Информатика

Матрицалық принтерде көрiнiс нүктелерден қалыптасуына байланысты, графикалық және мәтiндiк режимде жұмыс iстей аладыМатрицалық принтерде көрiнiс нүктелерден қалыптасуына байланысты, графикалық және мәтiндiк режимде жұмыс iстей алады Матрицалық принтерлер графикалық және мәтiндiк режимде жұмыс iстей алады. Мәтiндiк режимде принтерге басуға тиiстi символдар коды берiледi, бұл кезде символдардың контурлары принтердiң белгi генераторынан алынады. Графикалық режимде принтерге көрiнiс нүктелерiнiң тiзбегi мен орын анықтайтын кодтар жiберiледi. Инелi (екпiндi) матрицалық принтерлерде нүктелердi басу қағазды бояулы таспа арқылы ұратын жiңiшке инелермен жүзеге асады. Әр ине өз электромагнитiмен басқарылады. Басу торабы горизонталь бағытта қозғалады және жолдағы белгiлер тiзбектеле басылады. Көптеген принтерлер тiк жүрiсте де керi жүрiсте де басады. Басатын бастағы инелер саны басу сапасын анықтайды. Қымбат емес принтерлерде 9 ине болады.мүндай принтерлердегi символдар матрицасының өлшемi 7х9, 9х9 нүкте. Жетiлдiрiлген матрицалық принтерле... Матрицалық принтерлердiң басу сапасы сондай-ақ нүктелердi басу процесiнде басатын бастың бiрнеше жүрiсi алдында жартылай жабу арқылы шығару мүмкiндiгiмен анықталады. Мәтiндiк басу үшiн жалпы жағдайда басудың сапасының түрлiлiгiмен сипатталатын келесi режимдер бар: - қаралай басылым режимi (Draft); - типографиялыққа жақын басу режимi (NLQ – Near-Letter-Quality); - типографиялық сапалы басу режимi (LQ – Letter-Quality); - аса сапалы режим (SLQ – Super-Letter-Quality); Ескерту. LQ және SLQ режимдерi тек құйылма және лазерлiк принтерлерде мүмкiн. Ине саны әртүрлi принтерлерде бұл режимдер әрқалай жүзеге асады. 9 инелi принтерлерде Draft режимiнде басу басушы бастың бiр жүрiсiнде орындалады. Бұл басудың ең жылдам режимi, бiрақ сапасы ең төмен. NLQ режимi екi жүрiсте iске асады: бiрiншi жүрiстен кейiн қағаз нүктенiң жартылай өлшемiне тең қашықтыққа созылады; содан кейiн нүктенi жартылай жаба отырып, екiншi жүрiс жасалады. Бұл кезде басу жылдамдығы екi есе азаяды. Матрицалық принтерлер, әдетте, бiрнеше шрифт пен олардың түрiн қолдайды, олардың iшiнде кең тарағандары roman (баспа машинасының ең ұсақ шрифтi), italic (курсив), bold-face (жартылай жуан), expanded (созылған), elite (жартылай қысылған), condenced (қысылған, тығыздалғын), pica (тiк шрифт – цицеро), courier (курьер), san serif (қиылған сенсериф шрифтi), serif (сериф), prestige elite (престиж-элит) және пропорционалды шрифт (символға берiлген жер енi символдың енiне байланысты). Матрицалық принтер жұмысының режимiн ауыстыру программалық түрде де, аппараттық түрде құрылғыларда бар пернелер және/немесе ауыстырып-қосқыштың сәйкес қойылуы арқылы жүзеге асады. Матрицалық принтерлердiң мәтiндi Draft режимiнде басу кезiндегi жылдамдығы секундына 100-300 символ шегiнде болады, бұл шамамен минутына 2 беттен (беттердiң ауыстырылуын ескере отырып) келедi.
Дербес компьютерге модемдiк байланысты жүзеге асыру жолдарыДербес компьютерге модемдiк байланысты жүзеге асыру жолдары Модем – компьютерлiк мәлiметтердi алыс қашықтықтарға телефон желiлерi бойынша беруге арналған құрылғы. Компьютерден шығатын цифрлiк сигналдар тiкелей телефон желiсi арқылы беруге болмайды, өйткенi ол адам сөзiне жеткiзуге арналған, адам сөзi – дыбыстық игiлiктегi үздiксiз сигналдар. Модем компьютердiң цифрлiк сигналдарын дыбыс диапазонындағы жиiлiктегi айнымалы тоққа өзгертедi – бұл процесс модуляция деп аталады. Модем сонымен қатар керi өзгерiс жасайды – демодуляция. Мұннан құрылған аты – модем – модулятор/демодулятор. Байланысты жүзеге асыру үшiн бiр модем басқа телефон номерiн шақырады, ал ол оған жауап бередi. Содан кейiн модемдер, байланыс режимiн келiсе отырып, бiр-бiрiне сигналдар жiбередi. Бұдан кейiн жiберушi модем модульденген мәлiметтердi келiсiлген жылдамдық (секундына бит саны) пен форматта жiбере бастайды. Екiншi жақтағы модем алынған ақпаратты цифрлiк түрге өзгертедi де, өз компьютерiне бередi. Байланыс сеансы аяқталған соң, модем желiден суырылады. Модемдi басқару арнайы коммутациялық программалық қамтама ету арқылы жүзеге асады. Модемдер сыртқы жеке құрылғы ретiнде жасалған сыртқы және компьютердiң iшiне орнатылатын электрондық плата түрiндегi iшкi болады. Модемдердiң барлық дерлiгi факс функциясын орындай алады. Факс – бұл көрiнiстi телефон желiсi арқылы факсимильдi жiберетiн құрылғы. “Факс” аты “факсимиле сөзiнен шыққан (лат. fac simile – осындай жаса), ол графикалық түп нұсқаның (қол, құжат және т.б.) баспа құралдарымен дәл қалпына келтiруiн бiлдiредi. Мәлiметтердi факс сияқты алып және беретiн модемдер – факс-модем деп аталады.
Дербес компьютердің негiзгi сыртқы құрылғыларының қызметіДербес компьютердің негiзгi сыртқы құрылғыларының қызметі Пернетақта компьютерге ақпарат енгiзу және басқару сигналдарын беру үшiн қолданылады. Онда алфавиттi-цифрлiк стандартты пернелер мен қосымша – басқару және функционалдық, курсорды басқару пернелерi және кiшi сандық пернелiк тақта бар. Курсор – монитор экранында жанып тұратын символ, ол пернелiк тақтадан енгiзiлетiн кезектi белгiнiң позициясын көрсетедi. Пернелiк тақтада терiлетiн символдан бiрден мониторда курсор позициясында бейнеленедi. Қазiргi кезде QWERTY (“кверти”) реттi 101 пернесi бар пернетақта кең таралған. Оның QWERTY деген аты алфавиттi-цифрлiк бөлiгiнiң жғарғы сол бұрышында орналасқан пернелер атынан шыққан. Мұндай пернетақтаның жоғарғы шетiнiң бойымен орналасқан 12 функционалдық пернесi бар. Функционалдық перненi басу компьютердiң бiр ғана символ емес, символдар жинағын жiбередi. Пернетақта iшiне арнайы қойылған буфер бар, ол дегенiмiз енгiзiлген символдар орналасатын шағын өлшемдi өтпелi жад. Буфер толып кеткен жағдайда перненi басқанда дыбыстық сигнал естiледi, бұл символдың енгiзiлмегендiгiн бiлдiредi. Пернетақтаның жұмысын BIOS-қа “тiгiлген” арнайы программалар, сондай-ақ пернетақта драйверi қолдайды, ал орысша әрiптердi енгiзу мүмкiндiгiн, пернетақта жұмыс жылдамдығын басқаруды және т.б. қамтамасыз етедi. Манипуляторлар (тышқан, джойстик және т.б.) – бұл курсорды басқару үшiн қолданатын арнайы құрылғы. Тышқан алақанға сиып кететiн қорапша түрiнде болады. Тышқан компьютермен кабельмен арнайы блок адаптер арқылы байланысқан және оның қозғалыстары дисплей экранындағы курсордың сәйкес орын ауыстыруларына айналады. Құрылғының үстiңгi бөлiгiнде басқару батырмалары орналасқан, олар қозғалысты бастап, аяқтауға, меню таңдауға мүмкiндiк бередi. Джойстик - әдетте бұл стержень – тұтқа, оның вертикальдық күйден қисаюы курсордың монитор экранында сәйкес орын ауыстыруына әкеледi. Компьютерлiк ойындарда жиi қолданылады. Кейбiр модельдерiнде оған қысым көрсеткiш датчиктер орнатылады. Бұл жағдайда тұтынушы тұтқаға қатты басқан сайын, курсор дисплей экраны бойымен тез қозғалады. Трекбол – корпусының жоғарғы бөлiгiне салыған шаригi бар қорапша. Тұтынушы қолымен шариктi айналдырады және сәйкесiнше курсорды қозғалтады. Тышқаннан өзгешелiгi трекболға компьютер жанынан бос жер керек емес, оны компьютер корпусына орнатуға болады. Дигитайзер – дайын көрiнiстердi (сызбалар мен карталарды) сандық формаға айналдыратын құрылғы. Оның түрi жазық панель – планшет сияқты. Ол стол үстiнде орналасады, онымен бiрге арнайы аспап – қалам бар, оның көмегiмен планшеттегi позиция көрсетiледi. Қаламды планшет бетiмен жылжытқанда оның жақын орналасқан нүктелердегi координаттары бекiтiледi, олар артынан компьютерде қажеттi өлшем бiрлiктерiне айналады. Компьютер бейнежүйесi үш құрама бөлiктен тұрады: - монитор (дисплей); - бейнеадаптер; - программалық қамтама (бейнежүйенiң драйверлерi). Бейнеадаптер мониторға сәуле жарықтығын басқаратын сигналдар мен жолдық және кадрлық жайылым синхросигналдарын жiбередi. Монитор бұл сигналдарды көру бейнелерiне айналдырады. Ал программалық құралдар бейнекөрiнiстердi өңдейдi – сигналдарды кодтау мен қайта кодтауды орындайды, координаталық өзгерiстер көрiнiстердi қысуды және т.б. жасайды. Монитор – ақпаратты визулды көрсету құрылғысы (мәтiн, кесте, сурет, сызба және т.б. түрiнде). Мониторларды басым көпшiлiгi электронды-сәулелi түтiк (ЭСТ) базасында құрылған және олардың жұмыс iстеу принципi теледидардiкiне ұқсас. Монитор алфавиттi-цифрлiк, графикалық, монохромды және түстi көрiнiстi болады. Қазiргi компьютерлер әдетте, түстi графикалық мониторлармен бiрге қойылады. Дисплейдiң негiзгi элементi – электронды-сәулелi түтiк. Оның алдыңғы көрерменге қараған жағы iшкi жағынан люминоформен - өзiне жылдам электрондар түскен кещде жарық шығаратын арнайы затпен қапталған. Монитордың сыртқы кұрылысы және электронды-сәулелi трубка болады. Люминофор негiзгi үш – қызыл, жасыл, көк түстердiң жиынтығы түрiнде жағылады. Бұл түстердiң негiзгi дейтiн себебi оларды бiр-бiрiмен үйлестiру арқылы спектрдiң кез-келген түсiн алуға болады. Люминофор нүктелер жиынтығы үшбұрышты триадалар бойында орналасады. Триада пиксел – көрiнiс қалыптасатын нүктенi құрайды (ағылш. pixel – picture element, сурет элементi)..
