Химиялық реаециялардың типтері (8 сынып)

Сабақтың тақырыбы: Химиялық реакциялардың типтері
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: оқушыларға химиялық реакция типтерін түсіндіре отырып, реакция теңдеуін жаза білуге үйрету.
Дамытушылығы: оқушылардың қызығуы,ынта,қиял мен қабылдауы сияқты танымдық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелілігі: алған білімдерін өмірде қолдана білуге және өз білімін бағалай білуге үйрету.
Сабақтың әдісі: сыни тұрғыдан ойлау, қарапайымнан күрделіге келу,АҚТ, диалогтық оқыту, жұппен жұмыс, есептер шығару.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
1. Сыныпты сабаққа дайындау
2. Амандасу, сабақта жоқ оқушыларды журналға белгілеу.
3. Сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ. Үй тапсырмасын талқылау.
Элементтердің валенттілігін дұрыс тапсаңыздар мадақтау сөз шығады. Эл. Вал. Na ,Zn,H,Ca,Al, Si,Li,C
Химиялық диктант.
Ауадағы газдардың құрамында оттегінің молекуласы кіреді.
Су молекуласы оттегінің және сутегінің атомынан тұрады.
Жемістің қайнатпа болуы оның құрамындағы қант молекуласына байланысты.
Оттек суда ерігенде оттегінің атомы судың молекуласының арасында орналасқан.
Қант молекуласының құрамында оттегі және сутегі атомдарынан басқа да көміртегі атомы кіреді.
Иод ерітіндісінің иісі ерітіндіден шығып жатқан иод молекуласына байланысты.
Шіріген жұмыртқаның иісі күкіртсутек молекуласына байланысты.

1. Валенттілік дегеніміз не?

2. Зат мөлшері дегеніміз не?

3. Авагодро саны деген не?

4. Молекулалық массаға мысал келтіру.

Жалпы реакция дегенді қалай түсінесіңдер? (химиялық және физикалық құбылыс деген не?)
Жаңа сабақ. Химиялық реакция теңдеулерін жазып үйрену кезінде сендер кез келген әрекеттесуге жай және күрделі заттардың қатынасынан көрдіңдер. Реакцияға кірісетін реагенттер мен өнімдерді атом молекула түрінде бейнелеуге дағдылана бастадыңдар. Сан алуан химиялық реакцияларды реагенттер мен өнімдерге, олардың құрамындағы өзгерістерге қарап, төрт типке бөлінеді.
Қосылу реакциясы. Өзінің аты айтып тұрғандай бұл типке заттардың өзара бірігуінен жаңа күрделі заттың түзілуі жатады. Оған бұрын да қарастырылған темір мен күкірттің қыздырғанда әрекеттесуін мысал ретінде алайық:
Fe+S=FeS CaO+ H2O=Ca(OH)2 CaO+H2O+CO2=Ca(HCO3)2
Екі немесе бірнеше заттың бірігіп, бір күрделі затқа айналуын қосылу реакциясы деп аталады.
Қосылу реакциясына ең кемі екі зат қатнасады.
Айрылу реакциясы. Бұл типке күрделі заттардың ыдырап, қарапайымдау заттарға айнау реакциялары жатады. Оған су молекуласының тұрақты тоқтың әсерінен ыдырауының химиялық теңдеуін мысалға алайық.
2H2O=2H2+O2
Бұдан судың әрбір молекуласы ыдырағанда екі газ күйіндегі жаңа зат: сутек пен оттек түзілетіні көрініп тұр.
Қазақстанның жерінде көп кездесетін табиғи байлық әктастың қызудың әсерінен айрылуын қарастырайық:
CaCO3=CaO+CO2
Бір заттың бірнеше затқа айналып ыдырауын айрылу реакциясы деп аталады.
Орынбасу реакциясы. Бұл реакция типіне жай заттар мен күрделі заттардың әрекеттесіп, жаңа жай және күрделі заттар түзуі жатады. Оған темір шегені мыс (ІІ) хлоридінің CuCl2 ерітіндісіне батырғанда жүретін химиялық реакция мысал бола алады. Көкшіл ерітіндіге мыс атомы темірдің әсерінен ығысып шегенің бетіне қонады. Ал ерітіндіге бастапқы көкшіл түсі солғын тартып, жасылдау түске айнала бастайды, өйткені түзілетін өнім темір хлоридінің (ІІ) FeCl2 түсі жасылдау.Олай болса, реакция теңдеуін былайша өрнекдеуге болады.
Fe+CuCl2=Cu+FeCl2
Zn+2HCl=ZnCl2H2
Күрделі заттың құрамындағы бір элемент атомының орнын басқа жай заттың атомы басатын,күрделі зат пен жай зат арасындағы реакцияны орынбасу реакциясы деп аталады.
Алмасу реакциясы. Бұл реакция типіне тек екі күрделі заттың әрекеттесу мысал болады. Олар өзара құрам бөліктерімен алмасып, жаңа екі зат түзеді.
CuO+H2SO4=CuSO4+H2O
Мыс (ІІ) сульфаты
Екі күрделі заттың құрамындағы атомдар (атомдар тобы) бірінің орнын бірі басуы арқылы жүретін реакция алмасу реакциясы деп аталады.
Fe2O3+6HNO3=2Fe(NO3)3+3H2O

Зертханалық жұмыс: Қауіпсіздік ережелерін оқушыларға түсіндіру.Қажетті реагенттер мен құрал жабдықтар:
Сөндірілмеген әк,Н2О, жұмыртқа , темір шеге индикатор қағаз,HNO3 H2SO4 Ca(OH)2 фенофталеин, метилоранж, сынауықтар, үлкен ыдыс.
Жұмыстың орындалу реті:
1. Сөндірілмеген әкті ыдысқа салып үстіне аздап су құю керек. Кейін үстіне жұмыртқа салу керек.
2.Темір шегені қышқылға салу.
3.Негізге қышқыл қосып, индикатор қағазбен нәтижесін көрсету.Оқушылармен бірге жүзеге асқан реакция типтерін талдау, химиялық реакция теңдеулерін жазу.
Оқулықпен жұмыс: 53 беттегі 6,7,8,9,11 жаттығуларды орындау.

Сабақты қорыту: Химиялық реакциялардың төрт типі болады: қосылу,айрылу,орынбасу,алмасу реакциялары.
Қосылу реакциясының нәтижесінде екі немесе одан да көп заттар бірігіп, жаңа күрделі бір затқа айналады.
Айрылу реакциясының нәтижесінде бір күрделі зат ыдырап, бірнеше жаңа зат түзіледі.
Орынбасу реакциясының нәтижесінде жай зат атомы күрделі зат құрамындағы атомның орнын басып, жаңа жай және күрделі зат түзіледі.
Алмасу реакциясының нәтижесінде екі күрделі заттың құрамындағы атомдар не атомдар тобы өзара орын алмастырып, жаңа екі күрделі затқа айналады.

Үйге тапсырма:§18 53 беттегі 10, 4 жаттығу.