердің 5 негізгі сыныптары бар болып келеді. (А, В, С, D және Е), олардан үшеуі А, В, және С - Internet ортақ пайдаланатын тораптарға қолданылады. D сыныбы хост топтарына ақпараттың көп каналды түрде жіберуін қолдап тұрады. Е сыныбы болашаққа сақталып қойылған. Бұқаралық Internet-мекендерді ARIN (American Registry for Internet Numbers) ұйымы арқылы алуға болады. ARIN, тораптық көлемдерін және белгілі бір сыныпқа жататынын нұсқауға ала отырып, мекендерді бөлек бір компаниялардың және Internet-провайдерлердің тораптарына иелендіреді. Мекендердің сыныптары ересек биттердің сонымен және мағыналардың белгілі бір ауқымдарына олардың жататындығынан анықталады. 1-кестеде А, В және С сыныптардың сипатталуы келтірілген.

1-кесте. Ортақ қоланудағы тораптар мекен-жайларының сыныптары

Атрибуттар

А сыныбы

В сыныбы

С сыныбы

/8

/16

/24

Өлшем

Хост саны үлкен, ал торап саны аз жүйеде қолдануға негізделген

Торап саны да, хост да көп жүйелер

Үлкен мекен-жайлар ауқымын қамтиды

Биттердің мақсаттылығы

Бірінші бит - 0

Бірінші екі бит - 1,0

Бірінші үш бит - 1,1,0

Мәндер ауқымы

1-126

128-191

192-223

Мекен-жай тораптық бөлігінің ұзындығы

1 байт

2 байт

3 байт

Үнсіз келісім бойынша мекен-жай қалқасы

255.0.0.0

255.255.0.0

255.255.255.0

Торап ішінде хосттарды мекендету үшін арналған байттар

3 байт

2 байт

1 байт

Қол жетерлік тораптар саны

126

16384

2097152

Хосттар саны

16777214

65534

254

Резервтелген мекен-жайлар. Бірнеше диапозонды резервтелген мекен-жайлар бар. Олардың бәрі әртүрлі мақсатпен қолданылады:

• ІР мекен-жайында белгіленген 255.255.255.255- барлық бірліктер, барлық түйіндер мен тораптарға кең таралатын хабарларды білдіреді;

• 0.0.0.0 - барлық нөлдер ІР-мекенінде белгісіз торап немесе хостты білдіреді және соңғы рет кездескен, ретқақпаның үнсіз қолданылуы үшін пайдаланады.

127.0.01-ТСР/ІР стекті тестілеу үшін және мәліметті торап ішінде алмасуына қолданылатын А сыныбының арнайы мекен-жайы. Бұл мекен-жай loopback деп аталатын интерфейсіне жатады және торап арқылы ақпараттарды беру үшін қолданылмайды.

255.255.255.255 ІР мекен-жайы кең таралатын ақпарат жіберуге арналғанына қарамастан, бағдарғылауыш осы түрдегі дердестерді басқа торапқа бермейді, жіберілген торап ішінде барлық хосттарға кең таралуын жеделхат жеткізу үшін, торап ішінде хосттардың мекен-жайын бағыттайтын, барлық бірліктерді битке құрастыру керек. Мысалы, тораптағы В сыныбындағы барлық хосттарға кең таралатын ақпаратты жіберу үшін, мекен-жайы 131.117.0.0 болса, ал ішторап қалқасы 255.255.0.0 болғанда, міндетті түрде қабылдаушының 131.107.255 мекен-жайын көрсету керек.

Жекеменшік мекен-жайлар. RFC 1918-бен регламентталған жекеменшік мекен-жайлар, Internet-ке тікелей қосылмаған жекеше тораптар ішінде қолданылуы мүмкін. Жекеменшік мекен-жайлар диапозондары:

А сыныбы - 10.0.0.0 - 10.255.255.255;

В сыныбы - 172.16.0.0 - 172.31.255.255;

С сыныбы - 192.168.0.0 - 192.168.255.255.

Торап қалқасы мен іштораптар. Торап қалқасы мен ішторап ІР-мекендетуінің иерархиялық сұлбасының бөлігі болып табылады. Қалқа хост мекен-жайын тораптан немесе хост мекен-жайының іштораптан бөлінуіне қызмет көрсетеді. Біз бұрынырақ атағандай, сол бір торап сегментіне кіретін құрал, торапта (немесе ішторап) жалпы мекен-жай бола алады. Сондықтан егер екі құралдың ІР-мекен-жайында торап мекен-жайы әр түрлі болса, онда олардың әр түрлі сегментте орналасқанын батыл айтуға болады.

Бір торапта орналасқан екі хост, егер олар деректермен алмасқысы келсе, бағдарғылауышты (ретқақпадан) қажет етпейді. Бірақ егер олар әр түрлі торапта орналасса онда дестелер бағдарғылауыш немесе басқа белсенді құрал арқылы арқылы жүреді. ІР хосттар қабылдаушы қай сегментте екенін сезе алмайды. Бірақ олар деректі жібермей тұрып, оны анықтауы керек және осы жерде көмекке қалқа келеді.

Ішторап қалқалары жіберуші-хосттармен және бағдарғылауыштармен қабылдаушыға датаграмманы хост-қабылдаушыдан (shout) MAC - мекен-жайын сұрау немесе траффик бағдарғылауын (rоute) жіберу үшін шешім қабылдау үшін қолданылады. Shouting және routing терминдері нені білдіреді? Түпкілікті үңілмей-ақ оларды былай түсіндіруге болады. Егер хост-жіберуші қабылдаушымен бір сегментте орналасқанын білсе, онда ол ІР-мекен-жайы торап деңгейінің қисынды мекен-жайы арқылы, хост-қабылдаушының физикалық МАС -мекен-жайын анықтау үшін жергілікті кең таралатын ARP (Address Resolution Protocol) сұрауын жібереді. Одан кейін хост-жіберуші датаграмманы хост-қабылдаушыға жібереді. Егер де хост-жіберуші қабылдаушы басқа торапта екені анықталса, онда ол кадрларды жергілікті ретқақпаға (бағдарғылауыш) жіберуі тиіс. Дегенмен хост-қабылдаушының қай жерде тұрғанын хост-жіберуші өзінің ішторап қалқасын анықтау үшін қолданады.

IP-торапты іштораптарға бөлу. IP-мекендетуді жасаушылар тораптарды іштораптарға бөлетін иерархиялық жүйені ұсынды. Бұнда хосттар іштораптарға біріктірілгендіктен, торап ішіндегі трафикті реттеуге жол ашады. Үлкен тораптар іштораптарға бөлуіне орай, бір сегмент ішіндегі хосттардың өзара ақпарат алмасуы басқа сегменттердегі хосттарға әсер етпейді. Ал егер әртүрлі ішторап ішіндегі хосттарды байланыстыру керек болса, ол міндетті бағдарғылауыш атқарады.

IP мекен-жайдың әрқайсысына сәйкес ішторап қалқасы тағайындалады. Мекен-жайдың бір, екі немесе үш байты мекен-жай сыныбын анықтауға жұмсалады, және де бұл бөлік осы тораптағы барлық хосттар мен іштораптар үшін өзгермейді. Ал қалған бөлігі қалауыңызша: хосттарды немесе іштораптарды мекендетуге қолдануға болады.