Дербес компьютердің сақтау құрылғылары, микропроцессорлар түрлеріДербес компьютердің сақтау құрылғылары, микропроцессорлар түрлері Микропроцессор, басқаша, орталық процессор. Орталық процессор (CPU, ағыл. Central Processing Unit) - бұл программамен берілген арифметикалық және логикалық операцияларды орындайтын компьютердiң басты жұмыс компоненті, есептеу процесiн басқарады және компьютер барлық құрылғыларының жұмысын үйлестіреді. Жалпы алғанда орталық процессор құрамына: - арифметикалық-логикалық құрылғы; - мәлiметтер шиналар мен адрестiк шиналар; - тiркегiштер; - командалар есетегiштерi; - кэш - аз көлемдi өте жылдам жады (8-ден 512 Кбайтқа дейiн); - жылжымалы нүктесi бар математикалық бірлес процессор енедi. Соңғы процессорлар микропроцессорлар түрінде орындалады. Физикалық жағынан микропроцессор интегралды сұлба - процессордың барлық функцияларын іске асыратын бірнеше квадрат миллиметрлi тік бұрышты ауданды кристалдық кремнийден жасалған жіңішке пластинкада орналасқан сұлбалар. Кристалл-пластинка әдетте пластмассалық немесе керамикалық жалпақ қорапта орналасады және оны компьютердiң жүйелік платасына жалғастыруға болатындай етiп металды штырьлары бар алтын өткiзгiштермен қосады. Есептеу жүйелерiнде бірнеше паралельді жұмыс істейтiн процессорлар болуы мүмкін; ондай жүйелер көп процессорлы деп аталады. МП 4004 - бірінші микропроцессор Intel (АҚШ) фирмасымен 1971 жылы шығарылған болатын. Қазiргi кезде микропроцессорлардың бірнеше жүздеген түрлерi шығарылады, бірақ ең танымал және көп таралғандары Intel және AMD фирмаларының микропроцессорлары. ДК-дiң сақтау құрылғылары Компьютер жады екiлiк сақтау элементтерi – биттерден құрылған, 8 биттен бiрiккен топ байт деп аталады (жадтың өлшем бiрлiктерi ақпараттың өлшем бiрлiгiне сай болады). Барлық байттар нөмiрленген. Байттың нөмiрiн оның адресi деп аталады. Байттар ұяшықтарға бiрiгедi, олар сөздер деп аталады. әр компьютерге сөздiң белгiлi ұзындығы тән: ол екi, төрт, сегiз байт болуы мүмкiн. Бұл басақа ұзындықтағы жадтың ұяшықтарын қолдану (мысалы, жарты сөз, қосарлы сөз) мүмкiндiгi жоқ дегендi бiлдiрмейдi. Әдетте, бiр машиналық сөзде толық бiр сан немесе бiр команда көрсетiлуi мүмкiн. Бiрақ ақпараттың ұсынылуының айнымалы форматтары болуы мүмкiн. Жадтың төрт байтты компьютерлер үшiн сөздерге бөлiнуi 1-кестеде берiлген: Сол сияқтыжад көлемiнiң одан да iрi туынды бiрлiктерi кең қолданылады: Килобайт, Мегабайт, Гигабайт, сондай-ақ соңғы кезде Терабайт пен Петабайт. Қазiргi кезде компьютерлердiң бiр-бiрiнен мақсаттары, уақыттық сипаттамалары, сақталатын ақпарат көлемi мен бiрдей көлемдегi ақпаратты сақтаудың құнымен қатты ерекшеленетiн түрлi сақтау құрылғылары бар. Жадтың негiзгi екi түрiн - iшкi және сыртқы жадын айырады. Iшкi жадының құрамына жедел жад, кэш-жад және арнайы жад кiредi.
Дербес компьютердің негізгі блоктары мен олардың мәндерiДербес компьютердің негізгі блоктары мен олардың мәндерi Компьютер сәулетi әдетте пайдаланушыға маңызды қасиеттер жиынтығымен анықталады. Негізгі назар машинаның негізгі және қосымша құрылымына және функционал мүмкіншіліктеріне бөлінеді. Негізгі функциялар ЭЕМ тағайындалуын: ақпаратты өңдеу және сақтау, сыртқы объектілермен ақпарат айырбасуды анықтайды. Қосымша функциялар негізгі функциялардың орындалу нәтижелерiн жоғарлатады: оның жұмыс режимiнiң эффектiлiгiн, пайдаланушымен диалог, және т.б. қамтамассыз етедi. Аталған ЭЕМ функциялары оның компоненттері: аппараттық және программалық құралдардың арқасында іске асырылды. Компьютер құрылымы - бұл құрылым, рет және оның құрамына енетiн компоненттерінiң әрекеттестік принциптерін орнататын қандай да бiр модель. Дербес компьютер - бұл қолданудың арзандық, әмбебаптық талаптарын қанағаттандыратын столға қоятын немесе тасымал ЭЕМ. ДК жақсы жақтары: - дара сатып алушыға қол жетерлік шектегi құны; - автономдық тұтынудағы қоршаған ортаға байланысты арнайы талаптардың болмауы; - сәулет иілгіштігінiң басқару, ғылым, білім, тұрмыс салаларында бейiмделуiн қамтамасыз болуы; - операциялық жүйе мен басқа программалардың арасындағы достық қатынастың арнайы кәсіптік дайындығы жоқ тұтынушының жұмыс iстеу мүмкiндiгiн қамтамасыз етедi; - жұмыс сенімділігінiң жоғары болуы (5 мың сағаттан артық жұмыс iстеуi). Дербес компьютер құрылымы ДК негiзгi блоктарының құрылысы мен тағайындалуын қарастырайық. Ескерту. Мұнда және кейiнiрек ДК ұйымы қазiргi кезде ең көп таралған IBM PC-тектес компьютерлер түрлерiне сәйкес қарастырылады. ДК құрылымдық схемасы Микропроцессор (МП). Бұл машинаның барлық блоктарының жұмысын басқару мен ақпаратқа арифметикалық және логикалық операциялардың орындалуын iске асыратын ПК орталық блогы. Микропроцессор құрамына: басқару құрылғысы (БҚ) - орындалатын операцияның спецификасы мен алдыңғы операция нәтижелерімен ерекшеленетiн уақыттың керек кезiнде белгiлi басқару сигналдарын (басқару импульстерi) қалыптастырып, оларды машинаның барлық блоктарына бередi; орындалатын операцияның қолданылатын жады ұяшықтарының мекенжайларын қалыптастырады және оларды ЭЕМ-ның сәйкес блоктарына тапсырады; басқару құрылғысы импульстiң негiзгi тiзбегiн тактiлi импульстер генераторынан алады; арифметикалық - логикалық құрылғы (АЛҚ)- сандық және символдық ақпаратқа барлық арифметикалық және логикалық операцияларды орындау үшін арналған (кейбiр ДК модельдерiнде АЛҚ операцияларының орындалуын жеделдету үшiн қосымша математикалық бірлес процессор (сопроцессор) қосылады); микропроцессорлы жады (МПЖ) – қысқаша мерзiмдi мінез, жазу мен ақпарат беру үшін машинаның жұмысының жақын арадағы есептеу тактілер кезiнде қолданылады. Өйткенi негізгі жады (НЖ) ақпаратты жазу, іздеу және оқуда жылдам микропроцессор нәтижелi жұмысына қажеттi жылдамдықты әрқашан да қамтамасыз ете алмайды. Регистрлер - әртүрлі ұзындықты жылдам жұмыс iстейтiн (1 байт стандартты ұзындығы бар және жылдамдығы төмен НЖ-ға қарағанда) жады ұяшықтары. Микропроцессор интерфейстік жүйесі - ДК басқа құрылғыларымен бiрiгуiн және байланыс орнатуын іске асырады; өзінiң құрамына МП ішкі интерфейсiн, буферлі есте сақтайтын регистрлер және енгізу-шығару порттарының (ЕШП) басқару схемаларын және жүйелік шинаны қосады. Интерфейс (interface) - компьютер бiрiгу және байланыс құралдарының жиынтығы және олардың қарым-қатынасының эффектiлiгiн қамтамасыз етуші. Енгізу-шығару порты (I/O – Input/Output port) - ДК басқа құрылғысын микропроцессорға қосуға мүмкінд... Тактiлi импульстер генераторы генераторы. Ол электрлік импульстер тiзбегiн генерациялайды; генерацияланатын импульстер жиілігі машинаның тактiлi жиілігін анықтайды. Көршілес импульстер арасындағы уақыт аралығы машина жұмысының бір такт уақытын немесе машина жұмысының тактін анықтайды. Тактiлi импульстер генераторының жиiлiгi персоналды компьютердiң негізгі сипаттамаларының бірі, өйткенi машинадағы әрбір операция тактілер аралығында орындалады және ол машина жұмысының жылдамдығын анықтайды. Жүйелік шина. Ол компьютердiң барлық құрылғылардың өзара бiрiгуiн және байланысын қамтамасыз ететiн негізгі интерфейстік жүйе. Жүйелік шина төмендегi шиналардан тұрады: мәлiметтер кодты шинасы (МКШ), өзiне операндының сандық кодтардың (машиналық сөз) барлық дәрежелерін паралельді беру үшін сымдар мен бiрiгу схемаларынан тұрады; адрестiң кодты шинасы (АКШ), паралельді беру үшiн негiзгi жадының мекенжай ұяшықтарының барлық код дәрежелерінің немесе сыртқы құрылғының енгізу-шығару портының сымдары мен бiрiгу схемаларынан тұрады; нұсқаулардың кодты шинасы (НКШ), машинаның блоктарына нұсқауларды (басқарушы сигналдар, импульстер) беруге арналған сымдар мен бiрiгу схемаларынан тұрады; қоректену шинасы, ДК блоктарын энергоқоректену жүйесіне қосуға арналған сымдар мен бiрiгу схемаларынан тұрады.
