Д. И. Менделевтің периоттық заңы

Сабақтың тақырыбы:Д. И.Менделевтің периоттық заңы.

Мақсаты:

Білімділігі:оқушылардыңД. И.Менделевтің периоттық заңының мәнісін

түсіну,периодтағы элементтердің орналасу жүйесін жүйелеу, қортындылау.

Дамытушылық:химиялық тілді дамыта отырып оқушылардың

Д. И.Менделевтің периоттық жүйесіндегі элементердіңтоптарда

орналасу ретін, оқылуы мен жазылуына деген қызығушылығын артыру.

Тәрбиелік:өздігінен талпынып, жауапкершілікті саналы сезінетін оқушыны тәрбиелеу.

Сабақ типі: аралас сабақ

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ әдісі: сыни тұрғыдан ойлау жобасы

Ұйымдастыру бөлімі.

Оқушылармен амандасып, сынып түгендеу.

I-кезең. Қызығушылықты ояту

Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту мақсатында әр оқушыға бір элементтің таңбасы салынған карточка беріледі, сол арқылы оқушылар элементтің периоттағы орнын,табиғатын,қандай топқа жататының, неге байланысты екенін және неге ол топты олай атағаның, қосылыстарына тоқталады.

(оқушылардың жауап беру деңгейіне қарай толық жауап берген оқушыға қызыл жұлдыз, жартылай жауап берген оқушыға жасыл жұлдыз беріледі).

Ba

S

Na

CI

1. Na

2. Металл

3. Сілтілік металл себебі сумен әрекеттесіп сілті түзеді.

4. 2Na + O₂ → Na₂O (негіздік оксид)

5. Na₂O + H₂O = 2NaOH (суда еритін негіз)

6. NaOH + HCI= NaCI + H₂O (орта тұз)

7. Na→ Na₂O→ NaOH→ NaCI

• Натрийді сілтілік металға, кальцийді сілтілік жер металға, алюминийді ауыспалы элементке, күкіртті халькогендерге , хлорды галогендер топтарына орналыстырудың белгілі бір заңдылықтарға сүйеніп орналстырған, яғни элементтерді қасиеттері бойынша жүйеледі, соның нәтижесінде периодтық заңды ойлап тапты. Осы заңдылықтарды ар қарай тереңірек білуіміз үшін, бүгінгі тақырыбымызда қарастыратын боламыз.

II - кезең. Мағынаны ашу (Жаңа сабақты өзім түсіндіремін.)

Көптеген елдердің ғалым - химиктері химиялық элементтерді жіктеудің әртүрлі тәсілдерін ұсынды. Бірақ олар элементтерді бір жүйеге келтіретін байланысты таба алмады. Бұр промблеманы ұлы орыс ғалымы Д. И.Менделев шешті.

Химиялық элементтерді жіктеуде Д. И.Менделев өзіне дейінгі ғалымдардың еңбектеріне сүйенді. Бірақ ол химиялық элементтерді ұқсас қасиеттеріне қарап топтастыратын заңдылық іздеді. Бұрынырақта әрбір тұтас элементтер басқа топтармен байланыстырылмай жеке - дара қаралды. Ал Д. И.Менделев ұқсас және ұқсас емес элементтер арасындағы байланысты атомдық массалары және валенттігіне сүйеніп қарастырды.

Д. И.Менделев өз кезінде белгілі болған элементтерді атомдық массаларының өсу реті бойынша орналастырды. Нәтижесінде, қасиеттері ұқсас элементтер белгілі бір аралықтан кейін қайталанып отыратындығы анықталды:

Li, Be, … O, F,

Na, Mg, …S, CI,

K, Ca, … Se, Br,

Rb, Sr, …Te, I.

Белгілі бір элементтердің қасиеттері біраз элементтен соң қайталанады, мәселен, сілтілік металдар мен гологендер. Олардың валенттіктері бірдей, оксидтері, гидроксидтері, сутек қосылыстары ұқсас химиялық қасиеттерді көрсетеді. Салыстырмалық атомдық массаларының өсу реті бойынша орналасқан элементтер қатарында белгілі бір аралықтан кейін химиялық қасиеттері жағынан ұқсас элементтер қайталанып отырады. Бұл заңдылықты Д. И.Менделев 1869 жылы былайша тұжырымдады: салыстырмалық атомдық массаларының өсу реті бойынша орналасқан элементтердің химиялық қасиеттері периодты түрде өзгереді. Бұл заңдылықты әрі қарай дамытып Д. И.Менделев периоттық заң түрінде тұжырымдады. (грек приод-цикл дегенді білдіреді).

