Урок на тему Химия есептері

Раздел Химия
Класс 8 класс
Тип Рабочие программы
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Есть
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

§1. 8 сынып есептері

Формула бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын табу және элементтердің % мөлшерін анықтау
Есеп №1. Судағы оттегі мен сутегінің массалық үлесін табу.

Н2О ω (эл) = Ar ∙ n / Mr; Mr (Н2О) =1∙2+16 ∙1=18

---------- ω (Н) = Ar(H) ∙ n : Mr(H2О) = 1∙2 : 18 = 0,11 = 11%

ω(Н) -? ω(О) -?

Аr (О)=16

Аr (Н)=1 ω (О) = Ar(О) ∙ n : Mr(H2О) = 16 ∙1: 18 = 0,89 = 89%

Жауабы: суда 11% -Н және 89% О бар.

Авогадро заңы бойынша есептеу

Есеп №2. 2 моль күкіртте (S) қанша атом бар.




γ(S) =2моль NА = 6∙1023 моль-1 γ = N0 : NА

------------------

N0(S) - ?

N0 (S) = NА∙ γ (S) = 6∙1023 моль-1∙2моль = 12∙1023

Жауабы: 2 моль күкіртте- 12∙1023 атом бар.
Есеп №3 1,2∙1023 молекула суда заттың қандай мөлшері бар.

Шешуі:

N02О)= 1,2∙1023 γ (Н2О) = N0 : NА = 1,2∙1023 : 6∙1023моль-1 = 0,2моль

-----------------------

γ(Н2О)- ?

NА = 6∙10 23 моль-1
Жауабы: 0,2 моль суда 1,2∙1023 молекула су бар.
Оқушыларға физика курсынан белгілі: массамен көлем арасындағы байланыс және масса мен зат мөлшері арасындағы байланыстар. Міне осы мәліметтерді пайдалана отырып есептер шығаруға болады. Мысалы:
m = p ∙V және m = γ ∙ M

Осыдан M = m / γ ; γ = m / М
М (эл) = m0 (атом) NА М(С)=1,99∙1023∙ 6∙1023моль-1 =12

М (зат) = m0 (молекула)NА М(Н2О)=3,001∙1023∙6∙1023моль-1 =18

Есеп №4. 0,25 моль күкірт қышқылының Н24 массасын табу.

Шешуі:

γ (Н24)=0,25моль m = γ ∙ M М(Н24)=98г/моль

-------------------------- m (Н24) = 98г/моль ∙ 0,25моль =24,5г

m(Н24)=?

Мr(Н24)=98
Жауабы: 0,25моль (Н24) - 24,5г тең.
Есеп №5 11г көмір қышқылында (СО2) қанша молекула бар және зат мөлшерін табу.

Шешуі:

M(СО2) =11г γ = m / М N0 = γ ∙ NА

------------------

γ(СО2) - ? N0-? М (СО2) = 44г/моль

Мr(СО2) =44 γ (СО2) = 11г / 44г/моль = 0,25моль

NА =6∙1023моль-1

N0 (СО2) = 0,25 моль ∙ 6∙1023 моль-1 = 1,5∙1023

Жауабы: 11г көмір қышқылында (СО2) -0,25 моль және 1,5∙1023 молекула бар.
Химиялық теңдеу бойынша есептеу

Есеп №6. Мысты тотықтырып 40г СиО алу үшін қанша грамм оттегін қатыстыру керек.

Шешуі: 40

m(СиО) = 40г 2Си + О2 = 2СиО

-------------------------- 32 160

m(О2)- ?

М(О2)=32г/моль m = γ ∙ M теңдеу бойынша оттегі мен СиО

М(СиО) = 80г/моль массасын табамыз.

m (О2) = 1моль ∙32г/моль = 32 г

m (СиО) = 2 моль ∙ 80 г/моль =160г

Енді осы есептерді бірнеше әдіспен шығарайық.

1-әдіс. Зат массаларының қатынасы.
1. Берілген 40г СиО мен 160г СиО салыстырамыз. 40 <160 (4есе көп)

Олай болса оттегі 4есе аз қажет етеді.

m (О2) = 32 г : 4 = 8 г

Жауабы: 40г СиО алу үшін 8г О2 керек.

2-әдіс Моль ұғымын пайдаланып есептеу.
γ = m : М γ = 40г : 80 г/моль = 0,5моль

Теңдеу бойынша оттегінің моль саны 2 есе кем: 0,5 : 2 = 0,25 моль Осыдан:
m (О2) = 32 г/моль ∙ 0,25 = 8 г

3-әдіс Пропорция арқылы есептеу

mг 40

2Си + О2 = 2СиО mг-----------------------------------40

32 160 32---------------------- 160

m (О2) = 8 г

Ерітінділердегі заттын массалық үлесін есептеу.

Ерітінділер еріген затпен ерігіштен тұратыны белгілі. Ерітіндідегі еріген заттың проценттік мөлшерін формула арқылы табуға болады.

Есеп №7. 10 г тұзды 70 г суға еріткен. Ерітіңдінің проценттік концентра-

циясын табыңдар?

Шешуі: ω = 10 : 80 = 0,12

m(тұз) =10 г

m1(су)= 70г

-------------------------------

ω- ?

Есеп №8. Бір литр НСІ ерітіндісіндегі тұз қышқылының проценттік мөлшері 0,38 тең. (p=1194кг/м3) . Ерітіндідегі НСІ массасын табу?

Шешуі:

V(НСІ)ерт=1л=0,001м3 ω = mзат : mерт

ω(НСІ)=0,38 p(НСІ)=1194кг/м3 ω = mзат : m + m1

-------------------------------

m(НСІ)- ? ω = m : V ∙ p

m = ω ∙V∙ p = 0,38 ∙ 0,001м3 ∙1194кг/м3 = 0,454кг = 454г
Есеп №9 45г қантты суға ерітіп 10% ерітінді алынған. Судың массасын табу.

Шешуі:

m(қант) = 45г ω = mзат : mерт ω = mзат : m + m1

ω = 0,1(10%)

---------------------

m12О) -?

Бірінші-әдіс

ω = mзат : mерт mерт = m : ω = 45г : 0,1 = 450г

m(Н2О) = 450 - 45 = 405г

Екінші -әдіс

ω = m / m + m1 Осыдан ортақ бөлімге келтіріп мына теңдеуді аламыз:

mω + ωm1 = m немесе ωm1 = m - ω ∙ m

m1 = m − ω∙ m : ω = 45г − (45∙ 0,1) г : 0,1= (45- 4,5) г : 0,1 ;

m (Н2О) = 40,5г : 0,1= 405 г

Жауабы: 45г қантты 405г суға еріту керек.
Химиялық лабораторияда әртүрлі ерітіңділерді араластырып белгілі дәрежедегі еріген заттың массалық үлесіне тең ерітіңділерді дайындау көп кездеседі. Мысалы, бірінші ерітіндінің массасын - m1, екінші ерітіндінің массасын - m2 , деп белгілейік. Ал олардағы еріген заттың массалық үлесін ω1: ω2 : ω3 деп белгілейік. Ерітіндінің қоспасын (m1 +m2) дейміз.

Еріген зат: m1 ∙ ω1; m2 ∙ω2; (m1 +m2) ∙ ω3 болады.

Осыдан m1 ∙ ω1 + m2 ∙ ω2 = (m1 + m2) ∙ ω3;

немесе m1 ∙ ω1 + m2 ∙ω2 = m1 ∙ ω3 + m2 ∙ ω3

осыдан: m1 ∙ ω1 − m1 ∙ ω3 = m2 ∙ ω2 − m2 ∙ ω3

m11- ω3) = m22 - ω3) Осыдан жалпы формула шығады.
m1 : m2 = ω3 − ω2 : ω1 − ω3



Енді есеп шығарып көрейік.