Дербес компьютердің жедел жад, арнайы жад, КЕШ-жад құрылғыларының қызметіДербес компьютердің жедел жад, арнайы жад, КЕШ-жад құрылғыларының қызметі Жедел жад (ЖЕСҚ, ағылш. RAM – Random Access memory – ерiктi жету жады) – бұл процессормен тiкелей байланысты және программалар өңдейтiн мәлiметтердi жазу, оқу және сақтауға арналған аса үлкен емес көлемдi жылдам сақтау құрылғысы. Жедел жад мәлiметтер мен программаларды уақытша ғана сақтау үшiн қоданылады, өйткенi машинаны өшiрген кезде ЖЕСҚ-дағы барлық мәлiметтер жоғалып кетедi. ЖЕСҚ-ның көлемi әдетте 32-512 Мбайт, ал қазiргi кезде программалық қамтаманың тиiмдi жұмысы үшiн кем дегенде 256 Мбайт ЖЕСҚ болуы керек. Әдетте ЖЕСҚ DRAM (Dynamic RAM – динамикалық ЖЕСҚ) жадының интегралдық микросхемаларынан орындалады. DRAM микросхемалары жадтың басқа түрлерiнен баяулау жұмыс iстейдi, бiрақ бағасы арзандау болады. DRAM-дағы әрбiр ақпараттық бит жартылай өткiзгiш кристалл құрылымында жасалған кiшкентай конденсатордың электрлiк заряды түрiнде сақталады. Ағып кету салдарынан бұндай конденсаторлар кезеңдi түрде разрядталады, сондықтан оларды арнайы құрылғылар мепериоды түрде (шамамен әрбiр 2 миллисекунд сайын) зарядтап тұрады. Бұл процесс жадтың регенерациясы (Refresh Memory) деп аталады. Қазiргi кездегi микропроцессорлардың сыйымдылығы 1-16 Мбайт және одан жоғары. Олар корпустарға орнатылып, жад модульдерiне жинақталады. SIMM және DIMM типтi модульдер кең тараған. SIMM модулiнде жад элементтерi ұзындығы 10 см-ге жуық кiшкентай баспа платада жинақталған. Мұндай модульдердiң сыйымдылығы бiрдей емес – 256 Кбайт, 1, 2, 4, 8, 16, 32 және 64 Мбайт. SIMM-нiң түрлi модульдерiнiң микросхемаларының саны әртүрлi болуы мүмкiн – тоғыз, үш немесе бiр және контактiлерiнiң саны да әр түрлi болуы мүмкiн – 30 немесе 72. Жад модульдерiнiң маңызды сипаттамасы – мәлiметтерге жету уақыты, әдетте ол 60-80 наносекунд құрайды. Қазiргi кезде SIMM-дер қолданылмайды десе де болады. Олардың орнына DIMM келдi, ал оның орнына DDR мен RIMM келдi, бiрақ DIMM-мен салыстырғанда олардың құны жоғарылау және де соған сай айырбас жылдамдығы жоғары. КЭШ (ағылш. cache) немесе асқын жедел жад – аса үлкен емес көлемдi өте жылдам есте сақтау құрылғысы (СҚ), ол ақпараттың процессормен және одан жылдамдығы төмен жедел жадпен өңделуi жылдамдығының арасындағы айырмашылықтың орнын толтыру үшiн микропроцессор мен жедел жад арасындағы мәлiметтер айырбасы кезiнде қолданылады. КЭШ-жады DRAM-ға қарағанда жылдам әрекеттi, қымбат және сиымдылығы төмен SRAM (Static RAM) статикалық жадының микросхемаларында жүзеге асады. Қазiргi кездегi микропроцессорлардың iшiне орнатылған кэш-жады бар, аталмыш бiрiншi деңгейдегi өлшемi 8-16 Кбайт кэш. Бұдан басқа, компьютердiң жүйелiк платасында сиымдылығы 64 Кбайттан 256 Кбайт және одан жоғары екiншi деңгейдегi кэш орнатылуы мүмкiн. Арнайы жад құрылғыларына тұрақты жад (ROM), қайта программаланатын тұрақты жад (Flash Memory), батарейкадан қоректенетiн CMOS RAM жад, бейнежад және басқа жадтың түрлерi жатады. Тұрақты жад (ТЕСҚ, ROM – Read Only Memory – тек оқуға арналған жад) – энергияға тәуелдi жад, ешқашан өзгертудi қажет етпейтiн мәлiметтердi сақтау үшiн қолданылады. Жадтың мазмұны арнайы түрде оны тұрақты сақтау үшiн жасалған кезде құрылғыға “тiгiледi”. ТЕСҚ-нан тек оқуға болады. Қайта программалатын тұрақты жад (Flash Memory) - өзiнiң құрамын дискетадан бiрнеше қайта жазуға мүмкiндiк беретiн энергияға тәуелдi жад. Ең алдымен тұрақты жадқа процессордың өз жұмысын басқару программасын жазады. ТЕСҚ-да дисплей, пернетақта, принтер, сыртқы жадты басқару программалары, компьютердi қосу және тоқтату, құрылғыларды тестiлеу (тексеру) программалары орналасқан. Тұрақты немесе Flash-жадтың маңызды микросхемасы – BIOS модулi. BIOS (Basic Input/Output System – енгiзу-шығарудың базалық жүйесi) – компьютердi қосқаннан кейiн құрылғыларды автоматты тексеру (тестiлеу); операциялық жүйенi жедел жадқа жүктеу үшiн арналған программалар жиынтығы. BIOS-тың ролi екi жақты: бiр жағынан бұл аппаратураның ажырамас элементi (HardWare), ал екiншi жағынан кез-келген операциялық жүйенiң маңызды модулi (SoftWare). Тұрақты СҚ-ның бiр түрi - CMOS RAM. CMOS RAM - әрекет жылдамдығы төмен және батарейкадан энергия алатын жад компьютер жабдығының конфигурациясы мен құрамы, сондай-ақ оның жұмыс режимдерi туралы ақпарат сақтау үшiн қолданылады.Сыртқы жад. Сыртқы жад (СЕСҚ) программалар мен мәлiметтердi ұзақ уақыт бойы сақтауға арналған, оның құрамының тұтастығы компьютердiң қосылған немесе қосылмағандығына байланысты емес. СЕСҚ-нан процессорға немесе керiсiнше ақпараттың айналуы шамамен келесi тiзбек бойынша жүредi: Сыртқа жадтың құрамына мыналар кiредi: - қатты магниттiк дискiдегi жинақтағыштар; - иiлгiш магниттiк дискiдегi жинақтағыштар; - компакт-дисктердегi жинақтағыштар; - магниттiк-оптикалық компакт-дискiдегi жинақтағыштар; -магниттiк ленталардағы (стримерлер) жинақтағыштар және т.б. Иiлгiш магниттiк дисктегi жинақтағыштар.
Дербес компьютердің қолданылатын жалпы мақсатты регистрлеріДербес компьютердің қолданылатын жалпы мақсатты регистрлері Жалпы мақсатты регистрлер программаларда келесілерді сақтау үшін қолданылады: - логикалық және арифметикалық операциялардың операндтарын; - адрестің компоненттерін; - жады ұяшықтарына нұсқағыштарды Осы барлық регистрлердің ішінен esp регистрін жеке айтуға болады. Оны программа операндтарын сақтау үшін қолдануға болмайды. Себебі онда программаның стек төбесіне нұсқағыш сақталады. Осы топтың барлық регистрлері өзінің “кіші” бөліктеріне қатынауға мүмкіндік береді. өзіндік адрестеу үшін регитрлердің тек кіші 16- және 8-битті бөліктерін қолдануға болады. Бұл регистрлер арифметикалы-логикалық құрылғының (АЛҚ) ішінде орналасқандықтан, оларды АЛҚ регистрлері деп те атайды. 1. Аралық мәліметтерді сақтауға арналған- аккумулятор. Кейбір командаларда бұл регистрлерді міндетті қолдану керек. 2. Жадыда кейбір объектінің базалық адресін сақтауға арналған- базалық регистр. 3. Кейбір қайталанатын әрекеттерді орындайтын командаларда және сәйкес команданың жұмыс алгоритмінде жасырылған- санағыш регистрі. Кейбір командаларда қолдану міндетті, кейбір командаларда бұл айқындалмаған түрде болады. Сегменттік регистрлер Шағынпроцессордың программалық моделінде алты сегменттік регистрлер бар: cs, ss, ds, es, qs, fs. Шағынпроцессор сегменттер деп аталатын үш бөлік түріндегі программаның құрылымдық ұйымдастырылуын қолдайды. Сәйкесінше, жадының осындай ұйымдастырылуы сегменттік деп аталады. Сегменттік регистрлер уақыттың белегілі мезетінде, программа қатынас құра алатын сегменттерге нұсқау үшін арналған. 1. Код сегменті. Программаның командаларын қамтиды. Бұл сегментке қатынау үшін cs (code segment register) регистрі қызмет атқарады. Ол шағынпроцессор қатынай алатын, машиналық командалары бар сегменттің адресін қамтиды (яғни, бұл командалар шағынпроцессордың конвейеріне жүктеледі). 2. Мәліметтер сегменті. Программа өңдейтін мәліметтерді қамтиды. Бұл сегментке қатынау үшін ds (data segment register) регистрі қызмет атқарады. Ол ағымдағы программа мәліметтерінің сегменттің адресін сақтайды. 3. Стек сегменті. Бұл сегмент стеку деп аталатын жады аймағы болып табылады. Шағынпроцессор стекпен жұмысты келесі принцип бойынша ұйымдастырады: осы аймаққа жазылған соңғы элемент бірінші болып таңдалады. Бұл сегментке қатынау үшін, стек сегментінің адресін қамтитын ss (stack segment register) регистрі қызмет атқарады. 4. Қосымша мәліметтер сегменті. Егер программаға бір мәліметтер сегменті жетпесе, онда ол үш қосымша мәліметтер сегментін қолдана алады. Бірақ олардың негізгі мәліметтер сегментінен айырмашылығы, қосымша мәліметтер сегменттерін пайдаланғанда олардың адрестерін айқын түрде, командадағы арнайы префикстер көмегімен көрсету керек. Шағынпроцессор күйі туралы ақпаратты, сонымен қатар программа және конвейерге жүктелген командалар туралы ақпаратты қамтитын, бірнеше регистрлер шағынпроцессорға енгізілді. Бұл регистрлерге мыналар жатады: Ø Жалаушалар регистрі eflags/flags; Ø Командаға нұсқау регистрі eip/ip. Бұл регистрлерді қолданып, командалардың орындалуы туралы ақпаратты алуға болады. Eflags/flags регистрінің разрядтылығы – 32/16 бит. Берілген регистрдің бөлек биттер анықталған функционалдық тағайындалуға ие және олар жалаушалар деп аталады. Қолдану ерекшкліктеріне қарай eflags/flags регистрінің жалаушаларын үш топқа бөлуге болады. Ø 8 күй жалаушалары. Бұл жалаушалар машиналық командалар орынддалғанна кейін өзгере алады. Күй жалаушалары арифметикалық және логикалық операциялардың орындалу нәтижелердің ерекшеліктерін көрсетеді. Ø 1 басқару жалаушасы df (Directory flag) деп белгіленеді. Ол eflags регистрінің оныншы битінде орналасқан және тізбекті командалармен қолданады. Df жалаушасының мәні элемент бойынша өңдеудің бағытын анықтайды. Ø 5 жүйелік жалаушалары. Енгізу-шығаруды, қалқалынатын үзулерді, жөндеуді, есептер мен виртуалды режим арасындағы ауыстырып – қосуды басқарады. Eip/ip (Instruction Pointer register) – командалар нұсқағышы. Бұл регистрдің разрядтылығы 32/16 бит және ол келесі орындалатын команданың cs сегменттік регистрдің құрамына байланысты ығысуды қамтиды.