Элементтер мен олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атомдық массаларына периодты тәуелділікте болады.

Д. И.Менделев ашқан бұл заңның мәнісін түсіну үшін, сутектен Н аргонға дейінгі алғашқы 18 элементті алып қарастырайық (оқулықтың 1-қосарбетіндегі периодтық кестені қарайық).

Олардың реті бойынша нөмірлеп реттік нөмері), салыстырмалы массаларының өсуі бойынша орналастырылғандағы қосылыстарының химиялық қасиетерінің өзгеруін 18-кесте бойынша қадағалаймыз.

Кесте бойынша салыстырмалы атомдық массаларының өсу ретімен орналасқан элементтер қатарында, мынадай заңдылықтар пайдаланады:

1. Литийден фторға дейін элементтердің металдық қасиеттері әлсіреп, бейметалдық қасиетті күшейе бастайды.

Литий - айқын металдық қасиет көрсететін сілтілік металл. Берилийде металдық қасиет төмендеп, екідайлық қасиет көрсетеді. Одан кейінгі элемент бордың бейметалдық қасиетті басымбола бастап, біртіндеп фторға деін күшейеді. Одан кейін салғырт (инертті) газ неон келеді. Салғырт элементтер қасиеттері мүлдем басқа сипатқа ие болады.

2. Литийден фторға дейін элементтердің қосылыстарында да өзгерісбайқалады. Олардың қатарында литий оксиді негіздік қасиет көрсетсе, берилий оксиді - екідайлы, одан кейінгі элементтер қышқылдық оксидтер түзе бастайды. Салыстырмалы атомдық массалары өскен сайын элементтер қатарында литийден көміртекке дейін олардың валенттіктеріI - IV дейін өседі. Көміртектен бастап элементтердің сутекті қосылыстарындағы валенттіктері IV - I дейін кемиді.

3. Натрий элементінен бастап хлорды қоса алсақ, алдыңғы литийден фторға дейін байқалған өзгерістер сол бағытта қайталанады. Na элементінің қасиетіне ұқсас, ол да металдық қасиеті айқын білінетін сілтілік металл. Магний де металдық қасиет төмендеп, алюминий бериллийге ұқсас екідайлы қасиет көрсетеді.

Кремний көміртек сияқты бейметалл элемент, одан кейінгі фосфор және күкірт элементтерінде бейметалдық қасиет көрсетеді, ал салғырт газ аргон неонға ұқсас.

Литийден фторға дейінгі элементтер қосылысының қасиеттері натрийден хлорға дейінгі элементтердің қасиеттеріне ұқсас: оттекті оксидтерінде валенттіктері I -VII дейін артса, сутекті қосылыстарында IV - I дейін кемиді.

4. Калиийден бастап (реттік нөмері 19) қайтадан сілтілік металдарға тән қасиеттер байқалып, біртіндеп бейметалға тән қасиеттерге ауысады. Тек бұл қатарда 18 элемент бар. Мұндай қатарларды Д. И.Менделев период деп атады.

Период дегеніміз - атаодық массаларының өсу реті бойынша орналасқан элементтер қатары. Период сілтілік металдардан басталып салғырт (инертті) элементпен аяқталады.

Қазіргі кезде белгілі болған барлық элементтер периодтыұ кестеде 7 период құрайды. Бірінші период тек екі элемент сутек және гелийден тұрады. Li-ден Neға, Na-дан Ar-ға дейін сегіз элементтен тұратың екі қатар екінші жне үшінші периоттарды қрайды. Олар да сегіз элементтен орналасады және кіші период деп аталады. Төртінші бесінші периотарда - он сегіз элементтен орналасқан. Алтыншы периодта - отыз екі элемент, ал жетінші период аяқталмаған. Бұл периодтар үлкен периодтар деп аталада.

Д. И.Менделев периодтарды бірінің астынан бірін орналастыруарқылы химиялық элементтердің табиғи жүйесінің графиттік бейнесін жасадық. Барлық элемент бірігіп химиялық эле менттер бірігіп химиялыұ элементтердің периодтық жүйесін құрайды.

