Сабақтын тақырыбы Кремний және оның қосылыстары

Дүйсебекова Сандуғаш Құралбайқызы

ОҚО, Қазығұрт ауданы

«Болашақ» мектеп - гимназиясының

химия пәнінің мұғалімі

КРЕМНИЙ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ

Сабақтың тақырыбы: Кремний және оның қосылыстары .

Сабақтың мақсаты :

Білімділік: Оқушыларға кремнийдің периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, табиғатта таралуы , физикалық қасиеттері , ашылу тарихы, қолданылуы, химиялық қасиеттері туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Кремнийдің химиялық қасиеттерін зерттеу арқылы шығармашылық жұмыстарға баулу , теориялық білімдерін тиянақтап, логикалық ойлау қабілетін жетілдіру.

Тәрбиелік: Оқулықпен , ондағы берілген тапсырмалармен бірлесіп жұмыс жасауға , пәнге деген қызығушылығын арттыра отырып , еңбекке, білімге құштарлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі : түсіндірмелі , сұрақ-жауап , есептер шығару , СТО технологиясы.

Сабақтың көрнекілігі: Оқулық, периодтық жүйенің кестесі, тірек сызбалар, интерактивті тақта, тест тапсырмалар.

Сабақтың барысы:

І ұйымдастыру кезеңі Психологиялық дайындау «Күн сәулесіндегі менің қасиеттерім»

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Менен- сұрақ, сізден -жауап» ойыны . «Ұшқыр ойдан - ұтымды жауап»

1. Аллотропия деген не ?

(Бір химиялық элементтердің бірнеше жай зат түрінде болуын айтады)

2. Көміртектің аллотропиялық түр өзгерістерінде (алмаз, графит, карбин) болатын қасиеттер.

(әртүрлі физикалық және ұқсас химиялық қасиеттері).

3. Тіршіліктің пайда болуындағы көміртектің маңыздылығының себебі?

( атомдардың ұзын тізбегін құру қабілеті)

4. Қатты заттардың бетіне газдардың немесе еритін заттардың жұтылуы не деп аталады?

(адсорбция)

5. Бейорганикалық заттарда көміртегі қандай тотығу дәрежесін көрсетеді? (-4, 0, +2, +4 )

6. Көмір қышқыл газын анықтауға арналған зат - (Са (ОН)₂

7. Құрғақ мұз бола ма ? ( Ия. СО₂ - 78,5 ⁰ С да қатты күйге айналады )

8. Адам тәулігіне тері арқылы қанша көмірқышқыл газын бөліп, қанша оттегін сіңіреді.

( 7-9 г СО 2 бөледі, 3-4 г оттегін сіңіреді)

9. Бос күйінде көміртек улы ма ? ( улы емес )

10. Көміртектің табиғи қосылыстарын атаңдар? (Са СО₃ - мәрмәр, МgСО₃ - магнезит ,

СаСО₃ х Мg СО₃ - доломит)

ІІІ. Мағынаны тану:

1. Кремнийдің периоттық жүйедегі орны және атом құрлысы .

Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде кремний ІІІ периодта , ІV топтың негізгі топшасында орналасқан . Кремний атомдағы электрондардың орналасуы: ₊₁₄ Sі ) 2е ) 8е ) 4е

Электрондық формуласы: 1 S² ,2 S², 2р⁶, 3 S², 3р²,

Тұрақты 3 изотопы - 28 Si, 29 Sі және 30 Sі бар. Кремнийдің қосылыстағы тотығу дәрежелері -4, 0+4

2. Табиғатта таралуы Кремний оттектен кейінгі жер бетінде ең көп таралған элемент. Ол жер қыртысының 29,5 %-ін құрайды. Табиғи кремнийдің едәуір бөлігі құм немесе кварц түрінде кездесетін кремнезем деп аталатын кремний (ІV) оксиді болып табылады. Өте таза кристалл күйдегі кремний оксиді тау хрусталі деп аталатын минерал түрінде кездеседі.

3. Кремнийдің ашылу тарихы мен алынуы

Кремнийді алғаш рет 1811 жылы Гей-Люссак пен Л.Ж Тенар ашқан. 1824-1825 жылдары шығу швед химигі Я.Берцелиус фторлы кремнийді калий мен тотықсыздандырып, ал 1865 жылы орыс ғалымы Н.Н.Бекетов төрт хлорлы кремний мен мырышты әрекеттендіріп жеке бөліп алған. Өнеркәсіпте кремнийді электр пештерінде SiO₂ кокспен тотықсыздандырып алады: SiO₂ + С = Si + 2CО

Лабораторияда тотықсыздандырғыштар ретінде магний немесе алюминийді қолданды.

