Урок на тему Химиялық реакциялардың жіктелуі

Сабақтың тақырыбы: Химиялық реакциялардың жіктелуі

Мақсаты:

а) Білімділік: Топ оқушыларына химиялық реакциялардың тотығу дәрежесінің өзгеруіне байланысты, реагенттер өнімінің құрамы мен санының өзгеруіне, реакцияның жылу эффектісіне және химиялық процестердің қайтымдылығына қарай жіктелуін түсіндіру.

ә) Тәрбиелік: Оқушыларды шығармашылыққа, ізденіске тәрбиелеу. Пәнге қызығушылықтарын арттыру.

б) Дамытушылық: Оқушылардың химиялық реакциялардың жіктелуі туралы білімдерін толықтыру, терең түсінік беру.

Сабақ әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, есеп шығару, ойындар.

Сабақ түрі: Аралас сабақ

Сабақ типі: Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың көрнекілігі: сызбалар

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру.

Топ оқушыларын 2 топқа бөлеміз. «Реакция» және «Реагент» топтары.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Химиялық стехеометриялық заңдары

1. Зат массасының сақталу заңы.

2. Көлемдік қатынастар заңы.

№ 7 есеп

2 моль сынап пен 1 моль оттек әрекеттескенде оксид түзілген. Химиялық реакция теңдеуін жазып, реагенттер мен өнімнің массаларын есептеп, олардың теңдігін дәлелдеңдер.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Химиялық реакциялар және олардың жіктелуі.

А) Тотығу дәрежесінің өзгеруі

Ә) Реакция реагенттері өнімдерінің құрамы мен санының өзгеруі

Б) Реакцияның жылу эффектісі

В) Химиялық процестің қайтымдылығы

Химиялық реакцияларды жіктеу оларға тән белгілер негізінде жүргізіледі. Бұл әрекеттесуші заттардың құрамына кіретін атомдардың тотығу дәрежелерінің өзгеруі; Реагенттер мен өнімдердің құрамы және мөлшері; химиялық реакциялардың жылу эффекті; процестің қайтымдылығы.

А) Реакцияға қатысатын атомдардың тотығу дәрежелері өзгере жүретін реакциялар тотығу-тотықсыздану реакциялары деп аталады. Мысалы: 2Н₂+О₂ 2Н₂ О

Мұндағы сутек атомдары тотықсыздандырғышқа жатады, өйткені олар өздерінің электрондарын оттек атомына беріп, тотығады:

Тотықсыздандырғыш: 2Н₂- 4е Н⁺ тотығу процесі

Өз кезегінде, оттек атомдары тотықтырғыш болып табылады, өйткені олар сутек атомының электрондарын қосып алады:

Тотықтырғыш: О₂+4е- 2О^-2

Тотығу-тотықсыздану реакцияларында, біз атап көрсеткендей, бір реагенттің бөлшектері - тотықтырғыш, екіншілері - тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді. Сондықтан олардың арасында тотығу және тотықсыздану процестері жүреді де нәтижесінде бөлшектердің тотығу дәрежелері өзгереді.

Ә) химиялық реакцияның 4 типі белгілі: қосылу айырылу, орынбасу, алмасу реакциялары. Қосылу және айырылу реакцияларын реакцияға қатысатын заттардың саны бойынша анықтайды. Егер бірнеше реагенттер әрекеттескенде бір өнім түзілсе, онда бұл қосылу реакциясы, ал егер, керісінше бір күрделі заттан бірнеше заттар түзілсе, онда бұл қосылу реакциясы , ал егер, керісінше бір күрделі заттан бірнеше заттар түзілсе - бұл айырылу реакциясы. Мысалы.

2Al+3Cl₂=2AlCl₃ қосылу реакциясы

2HgO=2Hg+O₂ айырылу реакциясы

Бұл реакциялардың тотығу-тотықсыздану реакциялары болып табылатынын аңғару қиын емес.