Есеп №10 Массалық үлесі 0,2 тең 100г ерітінді мен 0,32г тең 50г ерітіндіні араластырған. Алынған ерітіндінің массалық үлесін табу.

Шешуі:

m1= 100г 1-әдіс Ығыстыру ережесі формуласы бойынша

ω1= 0,20 m1 : m2 = ω3- ω2 : ω1- ω3

m2= 50г

ω2= 0,3г 100 : 50 = ω3 - 0,3г : 0,2 - ω3

ω3- ?

0,4 − 2ω3 = ω3 − 0,32;

0,72 = 3ω3

ω3 = 0,24
Жауабы: Алынған ерітінді 24%

2-әдіс Алгебралық әдіс

m1 ∙ ω1 + m2 ∙ ω2 = (m1 + m2) ∙ ω3;
ω3 = m1 ∙ ω1 + m2 ∙ ω2 : m1 + m2 = 100 ∙ 0,2 + 50 ∙ 0,3 : 100 + 50 = 0,24 = 24%



3-әдіс Крест ережесі
0,20 ω3 - 0,32 ; 100г ω- 0,32 ‗ 100

ω3 0,20 - ω3 50

0,32 0,20 - ω3 ; 50г ω3 - 0,32 = 0,4-2 ω3




3 ω3 = 0,73 ω3 = 0,24 = 24%
4-әдіс Сандық есептеу
1. Бірінші ерітіндідегі еріген затты табамыз

m1(зат) =100 ∙ 0,20 = 20г

2. Екінші ерітіндідегі еріген затты табу.

m2 (зат) = 50 ∙ 0,3 = 16г
3. Жалпы еріген затгы табу

20 +16 = 36
4. Жаңа ерітіндінің массасын табу
100 + 50 = 150г
5. Қоспадағы еріген затгың массасын табу

ω3 = 36 = 0,24 =24%

150
Газдардың молярлық көлемі. Авогадро заңы

Есеп №9 0,2моль Н2 қандай көлем алады?.

Шешуі:

γ(Н2) =0,2моль Бірінші әдіс

-------------------

V(Н2)- ? 0,2 моль < 1моль (5есе) олай болса көлем де 5есе

кем болады. Vm =22,4л/моль

V (Н2) = 22,4 : 5 = 4,48л
Екінші әдіс

V = γ ∙ Vm V(Н2) = 0,2моль ∙22,4л /моль = 4,48л

Жауабы: 0,2моль Н2 (қ.ж.) - 4,48л көлем алады.

Есеп №10 Баллонда 0,5кг сутегі бар.Қалыпты жағдайда бұл газ қандай көлем алады.

Шешуі:

m(Н2) = 0,5кг = 500 г Бірінші әдіс

--------------------------- m (Н2) =1моль ∙2г/моль =2г

V(Н2)-? V(Н2) =1моль ∙22,4л/моль =22,4л

М(Н2)=2г/моль 2г<500г (250есе) олай болса газдың көлемі де

VМ =22,4л/моль 250есе көп болады.

V(Н2) =22,4л ∙250 = 5600л =5,6м3

Екінші әдіс

γ = m / М = 500 г/ 2г/моль = 250 моль

V = γ∙Vm = 250моль ∙22,4л/моль = 5600л

Үшінші әдіс

γ1 = m / М; γ2 = V / Vm ; γ1 = γ2 олай болса

m / М = V / Vm Осыдан V = m ∙ Vm / М
V(Н2) = 500г ∙ 22,4л/моль / 2г/моль = 5600л =5,6м3

Жауабы: 0,5кг Н2 (қ.ж.) V= 5,6м3 алады.
Теңдеу бойынша газдардың көлемін табу

Есеп №11 Күкірт қышқылына (Н24) 0,2моль Zn әсер етіп қандай көлем Н2 алуға болады?.

Шешуі: 0,2моль

γ (Zn)=0,2моль Zn + Н24 = Zn SО4 + Н2

-------------------- 1моль 1моль

V(Н2)-? Vm =22,4л/моль

Бірінші әдіс(зат мөлшерлерін салыстыру)

0,2 моль <1моль (5есе) Олай болса Н2 5есе кем бөлінеді, осыдан

V = γ ∙Vm = 0,2моль ∙22,4л/моль = 4,48л.
Екінші әдіс (Пропорция әдісі)

0,2моль Vл

Zn + Н24 = Zn SО4 + Н2

1моль 22,4л

Химиялық теңдеу бойынша 1моль Н2 бөлінеді, оның көлемі:

V(Н2) =1моль∙22,4л/моль =22,4л
0,2 : 1 = V : 22,4 осыдан V(Н2) = 0,2∙22,4 / 1 = 4,48л

Жауабы: 0,2 Zn қышқылдан 4,48л Н2 ығыстырады.
Есеп №12 18г көмір жанғанда қанша көлем оттегі қатысады.

Шешуі:

m(С)=18г С + О2 = СО2

--------------

М(С)=12г/моль Теңдеу бойынша 1моль С және 1моль О2

Vm= 22,4л/моль m (С) =1моль ∙12г/моль =12г

V(О2) =1моль ∙22,4л/моль =22,4л

18г >12г (1,5есе) олай болса О2 де 1,5 есе көп керек етеді.



V(О2) =22,4л ∙1,5 = 33,6л

Жауабы:18г С жанғанда 33,6л О2 кетеді.
Газдардың салыстырмалы тығыздығын анықтау

Бір литр газдардың көлемдері 22,4л тең, молекула саны 6∙1023 тең. Ал массалары бірдей емес.
Мысалы: СО2 мен Н2 салыстырсақ әртүрлі (m1 Мr)

m (СО2) ‗ М (СО2)

m (Н2) М r2)

Массаны формула арқылы да анықтаймыз

m = V∙ p m (СО2) = V(СО2) ∙ p (СО2)

m (Н2) = V(Н2) ∙ p (Н2) осыдан
V(СО2) ∙ p (СО2) = Мr(СО2)

V(Н2) ∙ p (Н2) Мr2)
Көлемдері бірдей болғасын (1л) былай болады:
p (СО2) ‗ Мr(СО2) немесе p1 : p2 = Мr(1) : Мr(2)

p(Н2) Мr2)

p1 : p2 = d тығыздық дейді.
d = m1 : m2 = p1 : p2 = Мr(1) : Мr(2)

Есеп №13 Тұз қышқылының (НСІ) азот бойынша тығыздығын анықтау

Шешуі:

Бірінші әдіс(Формула бойынша)

НСІ

d = Мr(НСІ) : Мr(N2) = 36,5 ׃ 28 =1,3

d(НСІ) -?

Екінші әдіс(Тығыздық бойынша)

М r (НСІ) =36,5 Газдардың тығыздығын кестеден қараймыз.

М r (N2) = 28

p (НСІ) =1,63г/л p (N2) = 1,25г/л
d = p (НСІ) : p (N2) = 1,63 : 1,25 = 1,3
Жауабы: d (НСІ) =1,3
Теңдеу бойынша газдардың көлемдік қатынасын анықтау

(Гей-Люссак заңы)
Есеп №14. 2л NН3 жанғанда қандай көлем О2 керек және қандай көлем N2 бөлінеді:

Шешуі: 4 NН3 + 3 О2 = 2 N2 + 6Н2О

V (NН3) =2л 4 моль 3 моль 2 моль

-------------------

V (N2)-? V (О2)-? Химиялық теңдеу бойынша аммиак 4 көлем, ал

азот 2 көлем болып тұр, олай болса азот 2 есе, ал оттегі 1,5 есе кем бөлінеді,
Жауабы: 2л NН3 жанғанда 1,5л О2 және 1л N2 керек.
Есеп №15. 1 л зат жанғанда 5л оттегі жұмсалады. Реакциядан кейін 3л СО2 және 4л Н2О бөлінеді. Заттың формуласын табу?