SiO₂ +2Мg= Si +2 МgО

3 SiO₂+4Al= 3Si +2Al₂О₃

Таза кремнийді кремний тетрахлоридін мырыш буымен тотықсыздандырып алады.

SiCl₄+2Zn=Si+2ZnCl₂

4. Кремнийдің физикалық қасиеттері : Кремнийдің аллотропиялық түр өзгерісі; аморфты қоңыр ұнтақ, кристалды-металдық жылтыры бар, қою сұр түсті қатты зат. Кремнийді жартылай өткізгіш ретінде қолданады. Одан жарық энергиясын электр энергиясына айналдыратын күн батериясын дайындайды.

5. Кремнийдің химиялық қасиеттері:

а) ұсақталған кремнийді оттекте қыздырғанда кремний оксидін (IV) түзіп жанады. Si+O₂=SiO₂ ;

ә) фтормен әрекеттесіп, кремний фторидін түзеді. Si+2F₂=SiF₄ ;

б) сілтілік метеллдардың гидроксидтерінде еріп, силикат және сутек түзеді.

Si+ 2NaOH+H₂O=Na₂SiO₃+2H₂

в) магниймен әрекеттесіп, магний силицидін түзеді. Si+2Мg= Мg₂ Si

6. Кремнийдің оттекті қосылыстары. Кремний оксиді құм SiO_2, О= Si=O силикагель SiO_2,- балқу температурасы жоғары , электр тогын өткізбейтін зат. Кремний оксиді кремнезем, кварц күйінде табиғатта кең таралған. Құм сауда ерімейді, бірақ қыздырғанда сілтімен және содамен қышқылдық оксид ретінде әрекеттеседі SiO₂+ 2NaOH =Na₂SiO₃ + H₂O

SiO₂ + Na₂ CO₃ =Na₂SiO₃ + СO₂

SiO₂ + 4HF =Si F₄ +2 H₂O

7. Кремний қышқылы, силикаттар: H₂ SiO₃-метакремний қышқылы, H₄ SiO₄ ортокремний қышқылы Na₂SiO₃ + H₂ SO_{4 конц} = H₂ SіO₃ + Na₂SO₄

Na₂SiO₃ + H₂ О+ 2 CO₂ = 2Na НCO₃ +Н₂ SiO₃

8. Кремнийдің қолданылуы. Таза кремний көбінесе темір, алюминий, мыс қорғасын тәрізді әртүрлі құймалар түрінде қолданылады. Аса таза кремний күн фото элементтерін даярлауда қолданылады. Күн батериясы космос корабльдерін электр энергиясымен қамтамасыз етеді. Кремний шала өткізгіштер - диодтар, триодтар және радиотехникада қабылдағыш үдеткіштер даярлауда әртүрлі приборлар жасауға қолданылады. Шыны, цемент тб құрылыс материалдары үшін де кремний қосылыстары қажет.

IV. Миға шабуыл. Тест

1. Периодтық жүйеде кремнии қай топта А) IV В ) І С) ІІ

2. Кремнийдің реттік нөмірі А) 12 В) 13 С) 14

3. Кремнийдің салыстырмалы атомдық массасы А) 28 В) 24 С) 27

4. Кремний оттегімен қосылысында неше валентті? А) 4 В) 2 С) 3

5. Кремний деген атауды ұсынған ғалым ? А) И.П.Павлов

В) Г.И.Гесс

С) Д.И.Менделеев

6. Құмның негізгі бөлігі? А) SiO В) Si С) SiO₂

7. Кремнийдің жер қыртысындағы массалық үлесі? А) 25 В) 27 С) 24

8. Кремнийдің аллотропиялық түр өзгерісі ? А) иілімді және кристалды

В) аморфты және кристалды

С) алмас және графит

V. Ой толғаныс ( деңгейлік тапсырмалар орындау)

І-деңгей: Si SiO₂ К₂SiO₃ H₂ SіO₃ SiO₂

ІІ-деңгей: Кремнийдің массалық үлесі 70% көміртектің массалық үлесі 30% болатын қосылыстың қарапайым формуласын тап.

ІІІ-деңгей: 3г кремний оксидін калий гидроксидінде еріткенде массасы 7 г силикат түзіледі. Силикат шығымының массалық үлесі қаншаға тең.

VI. Үйге тапсырма § 87 № 3, № 4, № 7 есеп

VIІ. Бағалау

VIІІ. Рефлексия «Екі жұлдыз, бір тілек»