Орын басу және алмасу реакцияларын бір-бірінен реакцияға қатысатын заттардың құрамының өзгеруі бойынша айырады. Егер тек қана бір реагенттің және бір өнімнің құрамы өзгертін болса, онда бұл - орынбасу реакциясы, ал егер барлық реагенттер мен өнімдерінің құрамы өзгеретін болса, бұл алмасу реакциясы. Мысалы:

Zn+FeCl₂=ZnCl₂+Fe орынбасу реакциясы

ZnSO₄+BCl₂=BaSO₄+ZnCl₂ алмасу реакциясы

Б) Кез келген химиялық реакцияларда бір зат басқа айналғанда жылу бөлінеді немесе сіңіріледі. Сондықтан барлық реакцияларды экзотермиялық және эндотермиялық деп бөледі. Бұл реакциялар термохимиялық теңдеулермен өрнектеледі. Термохимиялық теңдеулердің басты ерекшелігі, оларда жылу эффектінің шамасы көрсетіледі. Реакцияның жылу эффекті процесс жағдайында, яғни қысым мен температураға тәуелді. Тұрақты қысымда өлшенген реакцияның жылу эффектін энтальпия деп атайды және ΔН деп белгілейді. Энтальпия өзгерісінің сандық мәні реакцияның жылу эффектінің кері таңбасымен алынған мәніне тең: ΔН=-Q

Термохимиялық теңдеулерде тек қана Δ_f Н⁰ мәнін қолданған ыңғайлы. Өйткені ол энтальгияның басқа түрлерімен де байланысты.

Бірден-бір маңызды шама заттың түзілу энтальпиясы - ΔН болып табылады.

Түзілу энтальпиясы ΔН дегеніміз - стандартты жағдайда 1 моль заттың жай заттардан түзілу жылуы.

В) Химиялық реакциялардың қайтымды және қайтымсыз болып бөлінетінін сендер білесіңдер. Қайтымсыз реакцияларда бастапқы заттар толығымен өнімге айналады, сондықтан олар бір бағытта жүреді. Қайтымды реакциялар қарама-қарсы екі бағытта жүреді, мұндабастапқы әрекеттесуші заттар толығымен өнімдерге айналмайды.

2KclO₃=2KCl+3O₂

N₂+3H₂-2NH₃ ΔН⁰=-46.2 кДж/моль

ІҮ. Жаңа сабақты бекіту.

1. «Реакция» тобына тапсырма:

Мынадай реакциялардан тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты анықтаңдар, олардың тотығу дәрежелері қалай өзгеретінін көрсетіңдер:

Zn+Cl₂=ZnCl₂

P₂ O₅+5C=2P+5CO

2KClO₃=2KCL+3O₂

«Реагент» тобына тапсырма:

Мынадай реакцияларда қосылу және айырылу реакцияларының коэффициенттерін қойыңдар:

2NH₃+H₂SO₄=(NH₄)₂SO₄

2Mg+O₂=2MgO

2H₃PO₄=P₂O₅+3H₂O

2HNO₃=2NO₂+O₂+H₂O

2. «Реакция» тобына тапсырма:

Газтектес сутек пен оттектен түзілген сұйық күйдегі судың түзілу энтальпиясы бойынша 90 г су түзілгенде бөлінген жылудың мөлшерін есептеңдер

«Реагент» тобына тапсырма

32 г мыс оттекпен әрекеттескенде 155 кДж жылу бөлінген. Осы реакцияның термохимиялық теңдеуін құрыңдар.

3. «Үшіншісі артық» ойыны

А)2Н₂+О₂=Н₂ О

4Нg+O₂=2Hg₂O

CuSO₄+Fe=FeSO₄+Cu

Ә)2H₃PO₄= P₂O₅+3H₂O

Zn+FeCl₂=ZnCl₂+Fe

2KClO₃=2KCl+3O₂

Б)Zn+Cl₂=ZnCl₂

ZnSO₄+BaCl₂=BaSO₄+ZnCl₂

AgNO₃+KCl=AgCl+KNO₃

В)C+O₂-393,5 кДж

2H₂+O₂=2H₂ O+285 кДж=CO₂

2Al+3Cl₂=2AlCl₃

Ү. Сабақты қорытындылау.

ҮІ.Оқушыларды бағалау.

ҮІІ. Үйге тапсырма. 1,4 № 12 есеп (20 бет)