Ғажайып химия әлеміне саяхат

«ҒАЖАЙЫП ХИМИЯ ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ»

Гүлбақыт: Сәлеметсіздер ме, құрметті ұстаздар мен оқушылар және қонақтар!

Біз қазір химия ғасырындамыз. Кәдімгі қасықтан бастап, ұшақ, жер серігіне дейін химия өнімдері. Егер химиктер жанармайды өңдеп бермесе, бірде-бір ұшақ көкке көтеріліп, бірде-бір кеме суда жүзе алмаған болар еді. Адам тамақсыз, киімсіз, қажетті бұйымдарынсыз өмір сүре алмайды. Мінеки, солардың бәрін жасауға химия қатысады. Сондықтан да «Қайда қарасақ та қайда көз жіберсек те көретініміз химия ғажайыптары» деп өте орынды айтылған. Міне осындай таңғажайып сыры мол химия пәнінен 9- сыныптар арасында өткізгелі отырған «ҒАЖАЙЫП ХИМИЯ ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ» атты сайысына қош келдіңіздер!

Бану: Енді бүгінгі сайысқа қатысқалы отырған топтарымызды таныстырып өтейік.

І - топ ІІ - топ

Сайысқа түсуші екі топқа, сәттілік, белсенділік және жеңіс тілейміз. Сайысымызға әділ бағасын берер әділ-қазы алқасымен таныстырып өтейік:

«Ғажайып химия әлеміне саяхат» сайысына қатысушы сайыскерлерімізді сайыстың кезеңдерімен таныстырып өтейік.

1. Таныстыру

2. Бәйге

3. Дода

4. Сыр сандық

5. Химиялық басқатырғылар (көрермен көріндігі)

Гүлбақыт:Біреуінің жүрегінің түгі бар,

Біреуінің арқалап жүрген қоғамдағы жүгі бар,

Біреуінің күмбірлеген күйі бар,

Біреуінің қатты істейтін миы бар, - дей отырып бірінші кезекті таныстыруға береміз.

Сәлемдесу - игі дәстүр киелі

Сөзбен қарап, кейде шешер түйінді

Жақсы сөзге жан семірер қашанда

Жолданады сайыскерлер сәлемі.

Бұл кезеңде әр топтың басшылары өз тобының мүшелеріменбірге топтың атымен, белгісімен таныстырып өтіп, қорғайды.

ІІ. «Бәйге»:

Бану:Ең қиыны жарыстың «Бәйге» келді,

Мықтылары ортаға шықсын енді,

Тез жауап бер, ойланып тұрып қалма.

Осы ойыннан көрейін ерен ерді, - деп кезекті бәйге сұрақтарына береміз. Бұл турда әрбір топқа 12 сұрақтан беріліп, дұрыс жауапқа 5 ұпайдан беріледі.

І топ: Гүлбақыт

1. Б.з.д қанша және қандай металдар белгілі болған?( 7- металл: алтын, мыс, күміс, қорғасын, сынап, қалайы, темір)

2. Қорғасынның латынша атауы? (плюмбум)

3. Алтынның атомдық массасы (197)

4. Әрі жеңіл әрі жұмсақ металл (литий)

5. Қиын балқитын металл (вольфрам)

6. Электр сымдарын жасауда қолданылатын металдар? (мыс, алюминий)

7. Табиғаттағы металдардың ішінде таралуы бойынша бірінші орын алатын металл (алюминий)

8. Шойынның құрамы қандай металдардан тұрады? (темір, марганец)

9. Өнеркәсіптік әдіспен металдар алынатын минералдар қалай аталады? (кендер)

10. Қоршаған орта факторларының әсерінен болатын металдың бүліну құбылысы?( жемірілу)

11. Металдардың кернеу қатарын жасаған ғалым? (Н.Н. Бекетов)

12. Ең қатты металл? (хром)

ІІ топ Бану

1. Менделеевтің периодтық жүйесінде қанша металл бар? (89)

2. Сынаптың латынша атауы? (Гидраргирум)

3. Күмістің атомдық массасы? (108)