Шешуі: газ + 5О2 = 3СО2 + 4Н2О
Теңдеу бойынша оттегін санасақ газдың құрамында оттегі болмаған, тек С,Н болған. Осыдан:

СхНу + 5О2 = 3СО2 + 4Н2О

3моль 4моль
Химиялық теңдеу бойынша 3моль СО2 құрамында 3моль С болады, олай болса көміртегінің белгісіз саны х=3 тең болады, ал 4моль Н2О - 8моль Н тең болады, яғни у = 8
Жауабы: С3Н8 (пропан)

Есептер мен тапсырмалар
31. Символика арқылы төмендегі мәліметтерді жазыңдар: 1) құрамында 12 атом көміртегі 22 атом сутегі және 11 атом оттегі кіретін сахарозаның салыстырмалы молекулалық массасы; 2) сахароза молекуласының массасы.

32. Сахарозаның құрамындағы сутегі, көміртегі және оттегінің массалық үлесін анықтаңдар.

33. Н24 -күкірт қышқылы. Символика арқылы белгілеңдер. а) Н24 молекуласының массасы;б) Н24 - салыстырмалы молекулалық массасы; в) Н24 құрамындағы элементтердің массалық үлесін анықтаңдар.

34. Н24 молекуласы судың молекуласынан неше есе ауыр?

35. 150г NО2 құрамында қанша молекула болады?

Азот оксидінің осы массасы неше моль болады? Басқа мәліметтерді пайдаланып есепті кері байланыс арқылы шығарыңдар.

36. 5моль сутегі газында қанша молекула болады.

37. 1,5моль Н24және 0,2моль АІ2О3 массасын анықтаңдар.

38. 6,4г мыс сымының ұзындығы 1м. Бір моль мыстың мөлшері болатын мыс сымның қандай ұзындығын алуға болады?

39. Бір кг тұз сатып алынды. Ондай мөлшердің моль саны қанша. 1моль тұздың бағасы қанша?

40. 18г зат 200г ерітіндіде болады. Ерітіндідегі еріген заттың массалық үлесін анықтаңдар.

41. 5% 500г иод ерітіндісін дайындау үшін қанша г иод және спирт алуға болады.

42. 3л 50% КОН ерітіндісі (ρ=1,51г/см3) берілген. Еріген заттың массасын анықтаңдар.

43. 0,2М 500мл КNО3 ерітіндісін дайындау үшін қанша грамм КNО3 алуға болады.

44. 3М 12л ерітіндіге 1440зат ерітілген. Ерітіндідегі заттың молярлық массасын анықтаңдар.

45. 0,1моль О2; 0,4моль Н2; 0,5моль СО2 қандай көлем алады (қ.ж.)

46. 110г құрғақ мұзды буландырғанда түзілетін СО2 көлемі (қ.ж.) қандай болады.

47. 10,8г АІ тұз қышқылының әрекеттескенде қандай көлем сутегі (қ.ж.) бөлінеді. Кері есепті құрастырыңдар.

48. 1,5моль НСІ мен алюминий әрекеттескенде түзілетін тұздың массасын және сутегінің көлемін анықтаңдар. Кері есепті құрастырыңдар

49. 0,5моль суды айырғанда түзілген сутегімен оттегінің (қ.ж.) көлемін анықтаңдар.

50. Сутегі бойынша төмендегі заттардың салыстырмалы тығыздығын анықтаңдар: а) оттегі; б) азот; в) көмір қышқыл газы

51. Ауа бойынша салыстырмалы тығыздықты табу. 1-Хлор; 2.Азот оксиді 3. Күкіртті сутек 4. Көмір қышқыл газы

52. 3л метанды, 3л этанды, 3л ацетиленді жаққанда қандай көлем көмірқышқыл газы бөлінді.

53. 2л иіс газын, күкіртті сутекті, бутанды жаққанда қандай көлем оттегі жұмсалады.
Урок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептері

§2. 9 сынып есептері
Химиялық теңдеулер бойынша есептеу, егер реакцияға қатысқан екі заттың біреуі артық алынса
Тоғызысыншы сыныпта алдыңғы тарауда айтылғандай 13 және 14 вариантты есептердің түрлері шығарылады. Бұл есептердің ерекшелігі сол, есептерде екі заттың массасы көрсетіледі оның біреуі артық мөлшерде беріледі. Химиялық реакция жүргенде алынған заттың бір мөлшері реакцияға толық қатыспай артық қалады. Химиялық есептеулерді реакцияға толық қатысатын заттармен жүргізеді. Сондықтан есеп шығарарда алдымен қандай зат артық алыңғаны анықталып, содан кейін барып негізгі есептер шығырылады.

Есеп №1. 20 г МдО құрамында 94,5г НNО3 бар ерітіндісімен әрекеттеседі. Қанша грамм тұз пайда болады.

Бұл есепте ең бірінші әрекет, ол магний оксиді мен азот қышқылының қайсысының артық алынғаның анықтау.

0,5моль 0,5моль

m( MgO) =20г MgO + 2 НNО3 = Mg(NO3)2 + Н2О

m(НNО3 ) =94,5г 1моль 1моль




m(Mg(NO3)2) -? γ( MgO) = 20г : 40г/моль = 0,5моль

γ(НNО3 ) = 94,5г : 63г/моль =1,5моль

М( MgO)=40г/моль γ( MgO)=0,5моль=γ(Mg(NO3)2) = 0,5моль

М(НNО3 )=63г/моль Осыдан:

М(Mg(NO3)2)=148г/моль m(тұз) = γ · М = 0,5моль·148 г/моль =74г

Жауабы: 20г MgO азот қышқылымен әрекеттескенде 74 г Mg(NO3)2 тұзын береді.
Химиялық реакцияға қатысқан артық заттарды анықтаудың бірнеше әдістері бар.

1-әдіс. Заттардың сандық мөлшерін моль ұғымы арқылы анықтау. Бұл әдіс №1 есепте қарастырылды.

2-әдіс Химиялық реакцияға қатысқан заттардың массалар арақатынасы арқылы.

Реакция теңдеуі бойынша:

m (MgO) : m (НNО3 ) = 40 : 126 = 2 : 6,3

Есептің шарты бойынша:
m (MgO) : m (НNО3 ) = 20 : 94,5 = 2 : 9,4

6,3 < 9,4 қышқыл артық алынған

3-әдіс. Химиялық реакцияға қатысқан заттардың массаларын салыстыру. Химиялық реакция теңдеуі бойынша:

m (MgO) = 1моль · 40 г/моль = 40 г

m(НNО3 ) = 2моль · 63г/моль = 126г

20 г < 40 г 2есе кіші, олай болса, қышқыл да 2 есе аз болу керек, яғни

m (НNО3 ) = 126 г : 2 = 63г, ал есептің шарты бойынша қышқыл 94,4 г олай болса қышқыл артық алынған.

4-әдіс. Пропорционалдық коэфициент арқылы.

20г 94,5

MgO + 2 НNО3 = Mg(NO3)2 + Н2О

40г 126
20 г : 40 г = 0,5; 94,5 : 126 = 0,75

0,5 < 0,75 қышқыл артық алынған.

5-әдіс.Пропорция әдісі арқылы.

20г mх

а) MgO + 2 НNО3 = Mg(NO3)2 + Н2О

40г 126
20 : 40 = mх : 126

m(НNО3 ) = 20 г ·126 г / 40 г = 63 г

63 < 94,5 - қышқыл артық алынған.

mх 94,5 г

ә) MgO + 2 НNО3 = Mg(NO3)2 + Н2О

40г 126

mх ׃ 40 = 94,5 : 126

m (MgO) = 40 г ·94,5 г / 126 г = 30 г


Теориялық мүмкіншілікпен салыстырғанда өнімнің шығымын анықтауға арналған есептер

Бұл есептеулерде өнімнің шығымының массалық үлесі туралы ұғым қалыптастырылады. Өндіріске байланысты есептеулерде алынған өнімнің шығымы әруақытта шығынға байланысты болады. Сондықтан да технолог- иялық есептеулерде өнімнің шығымына байланысты формуланы пайдалануға болады.