Айталық торап үнсіз келісім бойынша 255.255.0.0 қалқасына сәйкес 130.57.0.0 мекен-жайына ие. Оған 65 000 астам хост кіруі мүмкін. Бірақ бізге 65 000 хост мекен-жай керек болмайтын шығар. Бұл жағдайда торапты бірнеше бағдарғылауышпен қосылған, басқаруға жеңіл іштораптарға бөлу жөн.

Торап ішінде ішторапты бөліп шығару үшін, хост мекен-жайларына арналған биттерді қолдануға тура келеді. Мысалы бізге В сыныбының торабында 254 ішторап жасау керек. Бізде алдын ала тағайындалған, 16 битін қалауымызша қолдануға болатын, 130.57.0.0 мекен-жай бар. Торапты 254 ішторапқа бөлу үшін хосттарды мекендетуге арналған биттердің үшінші октетінен 8 бит аламыз: 130.57.Х.0 (х ішторапты мекендетуге керек 8 бит).

2-суретте жоғарыда айтылып өткен торап. Енді бізге әр ішторапқа мекен-жай тағайындауымызға болады, мысалы 130.57.1.0. бір тораптың орнына бізде енді басқаруға жеңіл 254 ішторап бар.

1.2-сурет. Іштораптарға бөлінген В сыныбының торабы

CIDR. CIDR (Classless Inter Domain Routing - доменаралық сыныпсыз бағдарғылау) технологиясы С сыныбының мекен-жайларын сәйкестендіру үшін қолданады. Бұндай сәйкестендіруді әдетте торап қызметтерінің провайдерлері немесе Internet-провайдерлері атқарады және сол мекен-жайларды өз клиенттеріне ұсынады.

2-кесте. Мекен-жайларды сәйкестендіру

IP

мекен-жай

Қалқа

Екілік көрсетілімі

128

64

32

16

8

4

2

1

130.100.16.0

255.255.0

0

0

0

1

0

0

0

0

130.100.17.0

255.255.0

0

0

0

1

0

0

0

1

3-кесте. Мекен-жайларды сәйкестендіру (жалғасы)

130.100.18.0

255.255.0

0

0

0

1

0

0

1

0

130.100.19.0

255.255.0

0

0

0

1

0

0

1

1

130.100.20.0

255.255.0

0

0

0

1

0

1

0

0

130.100.21.0

255.255.0

0

0

0

1

0

1

0

1

130.100.22.0

255.255.0

0

0

0

1

0

1

1

0

130.100.23.0

255.255.0

0

0

0

1

0

1

1

1

130.100.24.0

255.255.0

0

0

0

1

1

0

0

0

130.100.25.0

255.255.0

0

0

0

1

1

0

0

1

130.100.26.0

255.255.0

0

0

0

1

1

0

1

0

130.100.27.0

255.255.0

0

0

0

1

1

0

1

1

130.100.28.0

255.255.0

0

0

0

1

1

1

0

0

130.100.29.0

255.255.0

0

0

0

1

1

1

0

1

130.100.30.0

255.255.0

0

0

0

1

1

1

1

0

130.100.31.0

255.255.0

0

0

0

1

1

1

1

1

1.3. Тораптық мекен-жайларды аудармалау (NAT)

Осы тараудың басында ескерткеніміздей, RFC 1918 құжатында анықталғандай тіркеклген ІР мекен-жайында бірнеше жекеменшік ІР мекен-жайының диапозондары бар. Жекеменшік ІР-мекен-жайымен тораптан Internet шығу үшін тораптық мекен-жайлар аудармалау (NAT, Network Address Translation) қолданылады. NAT механизмі бір немесе бірнеше тіркелген ІР мекен-жайын қолдана отырып жекеменшік мекен-жайлары бар хосттарды Internet-ке қосуды қамтамассыз етеді.

Жекеменшік мекен-жай не үшін керек? Internet жүйесін шығару таңында 32-разрядты жүйесі қазіргі кезде көптеген миллион хосттарды мекендетуді қамтамассыз ете аламайды. ІР мекен-жайының иерархиясы жасалу кезінде тораптың соншама тез өсуін ешкім күтпеген еді. Күнделікті көптеген қосылған хосттарға көп жаңалықтар мен жаңа тіркелген ІР мекен-жайлар керек болады, және айқын болғандай 32-разрядты мекен-жай кеңістігі жақын арада жоғалуы мүмкін болды, сол кезде көмекке NAT технологиясы келді. Жекеменшік мекен-жайларды офистік және корпоративтік торапта қолдану арқылы шынайы ІР мекен-жайларды шығындалу темпінің төмендетуіне мүмкіндік берді.

Мекен-жайлардың статикалық көрінісі. Мекен-жайлардың статикалық құрылуы - бұл мекен-жайлардың «бір - біреуіне» ішкі және сыртқы көрінісі, яғни әрбір ішкі мекен-жайға бірегей сыртқы мекен-жай сәйкестігі болып келеді. Торап әкімшісі мекен-жайлардың құрылуымен бірге қолмен бағдарғылау кестесін жасауы тиіс. Мекен-жайлардың статикалық құрылуы, бізде неше ішкі мекен-жай болса, сонша сыртқы мекен-жайымыз болуы, мұндай мекен-жай құрылуы мәнсіз болуын білдіреді. 1.11 суретінде мекен-жайдың статикалық көрінісімен Cisco бағдарғылауыш пішінүйлесімділігінің мысалы келтірілген.

1.3-сурет. Мекен-жайлардың статикалық көрінісі

Мекен-жайлардың динамикалық аударулары. Мекен-жайлардың динамикалық құрылуы кезінде мекен-жайлардың көрінісі «көптен біреуіне» немесе көптен бірнешеуіне деген ұстаныммен жүзеге асады, ол деген көптеген ішкі мекен-жайлар бір сыртқы мекен-жайға немесе сыртқы мекен-жайдың кішкене тобына құрылуын білдіреді. Әкімшілері ішкі мекен-жайлардың аудармалары үшін тіркелген мекен-жайға кішкене топ бөледі. Барлық ішкі мекен-жайларды құру үшін бір ІР-мекен-жай немесе кішкене мекен-жай группасы қолданылады; әкімші әрбір ішкі хостты бірегейлі теңестірілуін қамтамасыз етуі керек. Әрбір ішкі хостты бірегейлі теңесуі хосттың сыртқы мекен-жайына көлік деңгейінің сәйкес хаттамасының порты қосылады, сонымен бірге теңестіру үрдісі немесе бағдарламасы қосылады. Шынайы өмірде көбінесе мекен-жайдың динамикалық құрылуы қолданылады, оның қолданылуына қарқындылығын жоғарылататын, кішкене мөлшерде сыртқы тіркелген ІР мекен-жайлары керек.

ІІ тарау. IP - бағдарғылау

2.1. Бағдарғылаудың ішкі және сыртқы хаттамалары

Бағдарғылау хаттамалары екі категорияға бөлінеді: ішкі (Interior) және сыртқы (Exterior). Ішкі хаттамалардың жалпы аты IGР (Interior Gateway Protocol, ішкі ретқақпа хаттамалары) деп аталады. Оларға автономды жүйенің (Intra-AS) тек ішінде қолданылатын бағдардың кез-келген хаттамасы жатады. Әрбір IGP - хаттамасы AS ішінде бағдарғылаудың бір доменін көрсетеді. Автономды жүйе ішінде IGР көп түрі болуы мүкін. ЕGP сыртқы ретқақпа хаттамасы - бұл әртүрлі автономды жүйелердің арасында бағдарғылауды қамтамасыз ететін бағдарғылау хаттамалары.