4. Металдардың тотығу дәрежесі қандай? (оң)

5. Қара металлургия қандай металдарды өндіреді? (темір және оның құймалары)

6. Ең оңай балқитын металл? (сынап)

7. Ең ауыр металл? (осмий)

8. Аса бағалы металдар? (алтын, күміс, платина)

9. Адам ағзасында сүйектің құрамына кіретін металл? (кальций)

10. Термометрде қолданылатын металл? (сынап)

11. Жер бетінде қосылыстары ең көп таралған металл? (алюминий)

12. Ғарыштан түсетін метеориттернегізінен қандай металдан тұрады? (темір)

Гүлбақыт: ІІІ. «Дода»

20

30

40

50

20

30

40

50

20

30

40

50

Химик ғалымдар

Ғажайып элемент

Аралас сұрақтар

Химик ғалымдар

20 Судың күрделі зат екендігін дәлелдеген ғалым кім? (Лавуазье)

30Негізгі газдың заңдарын шығарған итальян химигі? (Авагадро)

40 Бірінші противогазды қай ғалым жасап шығарды? (Зелинский)

50Д.И Менделеевті алғаш ғылымға қызықтырған ұстазы кім? (орыс химиясының атасы Вознесенский)

Ғажайып элемент

20Жүректің қалыпты жұмыс жасауына қажетті элемент? (калий)

30Мыс пен мырыштың құймасының атауы? (латунь)

40 Су астында нұр жайнап жарқырап тұрамын,

Одан алып шыққанда, ызаға шыда алмай лап етіп жанып,

Көп кешікпей жалт етіп сөнемін, Айтыңдаршы, мен қандай элементпін? (Ақ фосфор)

50 Күміс түсті нәзік металл, амфотерлі қасиетім бар. Ерте кезден белгілімін. Бірнеше аллотропиялық түр өзгерісім бар, металдық модификациялы металға ұқсайды, бірақ морт сынғышпын, электр тоғын нашар өткіземін. Мен қандай металмын? (Сурьма)

Аралас сұрақтар

20Ертедегі қазақтардың тамағы ет пен нан ғана болған, сонда да авитаминоз ауруына шалдықпаған. Мұның себебі не? (ауа, су, топырақ таза болған)

30 Адасқан формулаларды табыңдар?

Дұрыс жауаптары:

Оксидтер: СаО, НСl, СаСО₃ СаО,ВаО,К₂О

Қышқылдар: ВаО, Zn(ОН)₂, Н₃РО₄НСl,Н₃РО₄,Н₂SО₄

Негіздер: Н₂SО₄, К₂О, КNО₃ Zn(ОН)₂,NаОН,Аl(ОН)₃

Тұздар: NаОН, МgСl₂, Аl(ОН)₃ СаСО_3,КNО_3, МgСl₂

40Бейне сұрақ

50 «Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген адам бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес» - қай ғалымның сөзі? (Қ. Сәтбаев)

Бану: ІV «Сыр сандық»

Сырларым бар химикке болған аян,

Таба алсаң сырларымды етем баян - дегендей сайысымыздың келесі кезеңі «Сыр сандық».

1. Батыр майданда шыңдалады,

......... қайнауда шыңдалады. (болат, сталь)

2. Алтын, .... тас екен,

Арпа-бидай ас екен. (күміс, серебро, аргентум)

3. Қымбат деп айтатындай емес алтын,

Сонда да тапты игілік одан халқым.

Апарып Айға елімнің туын тікті

Жемісін ақыл - ойдың елдің салтын. (темір, железо, феррум)

4. Табылса бұрын там-тұмнан

Қазір көп әрбір өлкеде,

Қымбат болды алтыннан

Қандай металл ертеде. (алюминий, алюминий, алиминиум)

5. Күмістей түсі жылтыр, өзі сұйық,

Буланбас, қайнатсаң да отынды үйіп.

Көрсететін суықты, жылуды анық,

Қандай зат - құрал жасар соны құйып. (сынап, ртуть, гидраргерум)

6. Темірмен көміртектің құймасының аты. (шойын, чугун)

7. Қышқылға түстім жоқ болдым

Сілтіге түстім от болдым

Айтыңдаршы, балалар,

Неліктен мен «шоқ» болдым?