Нη= mП / mТ ·100; η = mпрак / mтеор

Есеп №2 Құрамында 45% S бар 320 т күкіртті колчеданнан 405 т күкірт қышқылы алынған. (есептеу сусыз қышқылға) Күкірт қышқылының шығымының массалық үлесін анықтаңдар.

Шешуі:

m (руда) = 320т Формуланы жазамыз

ω(S) = 0,45 η = mпр / mт

mпр24) = 405 т Өнімнің шығымының массалық

үлесін анықтау үшін күкірт қышқыл -

η (Н24) - ? - ының практикалық және теориалық

массасын білсе болғаны. Ал, практика-

М(S) = 32·10-3кг/моль лық масса есептің шартыңда көрсетілген.

М(Н24) = 98 ·10-3 кг/моль Сондықдан да, күкірт қышқылының теориалық массасын анықтау үшін алдымен рудадағы күкірттің массасын анықтау керек.

mS = 32 ·103 кг · 0,45 = 144 · 103 кг = 144т

Күкірт қышқылын алу кезінде жүретін химиялық реакция теңдеуін жазамыз.

S + О2 = SО2 ; 2 SО2 + О2 = 2SО3 ;

3 + Н2О = Н24

Үш теңдеуді біріктіріп жалпы теңдеу алынады:
2S + 3О2 + 2 Н2О = 2 Н24

Сонымен өндіріс үрдісінде 1 моль күкірт 1 моль күкірт қышқылын береді: S → Н24

Енді есепті қажетті әдістермен шығаруға кірісеміз. Алдымен күкірттің сан мөлшерін табады: γ = m / М

γ (S) = 144 · 103 кг׃ 32 ·103 кг /моль = 4,5 · 106 моль

Күкірт қышқылының массасын табамыз: m = γ · М

m теор ( Н24) = 4,5 · 106 моль · 98 · 103 кг /моль = 441· 103 кг = 441 т

Осыдан күкірт қышқылының шығымын анықтаймыз:
η (Н24) = 405 т / 441 т = 0,94 = 94%

Жауабы: η (Н24) = 94%

Есеп №3. 20 г аммоний хлориді артық мөлшерде кальций гидроксидімен әрекеттескенде қанша көлем аммиак түзіледі, егер аммиактың көлемдік шығымы 98% болса.

Шешуі:

m(NН4СІ) =20 г η = Vпр / Vт Vпр = η · Vтеор

η(NН3 ) = 98%

20г хл

V(NН3 ) = ? NН4СІ + Са(ОН)2 = 2 NН3 + СаСІ2 + 2Н2О

107г 44,8

Химиялық теңдеу бойынша

m(NН4СІ) =2 моль · 53,5 г/моль = 107 г

V(NН3 ) = 2 моль · 22, 4 л/моль = 44,8 л

Пропорция құрамыз:

20 ׃ 107 = V ׃ 44,8

Vтеор (NН3) = 20 г ·44,8 л / 107 г = 8,4л

Vпр (NН3) = 8,4л · 0,98 = 8,2л

Жауабы: 20 г NН4СІ 8,2 л NН3 алынады.
Термохимиялық теңдеулер бойынша есептеу
Есеп №4. 12г сутегі оттегінде жанғанда қанша мөлшерде жылу бөлінеді, егер сутегінің жануының термохимиялық теңдеулері мынаған тең болса:

12 г х

2 + О2 = 2Н2О + 571,6кДж



Химиялық теңдеу бойынша 4 г сутегі жаңғанда 571,6 кДж жылу бөлінеді. Енді есепті бірнеше әдіспен шығарайық.

1- әдіс. Пропорция әдісі.

12 г ------------------------------ х

4 г -------------------------- 571,6

х = 12 · 571,6 / 4 = 1714,8 кДж

2-әдіс. Зат мөлшері арқылы есептеу.

Химиялық теңдеу бойынша 2моль сутегі жаңғанда 571,6 кДж жылу бөлінеді. Ал 12г сутегін сандық мөлшерге аударсақ:

γ = m / М

γ(Н2) = 12 г / 2 г / моль = 6моль сутегі шығады. Сонда 6моль Н2 3есе көп жылу бөледі

Q = 571,6 ·3 = 1714,8 кДж

Есеп №5. Егер 1 г Мg жанғанда 25,6кДж жылу бөлінетін болса, термохимиялық теңдеуді қалай құруға болады?

2Мg + О2 = 2МgО

Химиялық теңдеу бойынша 2 моль магний жаңғанда қанша жылу бөлінетінің анықтау керек. Ол үшін оны массаға айналдырып табамыз.

m = γ ·М m (Мg) = 2моль · 24г/моль = 48г

48 г > 1г (48есе) олай болса жылу да сонша есе көп болады.

Q1 = Q ·48 Q1 =25,6 · 48 = 1228,8 кДж
Жауабы: 2Мg + О2 = 2МgО + 1228,8 кДж
Құрамында қоспасы бар заттардан алынған өнімнің массасын табу
Өндіріске байланысты есептерде көбінесе берілген шикізаттардың құрамында қоспасы болып келетін мәліметтер болады. Бұл қоспалар өндірістік үрдіс кезінде тиісті өнімге айнала алмайды. Сондықтан да тиісті өнімге айналатын таза заттың массасын анықтау қажет болады. Оны формула арқылы анықтауға болады.

ω (таза зат) = m (таза зат) / m (қоспа)

m (таза зат) = m (қоспа) · ω (таза зат)

Есеп №5. Құрамында 35% породасы бар 50т фосфорит заводқа әкелінді. Таза кальций фосфатының салмағын табу.

Шешуі:

Рудадағы таза кальций фосфатының мөлшері 65% (100% -35%) , ал бос порода ω (бос порода) = 0,35, ω (Са3(РО4)2) = 0,65

m ( Са3(РО4)2 ) = 50т · 0,65 = 32,5 т

немесе m ( қоспа ) = 50т · 0,35 = 17,5 т осыдан

m ( Са3(РО4)2 ) = 50т - 17,5 = 32,5 т
Жауабы: m ( Са3(РО4)2 ) = 32,5 т
Есеп №6 Құрамында 92% кальций карбонаты бар (СаСО3) бар 500 кг известняктен қанша көлем көмір қышқыл газын алуға болады және сөңдірілген известінің массасын табу.

Шешуі:

m(изв) = 500кг Известняктегі СаСО3 массасын табу:

ω(СаСО3 ) = 0,92 m (СаСО3 ) = 500 кг · 0,92 = 460 кг

V(СО2)-? m(СаО)-? Известняктің айырылу реакциясын жазамыз:

СаСО3 = СаО + СО2

Химиялық теңдеу бойынша m (СаСО3 ) = 100 кг

m (СаО) = 56 кг

V(СО2) = 22,4 м3

Есепті шығару үшін массаларын салыстыру әдісін қолданамыз.

460 кг > 100 кг (4,6 есе) олай болса V(СО2) және m (СаО) да 4,6 есе көп болады.

V(СО2) = 22,4 м3 · 4,6 = 103 м3

M (СаО) = 56 кг · 4,6 = 257,6 кг

Жауабы: Известнякті өртегенде 257,6 кг СаО және 103 м3 СО2 алынады.

Есептер мен тапсырмалар
54. Артық алынған заттарға байланысты 8-11сыныптарға арналған есептер жинағынан төмендегі есептерді шығарыңдар: №5-107, 5-109,5-111,5-118,5-135,5-136, 6-25.

55. 30г тұз қышқылымен 25г кальций карбонаты әрекеттестірілген. Реакция нәтижесінде қандай көлем көмірқышқыл газы бөлінді.

