Тақырыбы: Көп атомды спирттер

Сабақты тақырыбы:Көп атомды спирттер

Сабақтың мақсаттары

Білімділік Көп атомды спирттердің классификациясыларымен танысу, құрылысы мен құрамын оқыта отырып, көмірсутектер мен спирттер арасындағы байланысты көрсету. Реакция теңдеуілерін жазып үйрену.

Дамытушылық Химиялық қасиеттерін оқыту барысында олардың есте сақтау қабілеттерін реакция теңдеулерін жаздырту арқылы дамыту.

Тәрбиелік Пәнге деген қызығушылықтарын арттыру ,әдептілікке және еңбекқорлыққа тәрбилеу.

Сабақтың материалды-техникалық көрнекіліктері

Сабақтың түрі практикалық сабақ

Сабақтың барысы

1.Ұйымдастыру кезеңі

2.Үй тапсырмасын тексеру

1. Этеннен этанол алудың екі әдісін келтіріңдер

2.Пропил спиртінен пропанды қалай алуға болады.

3.Өнеркәсіпте пропанол-2 спиртін пропенді гидраттау арқылы алады. Бұл Марковников ережесіне сай келеді ма? Электрондық көзқарас негізінде түсіндіріңдер.

3.Жаңа материалды түсіндіру

Көп атомды спирттердің өкілі глицериннің құрылысы және қасиеттері

Құрылысы. Егер көмірсутек молекуласында сутегінің екі атомы екі гидроксил тобымен алмастын болса, екі атомды спирт түзіледі.Ондай спирттердің қарпайым өкілі - этиленгликоль:

СН₂ - СН₂

| |

ОН ОН

Егер көмірсутек молекуласындағы сутегінің үш атомы үш гидроксил тобымен алмасса, үшатомды спирт түзіледі.Үшатомды спирттің қарапайым өкілі - глицерин:

СН₂ - СН - СН₂

| | |

ОН ОН ОН

Молекудасында бірнеше гидроксил тобы бар көмірсутек туындылары көпатомды спирттер деп аталады.

Барлық көпатомды спирттерде гидроксил топтары көміртегінің әртүрлі атомдарында орналасады.

Физикалық қасиеттері. Көпатомды спирттердің ең маңызды өкілдері - этиленгликоль және глицерин - суда жақсы еритін, түссіз, тәтті дәмі бар, қоймалжың сұйықтықтар.Бұл қасиеттер басқа көпатомды спирттерге де тән.

Химиялық қасиеттері. Моно- және полиатомды спирттердің химялық қасиеттері өзара ұқсас болады.Ол көбінесе натриймен:

СН₂ -ОН Na СН₂ - ОNа Na СН₂ - ОNa

| | |

CН₂ -ОН -H₂ CН₂ - ОН -Н₂ СН₂ - ОNa

сондай-ақ галогенсутектермен реакцисында көрінеді:

СН₂ -ОН HCl СН₂ - Cl HCl СН₂Cl

| | |

СН₂ -ОН -Н₂О СН₂ -ОН -Н₂О СН₂Сl

Бірақ көпатомды спирттердің өздеріне тән ерекше қасиеттеріде бар.

Егер сілті ерітіндісі бар пробиркаға бірнеше тамшы мыс купорасының ерітіндісін құйып, пайда болған мыс гидроксидіне Сu(OH)₂ этиленгликоль немесе глицерин қосса, мөлдір мыс гликолятының немесе ашық-көк түсті мыс глицератының ерітіндісі түзіледі.(Түзілетін заттардың құрлысы күрделі болғандықтан, олардың формулаларын келтірмейміз.)

Мыс (II) гидроксидімен әрекеттескенде түзілетін ашық-көк түсті ерітінді - көпатомды спирттерге тән реакция. Көпатомды спирттер мысалында сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге айналатынына тағы да көзіміз жетті: молекуласында гидроксил топтарының жинақталуы олардың өзара әсерлесу нәтижесінде біратомды спирттермен салыстырғанда көпатомды спиттерде жаңа қасиеттер пайда болуына себеп болады.

Алынуы. Біратомды спирттер тәрізді, көпатомды спирттер де өздеріне сәйкес көмірсутектердің галогентуындыларынан алынады, мысалы этиленгликольді 1,2 - дихлорэтанды гидролиздеу арқылы алады:

СН₂Сl - СН₂Сl + 2Н₂О → СН₂ОН - СН₂ОН + 2HCl

Ең көп қолданылатын көпатомды спирт - глицеринді майларды ыдырату арқылы, ал қазіргі кезде мұнай өнімін крекингілеу кезінде түзілетін пропиленнен синтетикалық әдіспен алады.

Этиленгликоль кейбір органикалық қосылыстарды, мысалы, лавсан полимерін синтездеу үшін қолданылады. Оның едәуір мөлшері антифриз - қату температурасы төмен сұйықтық жасауға пайдаланылады.

Қысқы жағдайда двигательді салқындататын су мұзға айналып көлемінің ұлғаюы салдарынан оған айтарлықтай зиян тигізетіндіктен машинаны пайдалануды қиндата түсетін автоісімен таныс әр адам біледі.Егер этиленгликольдің белгілі бір көлемін суда ерітсе, онда мұндай ерітндінің қату температурасы едәуір төмендейді. Мысалы, 25 % этиленгликолі бар ерітінді -12ºC-де,ал 55% этиленгликолі бар ерітінді -40ºС-де ғана қатады.

Глицерин көбінесе гигроскопиялығына байланысты пайдаланылады. Медицинада глицерин қолдың терісін жұмсартуға және дәрілік майлар жасау үшін, былғары өндіріснде - матаның созылғыштығы мен жұмсақтығын арттырып, өңдеуге, т.б. қолданылады. Глицерин синтетикалық нымдар және қопарғыш зат, мысалы, нитроглицерин алу үшін де пайдалнылады.

4. Білімді бекіту

1. Төртатомды спирт эритритті СН₂ОН - СНОН - СНОН - СН₂ОН глицерниннің гомологы деуге бола ма? Жауаптарыңды дәлелдеңдер.

2. Мыналардың: а) этиленгликольдің ; ә) глицериннің ең жақын гомологтарының құрылымдық формуласын жазыңдар.

3. Этиленгликоль мен глицериннің : а) сұйықтық ; ә) салыстырмалы жоғары қайнайтынын ; б) суда жақсы еритінін сендер қалай түсіндіресіңдер?

4. 1,2,3 - трихлорпропаннан CH₂CI- CHCI- CH₂CI глицеринді қалай алуға болады? Реакция теңдеуін жазып, оның жүруіне қажетті жағдайларды атаңдар.

5. 1 моль глицериннен натрий ең көп дегенде неше көлем сутегін ығыстырып шығарады?

6. Глицеринді этил спиртінен қандай химиялық әдіспен ажыратуға болады?

5.Үй жұмысы

6.Сабақты қорытындылау

Бағалау