Ол не? (Фенолфталеин)

8. Қышқылға қарап қызардың, Тек тұрсаң да әдемі ең,

Раушан гүлдей шырайлы. Алқызыл түсің арайлы.

Секірдің де сілтіге, Не туралы сөз болып отыр?

Сарғалдақтай сарғайдың. (метилоранж)

9. Көтеріліп теңізден

Аспанға биік барамын

Биіктен қайта түскенде

Өңі кірер даланың. (жаңбыр, дождь, rаіn)

10. Сыйлап берген қара ...... да тәтті. (су, вода, wаtеr)

Гүлбақыт: V «Химиялық бас қатырғылар»

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1. Химияның арнайы бөлігін құрайтын элемент? (Көміртек)

2. Шпатта алғаш рет табылған элемент? ( Барий)

3. Улы ұшқыш қосылыс? (арсин)

4. Қытай, Бирма, АҚШ - та көп кездесетін металл кен орыны? (вольфрам)

5. Скандинавия жарты аралығындағы мемлекет?( Швеция)

6. Мұхит суында кездесетін элемент? (марганец)

7. Құймаларды қызуға төзімді ететін металл? (молибден)

8. Көбіне галит, сильвинит, карналлит тұздары құрамында кездесетін элемент? (хлор)

9. Майларды гидролиздеу нәтижесінде алынатын зат? (глицерин)

СӨЗЖҰМБАҚ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1. Қатты заттардың судағы ерітіндісі. (суспензия)

2. Суда жақсы еритін қосылыс (спирт)

3. Су қосылуы нәтижесінде пайда болатын күрделі су (негіз)

4. Судың күйі (газ)

5. Суды құрайтын элемент (оттегі)

6. Су пайдаланатын тазалық мекемесі (моншасы)

7. Ерітінді бөлу әдісі (суалту)

8. Қазақстандағы суы мол өзен (Ертіс)

9. Суы жок бейорганикалық қосылыс (оксид)

Бану: «Көрермендер көрімдігі»

Әділ - қазылар қорытынды шығарғанша көрермендерді де сынап көрейік. Бәлкім сайысымызды тамашалап отырған көрермен қауымның арасында да болашақ химиктер отырған шығар.

1. Қандай галоген жетіспесе, тісте қанқұртпайда болады? (фтор)

2. Ағаш басындағы сары алтын? (Лимон)

3. Д.И. Менделеев неше жасында оқуға барады? (5 жасында)

4. Негізі сутек пен гелииден тұратын қызған алып шар? (күн, солнце, sun)

5. Күннің көзі жылына неше рет шығады? (365)

6. Қандай жолмен еш уақытта адам жүрмейді? (құс жолымен)

7. Неге лимон кескенде қараймайды? (лимонның қараймау себебі,құрамындағы көп мөлшердегі аскорбин қышқылының болуы)

Гүлбақыт: Қорытынды:

Білім деген биік шың, Жастықтың оты қайдасың,

Бақытқа сені жеткізер. Жүректі түртіп қозғамай.

Білім деген ақылшың, Ғылымның біліп пайдасын,

Қиындықтан өткізер. Дүниенің көркін болжамай, -

деген ұлы Абай атамыздың өлең жолдары арқылы сайысымызды қорытындылап, білімді жастарымызды бағалау үшін сөз кезегін әділ қазылар алқасына беріледі.

Әділ қазылар ұйғарымы бойынша жеңімпаз топ анықталып, марапатталады.

Бану: Сонымен бүгінгі сайысымыздың жеңімпаз тобы анықталды.Осымен сайысымыз өз мәресіне жетті. Бізбен бірге болып, ойынды тамашалағандарыңызға көп-көп рахмет. Сау болыңыздар!

А.С.Макаренко орта мектебі

Тақырыбы:

«Ғажайып химия әлеміне саяхат»

Өткізген: химия пәнінің мұғалімі Зейнекешова К.Н

2012-2013 оқу жылы