IGP - ішкі ретқақпа хаттамасы. IGP (Interior Gateway Protocol) термині AS ішінде бағдарғылаудың бөлек домені ретінде функционалданатын бағдарғылаудың кез-келген хаттамасын баяндау үшін қолданылады. IGP хаттамсы автономды жүйенің ішкі торабында бағдарлармен жұмыс жасайды, осыдан ішкі деген атау шыққан. Корпоративті торап ішінде автономды жүйе шегіндегі торап астына бағдар қадағылайтын IGP-ң бірнеше хаттамаларын біруақытта функционалдай алады. Бірдей IGP хаттамларын қолдайтын бағдарғылауыштарға бағдардың бір домені шегінде өзі-өзімен аппараттарын ауыстырады. IGP-ң бір хаттамсына қарағанда, мысалға RIP және OSPF қолданатын хаттамаларымен жұмыс істейтін бағдарғылауыштар бағдарғылаудың екі бөлек доменінің қатысушылары болып келеді. Мұндай бағдарғылауыштар шекаралық (border router) деп аталады, бұл дегеніміз олар бағдарғылаудың екі IGP-доменінің шекарасында да орналасқан. IGP хаттамасы бірлік автономды жүйе ішіндегі бағдар туралы ақпараттық актуальды құрылымын қолдауына және жауап береді.

2.1-сурет. Әртүрлі IGP-лерді қосатын аралық бағдарғылауыш

ВGP - сыртқы ретқақпа хаттамасы. ВGP (Border Gateway Protocol) сияқты, сыртқы ретқақпа хаттамасы деп аталытын хаттамалар автономды жүйені қосумақсатында өндірілген. ВGP - Internet-те қолданылатын, бағдарғылаудың әйгілі жүйе аралықтардың (Internet-AS) бірі. ЕGP хаттаманы бөлек AS арқылы және осы AS арасында мәліметтерді беретін транзитты қамтамасыз етеді.

2.2-сурет. Аралық бағдарғылауыштар арқылы жалғанған бірнеше AS

ЕGP хаттамалары ішкі хаттамалары (IGP) қолданып бағдарғылау иерархиясындағы автономды жүйені таныйды.

2.2. Метрикалар және бағдарғылау құндылығы

Метрикалар - бұл бағдарғылау құндылығының көрсеткіші. Көбінесе тағайындалған тораптарға ең жақсы жолды анықтау үшін қолданылады. Бағдарғылаудың динамикалық хаттамасына тағайындалған пунктке қысқа немесе ыңғайлы бағдарды анықтауға көмек беретін бірнеше факторлар бар. Мұндай факторларға бағдарғылаудың метрикалары мен алгоритімі жатады.

Метрикалар - бұл бағдарды таңдау туралы шешім қабылданатын негіздегі тораптың айнымалы өлшемдері (көрсеткіштері). Кейбір бағдарғылау хаттамалары үшін осы метрикалар статикалық өлшемі болып келеді. Бағдарғылаудың басқа хаттамаларын қолданған кезде, бұл мәндер торап әкімшілерімен тағайындалуы мүмкін. Көп жағдайда метрикаларға келесі көрсеткіштер жатады: бағдар ұзындығы немесе сілтеу саны (hop); өткізу жолағының ені (bandwidth); кідіріс (delay); сенімділік (reliability); торап жүктемесі (loаd) және байланыс құны (cost).

Бағдар ұзындығы. Бағдар ұзындығы (ағыл. hop - секіру; бағдарғылау терминдерінде - бір сілтеме) - бұл датаграммаларды сілтеу негіздегі тағайындалу пунктіне дейінгі қашықтықты анықтау үшін қолданылатын көрсеткіш, бұл дегеніміз, тағайындалу пунктіне дейін, датаграмма өтетін торап саны. Бірінші дәрежелі көрсеткіш сияқты сілтеу санын қадағалайтын бағдарғылау хаттамалары тағайындалу пунктіне өте жақсы немесе сәйкесті бағдарды - ең аз сілтеу санынан тұратын бағдарды есептейді.

2.3-сурет. Сілтемелер

2.3-суретте жоғарғы жол үш сілтемеден, ал төменгі жол - төрттен. Бағдар ұзындығы ретінде метриканың қолданылуы ең аз сілтеме санынан тұратын жол әрқашан өте жақсы бағдар болатынынан көруге болады.

Өткізу жолағының ені. Осы метриканы қолданатын хаттамалар байланыс сызығының өткізу қабілетінің негізіне шешім қабылдайды. Өткізу жолағының өткізу қабілеттілігі секундта берілген битте өлшенеді. Секундына тюбитті өте жоғары жылдамдықта деректерді тасуды қолданатын арналар, 56 Кбит/с жылдамдықта жай жұмыс істейтін арналармен салыстырғанда ыңғайлы болып келеді. Мұндай хаттамалар әрбір көпалдық барлық өтетін бағдарына байланысты өткізу қабілеттілігін анықтайды. Нәтижесінде, байланыс сызығының өткізу қабілетінің қосындысы жоғары болатын бағдарды таңдаймыз.

2.4-сурет. Бағдардың өткізу қабілеті

2.4-суретте жоғарғы жол үш сілтемеден тұрады. Бірінші және соңғы кескіндер өзімен Gigobit Ethernet-ті көрсетеді. Екінші кескін - 56 Кбит/с өткізу жылдамдықты байланыстың жай жұмыс істейтін сызығы. Төмендегі жол төрт сілтемеден тұрады және әрбір кескін өзімен жылдамдықты деректерді тасымалдау арнасын көрсетеді.

Кідіріс. Кідіріс уақыты ондаған микросекундтпен (мкс) өлшенеді. Бұл уақыт бағдарғылауышты өңдеуге, кезекте тұруға және датаграммаларды интерфейс арқылы ретрансляциялау. Осы метриканы қолданатын хаттама барлық арналар үшін барлық бағдардың созылуында кідіріс уақытының мәнін анықтауы керек.

Сенімділік. Бұл көрсеткіш торап әкімшісімен тікелей мәндер сияқты конфигурияциалануы мүмкін, бірақта, ереже бойынша ол уақыттың берілген арналығындағы шектеуінде динамикалық анықталады, мысалдағы 5с. Бағдарғылауыштар қосылған арналарды қадағалайды және байланыс сызығының жөнделмейтінін, интерфейстерінің қателері, датаграммалардың жоғалуы және т.б. туралы туатын мәселелерді хабарлайды.

2.5-сурет. Сенімділік

2.5-суретте төменгі жолдық екі арнасының «үзілу» сигналымен байланысты мәселесі бар. Осыған байланысты төменгі арналардағы сенімділік жоғарғы арналармен салыстырғанда төмен, және 200-ге тең.