Дербес компьютердің архитектуралық және командалық конвейерін ұйымдастыруДербес компьютердің архитектуралық және командалық конвейерін ұйымдастыру Р6 процессорлардың жалпы құрылымы суретте көрсетілген. Гарвардтық ішкі құрылым командалар және мәліметтер ағындарының бөлінуі негізінде жасалған. Бұл командалар және мәліметтер ағындары жүйелік шинадан шығып, сыртқы интерфейс блогы арқылы процессордың кристаллында орналасқан бөлек командалар бүркеме-жадыға және мәліметтер бүркеме-жадыға келіп түседі (бірінші деңгейлі бүркеме-жады L1). Ішкі интерфейс блогы процессордың жүйелік шинамен және екінші деңгейлі бүркеме-жады шинасымен (L2) алмасуының хаттамасын іске асырады. Жүйелік шинаға енгізу-шығару контроллері, жады, жүйенің басқа активті құрылғылары қосылады. Ал екінші деңгейлі бүркеме-жады шинасы микропроцессормен бірге жалпы корпуста орналасқан бөлек микросхема түрінде жасалған. Жүйелік шинамен алмасу 64-разрядты екі бағытты мәліметтер шинасы, 41-разрядты мекен шинасы және басқару сигналдарын беруге арналған бірқатар тізбекте... Бірінші деңгейлі сыйымдылықтары 16 Кбайттан тұратын командаларды және мәліметтерді орналастыруға арналған. Оларға қатынау жиілігі процессордың тактілік жиілігіне сәйкес (жүздеген МГц). Осыған байланысты процессордың өнімділігі өте жоғары болады. Себебі сыртқы жадыға қатынау саны қысқарады. Ал сыртқы жадыға қатынау жиілігі жүйелік шинаның мүмкіндіктерімен анықталады (ондаған МГц). Р6 процессорларында екінші деңгейлі бүркеме-жады (L2) бар, оның сыйымдылығы 256 Кбайт, 512 Кбайт немесе 1 Мбайт болуы мүмкін, ол бөлек кристаллда жасалынады да, процессормен бірге бөлек корпуста орналасады. Оның қолданылуы өнімділікті қосымша жоғарлатуға мүмкіндік береді. Процессордағы декодерлеуді таңдау блогы командалар бүркеме-жадысынан 32 байт командалар кодын (ұзындығы 256 бит бүркеме жадының жолы) таңдайды да, содан кейін командалардың бөлінуін және декодерленуін орындайды. Таңдалған командалар орындауға бір микрооперацияны қажет ететін қарапайым командалар және бірнеше микрооперацияны қажет ететін күрделі командалар болып екіге бөлінеді. Қарапайым командаларға, мысалы, қосу командасы, азайту командасы, салыстыру командасы, логикалық операциялар және операндтарды регистрлік адрестеуді қолданатын бірқатар командаларды жатқызуға болады. Осы командалардың декодерлеуін сәйкес микрокомандаларды қалыптастыратын DC1, DC2 декодерлері жүзеге асырады. DC3 декодері орындау үшін төртке дейін микрооперацияларды қажет ететін күрделі командаларды орындайды. Сәйкес микрокомандалар осы декодердің шығысында қалыптасады. Сонымен декодерлеуді таңдау блогы микрокомандалардың алты ағынын қалыптастырады және олар программаның үш командасының параллельді орындалуын қамтамасыз етеді. Р6 процессорлардың жалпы құрылымы Егер командалар ағынында шартты өту командасы кездессе онда тармақталуды болжау блогы қосылады. Ол, өтудің шарты анықталғанға дейін келесі таңдалған команданың адресін қалыптастырады. Өтудің адресін болжау тетігі (механизмі) төменде сипатталған. Микрокомандалар ағыны қалыптасқаннан кейін декодерленген командалардың орындалуына қажетті регистрлер бөлінеді. Бұл процедураны регистрлерді үлестіру блогы (RAT - Register Alias Table) жүзеге асырады. Ол командада көрсетілген әр логикалық регитр үшін алмасу регистрлер блогына (RRF – Reterement Register File) кіретін 40 физикалық регистрлердің біреуін бөліп береді. Бұл процедура бірдей логикалық регистрлерді қолданатын командаларды бір уақытта немесе олардың тізімін өзгертіп орындауға мүмкіндік б... Декодерленген командалар ағынын тиімдірек орындау үшін, командалар тізімін өзгертуге мүмкіндік беретін блок (ROB – Re-Order Buffer) қолданылады. Бұл блок буфер түрінде құрылған, оған декодерленген командалардың орындалуын қамтамасыз ететін микрокомандалар келіп түседі. Буферде бір уақытта 40 микрокоманда бола алады, олар RRF регистрлер блогынан немесе жадыдан таңдалынатын операндтардың дайын болғанына қарай, орындаушы құрылғыларға жіберіледі. Командалар келіп түскен ретпен емес, сәйкес операндта... Микрокомандалар орындаушы құрылғыларға үлестіру блогы (RS – Reservation Station) арқылы келіп түседі. Бұл блок микрокоманданы сәйкес орындаушы құрылғыға, ол босаған сәтте жібереді. Үлестіру блогы бес шығыс порттан тұрады және ол үш команданың бір уақытта орындалуын қамтамасыз етеді. IU1, IU2 (IU – Integer Unit) атқарушы блоктар бүтін сандық операндтарды өңдейді, FPU (Floating – Point Unit) блогы жылжымалы үтірлі сандармен орындалатын операцияларды орындайды, MMX блогы бір уақытта бірнеше упакованные* символдардың өңдеуін қамтамасыз етеді, SSE блогы жылжымалы үтірлі сандардың ағынымен орындалатын операцияларды орындайды.
Corel Drаw графикалық редакторының арнайы эффектілерімен жұмысCorel Drаw графикалық редакторының арнайы эффектілерімен жұмыс Иілткіш эффектісі. Интерактивті иілткіш (интерактивная огибающая) құралы фигураны пішіні тіптен басқа фигураға айналдырады. Иілткіш құралын таңдағаннан кейін белгіленген фигура жиегінде қызыл үзік сызықты тік төртбұрыш пайда болады. Сондағы түйіндерді созу немесе керу арқылы керегінше иілтеміз. Қасиеттік тақтада орналасқан дайын иілткіш формаларды пайдаланып әртүлі формалар алуға болады. Иілткіш құралының эффекттері барлық обьектілерге қолдануға болады. Егер қолданушыға иілткіш құралымен жұмыс қиын болса, онда дайын фигураның иілуін пайданылады. Ол үшін қасиеттік тақтадағы “иілуді мынадан жасау”(создать контур из....) батырмасын қолданады. Бірінші иілетін фигураны иілткіш құралмен белгілеп, “иілуді мынадан жасау” батырма... Деформация эффектісі. Деформация эффектісі көбінесе табиғат обьектілерін ұқсатып салуға қолданылады. Интерактивті деформация құралы 3 режимде: итер-тарт, зигзаг, айландыру бола алады. Бұл режимдер кезінде қасиеттік тақтада деформацияның амплитудасын, жиілігін және тағы басқаларын келтіруге болады.
Turbo Pascal бағдарламалау тiлiнде символдык режимнен бөлек графиктiк режимде есеп шығаруTurbo Pascal бағдарламалау тiлiнде символдык режимнен бөлек графиктiк режимде есеп шығару Turbo Pascal программалау тiлiнде символдык режимнен бөлек графиктiк режимде жұмыс iстеуге болады. Онда әртурлi графиктiк кескiндер кұрастыру мумкiндiгi бар. Turbo Pascal графиктiк мумкiндiктеркiн пайдалану үшiн арнайы “GRAPH” кiтапханасы iске қосылады. GRAPH модулiнiн графиктiк процеду-раларыменен функцияларын қолданып графиктiк кесiндердi құрастыруга болады. GRAPH модулiнде орналаскан процедуралар мен функцияларды пайдалану үшiн программанын сипаттау болiмiнде көрсетiледi: Uses Graph Turbo Pascal-7.0 ортасын қолданатын Паскаль тiлiнде программалауда Graph модулiнiн 132 турактысы, 7 қосымша типi, 2 айнымалысы, 57 процедурасы және 22 функциясы пайдаланылады. Графиктермен жұмыс iстеу алдында оған сәикес келетiн монитор режимiн орнату қажет. Турбо Паскаль тiлiнде алдын ала бекiтiлген драйверлер саны бар. Олардын әрқайсысы үш турлi режимдердiн бiрiнде жүмыс iстей алады. Драйвер типi мен оның режимi санмен немесе түракты түрiнде берiлген: GRAPH модулi iске қосылысымен оның iшiндегi процедуралар мен функцияларды пайдалана беруге болады. Графикалык режимдi iске косу: InitGraph (Var Driver, Mode: integer; Path: string); мунда Driver – графикалық режимдi анықтайтын параметр; Mode – орнатылған драйвер файлының атауы және жолы. Driver мәнi Graph модулiнде хабарланған тұрақтылар жиынымен шектеледi. Көптеген видеоадаптерлер монитордың көрсету мүмкiндiктерiн өзгерте алатын бiрнеше графикалық режимде жұмыс жасай алады. Мәтiндiк режимде экранда 40(80) х 25 символ бейнелеуге болатын болса, графикалық режимде онда бейнеленетiн ең кiшi объект – графикалық нүкте – пиксел деп аталынады. Мысалы: көп қолданылатын VGA адаптерiнiң қалыпты режимiнде экранда 640 х 480 пиксел көрiнедi және олардың 16 тусiн айыруга болады. Uses Graph операторын программа басына орналастырғанда ғана Graph модулiнiң қызметiн толық пайдалануға мүмкiндiк бар. InitGraph(Gd,Gm,’c:\ TP7’) процедурасы дербес компьютерге қойылған видеоадаптердi автоматты түрде тауып, сәйкес графикалық драйвердi iске қосады және оны графикалық режимге көшiредi.
Графикалық режимге көшкеннен кейінгі қолданылатын функциялар мен процедураларды бағдарлама жазуда қолдануГрафикалық режимге көшкеннен кейінгі қолданылатын функциялар мен процедураларды бағдарлама жазуда қолдану INITGRAPH-графикалық жүйені тағайындап, графикалық режимге көшіреді. Графикалық режимді автоматты түрде тағайындау үшін GRAPHDRIVER айнымалысы DETECT мәнін қабылдау керек. Сонда GRAPHMODE және PATHTODRIVER анықталмай, автоматты түрде тағайындалады. USES GRAPH- графиканы қосу DRIVERS- драйверді шақыру DRIV:=DETECT- графикалық INITGRAPH( DRIV, Mode’’,)- режимді тағайындау SETBKCOLOR- берілген COLOR параметрі бойынша фонның түсін тағайындайды: SETBKCOLOR (COLOR: сөз) SETCOLOR- берілген COLOR параметрі бойынша шығарылған суреттің түсін тағйындайды: SETCOLOR (COLOR:) MOVETO – (X,Y) жаңа координаталық мәнің тағйындайды: MOVETO (X,Y: INTEGER) CLEAR DEVICE – шығару құрылысында тағайындалған ағымдағы параметрді өшіріп, құрылғыны тазалайды. Бұл процедура ағымдағы нұсқауышті координатасы 0,0 нүктеге орналастырады. CLEAR VIEW PORT – ағымдағы экран терезесін тазалайды. Ол үшін PALETTE (0) процедурасы бойынша сақталынған түс пайдаланылады. BAR процедурасы шақырылып, ағымдағы нұсқауыш координатасы 0,0 нүктеге орналастырылады. DETECGRAPH процедурасы – қандай графикалық режим мен драйверді пайдалану қажет екенің анықтайды. GETCOLOR функциясы суреттің ағымдағы түсін; GETGRAPHMODE функциясы ағымдағы фонның түсін; GETBKCOLOR функциясы ағымдағы графикалық режимді; GETGRAPHPALETTE процедурасы ағымдағы палитраны өлшемімен береді; SETFILLPATTERN процедурасы бойынша пайдаланушы тағайындаған бояудың үлгілерін таңдайды. SETGRAPHBUFSIZE – бояуға пайдаланатын буфердің өлшемін өзгертуге мүмкіндік берді. SETGRAPHMODE – жүйені графикалық режимге қосып, экранды тазалайды. SETVIEWPORT функциясы сурет шығару үшін экран терезесін тағайындайды. Мысалы, 200*200 экран терезесін былай тағайындауға болады: SETVIEWPORT (0,0,199,199, CLIPON) SETFILSTILE – бояудың түрін тағайындайды. Мұндағы PATTERN бояудың стандартты бір түрі. (Ол 0-ден 12-ге дейінгі бояудың түрін қабылдайды). SETFILSTYLE(PATTERN: сөз; COLOR: сөз) CLOSEGRAPH – графикалық режимін шығару. Буферді барлық графикалық режимдерден босатады. FLOODFILL – тұйық облыстың ішін бояу . FLOODFILL(X,Y:INTEGER;BORDER: сөз) Координатасы (Х,Ү) нүктесі ішінде жататын тұйық облысты бояйды. Бояу ағымдағы түспен алынады. Егер (Х,Ү) нүктесі тұйық облыстың сыртында жататын болса, онда тұйық облыстың сырты боялады. Боялатын облыстың ішінде BORDER-ден бөлек түсті нүкте де сол түспен боялады. PUTPIXEL – процедурасы координатасы (Х,Ү) нүктесін PIXEL түспен боялады. PUTPIXEL(X,Y: integer; pixel: сөз) GetPiXEL(X,Y:INTEGER) – координатасы (Х,Ү) болатын нүктенің түсін береді. LINE процедурасы координатасы (Х1,Ү1) болатын нүктеден координатасы (Х2,Ү2) болатын нүктеге дейін түзу сызық сызады. LINE(X1,Y1,X2,Y2:integer) Түзу сызықты Lineto, linerel процедураларын да пайдаланып сызуға болады. Ол үшін moveto сөзі арқылы сызық басталып нүкте көрсетіледі. Сызықтың түрі және қалыңдығы Setlinestyle, ал түсі Setcolor процедурасы бойынша беріледі. RECTANGLE процедурасы ағымдағы түспен координаталары бойынша тік төртбұрыш сызады RECTANGLE(X1,Y1,X2,Y2: INTEGER) (X1,Y1) нүктесі тік төртбұрыштың сол жақ жоғарғы бұрышының нүктесінің кординатасы, ал (Х2,Ү2) нүктесі оң жақ төменгі бұрышының координтасын береді. Тік төртбұрыш Setfillstyle процедурасы бойынша тағайындалған түспен және сызықтың түрімен сызылады. Bar процедурасы ағымдағы түспен боялған төртбұрыш сызады. Bar (X1,Y1,X2,Y2: integer) (X1,Y1) және (X2,Y2) нүктелері боялған тік төртбұрыштың сол жақ жоғары және оң жақ төменгі нүктелерінің координаталары. Setfillstyle және setfillpattern процедураларының көмегімен бояудың түсі және үлгісі тағайындалады.