56. 10г азот қышқылы мен 5,35г темір гидроксиді(ІІІ) әрекеттестірілген.Тұздың массасын анықтаңдар.

57. Аммоний нитратын NН43 қыздырып айырғанда азот және су түзіледі. 6,4г аммоний нитратын ыдыратқанда бөлінетін азоттың көлемін анықтаңдар, егер азоттың көлемдік үлесінің шығымы 89% болса.

58. 5,6л аммиакты тотықтыру арқылы алынған азот оксидінің (ІІ) көлемін анықтаңдар, егер азот оксидінің (ІІ) көлемдік мөлшердегі шығымы 90% болса.

59. 4,59кг барий оксидін алюминиймен тотықсыздандыру арқылы 3,8кг барий алынған. Барийді шығымын анықтаңдар.

60. 2г алюминий жанғанда 62кДж жылу бөлінеді. Процестің термохимиялық теңдеуін құрыңдар.

61. Құрамында 80% мырыш сульфиді бар. 1т мырыш алдамшысының қанша көлем (қ.ж.) күкіртті газ алуға болады.

62. 8% қоспасы бар 500кг көмірді жаққанда қанша көлем көмірқышқыл газы бөлінеді.

63. 10,8% 75г темір хлориді (ІІІ) ерітіндісіне артық мөлшерде натрий гидроксидін қосқан. Алынған тұнбаның массасын анықтаңдар.

§3. 10 сыпып есептері

Газ күйіндегі заттардың молекулалық формуласын анықтау
Есеп №1. Заттың құрамы С = 54,55 % , Н = 9,09 % , О = 36,36 % , dН2 = 22 тең. Белгісіз зат күміс оксидің оңай тотықтырып , қышқылға айналады. Заттың формуласын анықтаңдар.

Шешуі:

dН2 (зат) = 22 1- әдіс. ω = n ·Ar / Мr ; n = ω · Mr / Ar ;

ω(С) = 0,5455

ω(Н) = 0,0909 Мr = 2 · dН2 ; n = ω · 2 · dН2 / Ar ;

ω(О) = 0,3636

n (С) = 0,5455 · 2 · 22 / 16 = 2

Формула - ? n (Н) = 0,0909 · 2 · 22 / 1 = 3,9 = 4

n (О) = 0,3636 · 2 · 22 / 16 = 0,99 = 1

Қосылыстың молекулалық формуласы С2Н4О, бұл сірке альдегиді, оның құрлымдық формуласы:

О

∕∕

СН3 - С

\

Н
2- әдіс. Бұл әдіс бойынша салыстырмалы тығыздық арқылы газ тәрізді заттардың салыстырмалы молекулалық массасын табады:

Мr = 2 · dН2

Мr = 2 · 22 = 44

Белгісіз заттарды х : у : z әріптерімен белгілеп, әрбір элементке келетін атомдардың массалық үлесін табамыз.

m (С) = 44 · 0,5455 = 24

m (Н) = 44 · 0,0909 = 4

m (О) = 44 · 0,3636 = 16

х : у : z = 24 / 12 : 4 / 1 : 16 / 16 = 2 : 4 : 1

Заттың формуласы: С2Н4О

Есеп №2. 0,29 г газ тәрізді көмірсутегін жаққанда 448 мл көмір қышқыл газы ; 0,45 г су алынған. Белгісіз газ тәрізді көмірсутегінің сутегі бойынша салыстырмалы тығыздығы dН2 = 29 тең. Көмірсутегінің молекулалық формуласын анықтаңдар.

Шешуі:

m(зат) = 0,29 г 1-әдіс. Заттың массасы мен көлемінен заттың

V(СО2) = 448 мл сандық мөлшеріне ауысу.

m(Н2О ) = 0,45 г Белгісіз заттың алдымен салыстырмалы

dН2 (зат) = 29 молекулалық массасын анықтайды.

Формула-?
Мr = 2 · dН2 , Мr = 29·2 = 58; М = 58 г / моль

Формула бойынша белгісіз заттың, судың және көмірқышқыл газдың сандық мөлшерін анықтаймыз. γ = m / М

γ(зат) = 0,29 г : 58 г/моль = 0,005 моль

γ (СО2 ) = 0,448 л ׃ 22,4 л/моль = 0,02 моль

γ (Н2О) = 0,45 г : 18 г/моль = 0,025моль

Олай болса белгісіз заттың сандық мөлшері мен жанудан пайда болған заттардың сандық мөлшерлері бір-біріне мынадай ара қатынаста болады:
γ (зат) : γ (СО2 ) ׃ γ (Н2О) = 0,005: 0,02 : 0,025 =1: 4 : 5

Сонда 4 моль СО2 құрамында 4моль С атомы болады, ал 5моль Н2О - 10 моль Н атомы кіреді.
Жауабы: С4Н10

2- әдіс. Математикалық формуланы пайдаланып көмір қышқыл газ бен судың құрамындағы көміртегі мен сутегінің массаларын анықтайды.

m (С) = V(СО2) · n · M(С) / Vm ;

m (С) = 0,448л · 1· 12 г/моль / 22,4г/моль = 0,24г

m (Н) = V(Н2О) · n · M(Н) / М (Н2О) ;

m (Н) = 0,45 г · 2 ·1 г/моль / 18г/моль = 0,05г

Элементтердің массасы мен жаңған заттың массалары арқылы әрбір элементтің массалық үлесін анықтаймыз:

ω = m(эл) / m(зат); ω (С) = 0,24 г / 0,29 г = 0,83;

ω (Н) = 0,05 г / 0,29 = 0,17

Формула арқылы әрбір элементтің атомдарының саның анықтаймыз:
n = ω · 2 · dН2 / А;

n (С) = 0,83 ·29 · 2 = 4

n (Н) = 0,17 · 29 · 2 / 1 = 10

Көмір сутегінің формуласы- С4Н10

3-әдіс. Пропорция әдісі. Бұл әдіс бойынша бір моль көмір сутегі жанғанда оның массасын 58 г деп аламыз. Осы 58 г көмір сутегі жанғанда V л СО2 және m г Н2О бөлінеді. Пропорция құрамыз.
СхНу + О2 → СО2 + Н2О

58 г ----------- Vл СО2

0,29 г ----------- 0,448 л
V = 58 г· 0,048 л / 0,29 = 89,6 л СО2

58 г ------------ mг Н2О

0,29 г ---------- 0,45 г

m = 58 г · 0,45 г / 0,29 г = 90 г
γ (СО2) = 89,6 л : 22,4 л/моль = 4 моль

γ (Н2О) = 90 г : 18 г/моль = 5моль

Көмір сутегінің формуласы - С4Н10

4-әдіс. Математикалық әдіс.

Есептің шартыңда белгісіз заттың салыстырмалы тығыздығы берілген. Осы мән бойынша заттың салыстырмалы молекулалық массасын табамыз.

Мr = 29 · 2 = 58
Шамамен көмір сутегінің формуласын СхНу деп белгілейміз. Бұл формулаға элементтердің салыстырмалы атомдық массасын қоямыз.

12 х + у = 58

Қаныққан көмір сутегінің далпы формуласы Сn Н2n + 2

Көмір сутегі үшін қаныққан көмір сутегіне қарағанда (2х+2) у мәні мынаған тең болады:

У ≤ 2х + 2
Теңдеуден у мәнің табамыз. У = 58 -12 х 58 -12 х ≤ 2 х + 2

58 - 2 ≤ 2 х + 12 х немесе

56 ≤ 14 х осыдан Х ≥ 4 болады.

Егер х > 4, мысалы х =5, онда тепетеңдіксіз мынаған тең болады.

12 х + у > 58 , бұл 12 х + у = 58 теңдеуіне сәйкес келмейді.