Жүктеме. Трафиктің үлкейуіне байланысты жүктеме көрсеткіші үлкейеді. 255-ке жақындаған мән қайта жүктелуді көрсетеді; төмен мәндер шекті трафик көрсетеді. Жүктеме көрсеткішінің мәні кіші болса, бағдар қайта жүктелуі аз болады. Жүктеме көрсеткіші статикалық мән сияқты торап әкімшісімен қолымен берілуі мүмкін, немесе ол әртүрлі арналар торабында берілетін трафиктің өзгеруін реттейтін, бағдарды оперативті түзетуіне мүмкіндік беретін динамикалық қадағалануы.

2.6-сурет. Жүктеме

2.3. Арна күйі бойынша бағдарғылау

Арна күйі хаттамаларының мысалы ретінде ІР трафигін қолдайтын OSPF және IS-IS, және де Novell компаниясының NLSP/NETWORE Link State Protocol хаттамасы (ІРХ тораптық деңгейлі хаттамасымен бірге қолданылады қызмет етеді.

4-кесте. Арна күйінің сипаттамасы

Сипаттамалар

Бағдарғылар хаттамалары

OSPF

IS-IS

Бағдарларды жаңарту

Көп мекен-жайлы хабарлар

+

+

Ұйымдастырылған жаңартулар

-

-

Бағдарғылау кестелерімен бастапқы ауысулардан кейін тек бағдарлар өзгертулері туралы ақпарат жіберу

-

-

Дерек қорлар және кестелер:

Көрші

-

-

Топологиялық сұлба

-

-

Бағдар

-

-

Метрикалар:

Әртүрлі метрикалар. Арна күйі хаттамалары ортақ мәндерді ортақ қолданады. OSPF өткізу жолының енін қолданады. IS-IS үнсіз келісім бойынша метриканы, кідірісті және/немесе қателер санын қолдануы мүмкін.

VLSM

-

-

5-кесте. Арна күйінің сипаттамасы (жалғасы)

ToS

-

-

Жүктемені теңестіру

Құны тең

-

-

Құны тең емес

-

-

Аутентификация

-

-

Арна күйі хаттамаларын функционалдау негізі. Арна күйі хаттамасы кең таралатын хабарларды сілтемелейтіндіктен және осындай әрбір хабармен барлық бағдарлы кестені жібермейтіндіктен өткізу жолағын қолданады. Бағдарлар кестесінің толық көшірмесімен алмасу инициализациялау уақытындағы іске асады. Одан кейін түзету туралы хабардың көпмекенді сілтемесі торап типологиясының өзгеруінде ғана жіберіледі. Және де хабарға барлық бағдарлық кесте емес, тек өзгеру туралы ақпарат кіреді. Өзгертулер барлық мекен-жай бойынша бірден жіберіледі, ал бағдарды есептеу параллельді өткізіледі. Егер ешқандай өзгеріс болмаса, түзету туралы хабар реттелмейді.

Түзету туралы хабар өзгерту туралы ақпарат бағдарғылауыштан бағдарғылауышқа кешігусіз таралғандықтан үйлесімлідік уақыты кішіриеді. Торап топологиясының өзгеруі туралы мәлімет тек бірдей қисынды аймақтағы бағдарғылауыштардың арасында таралады. Сонымен қатар, қашықтық векторы хаттамаларының көбісінен айырмашылығы, арна күйі хаттамалары VLSM (айнымалы ұзындықты ішторап қалқасы) қолдайды және ішторап қалқасын қосатын түзетулер туралы хабарды жіберуге мүмкіндік береді. Бұл бағдарғылауыштарға трафикті бағыттайтын ішторапты нақты идентификациялауға мүмкіндік береді. Мұндай бағдарғылау сыныпсыз деп аталады; яғни бағдарғылау хаттмасы үндеместен қолданылатын мекен-жай және ішторап қалқасы нақты бір сыныпқа жататынын болжамайды.

1) Бір торапқа жататын барлық бағдарғылауыштар өз-өзін және өзінің көршілерін бір-бірімен байланыс орната отырып идентификациялануы керек. Аралас бағдарғылауыштар сәлемдеме - хабарлармен алмасу құралының арақатынасы қалыптастырылады. Осы сәлемдемелердің көмегімен әрбір локальді бағдарғылауыш өзінің бірінші кестесін құрады (көршілер кестесі). 2.7-суретте екі көрші бағдарғылауыштардың арасындағы сәлемдемемен алмасуы көрсетілген, ал 2.8-суретте бағдарғылауыш көршісінің кестесі көрсетілген. Егер осы бірінші кезең орындалмаса, онда бағдарғылау мүлдем болмайды;

2.7-сурет.Арна қалып-күй 2.8-сурет.D бағдарғылауышы

бағдарғылауышы сәлемдеме торап 3-тегі көршілері

хабарларымен ауысып жатыр жайында мәлімет жинап алды

2) Түзету туралы хабарды алған бағдарғылауыштар бағдарғылау барлық доменінің локальды топологиялық сұлбасын қолдайды (бұл сұлбалар арналар күйінің мәліметтер базасы деп аталады). Тораптың толық суретін қолдайтын қашықтық векторы хаттамаларынан арна күйі хаттамалары, біріншіден, барлық торап және ішторап туралы көрінісі және де өзінің аймақ шегіндегі тораптардағы бағдарғылауыштарға көз-қарасы арқылы ерекшеленеді;

3) Әрбір бағдарғылауыш өзін негізіне орналастырып қисынды ағаш құрады, ал барлық қалған тораптар мен іштораптар осы құрылымның бұтақтары болады;

4) Арна күйінің барлық хаттамалары бағдарды ең аз құнымен бағдарлық кестеге (қайтасілтеме үшін мәліметтер базасы деп аталатын) орналастыра отырып ағаш негізіне (арна күйінің топологиялық сұлбасы немесе мәліметтер базасы), Dijikstra SPF (Shortest Path First) алгоритмі бойынша өзінің бағдарғылар кестесін құрады.

Арналар күйі хаттамасыынң негізі кемшілігі деп бағдарды өзгертуге байланысты есептеулерді орындайтын санашықтардың қайта жүктеуді, және көршілердің бағдарғылау кестесін және толық топологиялық сұлбасын сақтау үшін жадының үлкен көлемінің керектігін айтамыз.

ІІІ тарау. Экономикалық бөлім

3.1. ІР-тораптарында бағдарғылауды жобалау және жасау

Қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар адамдар жинаған ақпаратты электрондық пішінге ауыстыруға мүмкіндік берді. Ақпараттық ресурстардың жаңа түрлері пайда болды, және де оларға қатынас құруды ұйымдастыру - ғылымның, мәдениеттің және білім беру жүйесінің бірінші қатардағы мәселелердің бірі.

Білім беру жүйесінде жаңа тораптық технологияларды құру, білім алып жатқан адамның талаптарына жауап беретін жаңа генерацияның оқу құралдардың шығуымен қатар келеді. Жаңа генерацияның оқу құралдары, оқу үрдісі мен қазіргі заманғы ғылыми зерттеулердің бірігуін қамтамасыз ету қажет. Яғни, оқу үрдісінде жаңа тораптық технологияларды, оның ішінде түрлі «ІР-тораптарында бағдарғылау» қолдану қажет. Қарастырылып жатқан бағдарғылауыш құралды енгізудің технико-экономикалық тиімділігінің ең маңызды экономикалық көрсеткіштерінің бірі жылдық экономикалық тиімділік болып табылады. Жылдық экономикалық тиімділік барлық өндірістік ресурстардың жылдық экономиясын көрсетеді. Яғни, оқу үрдісіне тораптық құралды ендіру нәтижесінде кәсіпорын экономиясы.