Паскаль бағдарламасындағы файлдарға қолданылатын амалдарПаскаль бағдарламасындағы файлдарға қолданылатын амалдар Паскаль тілінде – файл деп, сыртқы жады құрылғысының (СЖҚ) деректерді (информацияларды) сақтауға дайындалған бөлігін айтады. Паскаль программасындағы файлдарға қолданылатын амалдар СЖҚ-да деректерді сақтаумен қатар , оларды оқып-жаңартуына да мүмкіндік береді. Файлға қолданылатын бұл амалдар-енгізіп шығару амалдары деп аталады. Паскаль тілінде, файлдардың келесі екі түрі бар: -типтік файлдар (немесе “файл”); -мәтіндік файлдар. Файл типі мен айнымалыларын баяндау Файл типін – кез келген қарапайым немесе күрделі типтермен анықтауға болады (тек файл типінен басқа): fa : FILE OF тип файл; мысалы: TYPE Бүтін _Сан :FILE OF INTEGER; Бүтін сан – файл типін (бүтін сан типіне жататын элементтердің шексіз тізбегін ) анықтайды. Программа құрылымында файлдан енгізіп-шығару амалын ұйымдастыруға арнайы анықталған файл типті айнымалылар қолданылады. Файл типті айнымалылар – программадағы файлдың өкілі деп саналады. Файл типті айнымалылар, файлдың кезекті көрсеткішімен айқындалатын, файлдың “көрінбейтін” нақтылы бір элементінің орнына жүреді. Файлдың элементтерінің жалпы саны – файлдың ұзындығы деп саналады. Файлда элементтер болмаса, ол бос файл деп аталады. Файлмен жұмыс істеу барысында тек бір элементінің ғана мәні белгілі. Файлдың басқа элементтерін кезекті көрсеткішінің мәнін өзгерту арқылы пайдалануға болады. Файлдарға екі түрлі амалдар қолданылады: а) Файлды қарау. Файлдың тізбектелген элементтерін, файлдың басынан бастап, біртіндеп оқылуы. б) Файлды ұйымдастыру. Файл соңына жаңа элементтерді тіркестіру арқылы орындалады. Файлдарды ұйымдастырғанда, жаңа мәндері файлдың тек соңына жазылады. Файлмен жұмыс істегенде, жоғарғы екі амалды бір уақытта орындауға болмайды. Паскаль тілінің негізгі нұсқасында, файлға қолданылатын амалдар PUT(), GET() процедураларымен орындалатын. Төмендегі мағлұматтарда, Turbo-Pascal жүйесіндегі, файлдарға қолданылатын күрделі (ыңғайлы) амалдар қарастырылған. Turbo-Pascal жүйесінде, файлдармен жұмыс істеуге арналған амалдарды төрт топқа бөлуге болады: - файлды қолдануға дайындау және жабу; - файлға деректерді енгізіп-шығару; - файлдың ішінде ауысу (шарлау); - MS-DOS жүйесімен информация алмасу (MS-DOS амалданушылық жүйесінің, атқару ұйғарымдарымен жұмыс істеуге арналған амалдар (процедуралар)). Файлды қолдануға дайындау және жабу Бұл топтағы амалдарға : ASSIGN, RESET, REWRITE, CLOSE процедурулары жатады. ASSIGN(JF, Tanba) – процедурасы, файл типті JF айнымалысын СЖҚ-дағы нақтылы Tanba файлымен тікелей байланыстырады. Процедураның екінші параметрі – Tanba, тіркесті өрнек – файлдың толық атауы: MS-DOS амалданушылық жүйесіне сәйкес белгіленуге тиісті, мысалы: ASSIGN(f1,’C:\STUD\Data.Doc’); ASSIGN – процедурасы, прорамма денесінде, f1 файлына қолданылатын басқа амалдардың (RESET, REWRITE, READ, WRITE, т.б.), файл типті f1 айнымалысының атауы арқылы, СЖҚ-дағы нақтылы – Data.Doc файлымен тікелей жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. RESET(JF) және REWRITE(JF) – процедуралары JF атаулы файлды қолдануға дайындайды (файл типті JF айнымалысы, ASSIGN – процедурасы арқылы анықталған деп есептеледі). Бұл процедуралар орындалғаннан кейін, СЖҚ –дағы нақтылы файл қолдануға дайындалады. Файлдың кезекті көрсеткіші. JF файлдың ең бірінші (нөлінші) элементіне мезгейді.(орналастырылады) RESET (JF) – процедурасы, JF атаулы файлды , деректерді тек енгізуге , дайындап ашады. Егерде , JF-файлы СЖҚ-да әлі құрылмаған болса, онда RESET-процедурасы JF файлын аша алмайды, ал программаның орындалуы тоқтатылады. REWRITE (JF) – процедурасы, JF атаулы файлға, деректерді жазып-сақтауға, дайындап ашады. Егерде JF-файлы СЖҚ-да әлі құрылмаған болса, онда REWRITE – процедурасы JF файлы таба алмаса да жаңадан ашып дайындайды. Ал JF файлы бұрыннан болса, ескі деректер толық жойылып, файл жаңартылады. CLOSE(JF) – процедурасы , файл типті JF айнымалысымен жұмыс істеуді доғарады, СЖҚ-дағы нақты файлдың деректері дұрыс сақталуы үшін, файл жабылады. Файлға деректерді енгізіп-шығару Файлдан деректерді енгізуге немесе деректерді файліф жазып-сақтауға келесі екі процедура қолданылады: READ (F1, P1, P2,…); WRITE (F2, R1, R2,…); Мұндағы F1, F2 – файл типті айнымалылар; P1, P2, R1, R2 – процедура параметрлері, олар файл типіне сәйкес баяндалуы тиіс.
Turbo Pascal бағдарламасының графикалық мүмкіндіктерін есеп шығаруда қолдана білуTurbo Pascal бағдарламасының графикалық мүмкіндіктерін есеп шығаруда қолдана білу Turbo Pascal тілінде растрлық графика жұмыс істейді, оның ең бірінші инструкциясы Uses Graph. График нүктелерден-пиксельдерден тұрады. Пиксель – экранның адресте-летін ең кіші элементі. Алдымен графика шығара алатын бейнережимді іске қосу керек. Мұнда экран-ның пиксельмен берілген мөлшері және түстер саны беріледі. Графикада үш координаттық жүйе қолданылады: абсолюттік, салыстырмалы және масштабталған жүйе. Вертикаль және горизонталь өстер бойынша пиксельдер саны экран типіне байланысты болады. Абсолюттік координатада координаттар басы – (0;0) нүктесі сол жақ жоғарғы бұрышта болып сан-алады, х координатасы солдан оңға қарай, у коор-динатасы жоғарыдан төмен қарай өседі. Салыстырмалы режимде координаталар басы экранның кез келген нүктесіне ауыстырыла алады. Масштабталатын режимде экран бетінде мас-штабталған координаталар беруге болады, онда х пен у өстері бойынша минимум және максимум мәндер енгізіп, жұмыс істеуе мүмкіндік бар. Жалпы абсолюттік графикалық режимде әрбір пиксель берілген 16 түстің біріне боялады;(0,0) - экранның сол жақ жоғарғы бұрышы координатасы ,(639,479) - оң жақ төменгі бұрышы координаталары болады; - әр түрлі фигураларды экранға шығару үшін алдын ала графикалық режимді іске қосып алу керек. Жалпы дисплей адаптерлері графикалық режимде 200, 350 тіпті 600 нүктелерден тұратын экран жолдарының әрқайсысы- нда 640, 720, 800 нүктелер тіз- бегін бейнелей алады. Мұндағы нүкте деп отырғанымыз – өлшемі 0,8х1 мм2 шамасында болып келген (CGA) кішкентай тіктөрбұрыш, яғни пиксель. Әрбір нүктенің координаталары екі бүтін санмен (Х, У) анықталады. Дисплей экранына график салу үшін оның нүктелерінің координаталарын көрсету қажет. Координаталар басы (0,0) болып экранның сол жақ жоғарғы бұрышы есептеледі. Х координаталары (бағаналар немесе позициялар нөмірлері) солдан оңға қарай, ал У мәндері (жолдар немесе қатарлар) жоғары-дан төмен қарай өсіп отырады. Мысалы, VGA адапте-рінің экран бұрыштарының координаталарын Х=0..799, Y=0..599 аралығында көрсету қажет. Экранда Х өсі сол-да... Олардың ең жоғарғы мәндері пайдаланылған экран адаптеріне тәуелді болады, яғни (0,0)..(320х200), (0,0)..(640х480), (0,0)..(800х600) аралықтарында және т.б. болуы мүмкін. Сонымен, графикалық режимде экрандағы кез келген объект көрініп тұрған нүктелер тобынан тұрады. Мәтіндік режимнен графикалық ре-жимге көшкенде экран тазартылады. Графикалық режимде экраннан курсор көрінбейді. Дисплей экраны-ның бетіне (кейін қағазға) нүкте, түзу немесе қи-сық сызық, шеңбер, эллипс және кез келген тұйық сызық сызып шығаруға болады. Сонымен қатар тұ-йық сызықтардың ішін әр түрлі түске бояп қою мүм кіндіктері де бар. Сызықтарды жылжыту, айналдыру және басқа орынға көшіру арқылы көр... График тұрғызу үшін оны шығару немесе бастау нүктесін көрсету қажет. Мәтіндік режимде ол курсор позициясы болып саналады, ал графикалық режимде көрініп тұратын курсор жоқ, бірақ экранда көрінбейтін курсор тәрізді сілтеме белгі CP (current poіnter) бар. Негізінде оны да курсор деп қабылдауға болады. Графикалық режимдегі жұмыстарды атқаратын Turbo Pascal нұсқасында графикалық функциялар өте көп, енді біз солардың негізгілеріне тоқталып өтеміз. initgraph(Driver,Mode,Path); графикалық режимді іске қосады. Driver параметрі бейнелік жүйе драйверін анықтайды, Mode параметрі - бейнелік жүйе жұмыс режимін береді, ал Path параметрі - драйвер файлының орнын көрсетеді. Көбінесе Driver параметрі мәні ретінде detect болатын бүтін константа қолданылады. Мұндайда initgraph функциясының өзі графикалық драйвер типін анықтап, ең дұрыс режимді таңдап алады. Графикалық режимде сызық түстерін, тұйық сызықтар ішін түрлі түске бояуға болады.
