Тақырыбы: Спирттердің жіктелуі

М.Әуезов атындағы № 251 орта мектеп

Ашық сабақ

Тақырыбы:

Спирттердің жіктелуі

Сыныбы: 11 «А»

Өткізген: пән мұғалімі Г.Бердімұратова

Пәні: Химия

2010-2011 оқу жылы

Сабақтың тақырыбы: Оттекті органикалық қосылыстар.

Спирттердің жіктелуі

Мақсаты: а) Органикалық химия курсындағы Оттекті органикалық қосылыстар кластарын, спирттер және олардың жіктелуіне түсінік беру

ә) Оқушының білімді өздігінен түсініп, шығармашылықпен жұмыс жасауына, қызығуын, ынтасын, қиялы мен қабылдауын қалыптастыра отырып, сатылай кешенді талдау технологиясы бойынша тірек-сызба нұсқалар арқылы тақырыптық білімдерін арттыру.

б) Оқушылады жат қылықтан және зиянды әдеттерден аулақ болуға, адамгершілігі жоғару, иман жүректі, рухани таза адам болуға тәрбиелеу

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгеру

Сабақтың түрі: жаңа, кіріктірілген сабақ

Сабақтың берілу әдісі: түсіндірмелі-иллюстриативті, сөз-

көрнекілік

Көрнекілігі: периодтық жүйе, буклет, интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс: география, биология, әдебиет,

бейорганикалық химия

Қолданылған әдебиеттер: органикалық химия, Химия тест

жинақтары, Химия мектепте (әж)

Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

а) сәлемдесу

ә) түглдеу, оқушы назарын сабаққа аудару

ІІ. Өткен тарауларға шолу жасау

Органикалық қосылыстар

Көмірсутектер

Оттекті органикалық қосылыстар

Азотты органикалық қосылыстар

Көмірсутектер

Қаныққан

Ароматты

Қанықпаған

Алкандар Циклоалкандар Алкендер Алкиндер АлкадиендерАрендер

С_nH_2n

С_nH_2n-6

С_nH_2n+2

С_nH_2n-2

3) Көмірсутектердің қандай галогентуындыларын білесіздер?

4) Көмірсутектердің қандай табиғи қорлары бар?

5) Қазақстанда кезедесетін кен орындары туралы не білесіңдер?

Берліген кестегі реакция типін анықтаңыздар, дұрыс жауабын тапсаңыздар бүгінгі химия әлеміндегі жаңа бір білім есігінің кілтін аша аласыз

Реакция теңдеулері

Қосылу

Айырылу

Орынбасу

С₃Н₆ + Н₂ = C₃H₈

С

А

Щ

C₂H₆ t C₂H₄ + H₂

В

П

О

С₆Н₆ + Br₂ = C₆H₅Br + HBr

Ц

Ч

И

2CH₄ t HC = CH + 3H₂

О

Р

У

C₃H₆ + Cl₂ = ClCH₂ - CH₂ - CH₂Cl

Т

Е

Л

ІІІ. Жаңа білімді меңгеру

Оттекті органикалық қосылыстар. Спирттердің жіктелуі

Көмірсутектеріндегі бір немесе бірнеше сутек атмодарының орын функционалдық топтарды оттекті органикалық қосылыстар деп атайды. Оттекті ьорганикалық қосылыстардың функционалдық топтары құрамында оттек болады.

Оттекті органикалық қосылыстар спирттер, фенолдар, альдегидтер мен кетондар, карбон қышқылдары, жай және күрделі эфирлер, көмірсулар жатады.

Оттекті органикалық қосылыстардың негізгі кластары мен олардың маңызды өкілдері мына сызбанұсқада келтірілген:

Органикалық қосылыстар

Жай және күрделі эфирлер

Көмірсулар

Альдегидтер мен кетондар

Спирттер мен фенолдар

Карбон қышқылы

Диэтил эфирі, метил-формиат, этилацетат, майлар, метитл-метакрилат

Құмырсқа қышқылы, сірке қышқылы, қымыздық қышқылы, акрил қышқылы

Глюкоза, фруктоза, сахароза, лактоза, крахмал, целлюлоза

Формальдегид, ацетальдегид, ацетон

Метил спирті,

Этил спирті

Этилен-гликоль,

Глиценрин,

фенол

Спирттер.

Спирттер мен фенолдар

Функциональдық топ ( - ОН)

Спирттердің жіктелуі: біріншілік

екіншілік

үшіншілік

Жүзім шырыны ашығанда түзілетін шарап спиртін адамдар өте ертеден пайдаланды «Спирт» сөзі латынның «шараптың рухы» деген сөзінен шыққан. Шарап спирту немесе этил спиртінің формуласы - С₂Н₅ОН. Жүзімнің, қанттың, крахмалдың ферменттік ашуы нәтижесінде түзілетін бұл затты тұрмыста жай ғана спирт деп атайды. Ал ХҮІІІ ғасырдан бастап «спирт» деген сөзбен қатар «алкаголь» (араб «әл-кугул») деген сөз қолданыла бастады.

Функционалдық гидроксил (ОН) тобы бар қосылыстар екі маңызды органикалық кластар құрайды. Оларға спирттер және фенолдар жатады.

Құрамында гидроксил тобы органикалық қосылыстар

Спирттер

Фенолдар

Фенол молекуласында гидроксил тобы бар бензол сақинасымен тікелей байланысқан (С₆Н₅-ОН) және оған ерекше қасиет береді.