Период

Кіші Үлкен

1,2,3. 4,5,6

7(аяқталмаған)

Периодтық жүйеде тік бағанды бағанда қасиеттері ұқсас элементтер бір - бірінің астына ораластырып, туыстас элементтер тобы шықты. Бұлар периодты жүйеде топтар деп аталады. Барлығы 8 топтар бар. Элементтердің атомдық массалары мен қасиеттеріне негіделген химиялық элементтердің жалпы жүйесін құрастыр Д. И.Менделевке табиғаттың заңы - химиялық элементердің периодтық заңын ашуға мүмкіндік берді.

III - кезең. Ой толғау (оқушылардың жаңа сабақты қалай менгергенің түсіну үшін арнайы сұрақтар мен тапсырмалар орындалды)

-Сонымен балалар, бүгінгі тақырып бойынша сұрақтарыңыз бар ма? Кімде қандай сұрақттар бар?. Егерде тақырыбымыз түсінікті болса, мына сұрақтарға жауаап берейік.

1 сұрақ

(оқушылардың жауап беру деңгейіне қарай толық жауап берген оқушыға қызыл жұлдыз, жартылай жауап берген оқушыға жасыл жұлдыз беріледі).

1. Д. И.Менделев ұқсас және ұқсас емес элементердің арасында қандай байланысқа сүйенді.

Д. И.Менделев ұқсас және ұқсас емес элементтер арасындағы байланысты атомдық массалары және валенттігіне сүйеніп қарастырды.

2. Д. И.Менделев 1869 жылы қандай тұжырымдама жасады

Салыстырмалық атомдық массаларының өсу реті бойынша орналасқан элементтердің химиялық қасиеттері периодты түрде өзгереді

3. Литийден фторға дейін қандай қасетті көрсетеді

Литийден фторға дейін элементтердің металдық қасиеттері әлсіреп, бейметалдық қасиетті күшейе бастайды

4. Литийден фторға дейінгі элементердің қосылыстарының қасиеттері қалай өзгереді

Литийден фторға дейін элементтердің қосылыстарында да өзгерісбайқалады.

Олардың қатарында литий оксиді негіздік қасиет көрсетсе, берилий оксиді -

екідайлы, одан кейінгі элементтер қышқылдық оксидтер түзе бастайды

5. Период дегеніміз не, оған сипаттама бер

Период дегеніміз - атаодық массаларының өсу реті бойынша орналасқан элементтер қатары. Период сілтілік металдардан басталып салғырт (инертті) элементпен аяқталады. Кіші период және үлкен периодтан тұрады.

6. Д. И.Менделевтің периодтық жүйесінде неше топ бар және олар қалай орналасқан

Периодтық жүйеде тік бағанды бағанда қасиеттері ұқсас элементтер бір - бірінің астына ораластырып, туыстас элементтер тобы шыұты. Бұлар периодты жүйеде топтар деп аталады. Барлығы 8 топтар бар

Белгілі бір элемен берілген оқушылар элементтің периоттағы орнын, табиғатын, салыстырмалы атомдық массасы, реттік нөрі, қандай периодқа, нешінші топтың қандай топшасына жататының және қосылыстарына тоқталып реакция жазады.

Тапсырма -1

1. Ca

2. Металл

3. Сілтілік жер металл

4. 40,08

5. 12

6. 4 период, II топтың негізгі топшасында

7. Ca + O =CaO

8. CaO + HO =CaOH

9. Ca(OH) + HCI = CaCI

Тапсырма-2

Мына берілген элементтердің орындары ауысып кеткен, бірінші элементерді период бойынша орналасытырып, екінші Д. И.Менделевтің периодтық кестесіндегі элементтердің металдық қасиеті кеміп, бейметалдық қасиетінің артуы бойынша түсініктеме беру

- P, AI, Mg, Si, Na, S, CI

-Ti, Cr, Ca, Sc, K, V, Mn

- Be, C, Li, O, N, B, F

Бағалау: Оқушылардың жауап беру деңгейіне қарай

Қызыл жұлдыз-« 5» жауабы толық, Жасыл жұлдыз-«4» жауабы толық емес

Сары жұлдыз -3 қате жауап беріледі, оқушылар қолдарындағы жұлдызшаларын бір-бірне қосып, жұлдызша саныа бөледі, нәтижесінде шыққан орташа балл арқылы бағаланады.

Үй тапсырмасы: § 52 Д. И.Менделевтің периоттық заңы.