Стандартты модульдерді Turbo Pascal жүйесінде есеп шығаруда қолдана білуСтандартты модульдерді Turbo Pascal жүйесінде есеп шығаруда қолдана білу Паскаль тілінде 8 стандартты модуль бар. Осы стандартты модульдерде көптеген әртүрлі типтер, тұрақтылар, процедурамен функциялары келтірілген. Турбо паскаль тілінде келесі стандартты модульдер пайдаланады: System, DOS, CRT, Printer.Graph,Overlay,turbo3,graph3. Graph,turbo3,Graph3 модульдер бөлек TPU- файлдарда орналасқан, ал қалған модульдер Turbo.tpl кітапханалық файлдың құрамына кіреді. Тек SYSTEM модулі ғана кез келген программаға автоматты түрде қосылады, ал қалғ... 1) SYSTEM модулі. Бұл модульге стандартты паскальдың барлық процедурамен функциялары және басқа стандартты модульдерге кірмеген стандартты процедурамен функциялар жатады (мысалы: inc,dec т.с.с.). Жоғарыда айтылғандай SYSTEM модулі кез келген программаға қосылады USES-те хабарланбасада. Сондықтан оның глобальды тұрақтылары, айнымалылары және қосалқы программалары Турбо Паскальдің стандартты функция мен процедуралары болып саналады. 2) PRINTER модулі. Бұл модуль арқылы принтерге тексттерді баспаға шығаруға болады . Бұл модульде PRN логикалық құрылғымен байланысатын TEXT типті LST атты файлдық айнымалысы анықталады. PRINTER модулі қосылғаннан кейін келесі программа орындалады: USES PRINTER; Begin Writeln (LST,’Турбо Паскаль 7.0’); End. 3) CRT модулі. Экранмен жұмыс істеу үшін тексттік режимнің басқаруын қамтамасыз ететін процедурамен функциялары осы модульге жатады. CRT модульдің қосалқы программалар көмегімен курсорды экранның кез келген позициясына жылжытуға, шығарылатын символдардың және олардың фонының түсін өзгертуге, терезелерді ұйымдастыруға болады. Мысалы: а) GOTOXY (X,Y:byte)- курсорды экранның (терезенің) қажетті орнына жылжытады б) TEXTCOLOR (color:byte)- символдың түсін анықтайды. в) TEXTBackground(color:byte)-фонның түсін анықтайды. г) clrscr- экранды (терезені) тазалайды және курсорды экранның сол жағ жоғарғы бұрышына орналастырады. д) readkey- клавиатурадан символды оқиды. Кез келген клавиша басылғанға дейін программаның орындалуы уақытша тоқтатылады. е) keypressed- TRUE- қайтарады егер клавиша басылған болса және FALSE-ті қарсы жағдайда қайтарады. Программаның орындалуы тоқтатылмайды. ж) window (X1,Y1,X2,Y2:byte)-экранда тексттік терезені анықтайды.X1,Y1-терезенің сол жақ жоғарғы бұрышының координатасы, X2,Y2-оң жақ төменгі бұрышының координатасы. { Crt модулінің процедуралары және функцияларын қолдану } program frame; uses Crt; procedure Frm(l:integer; t:integer; w:integer; h:integer); var x,y:integer; i:integer; c1,c2,c3,c4,c5,c6:char; begin c1:=chr(218); c2:=chr(196); c3:=chr(191); c4:=chr(179); c5:=chr(192); c6:=chr(217); GoToXY(l,t); write(c1); for i:=1 to w-2 do write(c2); write(c3); y:=t+1; x:=l+w-1; for i:=1 to h-2 do begin GoToXY(l,y); write(c4); GoToXY(x,y); write(c4); y:=y+1; End; GoToXY(l,y); write(c5); for i:=1 to w-2 do write(c2); write(c6); End; begin Frm(2,2,15,10); End.
Есеп шығаруда жазба - өріс деп аталатын компоненттерден құралған мәліметтердің Turbo Pascal жүйесіндегі құрылымыЕсеп шығаруда жазба - өріс деп аталатын компоненттерден құралғанмәліметтердің Turbo Pascal жүйесіндегі құрылымыЖазба- өріс деп аталатын компоненттерден құралған мәліметтердің структурасы (компоненттер саны шектеулі). Өрістің мәліметтері бірдей типке жатады,ал әр түрлі өрістерде олар әртүрлі болуы мүмкін. Жазбалар ең жалпы және икемді тип деп саналады. Әртүрлі элементтерден мәліметтердің структурасын қалыптастыруға болады. Жазбаныңмассивтерден айырмашылығы:
Жиындар, жазбаларға Turbo Pascal жүйесінде есепке қолданылытын операцияларЖиындар, жазбаларға Turbo Pascal жүйесінде есепке қолданылытын операциялар Жиындар: математикада жиын деп, бiрдей типтегi элементтердiң тобын айтады, ал Паскаль тiлiнде типтерi реттелмеген әр түрлi элементтер тобын – жиын деп атайды. Жиынға бiр ғана ат қойылады. Жиындар типiн баяндау. Жиын типi Set, of – түйiндi сөзiмен, одан кейiн жиынды айқындайтын негiзгi типiмен баяндалады; Var бөлiмiнде: Var жиын_аты: Set of негiзгi_тип; Мысалы: Var c: set of char; Type бөлiмiнде: Type Тип_атауы = set of негiзгi_тип; Var жиын_аты: тип_аты; Мысалы: Type A=set of негiзгi_тип; Жиынның айнымалысы мен тұрақтыларының мәндерi программаның нұсқаулар бөлiгінде конструктор көмегiмен жазылады. Конструктор деген квадрат жақшаға алынған барлық элементтердiң тiзiмi. Мысалы: A1:=[1,3,5,25]; B1:=[ ]; {бос жиын}; C1:=[ ‘A‘,‘B‘,‘D‘]; Фигура:=[круг, ромб, квадрат]; Жиынның негiзгi типi ретiнде – кез келген қарапайым типiн қолдануға болады, бiрақ нақты сандар (real) типiн пайдалануға болмайды. Жиынның негiзгi типiне, бүтiн сандар (integer) типiнiң шектелген типiмен де анықтауға болады. Жиын элементтерiнiң саны – Паскаль тiлiнiң нұсқауымен анықталады. Ал жалпы элементтерiнiң саны: 64 пен 256 арасында. Жиындар элементтерi үтiр арқылы бөлектенiп, квадрат жақшаға алынып жазылады. Бос жиынды элементi көрсетiлген квадрат жақшаға алып белгiлейдi. Бос жиын бiреу жә... Мысалы: Type сандар = set of 1..5; Var сан_жиыны : Сандар; [], [1], [1,2], [1,2,3], [1,2,3,4], ..., [1,2,3,4,5]; Жиындарға қолданылатын амалдар 1) Жиындардың бiрлестiгi(қосу амалы) Жиын1+Жиын2 =Жиын3; Мысалы: A:=[1,2,3]; B:=[1,7]; C:=A+B; C:=[1,2,3,7]; 2)Жиындардың қиылысуы (көбейту амалы). Бұл амалдарда кездесетiн ортақ элементтердi құрайды. Мысалы A:=[1,2,3]; B:=[3]; C:=A*B; C:=[3]; 3)Жиындар айырымы(алу амалы). Мысалы: A:=[1,2,3,4,5,6,7]; B:=[1,2,3]; C:=A – B; C:=[4,5,6,7]; Бұл мысалдан туындаған жиынға, В жиынында кездеспеген А жиынының барлық элементтерi енедi. 4) Жиындардың теңдiгi мен теңсiздiгi Жиындар типiмен анықталған айнымалыларға төмендегi салыстыру амалы қолданылады; = екi жиынның теңдiгiн анықтау үшiн екi жиынның теңсiздігі = керiсiнше, оң жақтағы жиындысы екенiн көрсетедi. Uses Crt; {жиындарды қолдану мысалы} var x,o,d,a,t:0..9; xod,mat:0..099; begin ClrScr; for x:=1 to 3 do for o:=0 to 9 do if xo then for d:=1 to 9 do if Not (d in[o,x,5]) then begin xod:=(10*x+o)*10+d; if xod
Turbo Pascal жүйесінде символдар және жолдарды кодтауTurbo Pascal жүйесінде символдар және жолдарды кодтау Сандық ақпараттардан басқа компьютер символдық ақпараттыда өңдей алады. Жеке символ немесе символдық жол болып берілген символдық ақпараттармен Pascal тілінде операциялар жасауға болады. Символдар Жеке символдарды сақтау және өңдеу үшін char типті айнымалылар қолданылады. Бағдарламада сипатталу түрі: Аты: char; бұл жерде Аты- символды типтегі айнымалының аты, char – символды типті белгілейтін өзекті сөз. Әрбір символ санмен кодталады. Келесі бағдарлама символдарды кодтау кестесі- ASCII –кодтау кестесінің бірінші жартысын экранға шығарады. program ascii; var ch:char; { символ } dec:integer; { символдың ондық коды } i,j:integer; begin dec:=0; for i:=0 to 16 do { 16 жол } begin dec:=i; { 128-255 кодпен берілген символдар үшін инструкцияны dec:=i+128; инструкциясына ауыстыру керек} for j:=1 to 8 do { 8 баған } begin if(dec=14) then write(dec:4,-, , chr(dec):1,chr(179)) else { CR,LF,TAB символдары көрінбейді } write(dec:4,- ,chr(179)); dec:=dec+16; End; writeln; { экранның жаңа жолына ауысу } End; End. Символдардың тізбегі жол деп аталады. Символдар тізбегін сақтау және өңдеу үшін символдар жиымын қолдануға болады. Turbo-Pascal жүйесінде, алдын ала ұзындығы анықталмаған жолдар үшін, STRING типі пайдаланылады. Егерде, Паскаль тілінің негізгі нұсқасында символдардан тұратын массивтердің ұзындығы, алдын ала белгіленген болса, мысалы: VAR Avtor : ARRAY [1…18] OF CHAR; , ал STRING типіне қарасты айнымалының ұзындығы шектелмеген. Бұл типке жататын айнымалылар, төмендегідей баяндалуы мүмкін: VAR Fam : STRING[20]; {Fam : ARRAY[1…20] OF CHAR;} Adr : STRING[25]; {Adr : ARRAY[1…25] OF CHAR;} Maman : STRING; {Maman : ARRAY[1…??] OF CHAR;} Мысалда көрсетілген, Fam айнымалысы-ұзындығы 20 символға дейінгі, ал Adr айнымалысы - 25 символға дейінгі таңбалардан тұратын айнымалыларды анықтауға пайдаланылады. Ал, Maman айнымалысының ұзындығы – 255 символға дейін жетуі мүмкін. STRING типіндегі айнымалыларды төмендегідей меншіктеу нұсқауларымен анықтауға болады: Fam := ‘Құнанбай-ұлы’; Maman = ‘Ақын’; Adr := ‘Семей’; Программа құрылымында, бұл типке қарасты айнымалылар, READLN процедурасы арқылы ғана енгізілуі керек, мысалға: . . . READLN(Fam); . . . STRING типтегі айнымалыларға келесі стандартты функциялар анықталған: 1.LENGTH (STROKA); Бұл функцияның мәні – бүтін сан, STRING айнымалысының нақты ұзындығына тең. Мысалы, FAM айнымалысының мәні - ‘Құнанбай-ұлы’ болған жағдайда: k:=LENGTH(Fam);k – айнымалысы, Fam тіркесінің ұзындығына, 12-ге тең. 2.CONCAT(STR1, STR2,…STRN); Функция, жақша ішіндегі айнымалыларды бір-біріне қосақтау (тіркестіру) үшін қажет (функция мәні – STRING(тіркес)).Мысалы: Stroka := CONCAT(‘көк’, ‘шолақ’); Stroka айнымалысы, ‘көкшолақ’ мәнін қабылдайды. 3.POS(STR1, STR2); Бұл функцияның мәні – бүтін сан STR1 жолының STR2 жолындағы кездесетін – позициясына тең. Егер, STR1 жолы STR2 жолының ішінде жатпайтын болса, функция мәні – нольге тең болады. Мысалы: k := POS(‘шол’, ‘көкшолақ’); {k=4} n := POS(‘Дәу’, ‘ұзын’); {n=0} k – айнымалысы 4-ке тең, өйткені STR2 (‘көкшолақ’-та), STR1 (‘шол’) жолы 4-ші таңбадан бастап кездеседі. Ал, n – айнымалысының мәні 0-ге тең, себебі: “Дәу” жолы, “ұзын” жолының ішінде кездеспейді.