3.2. Бағдарғылауды жасау және енгізуге кететін шығындарды есептеу

Бағдарғылауды жасау мен енгізуге кететін шығындар 6-кестеде келтірілген.

6-кесте. Бағдарғылауды еңгізуге кететін шығындар

Маман

Жалақы, мың тг.

Зерттеуге кеткен уақыт, ай

Барлық жалақы,

мың тг.

Меңгеруші

35

4

140

Жетекші маман

30

4

120

Инженер

28

4

112

7-кесте. Бағдарғылауды еңгізуге кететін шығындар (жалғасы)

Системотехник

26

4

104

Бағдарламалаушы

26

4

104

Нәтижесінде

580

Жазғы демалыс үшін жалақы:

; мұндағы A, B - 3, 4 кестелерінің сомасы.

мың тг.

Әлеуметтік салық:

Жобалау және бағдарғылауды жасау кезінде арендаға үй алу үшін төлем:

50 м² = 70 мың тг * 7 ай = 490 мың тг

Қажетті техникалық жабдықтарға кететін шығындар:

8-кесте. Техникалық жабдықтарға шығындар

Жабдық

Саны

Бағасы, мың тг.

Сомма, мың тг.

Бағдарғылауыштар

3

183,33

550

Принтер

2

10

20

Сканер

1

40

40

Модем

1

8

8

Факс

1

15

15

Стол

5

8

40

Орындық

8

4

32

Нәтижесі

705

Қажетті материалдарға кететін шығындар:

9-кесте. Материалдарға кететін шығындар

Материалдар

Өлшем бірлігі

Баға, мың тг.

Кажет

Барлық баға (шығын), мың тг.

Компакт дискілер

шт

0,1

50

5

Дискеталар

шт

0,05

50

2,5

Қағаз

бума

0,3

10

3

Қалам

шт

0,02

10

0,2

Папкілер

шт

0,02

50

0,2

Нәтижесі

11

Электроэнергия үшін төлем:

5 * 1,980 кВт * 0,046 мың тг * 8 = 3,64 мың тг

0,4554 * 7 ай = 25

мұндағы 1,980 - бір компьютердің электроқуаты;

0,046 - электроэнергияның бағасы.

Телефон үшін төлем:

0,4 мың тг * 7 ай = 3 мың тг

Интернет үшін төлем:

2 мың тг * 7 ай = 14 мың тг

Бағдарғылауыштарды түзетуге байланысты шығындар:

10-кесте. Бағдарламаны түзетуге кететін шығындар

Маман

Жалақы мың тг.

Уақыт, күн

Орнатулар саны

Сомма, мың тг

Жетекші маман

30

1

50

1

Системотехник

26

1

50

0,8

Бағдарламалаушы

26

1

50

0,8

Нәтижесі

3

ІV тарау. Еңбек қорғау

4.1. Дербес компьютерде жұмыс істегендегі еңбек қорғау ережелері

Қазіргі уақытта дербес компьютерлер барлық ұйымдарда кең пайдаланылады, соның ішінде ақпаратты өңдеудің көмекші құралы ретінде. Компьютерлік технологияны ендіру кадр бөлімінің мамандарының еңбектерінің сипатын мүлдем өзгертті, осыдан ұйымдарға және еңбек қорғауға қойылатын талаптар да өзгерді. Компьютерлік техниканы қолданатын қызметкерлер өзтәжірибелерінде оның зор мүмкіншіліктерін бағалады. Біруақытта оның пайдаланылуы кезінде белгілі бір бейқамдық пайда болды.

Қауіпсіздік талаптарын орындамау компьютермен жұмыс істеп отырған қызметкердің біраз уақыттан соң белгілі бір қолайсыздықты сезіне бастауына әкеледі: оның басы ауырады және көзі түйіледі, шаршанғандығы және тітіргенгіштігі пайда болады. Кейбір адамдардың ұйқысы бұзылады, көзінің көруі нашарлайды, қолы, мойны, белі және т.б. ауыра бастайды.

Компьютермен жұмыс істейтін қызметкерлердің еңбек жағдайларын қамтамасыз етуімен байланысты ең көп таралған қателеріне жатады:

• өндірістік ортаның жеткіліксіз ауданы мен көлемі;

• жұмыс ортасының температурасы мен ылғалдылығына қойылатын талартардың сақталмауы;

• бөлменің ішіндегі және аппараттың жұмыс жазықтығындағы жарықтану деңгейінің төмен болуы;

• монитордан таралатын төмен жиілікті магнит өрістер деңгейінің жоғары болуы;

• техниканы еркінше орналастыру және жұмыс орындарын ұйымдастыру талаптарын бұзу;

• еңбек және демалыс уақыттарыныа қойылатын талаптарды сақтамау;

• қызметкердің өндірістік жұмыспен тым жүктелінуі.

Бейнедисплейлі терминалдарға (БДТ) және дербес электронды есептеу машиналарына қойылатын талаптар. БДТ-дың визуалды эргономикалық параметрлері қауіпсіздік параметрлері болып табылады және олардың дұрыс таңдалмауы пайдаланушылардың денсаулықтарының нашарлауына әкеледі.

БДТ-дың құрылымы, оның дизайны және эргономикалық параметрлердің жиыны пайдалану жағдайында ақпараттың сенімді және ыңғайлы оқылуын қамтамасыз етуі қажет. Ақпарат қабылдану ыңғайлығының сәйкес деңгейінде оның сенімді оқылуын қамтамасыз ету үшін визуалды эргономикалық параметрлердің оңтайлы және шекті ауқымдары анықталу керек. БДТ-дың визуалды эргономикалық параметрлері және оңтайлы және шекті ауқымдар мәндері орнатылуы қажет олардың өзгеру шектері 1-кестеде келтірілген.

1-кесте - БДТ-ның визуалды эргономикалық параметрлері және өзгеру ауқымы

Визуалды параметрлердің тізбесі және мәндері 2 - кестеде келтірілген.

2-кесте - БДТ-ның нормаланған визуалды параметрлері

№

Параметрлердің аттары

Параметрлердің мәндері

1

Контраст (монохромды БДТ үшін)

3:1-ден 1,5:1-ге дейін

2

Белгі элементтер жарықтылығы-ның бірқалыпсыздығы, %

+ - 25-тен көп емес

3

Экран жұмыс өрісі жарықтылығы-ның бірқалыпсыздығы, %

+ - 20-дан көп емес

4

Бас әріптер және сандар үшін белгі матрицасының пішіні

бейненің 7 - 9 элементінен артық емес

бейненің 5 - 7 элементінен артық емес

5

Бас әріптер үшін белгі енінің биіктікке қатынасы

0,7-ден 0,9-ға дейін (0,5 тен 1,0-ға дейін рұқсат етіледі)

6

Монохромды БДТ үшін минимал бейне элементінің (нүктенің) өлшемі, мм

0,3

7

Бақылау түзуінің көлденең бұрышы, град.