Олай болса х = 4, онда 12 · 4 + у = 58; у = 10
Көмір сутегінің формуласы - С4Н10


Есептер мен тапсырмалар
64. Заттың құрамы 82,36% азоттың және 17,64% сутегінен тұрады. Оның салыстырмалы молекулалық массасы 17тең. Заттың формуласын табыңдар.

65. Белгісіз заттың буының тығыздығы 2,05г/лтең. Заттың құрамына 52,18% көміртегі, 13,04% сутегі және 34,78% оттегі кіреді. Заттың формуласын табыңдар.

67. Оксидтердің формуласын төмендегі құрамы бойынша анықтаңдар: 1) 70% темір және 30% оттегі, 2) 64,7% марганец және 35,3% оттегі; 3) 56%ванадий және 44% оттегі

68. 6,2г затты жаққанда 12г кремнийдің диоксиді мен 5,4г су түзіледі. Заттың ауа бойынша тығыздығы 2,14тең. Заттың формуласын табыңдар.

69. Көміртегі мен сутегіден тұратын затты жаққанда 55г СО2 және 27г су алынады. Заттың ауа бойынша тығыздығы 2,48тең. Заттың формуласын анықтаңдар.

70. 400мл көмірсутегі мен 1000мл оттегін араластырып жағады. Реакциядан кейін газдың көлемі 800мл болған. Оттегі реакцияға толық қатысқан жағдайда, көмірсутегінің формуласын анықтаңдар.

71. Мыс пен күкіртті ауада қыздырғанда 8г СиО мен 3,2г SО2алынды. Қосылыстың формуласын табу.
V-Тарау. Күрделі есептерді шығарудың әдістеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептері

1 2 3 4 5 6 7 8

§4. Химиялық есептерді шығару арқылы оқушылардың білімдерін мен біліктерін пысықтау
Оқушыларды химиядан есеп шығартуға үйреткенде ең негізгі мәселеге көңіл аудару керек. Алған білімдерді бір жүйеге келтіру үшін, жинақталған тапсырмаларды құрастыра білу керек. Сол тапсырмалар арқылы оқушылардың жинақталған ойлау іс-әрекеттерін дамытуға болады. Ойлаудың екі түрі бар(диалектика тұрғысынан) 1. Эмперикалық 2. Теориялық

Оқушылар көбінесе эмперикалық ойлауды көп қолданады. Сөйтіп есеп шығарғанда есептің теориялық мәніне көп көңіл бөлмей, ойына келгені бойынша шығарады. Сондықтан бұл жерде оқушыға теориялық білім керек. Есеп шығару арқылы барлық алған теориялық білімдерді пысықтауға болады.(қайталау) Оқушылардың теориялық ойлау қабілеттерін дамытқанда, алған теориялық ойлаудың мынадай түрлері қалыптасады.

а) Нақты көрнекілік бойынша ойлау.

б) Нақты бейнелік форма арқылы ойлау.

в) Абстрактылы (дерексіздік) ойлау.

г) Жинақталған ойлау іс-әрекет.

Сондықтан есеп шығарғанда схемалар мен формулаларды , жинақталған теңдеулерді пайдаланған жөн. 8класста «алғашқы химиялық ұғымдарды» қайталағанда, алған ұғымдарды жинақтайтындай есептер қарастырған жөн. Мысалы: Известь тастың формуласын жазып, мынадай тапсырманы орындау.

1-тапсырма а) Формуласын жазу: б) күрделі затпа, жай зат па? в) қандай элементтен тұрады

Мг (СаСО)3 = 100

Мг (СаСО)3= n· Ar(Ca)+n1· Ar(C)+n2· Ar(O)

n =1 n1 =1 n2 =3

Осыдан: Мг (СаСО)3 =1· 40 +1· 12 +3· 16 =100

2-тапсырма: Массаларының ара қатынасын табу

m(Ca):m(C):m(O) = n·Ar(Ca) =n1·Ar(C):n2·Ar(O)

m(Ca) : m(C) : m(O) = 40 : 12 : 48 = 10 : 3 : 12

Екеуін салыстырады, ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды. Сосын 3ші тапсырма береді. 3-тапсырма: Известь тастың құрамындағы элементтердің массалық үлесін табу.

Мұғалім әңгімелесу арқылы түсіндіреді. Оқушылар мұнда да алдыңғы екі есепте кездесетін формуланы атап көрсетеді. Сол формула бойынша есептеулер жүргізеді.

ω = n· Ar : Mr

Шешуі:

СаСО3 - известь тас

-----------------------------

ω(Ca)-?ω(C)-?ω(О)-? ω (Ca) =1· 40 :100 = 0,4 = 40%

ω (C) =1·12 :100 = 0,12 = 12% ω (О) =3·18 : 100 = 0,48 = 48%

Мг (СаСО)3 = 100 ; Ar(Ca)= 40; Ar(C)=12; Ar(O)=16.
Жауабы: 40% Ca, 12%С, 48%О

Оқушылар үш есепті салыстырып ұқсастығы мен айырмашылығын табады. Қорытындылағанда заттың химиялық формуласының сандық және сапалық жақтарының бірлігі айтылады. Газ тәрізді заттардың молекулалық формуласын табу оқушыларға қиынырақ болады. Бұл есептер 10 сыныпта шығарылады. Сондықтан 8 сынып материалдары еске түсіріледі. Формуланы жазады. ω = n·Ar / Mr Оны өзгертіп былай жазады:

n = ω · Мr /Аr

Есеп №1. Қаныққан көмірсутектің гологенді туындысының салыстырмалы молекулалық массасы-237 Ондағы Сl- массалық үлесі 0,899, ал С-0,101. Формуланы табу.

Шешімі:

Мгх Х4)= 237 n = ω· Мr /Аґ n (СI) = 0,899· 237 : 35,5 = 6

ω (CI) = 0,899

ω (C) =0,101 n (С) = 0,101· 237 : 35,5 = 2

------------------------

Формула-? Жауабы: С2СI6 немесе ССI3- ССI3

Ar(СI) =35,5

Ar(С) =12

Ерітінділерге есеп шығарғанда да мына формула пайдаланады.

ω = n · Ar : Mr
Мұғалім әңгімелесу арқылы мәліметтерді еске түсіреді. Ерітінділерге тоқталады. Ерітіндінің екі заттан тұратынын айтады.

m (ерт) = m + m1 ω = m (е.з.) : m (ерт); ω = m (е.з.) : m + m1;
Оқушыларға физика курсынан таныс (6кл) ерітіндінің массасын көлем мен тығыздық арқылы да табуға болатыны:
m(ерт) = m + m1 = V· p Осыдан, ω = m : V· p

Есеп №2. 20г ерітіндіні суалтқанда 4г тұз алынады. Ерітіндідегі тұздың массалық үлесін табыңдар.

Шешімі:

m(ерт) = 20г ω = m (тұз) : m (ерт) ω = 4г : 20 г = 0,2

m(тұз) = 4г




ω-?

Жауабы: ω (тұз) - 0,2 = 20 %

Есеп №3 5г тұзды 45суда ерітеді. Ерітіндідегі NaCl массалық үлесін

табыңдар?

Шешімі:

m(NaCl) =5г ω = m / m + m1 ω =5 /5 + 45 = 0,1=10%

m(Н2О) =45г

ω-?

Жауабы: 10% NaCl

Есеп №4 Массасы бойынша тазартылған вино спиртінің құрамында 4% су бар.Егер спирттің p = 0,8г/см3 болса, 1л спирттегі судың массасын табыңдар.

Шешімі:

ω( Н2О) = 0,04 ω = m : V·p m = ω· V· p

V(спирт) =1л

p (спирт) = 0,84г/см3 m(Н2О) = 0,04· 1000см3· 0,8 =32г

--------------------------

m(Н2О)-? Жауабы: 32г су.