Конспект урока «Абсолютная и относительная адресации ячеек в MS Excel»Тема урока: Абсолютная и относительная адресации ячеек в MS ExcelЦели урока:Дидактическая цель: углубить знания об электронных таблицах MS Excel, научить понятиямотносительная, абсолютная, смешанная адресации, обеспечить усвоение записи адреса ячейки.Задачи обучения:Понимать: интерфейс программы MS Excel.Знать: понятие абсолютной, относительной, смешанной адресаций ячеек, форму записиадреса ячейки.Уметь: использовать различных видов адресации при расчетах с помощью математическихформул.Исследо...
«Сөз тіркестерін өңдеуге арналған стандартты функциялар»Сабақтың тақырыбы: Сөз тіркестерін өңдеуге арналған стандартты функциялар Сабақтың мақсаты: Білімділік – Оқушыларды символдық функциялармен таныстыру, пайдаланып программалар құруға үйрету. Дамытушылық – Оқушылардың ой - өрісін, өздігінен білім алып, ізденімпаздық жүйелілеу қасиеттерін, символдық берілгендерді пайдаланып жұмыс істей алу дағдыларын дамыту Тәрбиелік – Оқушыларды тез ойлауға, ойын жүйелей білуге, ізденуге, нақтылыққа тәрбиелеу Сабақтың түрі: Жаңа мәліметті меңгерту сабағы Сабақтың әдісі: Баяндау, сұрақ жауап Сабақтың көрнекілігі: Графопроектор, компьютер, таратпа кеспелер Сабақтың барысы Ұйымдастырылу кезеңі - оқушылармен сәлемдесу - келмеген оқушыларды белгілеу - сабаққа дайындығын, құралдарын тексеру Жаңа сабақ Мәтін әр түрлі символдардан тұратын жолдар тізбегінен тұрады. Мәтіндермен жұмыс істегенде, тек символдық шамаларды пайдалану тиімсіз, өйткені көбінесе жеке символдарды емес, олардың тізбегін – сөз тіркестерінен тұратын мәтін жолдарын өңдеу қажет болады. Символдар жолы немесе жолдық тұрақты деп символдарының саны 256 – дан (0-255) аспайтын апострофтар ішіне алынған символдар тізбегін айтады. Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын тіркестік айнымалылар кең қолданылады, олардың типін көрсету үшін алдымен айнымалы атауы, одан кейін тік жақша ішінде жолдың ең ұзыны көрсетілген string түйінді сөзі пайдаланылады. Тіркестік өрнек деп амал белгілері, тіркестік тұрақтылар, айнымалылар және функция атауларынан құралған, ұзындығы 256 символдан артпайтын тізбекті айтады. Мысалы S1:= ‘ Ас‘, S2:= ‘ тана‘, S3:= S1+ S2 нәтижесінде Астана сөзі алынады. Паскаль тілінде програмасы төмендегідей болады. Program soz; var S3: string ; S2: string ; S1: string ; begin S1:= As; S2:= tana ; S3:= S1+S2 ; Writeln(S3); end. Паскаль тілінің функциялары : LENGTH(S); S - String – жолдың ұзындығын анықтайды. (қанша символ бар екенін) COPY( S,P,n ); S – String, ; S сөзінің P нөмірінен бастап, қатар тұрған N- символды көшіріп алады. UPCASE( C) ;С-Char ; латын алфавитінің кіші әріптерін бас әріптерге ауыстырады. DELETE(S,P,N); S сөзінің P нөмірінен бастап, қатар тұрған N- символды өшіреді. INSERT( S1,S2, N); S1 сөзін S2 сөзіне N - нөмірінен бастап тіркеп жазады. Мысалы: Информатика сөзінің ұзындығын анықтайтын программа құру. Program soz; var soz: string; L: integer; begin write(sozdi engiz); readln( soz); L:= length(soz); write(L); end. Мысалы: Мен 9- шы сыныпта оқимын сөз тіркесінен Мен оқимын сөз тіркесін шығаратын программа құру. Program soz; Var S1,S2: String; Begin S1:=Мен 9-шы сыныпта оқимын; S2:=Copy(S1,1,3)+ Copy(S1,17,7); writeln(S2); end. Мысалы: -математика, -физика факультеті сөз тіркесінен физика – математика факультеті сөз тіркесін шығаратын программа құру. Program soz; Var S1,S2,S3: String; Begin S1:= - математика; S2:= - физика факультеті; INSERT(S1,S2,9); DELETE(S2,1,1); Writeln(S2); end. 1. Тапсырма Программаның үзіндісі бойынша нәтижені анықтайтын программа құрыңдар. F:=информатика; L:=length(F); D:= Copy(F,3,5); P:=Copy(F,10,1)+Copy(F,9,1)+Copy(F,8,1) ; M:=Copy(F,4,4)+Copy(F,2,1); 2. Тапсырма F: = Информатика сөз тіркесінің сөзінің ұзындығын және осы сөз тіркесінен форма, кит, орман сөздерін құрайтын программа құрыңдар Program esep; Var L: integer; F,D,P,M: string; Begin F:=информатика; L:=length(F); D:= Copy(F,3,5); P:=Copy(F,10,1)+Copy(F,9,1)+Copy(F,8,1) ; M:=Copy(F,4,4)+Copy(F,2,1); writeln(L); writeln(D); writeln(P); writeln(M); end. 3. Тапсырма. Төмендегі программа орындалғанда экранға қандай жауап шығады? Program esep; Var L,F,D: string; Begin F:=портал; delete(F,5,2); L:= сын; D:= F+фель; insert(ып,L,4); writeln(F); writeln(L); writeln(D); end. Тест тапсырмаларына жауап бер 1. S тіркесі элементтерінің кіші әріптерін сәйкес бас әріптерге ауыстыратын функцияны көрсетіңіз. A. UPCASE(S[I]) B. STR(S,I). C. POS(S[I],I). D. LENGTH(S[I]). 2. S тіркестік айнымалысының ұзындығын анықтайтын функцияны көрсетіңіз. A. ORD(S). B. POS(S,I). C. LENGTH(S). D. STR(S,I). 3. ST тіркесінің ST1 тіркесіне кіретінін анықтайтын функцияны көрсетіңіз. A. POS(ST,ST1). B. COPY(ST1,ST1,3). C. LENGTH(ST1). D. INSERT(ST,ST1,6). 4. Тіркестік мәліметтерді сипаттау үшін қолданылатын типті көрсетіңіз. A. FILE. B. CHAR. C. INTEGER. D. STRING. 5. Праграмма орындалғанда қандай жауап шығады? Program Soz; Var S1,S2,S3,S4: String: Begin S1:= ‘Сим’; S2:= ‘вол’; S3:= ‘дар’ S4:= S1+S2+S3; Writeln (S4); End. A. символ B. символдар C. симдар D. волсим 6. INSERT қандай функция? A. S2 сөзін S1 сөзіне N - нөмірінен бастап тіркеп жазады. B. S1 сөзін S2 сөзіне N - нөмірінен бастап тіркеп жазады. C. S1 сөзін баспаға шығарады D. S2 сөзін баспаға шығарады Сабақты қорытындылау: 1. Тіркестік өрнек дегеніміз не? 2. Паскаль тілінде сөздің ұзындығын қандай түйінді сөз арқылы орындаймыз? 3. Паскаль тілінің сөз тіркестерін өңдейтін қандай процедуралары бар? Үйге тапсырма: Сөз тіркестерін өңдеуге арналған стандартты функциялар
Конспект урока «Внедрение инклюзивного образования в общеобразовательные школы. Проблемы и их решения»Инклюзивное образование — это такая организация процесса обучения, при которой все дети, независимо от их физических, психических, интеллектуальных, культурно этнических, языковых и иных особенностей, включены в общую систему образования и обучаются по месту жительства вместе со своими сверстниками без инвалидности в одних и тех же общеобразовательных школах, — в таких школах общего типа, которые учитывают их особые образовательные потребности и оказывают своим ученикам необходимую специальную п...