Көлденеңнен төмен 60 град. артық емес

8

Бақылау бұрышы

нормальдан дисплей экранның кез-келген нүктесіне дейін 40 град. көп емес

9

Біртектес белгілердің рұқсат етілген көлденең ығысуы, % белгінің енінен

5-тен көп емес

10

Біртектес белгілердің рұқсат етілген тігінен ығысуы, % белгінің енінен

5-тен көп емес

11

БДТ экранының жұмыс өрісінің пішінінің дұрыс тіктөртбұрыштан ығысуы аспау керек:

- көлденеңнен

- тігінен

- диагональ бойынша

мұнда В1 және В2 - экранның жұмыс өрісіндегі мәтіннің жоғарғы және төменгі жолдарының ұзындықтары, мм;

Жарықтылықтың бірқалыпсыздығы деп келесі қатынасты түсінуге болады:

(оң бірқалыпсыздық),

(теріс бірқалыпсыздық),

,

мұнда n - жарықтылықтың өлшенген мәндерінің саны, L_max - жарықтылықтың максимал мәні, L_min - жарықтылықтың минимал мәні.

Пернетақтаның құрылымы келесіні алдын-ала ескеруі қажет: оңай орын ауыстырылатын мүмкіндігі бар дербес құрылғы ретінде орындалуы қажет; пернетақта бетінің көлбеу бұрышын 5-тен 15 градусқа дейін өзгеруге мүмкіндік беретін тіреу құрылғысы; ортаңғы қатар пернелерінің биіктігі 30мм-ден аспау керек; жиі қолданылатын пернелер ортасында, астында және оң жақта орналасуы қажет, ал сирек қолданылатын - жоғарыда және сол жақта; пернелердің функционалды топтарын түспен, өлшеммен, пішінмен және орналасу орнымен бөлектеу; пернелердің минималды өлшемі - 13 мм, оңтайлы - 15мм; ортасында тереңдетуі және қадамы бар пернелер; пернелер арасындағы қашықтық 3 мм-ден кем болмау керек; басуға минималды кедергісі 0,25 Н және максимал - 1,5 Н көп емес.

БДТ және ЭЕМ-ді пайдалануға арналған ғимараттарға қойылатын талаптар. Компьютерді сатып алар алдында, олар орнатылатын ортаны тиісті талаптарға сай дайындау қажет. Табиғи жарықтану солтүстік және солтүстік-шығысқа бағытталған жарық арналарынан түсу керек және тұрақты қарлы жамылғысы бар аймақтарда 1,2%-дан және қалған территорияда 1,5%-дан төмен болмайтын табиғи жарықтану коэффициентін (ТЖК) қамтамасыз ету керек. ТЖК-нің келтірілген мәндері үшінші жарықтық климаттық өрісте орналасқан ғимараттар үшін нормаланған.

Ересек пайдаланушылар үшін бір жұмыс орынның ауданы 6м²-ден төмен болмау керек, ал көлемі - 20м³-ден. Барлық оқу және мектепке дейінгі мекемелер бір жұмыс орнына арналған аудан 6м²-ден аз болмау керек, ал көлемі - 24м³.

БДТ және ЭЕМ қолданылатын орындардағы микроклиматқа, ауа құрамындағы аэрондар мен зиянды химиялық заттарға қойылатын талаптар. БДТ және ЭЕМ-ме жұмыс істеу қосалқы және негізгі болатын өндірістік ғимараттардағы температура, салыстырмалы ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы 3-кестедегі өндірістік ғимараттардағы микроклиматтың санитарлық нормаларына сәйкес болуы қажет.

3-кесте. БДТ және ЭЕМ бар бөлмелердегі микроклиматтың оңтайлы нормалары

Жыл мезгілі

Жұмыс категориясы

Ауа темп., гр. С көп емес

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, %

Ауаның қозғалу жылдамдығы, м/с

Суық

жеңіл -1а

22-24

40-60

0,1

жеңіл -1б

21-23

40-60

0,1

Жылы

жеңіл -1а

23-25

40-60

0,1

жеңіл -1б

22-24

40-60

0,2

1а категориясына отырып істелінетін және көп физикалық зорлануды қажет етпейтін жұмыстар жатады, бұл кезде энергия шығыны 120 ккал/сағ дейін болады; 1б категориясына отырып, тұрып немесе жүрумен және қандай да бір физикалық зорланумен байланысқан жұмыстар жатады, мұндай жағдайда энергия шығыны 120-дан 150 ккал/сағ дейін болады.

Шуға және дірілге қойылатын талаптар. Өндірістік ғимараттардағы жұмыс орындарындағы шу деңгейі "Жұмыс орныдардағы шу деңгейінің шекті санитарлы нормаларымен" бекітілген мәндерінен аспау қажет.

БДТ және ЭЕМ-де негізгі жұмысты (диспетчерлік, операторлық, есептеу кабиналары және басқару посттары, есептеу техникасының залдары және т.б.) атқару кезінде барлық оқу және мектепке дейінгі оқу орындарында жұмыс орындағы шу деңгейі 50дБА-дан аспау керек. Лабораториялық, аналитикалық және өлшемдік бақылау жүргізетін инженерлі-техникалық жұмысшылар жұмыс істейтін ғимараттарда жұмыс орнының деңгейі 60дБА-дан аспау қажет. ЭЕМ (дисплейсіз) операторларының бөлмесіндегі шу деңгейі 65дБА аспауы тиіс. Есептеу машиналарының шулы агрегаттарын орналастыруға арналған бөлмелердегі жұмыс орнының шу деңгейі 75дБА-дан көп болмау керек (4- кесте).

4-кесте. Жиіліктің октавты жолағындағы дыбыстың деңгейі, баламалы дыбыс деңгейлері және дыбыстық тығыздықтың деңгейлері

Дыбыстық тығыздықтың деңгейлері дБ. Октавты жолақтардың ортагеометрилық жиіліктері Гц

Дыбыс деңгейлері, баламалы дыбыс деңгейлері, дБА

31,5

63

125

250

500

1000

2000

4000

8000

4

31,5

59

48

40

34

30

27

25

23

35

31,5

63

52

45

39

35

32

30

28

40

31,5

67

57

49

44

40

37

35

33

45

86

71

61

54

49

45

42

40

38

50

93

79

70

63

58

55

52

50

49

60

96

83

74

68

63

60

57

55

54

65

103

91

83

77

73

70

68

66

64

75

Өндірістік ғимараттардағы жұмыс орындарындағы діріл деңгейі - "жұмыс орындарындағы дірілдің санитарлы нормаларынан" аспауы қажет (3 категория, "в" типі 5-кесте).

5-кесте. "В" технологиялық типті 3 категория дірілінің санитарлық нормалары.

