Сабақтан тыс жұмыс: «Майлар. Сабындану»

Сабақтан тыс жұмыс

Сабақтың тақырыбы: Майлар . Сабындану реакциясы.

Білімділік -алған білімдерін жадында сақтауға, ойлау қабілетін дамытуға, тіл шеберлігін, білімге құштарлығын, дүниетанымдық көзқарасын, ізденімпаздығын арттыру.

Тәрбиелік - химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, төзімділікке, ұйымшылдыққа, жауапкершілікке , адамгершілікке тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушылардың логикалық ойлау мәдениетін дамыта отырып, көрнекіліктер, таратпа материалдар және ойын түрлерін қолдану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, ең бастысы оқуға қызығушылығын арттыру.

Көрнекіліктер: плакат, Бертлоның суреті, төрт-түлік жануарлардың суреті, нақыл сөздер жазылған плакат, сөзжұмбақ, тест сұрақтары, карточкалар, график (ою және колба түрінде). Бүктеме.Алабота, суреттер.

Таратпа материалдар: тест және карточкалар.

Пәнаралық байланыс: География, табиғаттану, химия, физика, тарих.

Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ

Сабақтың барысы.

1. Ұйымдастыру кезеңі.\2мин\

1. Оқушылармен амандасу.

2. Кезекші міндеті.

3. Сыныптың сабаққа дайындығын бақылау және оқушылардың сабаққа назарларын аудару.

3. Жаңа сабақты түсіндіу \25 мин.\

Төрт-түліктің шикізатынан май алу.

Майды біз табиғатта төрт-түлік малдан аламыз. Майлардың өзі қатты май, сұйық май болып екіге бөлінеді.Төрт -түлік майдан алынған майлар қатты майлар. Малдан алынған май тұрмысқа жарамды және жарамсыз майлар алынады. Жарамды майларды тұрмыста қолданылады, тағам ретінде, ал жарамсыз майды төрт түліктің терісінен алады, одан халық тұрмысқа керекті сабынды жасап шығады. Төрт түлік малдың сүйегінің өзінде май болады. Ертеде қысқы соғымның сүйектерін жинап қойып, көктем шыққанда сүйектерді қайнатып май алған. Оны сол кезде сүйек майы деп атаған. Оны жеуге де, сабын жасауға да, дәрі - дәрмек ретінде тұрмыста қолданған. Ерте кезде барлық керек нәрселерді төрт - түлік малдан алған. Оларға өздерінше ат қойған. Зеңгі баба - сиыр иесі.

Қамбар ата - жылқы атасы.

Шопан ата - қой атасы.

Ойсыл қара - түйе атасы.

пірлері деп атаған. Солардан жесе тамақ, кисе киім алған. Қатты май белгілі бір температурада қатады.

Майдың сұйық түрін көбіне өсімдік майларынан аламыз. Күнбағыстан - зығыр.

Жалпы мал шаруашылығы қазақ халқының ертеден бері айналысатын шаруашылығы, оның тұрмысқа тіршілік үшін берер пайдасы мол, енді емдік қасиетіне тоқтала өтейік.

Қазақ халқы бақсы, балгер, емші болған, солар осы мал майымен. Адамдарды емдеген және сонымен қоса жан-жануарлардың (мыс: суырдың, аюдың, борсықтың майларымен). Адам суық тиіп кеуде ауыруына шалдықса, қырық үйдің соғымының сүйектерінен қайнатылып алынған майды қырық күн ішкізіп, ем қылған. Сол сияқты ертеде үш жылғы семіз жылқының қазы майларын түрлі ісік ауруларына, жараға пайдаланған. Борсықтың майын қатты жөтелген адамға қайнатып, тұндырып күнде аз мөлшерде 1 ай, 2 ай мөлщерінде беріп отырған. Қазіргі кезде бұл медицина ретінде қолданылады. ( Мысалы: бальзам, мазь, крем т.б) бұлар тек өңделген түрлері.

Қазақ халқы майға қатты табынған «Май - әулие, майсыз шырақ жаққан қай әулие» мұнда қай әулие болсын, майсыз шырақ жанбайтыны айтылған.

Жас келін түсіргенде отқа май құйған. Себебі: Май құйған от лаулап жанған және жылу шығара жанады, сол себепті оттай өмірлері жалынды болсын, жан-ұясында жылулық болсын деп ырымдаған. Осы сияқты қазақтың теңеу сөздері көп. «аузынан ақ май ағызып»-молшылықты білдірген, тағы малдың семіздігі «Түгін тартса май шығады» деп теңеген.

Май қоректік зат.

Майды тағам ретінде тұрмыста қолданған.Төрт-түліктен алынған майлар болады. Жылқы малынан білесіңдер қымыз шығатынын, оны ашытып сабаға салып, пісіп, бетінің майын алған.