Урок по информатике «ЛогоМиры»Урок по информатике для 6 класса ЛогоМиры. Тема: Моделирование движения, используя Лист программ. УМК Информатика Босова Л.Л. Цели урока: Образовательные: 1. Обеспечить усвоение учащимися понятий программа, Лист программ. 2. Способствовать формированию представления о моделировании движения, используя Лист программ. 3. Создать условия для усвоения учащимися последовательности составления программ при моделировании движения. Развивающие: 1. Способствовать развитию логического мышления, компьютерной грамотности. 2. Способствовать развитию творческой фантазии. 3. Способствовать овладению основными способами мыслительной деятельности учащихся (сравнивать, анализировать, обобщать, доказывать, объяснять ). 4. Способствовать формированию познавательного интереса учащихся к предмету. Воспитательные: 1. Приобщать детей к компьютерной культуре, умение использовать полученные знания в жизни. 2. Создать условия для формирования эстетического вкуса и культуры труда. 3. Способствовать формированию нравственных качеств личности. Методическое оснащение урока: Материально-техническая база: 1. Кабинет информатики. 2. Компьютеры. 3. Проектор. Дидактическое обеспечение: 1. Рисунки с изображением черепашки (пособия Черепашка и Компас).. 2. Карточки с цифрами. 3. Плакаты с заданиями 4. Таблички с датами. 5. Карточки с тестами и правилами оформления программ. 6. Презентация 7. Магниты 8. Маркеры. Методы обучения: 1. Проблемный 2. Объяснительно-иллюстративный 3. Репродуктивный 4. Частично-поисковый Формы организации познавательной деятельности учащихся: 1. Фронтальная 2. Индивидуальная 3. Работа в парах Тип занятия: интегрированный
«Паскаль АВС бағдарламасында графиктік обьектілерді программалау»Сабақтың тақырыбы: ПаскальАВС бағдарламасында графиктік объектілерді программалау Сабақтың мақсаты: Білімділік - Оқушыларды ПаскальАВС программалау тілінде қолданылатын графиктік объектілер ұғымымен таныстыру, ондағы түрлі операторларды оқушы санасында қалыптастыру, олармен жұмыс жасауға баулу. Дамытушылық – Оқушылардың белсенділігі мен біліктілігін, ізденімпаздық дағдыларын қалыптастыру, графиктік операторларды пайдаланып компьютер экранында кескіндерді шығаратын программаларды құрып жұмыс істеуін дамыту. Тәрбиелік – Оқушыларды ақпараттық мәдениеттілікке, өзін - өзі басқаруға және бағалауға тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Білімді меңгерту Сабақтың әдісі: Баяндау, сұрақ жауап , практикалық жұмыс орындау Сабақтың көрнекілігі: Таратпа кеспелер, компьютер, графопроектор Сабақтың барысы Ұйымдастырылу кезеңі 1. оқушылармен сәлемдесу 2. келмеген оқушыларды белгілеу 3. сабаққа дайындығын, құралдарын тексеру Үйге берілген тапсырманы сұрау 1 Қандай алгоритм циклдік алгоритм деп аталады? 2 Циклдік программа құру үшін қандай операторларды қолдануға болады? 3 Циклдің қандай түрлері бар? 4 ДЕЙІН циклі деп қандай циклді айтамыз? Жаңа сабақты түсіндіру Pascal ABC программасындағы графика Pascal ABC бағдарламасында графиктік процедураларды енгізу үшін GraphABC модулі қолданылады, арнайы процедуралар мен функцияларды пайдаланып нүкте, түзу, шеңбер, тікбұрыш және басқа фигураларды салуға болады. uses GraphABC бағдарламаның бірінші түсінігі, графиктік режімді орнатады. SetPixel(x,y,color) - (x,y) координатасы бойынша color түспен нүкте салады. Line(x1,y1,x2,y2) - (x1,y1) нүктесінен (x2,y2) нүктесіне дейін түзу кесіндісін салады. SetPenColor(color) - color түсі бойынша қаламның түсін орнатады.. SetPenWidth(n) - n нүктеге тең қаламның қалыңдығын орнатады. Rectangle(x1,y1,x2,y2) - (x1,y1) ,(x2,y2) коорд. бойынша тікбұрыштар салады. FloodFill(x,y,color) -(x,y) нүктесінен бастап colo... Паскаль тілінде пайдаланылатын түстер: Графикалық режім теріс декарттық жүйесін пайдаланады. Х осі солдан оңға қарай (640) , У осі жоғарыдан төмен қарай (480) өзгеріп отырады. Есептеу (0,0) – ден басталады 0 50 100 150 Х 50 100 Y Мысалы, экранда қызыл және жасыл нүктелер шығарудың программасы Program nukteler; Uses GraphABC; Begin SetPixel(25,50,clRed) ; SetPixel(100,100,clGreen) ; End. Нүкте салу 0 50 100 150 Х 50 • 100 • У Түзу кесінді салу Мысалы экранда сары түспен кесінді салу керек Program kesindi; Uses GraphABC; Begin SetpenWidth(3); SetpenColor(clYellow); Line(50,100,125,25); End. 0 50 100 150 Х 50 100 Тіктөртбұрыш салу Мысалы экранда кок контурлы, іші қою қызыл түске боялған тіктөртбұрыш салу Program tortburush; Uses GraphABC; Begin SetpenWidth(3); SetpenColor(clGreen); SetbrushColor(clMaroon); Rectangle(50,50,150,100); End. 0 50 100 150 200 Х 50 100 150 Y Мысалы экранда шеңберлер салу Program tortburush; Uses GraphABC; Begin SetpenWidth(3); SetpenColor(clRed); SetbrushColor(clYellow); Circle(100,125,75); SetbrushColor(clAqua); Circle(100,125,50); SetbrushColor(clBrown); Circle(100,125,25); End. Шеңбер салу 0 50 100 150 Х 50 100 Y Сабақты қорытындылау: 1. Графикалық операторлар қандай қызмет атқарады? 2. Графиктік режімді қалай орнатамыз ? 3. CIRCLE операторы қандай қызмет атқарады? 4. LINE операторы экранда қандай кескіндер салады? 5. RECTANGLE операторы экранда қандай кескін салады? Үйге тапсырма: Паскаль АВС программасында графиктік объектілерді программалау
Организация самостоятельной деятельности студентов при изучении дисциплины «Информатика и ИКТ»Статья включает в себя описание видов самостоятельной деятельности студентов, методику по организации внеаудиторной самостоятельной работы студентов, а также подробно рассмотрена методика по организации аудиторной самостоятельной деятельности студентов. Рассмотрена методика на примере изучения раздела Средства информационных и коммуникационных технологий. Приведены примеры работ студентов, выполненных самостоятельно по темам раздела. А именно, закладка и материалы для стенда, выполненные студе...
Создание сайта в MS WORDВ качестве редакторов, упрощающих создание Web-сайтов, можно использовать приложения Microsoft Office – Word. При этом пользователь может не знать язык HTML. Огромное количество людей, использующих Word в своей повседневной работе, становятся потенциальными разработчиками HTML-документов.Создать Web-станицу в Word можно двумя способами: с помощью Мастера или шаблона либо преобразовав существующий документ Word в формат HTML. При этом Word сам генерирует тэги HTML, хотя и не оптимальным образом.П...
Күрделі есептерді Turbo Pascal-бағдарламасында шығару жодарын білуКүрделі есептерді Turbo Pascal-бағдарламасында шығару жодарын білу 1-есеп. М натурал саны берілген. Оның жай сан екендігін анықтау керек Program pr1; Var I,M,F: integer; Begin Repeat Write(‘натуралсан енгізу М=’); Readln(M); Until M>0; F:=0; For I:=2 TO M DIV 2 do If M MOD I=0 then F:=1; If F=0 then writeln (M:6,’жай сан’) Else writeln (М:6,’жай сан емес’); End. Есепті шешу алгоритмі: 1. Программа денесін айнымылылардан сипаттаудан бастаймын. 2. Натурал сан енгіземін. 3. 2-ден М/2 аралығындағы натурал сандар М санының бөлгіші бола ма, соны тексеремін. 4. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын. Айнымалылар: М-зерттелетін сан; І-цикл айнымалысы; F-көмекші айнымалы. 2-есеп. А натурал саны берілген. Оны жай көбейткіштерге жіктеу керек. Program pr2; Var I,A,F,J: integer; Begin Repeat Write(‘натурал сан енгіз А=’); Readln(A); Until A>0; Write(A:6,’=1’); F:=0; J:=A; For I:=2 to A DIV 2 do Begin If J MOD I=0 then begin F:=1; {Цикл мұндай І көбейткіштердің А санында нешеу екендігін анықтайды} While J MOD I=0 DO Begin Write(‘*’,I); J:=J DIV I; End; End; {F бірден үлкен жай көбейткіштердің табылғандығын анықтайды} if F=0 then writeln (‘*’,A); else writeln; end. Есепті шешу алгоритмі: 1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын; 2. Натурал сан енгіземін; 3. Параметрі І циклде А/2 – ден артпайтын натурал сандарды анықтаймын; 4. Егер мұндай сан бөлгіш болса, онда А-ны кішірейту арқылы санын анықтаймын; 5. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын. Айнымалылар: А-зерттелетін сан; І,J-цикл айнымалысы; F-көмекші айнымалы. 3-есеп. Р және М натурал сандары берілген. Олардың өзара жай сандар екендігін анықтау керек. Өзара жай сандардың 1-ден басқа ортақ бөлшектері болмайды. Program pr3; Var I,P,M,K: integer; F: Boolean; Begin Repeat Write(‘натурал сан енгіз P=’); Readln(P); Write(‘натурал сан енгіз M=’); Readln(M); Until(P>0) and (M>0); F:= False; If P>M then K:=M else K:=P; For I:=2 to K do If (P MOD I=0) And (M MOD I=0) Then F:=TRUE; If F then writeln (P,’,’,M,’ өзара жай сандар емес’) Else writeln (P,’,’,M,’өзара жай сандар’); End. Есепті шешу алгоритмі: 1. Программа денесін айнымалыларды сипаттаудан бастаймын; 2. Р,М натурал сан енгіземін; 3.Параметрі І циклде 2-ден бастап ең кіші санға дейінгі сандарды анықтаймыз және әрбір Р,М сандарының бөлгіші болатындығын тексеремін; 1. F-тің мәніне байланысты нәтижені шығарамын. Айнымалылдар: Р,М –зерттелетін сан; І-цикл айнымалысы; Ғ-көмекші айнымалы; К-Р,М сандарының кішісі.
Статья «Межпредметные исследовательские проекты»Статья - обмен опытом работы о межпредметных проектах, на примере урока- конференции для студентов специальности Техническое обслуживание и ремонт автотранспорта. Исследовательские проекты готовились в течение двух месяцев группами студентов по три человека. Каждая группа придумала себе название, связанное с темой проекта: Экологи, Конструкторы, Эксперты и другие.Итогом проектной деятельности стали презентации по выбранным темам, видеоролики и АРТ- плакаты.Такая деятельность способствует р...
Электронный тест по теме «Системы счисления»Электронный тест по теме Системы счисления создан в среде MyTest X. Тест, предложенный вашему вниманию, безусловно, станет палочкой-выручалочкой для любого учителя. Что скрывать, на уроке порой не хватает времени для теоретического опроса учащихся по изучаемому материалу, стремимся больше времени уделить практическим занятиям. Во-первых, один раз установил и используй столько раз, сколько нужно! Во- вторых, не нужно тратить время на проверку: по окончании теста ученик увидит свою оц... Сделайте Ваш урок интересным, полезным и необычным!
Элективный курс по информатике и ИКТ «Технология создания слайд - фильмов»Элективный курс Технология создания слайд-фильмов является предметом по выбору для учащихся 8-9-10 классов. Курс рассчитан на 18 часов, которые проводятся в течение одного полугодия учебного года по 2 часа в неделю, возможно, и изучение курса с использованием проектного метода обучения или технологии погружения. Концентрированное изучение курса позволяет учащимся более полно выявить свои способности в изучаемой области знаний, создать предпосылки по применению освоенных способов слайд-строит... Курс включает в себя практическое освоение технологии создания тематических, информационно-справочных и иных слайд-фильмов. Его задачей является также подготовка школьников к осознанному выбору профессий, предусматривающих широкое использование информационных технологий. Курс служит средством внутрипрофильной специализации в области новых информационных технологий, что способствует созданию дополнительных условий для построения индивидуальных образовательных траекторий учащихся. Курс может с успехом использоваться в различных профилях старшей школы, поскольку умение создавать слайд-фильмы относится ко всем сферам современного общества - гуманитарным, естественнонаучным, социальным, экономическим, сервисным и др. В основе содержания курса лежит 6-летний опыт проведения уроков, курсов, проектов по слайд-строительству.
Статья об информатизации «Внедрение электронной школы»Информационная эпоха изменила современную школу. Выпускники казахстанских школ ориентированы на ценности информационного общества, в котором увеличивается роль информации и знаний, все больше требуются знания и умения в сфере информационно-коммуникационных технологий. Задача современной школы научить наших молодых людей жить и работать в условиях глобального информационного пространства. С автоматизацией учебного процесса статус учителя не изменился, он был и остается главной фигурой в школе. Никто и никогда не заменит его живое общение с учеником, его мудрые глаза, улавливающие самые незаметные изменения в поведении детей.
История развития вычислительной техникиРазработка урока: История развития вычислительной техникиКласс: 7Урок разработан по технике критического мышления.Учащиеся работают самостоятельно, сообща друг-другу.Для физминутка учащиеся в конце урока делают разминку, которое будет показываться с помощью интрективной доской.На уроке используются такие обордования как: интеративная доска, компьютер, плакаты, пламастеры, стикеры, а также для психологического настроя учащихся показывают свои настроения с помощью деревья настроения. Этот урок в...

258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269