Жолақтардың ортагеометриялық жиіліктері Гц

Xo; Yo; Zo осьтері бойынша рұқсат етілген мәндері

Діріл үдеуі

Діріл жылдамдығы

м/с²

дБ

м/с*10^-2

дБ

1/3 окт

1/1 окт

1/3 окт

1/1 окт

1/3 окт

1/1 окт

1/3 окт

1/1 окт

1,6

0,0125

32

0,13

88

2

0,0112

0,02

31

36

0,089

0,18

85

91

2,5

0,01

30

0,063

82

3,15

0,009

29

0,0445

79

4,0

0,008

0,014

28

33

0,032

0,063

76

82

5

0,008

28

0,025

74

6,3

0,008

28

0,02

72

8

0,008

0,014

28

33

0,016

0,032

70

76

10

0,01

30

0,016

70

12,5

0,0125

32

0,016

70

16

0,016

0,028

34

39

0,016

0,028

70

75

20

0,0196

36

0,016

70

6-кесте."В" технологиялық типті 3 категория дірілінің санитарлық нормалары. Жалғасы

25

0,025

38

0,016

70

31,5

0,0315

0,056

40

45

0,016

0,028

70

75

40

0,04

42

0,016

70

50

0,05

44

0,016

70

63

0,063

0,112

46

51

0,016

0,028

70

75

80

0,08

48

0,016

70

Түзетілген және баламалы түзетілген мәндер және олардың деңгейлері

0,014

33

0,028

75

БДТ және ЭЕМ бар бөлмелер мен жұмыс орындарының жарықтылығына қойылатын талаптар. Жарық арналарына қатысты жұмыс орындарының орналасуы суретте көрсетілген.

Жарық арналарына қатысты жұмыс орындарын орналастыру сұлбасы

Жұмыс уақыты кезіндегі үзілістің уақыт тәртібі жұмыс уақытының ұзақтығына, түріне және жұмыс қызметінің категориясына байланысты бекітіледі:

7-кесте. Жұмыс уақыты кезіндегі үзілістің уақыт тәртібі

Жұмыс категориясы

Жұмыс ауысымы кезіндегі салмақтың деңгейі, белгілер саны

8-сағаттық ауысым кезіндегі үзілістің қосынды уақыты, мин

А тобы

Б тобы

І

20 мыңға дейін

15 мыңға дейін

30

ІІ

40 мыңға дейін

30 мыңға дейін

50

4.2. Есептеулер

24х24х3,2 (м) өлшемді компьютерлік зал, оның ішінде 16 компьютер және онымен жұмыс істейтін 16 адам бар. Осы мәліметтерді қолданып, табиғи және жасанды жарықтандыруларды және кондиционерлеуді есептеу керек.

Компьютер залындағы табиғи жарықтандыруды есептеу

Табиғи жарық оптикалық спектр облысында көзге көрінбейтін инфра және ультракүлгін жарықпен беріледі. Ультракүлгін сәуле шашудың толқын ұзындығы 0,1-ден 0,38мкм, көрінетін 0,38-ден 0,78мкм, инфрақызыл 0,78-ден 3,4мкм-ге дейін болады.

Табиғи жарықтану тек көзге әсер етіп қана қоймайды, сонымен қатар адам организмін бүтіндей қарайтады және психологиялық әсер етеді. Осыған байланысты барлық бөлмелерде санитарлық нормаға және шарттарға сәйкес табиғи жарықтану болу керек.

Табиғи жарықтану - бұл сыртқы шектейтін конструкциялардағы жарықтық тесіктер арқылы енетін аспан жарығымен жарықталу. Егер сыртқы қабырғаның жарық тесіктері арқылы болса, жарық жанынан түседі. Бөлме өлшемдері:

ұзындығы А=24м,

ені В=24м,

биіктігі Н=3,2м,

еденнен жұмыс орнының бетіне дейінгі биіктік h_еден=0,7м,

Терезелер 1м биіктіктен басталады. Терезелер биіктігі 1,5м. Ғимарат IV жарық белдеуінде. Минималдық жарықтығы сыртқы қабырғадан 1,5м қашықтық нүктесінде.

Табиғи жарықтандыру өзiнiң спектралдық құрамы жағынан анағұрлым ыңғайлы болып есептеледi. Табиғи жарықтандару - табиғи жарықтану коэффициентiмен ТЖК (е) сипатталады. ТЖК - бөлме iшiндегi беттiң белгiлi бiр нүктесiндегi табиғи жарықтың (тiкелей түсетiн немес шағылған), сыртта аспан ашық болған кездегi горизонталды жарықтануға қатынасы, %. ТЖК келесі формула арқылы анықтайды [5]:

e_н^I,II,IV,V= e_н^IIImc, (1)

мұндағы e_н^III - ТЖК-ның III- ендікке қатысты мәні;

m - жарық климатының коэффициенті;

с - күндік климат коэффициенті.

Бүйiрден жарықтандыру кезiнде, ТЖК-ның нормаланған мәнiн қаматамасыз ететiн терезелердiң ауданын S_o келесi формула бойынша есептейдi [5]:

, (2)

мұндағы S_n - бөлме еденiнiң ауданы, м²;

e_н - ТЖК-ның нормаланған мәнi;

к_з - қор коффициентi;

τ₀ - жарық өткiзудiң жалпы коэффициентi τ₀= τ₁ τ₂ τ₃ τ₄;

η₀ - терезелердiң жарық сипаттамасы;

r₀ - ғимаратта төселетiн төсенiш беттiң және бөлме қабырғаларынан шағылудың нәтижесiнде ТЖК-ның өсуiн ескеру коэффициентi;

к_гим - қарсы тұрған ғимараттың терезенi көлеңкелеуiн ескеретiн коэффициент

8-кесте. Терезелердің жарық сипаттамасының η0 мәні

9-кесте. Жарық шығару коэффициентінің мәндері τ₁, τ₂, τ₃, τ₄

Жарық өткізетін материал түрі

τ₁

Біріктіру түрі

τ₂

Тіректік конструкция түрі

Τ₃

Күннен қорғайтын құрылғылар

τ₄

Мөлдір органикалық әйнек

0,9

Қосарланған ашылатын

0,6

Темір бетонды формалар

0,8

Реттелмелі жалюздер мен шторлар

1

10-кесте. Қор коэффициенті

Ғимарат түрі

Қор коэффициенті Кқор

Табиғи жарықталу

Жасанды жарықталу

Жанынан

жоғарыдан

Газоразрядты шамдар

Қыздыру шамдары

Цемент зауыттары, агломерационды фабрикалар

1,5

2

2

1,7

Дәнекерлеу цехтары

1,4

1,8

1,8

1,5

Механикалық, инструменталды, жинау цехтары

1,3

1,5

1,5

1,3

Химиялық зауыттар цехтары

1,5

2

1,8

1,5

Ауа тазалығы бойынша ерекше режимдегі өндірістік ғимараттар

-

-

1,4

1,2

Оқу орындары, лабораториялар, конструкторлық бюролар

1,2

1,5

1,5

1,3

Терезелердiң жалпы ауданын (2) формула бойынша анықтаймыз.

, (3)

Құрамдас бөлiктердiң мәндерiн анықтаймыз[5]:

S_n=B*A=24*24=576 м²

e^IV_н= e^III_нmc, m=0,9, c=0,75 (5.12 кесте)

e^III_н=1,5

e^IV_н=1,5*0,9*0,75=1,0125

η₀-дiң мәнiн анықтаймыз - ғимарат ұзыныдығының тереңдiкке (яғни терезеден жұмыс орнына дейiнгi қашықтық) қатынасы 24:1,2=20.

В:h=24:3,2=7,5. Бұдан η0=11.

Жарық өткiзгiш материал ретiнде - қосарланған ашылатын, темiр бетонды формалық және реттелмелi жалюздерi бар органикалық терезенi аламыз:

τ₁=0,9, τ₂=0,6, τ₃=0,8, τ₄=1. τ₀= τ₁ τ₂ τ₃ τ₄=0,9*0,6*0,8*1=0,432

r₁-дiң мәнiн В:h=7,5 және l:B=1,2:24=0,05 қатынасынан анықтаймыз -

r ₁=1,05. Қасындағы ғимарат Р=8м қашықтықта орналасқан.