Спирттер - молекуласындағы бір немесе бірнеше сутек атомдары гидроксил тобына алмасқан тобына алмасқан көмірсутектердің туындылары.

Спирттердің жалпы формуласы R(OH)_x

Молекулалық формуласы С_nH_2n+1

Спирттердің жіктелуі. Спиртердің жіктелуінің бірнеше түрі бар.

Спирттер

Біратомды

Көпатомды

СН₂ - СН₂ СН₂ - СН₂ - СН₂

ОН ОН ОН ОН ОН

Этиленгликоль глицерин

СН₂ - СН₂ - СН₂ - СН₂ - СН₂ - СН₂

ОН ОН ОН ОН ОН ОН

сорбит

СН₃-ОН

метил спирті (метанол)

СН₃-СН₂-ОН

этил спирті (этанол)

Гидроксил тобымен байланысқан көмірсутек радикалына сәйкес спирттер қаныққан, қанықпаған, ароматты болып бөлінеді:

Спирттер

Қанықпаған

Ароматты

Қаныққан

СН₂=СН-ОН

винил спирті

СН₂ - ОН Бензил спирті

СН₃-СН₂-ОН

этил спирті

Гидроксил тобы қай көміртекте орналасқанына байланысты спирттерді біріншілік, екіншілік, үшіншілік деп ажыратады.

Спирттер

R - СН₂ - ОН

R - СН₂ - ОН

R - СН₂ - ОН

СН₃

СН₃- СН₂-СН₂

ОН

2-метилпропанол-2 үшіншілік бутил спирті

СН₃-СН₂- СН₂-ОН

пропанол - 1

(біріншілік пропил спирті)

СН₃- СН₂-СН₂

ОН

Пропанол- 2

(екіншілік пропил спирті)

Спирттер өте ерте кезден-ақ ХҮІ ғасырда алхимиктер арақ жасап, дәріханада дәрі ретінде сақтаған. Алғашқы кезде оны өте сирек пайдаланған. Бірте-бірте балсыра (5-7⁰) болатын ішімдік ретінде, кейін сүйікіт көңілдендіргіш сусынана айналған . Спирттік ішімдік адамзаттың қос жауы, ол адам организміндегі барлық мүшелердің қызметін бұзады. Алкагольдің адам ағзасына әсерін биология пәнінің мұғалімі Гүлсім апайларың қысқаша мәліметпен таныстырып өтеді.

ІҮ. Бекіту:

1.Мына айналуларды жүзеге асырыңыздар

а) С₂Н₆ С₂Н₄ C₂H₅OH C₂H₅Br С₂Н₅ СО₂

ә) С₂Н₄ С₂Н₆ C₂H₅Cl С₂Н₅OH С₂Н₅ СО₂

№1

Зат мөлшері 1,5 моль этиленді сумен әрекеттестіргенде шығымы 80% болған жағдайда этанолдың қандай массасын алуға болады?

Бер: ν(C₂H₄) = 1.5 моль Шешуі: Н₂С = C₂H + HOH = CH₃ - CH₂OH

W (C₂H₅OH) = 80% ν =m/M m = ν M m = 1.5 46 = 69г

т/к m (C₂H₅OH) - ? 69г (C₂H₅OH) - 100%(C₂H₅OH)

х(C₂H₅OH) г - 80 % (C₂H₅OH)

х = 55,2 г

Жауабы: m(C₂H₅OH) = 55.2 г

№2

33,6 л (қ.ж) этиленді гидратациялағанда түзілетін этанолдың массасын табыңдар

Бер: V(C₂H₄) = 33.6 Шешуі: Н₂С = C₂H + HOH = CH₃ - CH₂OH

т/к m (C₂H₅OH) - ? 33.6л хг

22,4 л 46 г

x = 33,6*22,4/46 x = 69 г

Жауабы: m (C₂H₅OH) = 69 г

№3.

Бромэтанды натрий гидроксидінің судағы ерітіндісімен әрекеттестіргенде көлме 143,75мл (ρ = 0.8 г/мл) этил спирті алынады. Ракцияға кіріскенде бромэтанның массасы қаншаға тек?

Бер: ν(C₂H₅OH) = 143.75 мл Шешуі: C₂H₅Br + NaOH = C₂H₅OH + NaBr

ρ = 0.8 г/мл ρ =m/ V m =ρV

m = 14.75*0.8= 115г (C₂H₅OH)

т/к m (C₂H₅Br) - ? 115г (C₂H₅OH) - Х г

104 г/моль - 46 г/моль

x = 50.8 г (C₂H₅Br)

Жауабы: m(C₂H₅Br) = 50,8 г

V. Қорытынды.

1. Оттекті органикалық қосылыстардың құрамына қандай элемент атомдары кіреді?

2. Құрамында гидроксил тобы бар органикалық қосылыстардың өандай түрлеі болады?

3. Спирттер қалай жіктеледі?

ҮІ. Бағалау

ҮІІ. Үйге тапсырма

Тақырыпты оқу.

№ 5. 50 г пропанолмен әрекеттесетін натрийдің массасы (19,2г)

№ 6 55,2 г этил спирті 29,9 г натриймен әрекеттескен сутектің қандай көлемі (қ.ж) түзіледі?