Төмендегі ұғымдарды өткеннен кейін: «Зат мөлшері»; «Моль»; «молярлық»; «молярлық масса»; «Авагадро саны»; «молярлық көлем»; «реакцияның жылу эффектісі» т.б. есептер арқылы осы ұғымдарды пысықтап қайталаған жөн. Бұл ұғымдарды пайдалану арқылы есептер шығару керек.

Есеп шығарғанда барлық физикалық өлшем бірліктер арасында байланыс барлығы байқалады. Оны мына схема арқылы көрсетеміз.

m = M· υ m = p· V V = Vm· υ γ = Q : Qm

Осы схеманы пайдаланып, оқушыларға «зат мөлшері» деген ұғымды кең түрде түсіндіруге болады. Мысалы:

γ = m : M; γ = V: Vm ; γ = Nо : NА;

Оқушылардың білімдерін бекіту мақсатында мынадай есептер шығаруға болады.

Есеп №5. Көлемі 11,2 л тең газометр оттегімен толтырылған. Газометрдегі оттегінің молекула санын, массасын және зат мөлшерін анықтаңдар.

Шешімі:

V(О2) =11,2л γ =V/ Vm m = V· p

----------------- m (О2) =11,2л·1,43г/л =16 г

m(О2)- ? γ (О2)- ? Nо2)- ? γ (О2) =11,2л :22,4л /моль = 0,5 моль немесе

Vm2) =22,4л/моль m = γ· M N 0= γ· NА

p(О2) =1,43г/л m (О2) = 0,5моль·32г/моль =16г

M(О2) =32г/моль N02) = 0,5· 6·1023моль-1 = 3·1023

Жауабы: 3·1023; 16г; 0,5моль

Мектеп бағдарламасында химиялық реакция теңдеулері арқылы көптеген есептер қарастырылады. Олардың көптігі сондай және әртүрлі болып келеді. Бірақ барлығына ортақ бір нәрсе бар. Ол бәріне бірдей іс-әрекет бар. Міне осыны қарастырайық: Мысалы мынадай теңдеу берілді.

n1А + n2В = n3С + n4Д

А + В = С + Д

Егер осы 4 заттың біреуінің массасы берілсе, ал екінші заттың массасын анықтау керек болса, онда есепті шығарудың 12 варианты бар.Урок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептері


Вариант


1


2


3


4


5


6


7


8


9


10


11


12


13


14


Зат


А


m


m


m


х


х


х


m 1


m1


В


х


m


m


m


х


х


m 2


m 2


С


х


х


m


m


m


Х


х


Д


х



Х


х


m


m


m


х


Бұл есептерді шығарудың принципі бірдей, бір заттың массасы арқылы, екінші заттың массасын анықтауға болады. Мұндай есепті базовой деп атайды.(негізгі) Бұл базовой есептен басқа күрделі есепке көшу өте күрделі. Оған көшу үшін алғашқы базовой есеппен салыстыра отырып сатылап көшу керек. Ол кезде оқушылардың көңілін жалпы әдіске мән бере отырып, жаңа әдістің ерекшелігіне назар аударады. Енді мысал келтірейік:

Есеп №6 (1-вариант) 1,2г Мд алып күкірт қышқылының артық мөлшерімен Н24 қосып тұз алады.Тұздың массасын табу.

Шешімі:

m(Mg) =1,2г Mg + Н24= Mg SО4 + Н2

------------------

m(тұз)- ? Химиялық теңдеу бойынша формуланы қолданамыз. m = γ· M

М(Мg)=24г/моль m (Mg) =1моль· 24г/моль = 24г

М(МgSO4)=120г/моль m (Mg SО4) =1моль·120г/моль =120г
Есепті шығару үшін бір әдісті қолданамыз. Мысалы, заттардың массаларын салыстыру әдісі:

1,2г < 24г 20есе аз, олай болса тұз да 20 есе аз болады.

M (Mg SО4) =120г:20 = 6г

Жауабы: m (тұз) - 6г.

Осындай әдіспен Н24 пен Н2 массасын есептеуге болады.

(2-вариант)

m (Н24) = 98г m (Н2) = 2г

а) 1,2 < 98г 8,2есе m (Н24) = 98г : 8,2 =1,19г

б) 1,2 < 2 1,6есе m (Н2) = 2г:1,6 =1,25г

(3-вариант)

1,2 г магнийдің орнына 0,05моль Мд деп беруге болады. Бұл жағдайда да

есептің шешімі өзгермейді, егер 1,2г Мд массаның орнына 0,05моль Мд өлшем бірлігін алсақ та, сол жауап шығады.

0,05 х

Mg + Н24 = Mg SО4 + Н2

γ(Mg) = 0,05моль; γ (Mg SО4) = 0,05моль

M = γ· M = 0,05·120 = 6 г (Mg SО4)

Қаралған есептерді біріктіріп жазып, негізгі есеп арқылы оқушыларға есептің мәнің түсіндіруге болады. Яғни егер бір заттың массасы белгілі болса, қалған заттардың массасын анықтауға болады. Енді осыған мысал қарастырайық.
m mх

n1А + n2В = n3 С + n4 Д 1 вариант

n1 М(А) n3 М(С)

m mх

n1 А + n2 В = n3 С + n4 Д 2 вариант

n1 М (А) n2 М(В)

m mх

n1 А + n2 В = n3 С + n4 Д 3 вариант

n1 М (А) n4М(Д)
Егер есептің шартын өзгертсек, зат мөлшері берілген болса, сол арқылы екінші заттың массасын табуға болады. Шығару жолы жоғарыдағы әдіске ұқсас:

γ mх

А + В = С + Д 1-вариант

mх γх

А + В = С + Д 2-вариант

γ mх

А + В = С + Д 3-вариант

Оқушылар мұндай қорытындылау есебінен бір заттың массасы арқылы (немесе моль) қалған үш заттың массасын (моль) анықтауға болатының көреді. Авогадро заңына мынадай есептерді шығартуға болады.

Есеп №3 (3-вариант)

1,2 г Мg күкірт қышқылының артық мөлшерімен әрекеттескенде қанша көлем Н2 бөлінеді (қ.ж.)

Есепте алдымен пропорция әдісімен сутегінің массасын тауып, көлемге көшуге болады. Немесе моль саның табу арқылы көлемді есептеуге болады.
1,2г Хг

Мg+ Н24 = Мg SО4+ Н2

24 2

(1- Пропорция әдісі)

1,2 г------------------------Хг

24------------------------ 2г х =1,2г ∙2 : 24 = 0,1 (Н2)

V = m : p V = 0,1г : 0,09г/л = 1,12 л (Н2)

(2- Моль ұғымы арқылы есептеу әдісі)

γ = m : М γ (Н2) = 0,1г : 2г/моль = 0,05 моль

V = γ · Vm

V = 0,05моль· 22,4л /моль =1,12л
Алайда, бұл екі әдіс тиімді емес, себебі көп уақыт кетеді. Сондықтан бұл жерде тиімдісі газдардың молярлық көлемі ұғымын пайдаланған жөн. Оны мұғалім мына схема бойынша түсіндіреді.

m Vх

А + В = С + Д ↑ 1-вариант

М(А) Vm

γ Vх

А + В = С + Д 2-вариант

γ·В Vm
m Vх

А + В = С + Д 3-вариант

М·С Vm
Осыдан кейін мұғалім оқушыларға өз беттерімен шығаруға №3 есепті береді:




Шешімі: 1,2 г х л

m (Mg) =1,2г Мg + Н24 = Мg SО4 + Н2

------------------------, 24 22,4л

V(Н2) - ?

M (Mg) =24г/моль Vm = 22,4л/моль

Теңдеу бойынша 1моль Мg 1моль Н2 ығыстырады, яғни

m (Мg) =1моль · 24г/моль = 24г

V(Н2) =1моль· 22,4л/моль = 22,4л

1,2г < 24 20 есе аз, олай болса сутегі де 20 есе аз бөлінеді.