Нғим=3, Р:Нғим=8:3=2,6

11-кесте. к_ғим коэффициентiнiң мәндерi

Р:Н_ғим

0,5

1

1,5

2

3 және одан жоғары

к_ғим

1,7

1,4

1,2

1,1

1

11- кестеден к_ғим=1,1, к_қор=1,2.

Ендi iзделiнiп отырған ауданды есептеймiз

Бұл жалпы ауданды екiге бөлiп, екi жақ қабырғаға симметриялы түрде орналастырамыз. Сонда әр қабырғаға келетiн терезе ауданы S=93,5м².

4.1-сурет. Табиғи жарықтанудағы терезелердің сызбасы

Компьютер залындағы жасанды жарықтандыруды есептеу

Қазіргі заманғы жарықтехникасының жетістіктерін пайдаланып, жарықты тиімді пайдалану - еңбек өнімділігі мен өнім сапасын арттырудың, травматизмді азайтудың және адамдар денсаулығын сақтаудың маңызды резерві.

Өндірістік кәсіпорындардағы жасанды жарықтандыру шарты адамдардың көру қабілеттілігіне, физикалық және моральдық күйлеріне үлкен әсерін тигізеді. Яғни оның - жұмыс өнімділігіне, өнім сапасына және өндірістік травматизмге де әсері бар.

Жұмыс жасауға қолайлы жағдайды қамтамасыз ету үшін, жасанды жарықтандыру мынадай талаптарға сай келуі керек:

• жұмыс орнындағы жарықтандыру гигиеналық нормаларға сәйкес келуі керек;

• жұмыс орнындағы және қоршаған кеңістік көлеміндегі жарықтық мүмкіндігінше біркелкі таралуы керек;

• жұмыс орнында оқыс көлеңкелер болмауы керек, егер олай болатын болса, жарықтың біркелкі таралмауына әкеледі;

• көзге түсеін аудан көлемінде шағылу болмауы (тікелей немесе қисық) керек;

• жарықтандыру түсті дұрыс көрсету үшін қажетті спектралдық құрамды қамтамасыз ету керек.

Көз жұмысының сипаттамасы:

Орташа дәлдікті;

Көз жұмысының разряды: IV;

Объектімен фонның контрасты: орташа;

Нормаланған жарықтандыру: Е_Н=200лк;

Қолдану коффициенті: η=60%;

Шамдар саны: N=20 дана;

Қор коэффициенті: К_Қ=1,5;

Жарықтандырудың біркелкі еместігінің коэффициенті z=1,1÷1,2;

Әрбір жарықшамның қажетті жарық ағынын мына формуламен анықтаймыз [5]:

Осыған сәйкес қуаты 80Вт болатын, люминисцентті лампаның ЛБ түрін аламыз. Оның диаметрі 40мм, ұзындығы 1514мм.

Жалпы жарықтандыруға арналған шамдарды орналастыру келесі тәртіппен анықталады: Н - бөлме биіктігі, h - жұмыс бетінің үстінде іліну биіктігі, α - көрші қыздыру жарықшамдардың немесе люминисцентті шамдар арасында ара қашықтық, l - шамдардың шеткі қатарынан қабырғаға дейінгі қашықтық [5]:

h=H-h_еден=2,5м

Көрші шамдар арасындағы ара қашықтық -тың мәнінен (1,2÷1,4) анықтайды =1,4*2,5=3,5м

Қабырғадан шамға дейінгі қашықтық l=(0,25÷0,3) *α :

l=0,3*3,5=1,05м

Ұзындығы бойынша шамдар арасының қашықтығы [5]:

4.2-сурет. Шамдардың орналасу сұлбасы

Қорытынды

Берілген тақырыпты біз бірнеше себептермен таңдап алдық. Олардың ең маңыздысы - бағдарғылау тораптық технологияның негізгі және қызықты бөліктерінің бірі, ал тораптық технологиялар жаңалықтары, келешегі маған өте қызықты.

Тораптық технология тенденциялары ақпарат алмасуды жеңілдетуге, арзандатуға, яғни баршаға қолжетерлік еткізуге бағытталған. Бүгінгі күні дербес компьютерлерін тораптарға немесе іштораптарға біріктіру, Internet торабына қосылу әр мекеменің мүмкіндігінде екені баршаңызға мәлім. Сол себепті мекеме тораптарын және іштораптарын басқару өзекті мәселеге айналып отыр.

Алынған нәтижелер бағдарғылау тетіктерін, алгоритмдерін таңдау, бағдарғылауыштарды немесе тораптық интерфейстерді баптауға арналған көрнекті құрал ретінде қолдануы мүмкін.

пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Остерлох Х. Маршрутизация в IP - сетях. Уч. Пособие. / - М.: ДиаСофтЮП, 2002. - 53 с.

2. Бистер Э., Ренфроу М., ДиМарцио Д. Компьютерные сети и сетевые технологии. Уч. Пособие. / - К.: Прайм, 1998. - 63 с.

3. Аграновский А.В., Девянин П.Н. Основы построения сетей: Учеб. пособие для вузов. / - М.: Радио и связь, 2003. - 61с

4. Marvel L., IP - networks. Univ.of Delaware, 1999. 115 p.

5. Спортак М., Компьтерные сети и сетевые технологии. / - М.: СОЛОН-Пресс, 2002. - 145 с.

6. Соколовский Т. RFC 1180. Руководство по TCP/IP. - 13 с. RFC 791. Протокол IP. - 1 с. RFC 792. Протокол IСМP. - 1 с.

7. А.М.Хавронская. Оценка технико-экономической эффективности программных средств. Методические указания по выполнению экономического раздела дипломных проектов и работ. -А: КазНТУ, 2000

8. Санитарное законодательство РК. Санитарные правила и норма по гигиене труда в промышленности. под ред. Козловского. Омск ИПК "ОМИЧ", 1994. І, ІІ, ІІІ бөлімдер: - 267, 279, 525, 642 беттер

9. Долин А.А. Справочник по технике безопасности М: Энегроатомиздат, 1985. :- 552, 624 беттер

10. Злобинской Б.М. Охрана труда в металлургии. М: Металлургия 1975 :- 154с.

11. Санитарные правила и нормы СанПиН РК 2.2.2.542-96.

12. Интернеттегі адресі: zakon.kuban.ru/nd2/2001-1/542-96.shtml.

13. Злобинского Б.М. Производственная санитария. Справочное пособие. под ред. М: - Металлургия, 1969. - 123с.

14. Шарипова А.Ш. Охрана окружающей среды справочник. М: Природа, 1978. :-163с.

15. Кондиционирование и вентиляция помещений вычислительного

16. центра. Методические указания к выполнению раздела «Охрана труда» в дипломных проектах. - Алма-Ата: КазПТИ, 1989, с. 1-22.

17. О промышленной безопасности на опасных производственных объектах: Закон РК. - Алматы, Юрий, 2003 - 12с.

18. Законы РК в области ЧС. - Алматы изд- во «Жеті жарғы» - 75с.

19. Еңбек туралы - О труде в РК: Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Іргетас. 2000 - 120б.

39