Сиырдың сүтінен қаймақ, сары майды жеуге пайдаланған. Май-тағамы шикізаттың бірі. Қазіргі кезде өсімдіктен алынған майлар, олар сұйық майларға жатады (күнбағыс, зығыр)

2. Сақар алу. (Сабындану реакциясы). Ерте кезде сабынды майдан қазіргі өнеркәсіпсіз-ақ алған. Әжелеріміз қолдан сақар қайнатып ,сүйек, тері сияқты тамаққа жарамсыз майларды қолданған. Енді осыған тоқталсақ:

А) Алабұтаны жинап алып, құрғатып, таза жерге жиып, өртеп күлін аламыз. Қазанға күлді салып алған соң су құйып қайнатып, оны суытып алғаннан соң, тұндырып ағаннан кейін ұн сияқты қоймалжың болғаннан соң осы затты сақар деп атаймыз. Осы сақарға май қосып қайнатамыз, сабын пысқан кезде сабынның иісі шығады. Сабынға түйенің шудасын қосамыз. Содан кейін оны өзіне керекті формаға келтіріп, кептіріп аламыз, оны тұрмыста қолдана беруге болады.

Б) Ұзақ сақталуы және қолданылуы.

Ертеде қойдың, сиырдың басқа жануарлардың қарындарында қатық және майды ұзақ сақтаған себебі: құрамында химиялық кіретін қарын сөліндегі ферменттер майды сыртқы орта әсерінен сақтаған. Мінеки, ерте кездің өзінде ата-бабаларымыз химия ғылымының деректерін күнделікті тұрмыста қолданып келген.

Біз сұйық заттан май алынатынын білеміз. Мысалы: сүттен күбіге құйып, оған мәйек салған. Күбі-ертеде малдың терісінен жасалған ыдыс.

Мәйек- жас қозының ұлтабары. Оны қарын сөлінен бөлінген ферменттер сүтті ашыту үшін пайдаланған, сүт сұйық күйінен сәл қоюланса, 40 минуттай піседі. Алдымен сары су алынады, содан кейін майға ұқсас зат алынады, оны сүзіп қайнатып майлы құрт алады.

Бекіту сұрақтары:

1.Сабын қайнатуды қалай атаған? ( 7,6 сахар)

2.Сабын алу үшін жеуге жарамсыз майды қайдан аламыз? (6,3 сүйек; 6,4 тері)

3. Күбідегі сүтті қоюлату үшін не қолданылады? (5,5 мәйек)

4. Май алу үшін ертеде қандай тұрмыстық зат қолданған және онымен жұмыс істеу тәсілі қалай аталады? (4,3 күбі; 3,5 пісу)

Осы нүктелерді х,у графигіне орналастырсақ, ою шығады.

8. Үйге тапсырма. «Майлар» тақырыбын оқу . Есеп шығару. №12.13

Дәстүрлі емес сабақ қорытындысына арналған сауалнама.

1. Халықтың асыл мұраларынан алынған элементтерді сабақ беру барысында қолданғанды қалай бағалайсың?

А.жоғары

Б. төмен

В. Орташа

С.қажет емес

2. Жалпы қазіргі дамыған ғылымның жетістіктері халықпен тығыз байланысты ма?

А. жоқ

Б.ия

В. Азда болса

С. жауап бере алмаймын

3. Халық мұраларын қолданып өткізілген сабақ өз мақсатына жетті деп ойлайсыз ба?

А.ия

Б. жоқ

В. Жоғары деңгейде

С. жауап бере алмаймын

4. Бұл дәстүрлі емес сабақ оқушы көңілін аударып, тағы да оқысам, білсем деген талабын оятуға себепші бола алды ма?

А.бола алды

Б. болған жоқ

В. Ізденуге талпындырды.

С. жауап бере алмаймын

5. Дәстүрлі емес сабақтардың өтілуі оқушыға не береді?

А. сабаққа деген ынтасын көтереді.

Б. сабаққа деген қызығушылығын арттырады.

В. Қосымша материалдар қарауға көмектеседі.

С. сабақты түсінуге қабілеттілігін арттырады.

6. Дәстүрлі емес сабақта қолданылған көрнекіліктер, қосымша материалдар аз дәрежеде болды ма?

А. болды

Б. болған жоқ

В. жауап бере алмаймын

С. Әлі де толықтыру қажет.

7. Оқу процессін арттыруда дәстүрлі емес сабақтардың өткізіліп тұрғаны қажет пе?

А. қажет

Б. керек емес

В. Ойыңды бөледі

С. жауап бере алмаймын

8. Дәстүрлі сабақтардың жоспарын бекіткендей, міндетті түрде қазақ ұлтының негізіне сай жасалған жоспарлармен толықтырылып оқытқан дұрыс па ?

а. дұрыс болар еді

б. дұрыс емес

в. жауап бере алмаймын

с. ойламаймын

9.Өткізілген сабақтың кемшілігі болды ма?

А. тақырып ашылған жоқ

Б. түсініксіз жерлері көп болды

В. Жақсы дайындалған, түсінікті

С. жауап бере алмаймын

10.Бұдан бұрын мұндай сабақ өткізілді ме, өткізілсе, салыстырмалы түрде қандай баға бересің?

А. бес, бірінші өтуі

Б. төрт ,бұрын өткен

В. Үш

С. жауап бере алмаймын