V (Н2) = 22,4 : 20 =1,12л

Жауабы: 1,2г Мg 1,12 л Н2 ығыстырады.

Есеп №4 98г 5% Н24 ерітіндісіне артық мөлшерде Мg қосқан. Шыққан тұздың массасын табу. Берілген есепте есептің мазмұны күрделенген. Бұл есепте заттың массасы берілмеген, керісінше ерітіндінің массасы берілген. Осы мәліметтер арқылы Н24 массасын табу керек.

Шешуі:

m(ерт) Н24= 98г ω = m (зат) /m (ерт); m (Н24) = ω· m (ерт)

ω(Н24) = 0,05 m = 98· 0,05 = 4,9г

m(тұз)- ? 4,9г Хг

Мg + Н24 = Мg SО4 + Н2

М (Н24) = 98г/моль 98 120

1моль 1моль 1моль

М (Мg SО4) =120г/моль.

Теңдеу бойынша үшеуі де бір моль, сондықтан олардың массасы:

m (Н24) = 98г, m (МgSО4) =120г

4,9г< 98 г 20 есе аз, сондықтан алынған тұз да 20 есе аз болады. M (МgSО4) =120г : 20 = 6 г

Жауабы: 98г 5% Н24 магниймен қосылып, 6г Мg SО4 тұзы алынады .

Осыдан кейін оқушыларға осы есептің жалпы схемасын береді:
m mх

А + В = С + Д Базовый есеп

М(В) М(С)

m (ерт) және ω Есеп күрделенді

m (В) = m (ерт) · ω 1. Заттың массасын табу

m mх

А + В = С + Д 2. Базовой есепті шығару

М(В) М(С)

Осыдан кейін мұғалім №4 есеп пен №5 есепті салыстыруды сұрайды.Ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды.

9класста оқушылар сандық есептің жаңа үш түрімен танысады. Оның айырмашылығы 13,14 вариантта көрсетілген. Мұнда екі заттың массасы берілген, біреуі артық алынған. Оны бірнеше әдіспен анықтайды:

1. Заттың мөлшерін салыстыру (есептің шарты бойынша және реакция теңдеуі бойынша)

2. Теңдеу бойынша және есептің шарты бойынша массалар ара қатынасын салыстыру

3. Реакцияға қатысқан заттың массасын салыстыру.

4. Пропорция арқылы (белгілі мен белгісіз мәні арқылы)

5. Реакцияға қатысқан заттардың массалар ара қатынасы

Есеп №8 1,2г Mg, 5,5г Н24 ерітіндісімен әрекеттескенде неше көлем (қ.ж.) сутегі бөлінеді және тұз түзіледі.

Шешуі: 1,2

m(Mg) =1,2г Мg + Н24 = Мg SО4 + Н2

m( Н24) =5, 24 98

---------------------- 1моль 1моль

m(МgSО4)-?

Химиялық реакция бойынша бір моль Мg, бір моль күкірт қышқылымен әрекеттеседі. Сонда 1,2г < 24г 20 есе кіші, олай болса қышқыл да 20 есе аз бөлінеді:

m ( Н24) = 98 :20 = 4,9г

Ал есептің шарты бойынша қышқыл 5,5г. 4,9г < 5,5г.

Олай болса қышқыл артық алынған. Енді қалған есептеуді оқушылардың өзіне берген жөн. Келесі есептің түрі шығымға байланысты есеп. Мұғалім теңдеу бойынша алынған заттарды теориялық деп, ал іс жүзінде алынған заттарды практикалық деп аталатынын айтып, «шығым» туралы ұғымды түсіндіреді.

ή = m прак / mтеор
Есеп №9 1,2г Mg қышқылымен Н24 әрекеттесіп 5,5г тұз алынады. Алынған өнімнің шығымының массалық үлесін табыңдар.

Шешуі:

m(Mg) =1,2г 1,2г

m MgSО4) =5,5г Мg + Н24 ═ МgSО4 + Н2

ή =? 24г 120

1моль 1моль

Теңдеу бойынша 1 моль Мg 1 моль қышқылмен әрекеттескен, 1,2г < 24г 20 есе, олай болса m ( MgSО4) массасы 20 есе аз болу керек, яғни

mтеор ( MgSО4) =120 : 20 = 6 г.

Бұл алынған мәліметті формулаға қоямыз.

ή = 5,5г : 6 г = 0,92 = 92 %

Жауабы: 92%

Оқушылардың назарын тағы да, сандық есептерді салыстыру үшін осы есепті жалпы кесте бойынша базовый есеппен салыстыруға аударады.

m mх

А + В = С + Д Базовой есеп

М(А) М(С)

m1 mпрак Есеп күрделенді:


m1 mтеор 1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз

М(А) М(С)

ή = mпрак : mтеор 2. Формула бойынша табу.

Осыдан кейін кері есепті шығарудың жолдары көрсетіледі. Өнімнің шығымын кері есеп арқылы былай анықтайды:

1. Іс жүзінде алынған өнімнің массасын бастапқы заттың массасымен практикалық шығым арқылы анықтау.

2. Екінші әдісінде практика жүзінде алынған өнімнің массасы мен шығым беріледі. Бұл жағдайда бастапқы заттың массасын белгілі өнімнің массасымен практикалық шығым арқылы анықтауға болады.

Енді осыны көрнекі ретінде көрсету үшін, есепті шығарудың жалпы схемасы құрылады:
m mпр

А + В = С + Д Тура есеп

ή-?

1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз.

2. Формула арқылы ή = mпр : mтеор

шығым анықтанылады.
m ή(С) Кері есеп (1)

mпракт

1. Базовой есеп бойынша mтеор табамыз.

2. Формула арқылы ή = mпр / mтеор

mпр. анықталынады

mх ή(С) Кері есеп (2)

mпрак

1. Формула арқылы ή = mпр / mтеор

mтеор .анықтайды

2. Базовой есеп бойынша m (А) табамыз.

Есептер мен тапсырмалар
23. Алдарыңда екі есептің шарты берілген. Осы шарттар бойынша есептің мазмұнына мәтін құрастырыңдар.
А) m(известняк) = 1кг СаСО3 = СаО + СО2

ω (СаСО3) = 0,9

---------------------------

V(СО2) - ?
Б) V(Н24) = 1л

ρ(Н24) = 1836кг/м3

ω (Н24) = 0,96

-------------------------------

m (Н2О) - ?
24. Кальций карбонатын айырғанда 11,2л СО2 түзіледі. Түзілген көмір қышқыл газын калий гидроксидімен әрекеттестіріп тұз (К2СО3) алынады. Реакцияға қатысқан КОН массасын анықтаңдар.

25. «Қышқылдардың химиялық қасиеті» тақырыбын бекіту үшін қандай тапсырмаларды есеп кітаптардан алуға болады.

26. «Оттегі, оксидтер. Жану» тақырыбында 20минуттық 7 вариантқа бақылау жұмысын құрастырыңдар.

А) орташа оқушыға б) күшті оқушыға

27. 50 кг сусыз күкірт қышқылынан, массалық үлесі 0,3 және тығыздығы

1220 кг/ м3 тең аккумуляторлық күкірт қышқылын дайындау үшін оның

қандай көлемін алуға болады?

28. 2,3 г натрий сумен әрекеттескенде бөлінетін сутегінің (қ.ж.) моль

саның анықтаңдар.

29. «Ион алмасу реакциясы» тақырыбы бойынша сабаққа дайындалғанда

сізге сабақтың жоспарына 2-3 тапсырманы еңгізу қажет болады. Тиісті

тапсырманы құрастырып , оны шығарудың әдістемелік жолдарын

көрсетіңдер.

30. 14,2 г фосфор оксидін (V) 50 мл сумен әрекеттестіріп алынған фосфор қышқылы ерітіндісінің массалық үлесін анықтаңдарУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептеріУрок на тему Химия есептері



© 2010-2022