Мәтінді оқу, түсіну және тест құрастыру. Антарктида (7-сынып)

Антарктида.

1911 жылы қызылды мекенді ең алғаш ашқан - аустралиялық геолог Гриффит Тейлор. Ең алғашқы зерттеушілер Антарктиданың құшағындағы қызыл түсті беймәлім балдырлардың "кінәсінен" пайда болған деген тұжырымға келген болатын. Алайда, кейіннен қызыл түстің су құрамында темір оксидінің көп болу әсерінен шығатындығы толықтай дәлелденді. Шығыс Антарктиканың Құрғақ даласындағы Тейлор Мұздығынан шығып жатқан тасқын су - "Қанды сарқырама" деп аталады.
Темірге аса бай келетін тұзды су - мұзды сарқырамадағы шағын ғана жарықшақтан атқылап жатыр. Ал жалпы судың бастауы - осы сарқырмадан бірнеше шақырым жердегі 400 метрлік мұз құрсап жатқан едәуір үлкен өзен екен. Антарктикадағы адам нанғысыз құрғақ алқаптар. Кез келген географиялық кітаптарды немесе ғаламтор беттерін ашар болсаңыз, «әлемдегі ең құрғақ жер қайсы?» деген сауалыңызға Чили жеріндегі Атакама деген жауап аласыз. Алайда, бұл жаңсақ жауап. Атакама - Антарктиканың құрғақ жазықтықтарынанан кейін екінші орында тұр. Бұл - 2 миллион жылдан бері жауын-шашын көрмеген (Атакамаға 400 жыл бойы жаумаған) жер бетіндегі ең құрғақ жер саналады. Аталған көрсеткіштер өз алдына көп нәрсені айтып тұр. Сенер сенбесіңізді білмей әбігерге салынып отырғаныңызды жақсы білеміз. Өйткені, біздің ұғымымыздағы Антарктика мұз бен қар жамылған, мәңгі қыс орнаған мекен екені айдан анық. Десе де, Мак-Мёрдо бұғазына таяу маңдағы 8 мың шаршы шақырым жерді алып жатқан Виктория, Райта, Тейлор атты үш аңғардың аумағын ешқандай мұз баспаған, керісінше, сусырап жатыр. Бұл құбылыстың себепкері - 320 км\сағат жылдамдықпен соғатын Катабатикалық желдер (бұл жер бетіндегі максималды жылдамдық). Аталған желдер бүкіл дымқылды буландырып, кептіріп жібереді. Осының арқасында аңғарлар 8 млн. жылдан бері қар мен мұзға тәуелсіз болып келеді. Құрғақ дала дегенде көз алдыңызға өзен-судан жұрдай жазықтықтың келетіндігі қалыпты жағдай. Солай болғанымен, бұл дала өзгелерге ұқсамайды. Бұлай дейтініміз, аумақта Антарктиканың Оникс және Вида атты әлемдегі ең тұзды өзендері ағып жатыр. Оның тұздылық мөлшері Өлі теңізден әлдеқайда күштірек. Өкініштісі, өзен беттерінде қалың мұз қаптап жатыр. Жазықтықта қалың қар мен қаусаған мұз жоқ болғандығымен, мұндағы жануарлар басқа құрлықтарға қарғанда өте аз. Шамасы, олар да мұндай құрғақ жерде өмір сүруге икемсіз секілді. Мұндай климат Марс планетасының табиғи жағдайларына аса ұқсас болғандықтан, ғалымдар зерттеу жұмыстарын осы мекендерге тікелей бағыттап отыр. 2004 жылдан бастап Антарктиканың шөл аңғарлары ЮНЕСКО-ның қорғауына алынды. [massaget.kz]

Мен онда болдым!

Король Георга аралында бір бала үнемі пингвиндерді куады. Құрлықтың солтүстік жеріндегі бірнеше чилилік ғылыми -зерттеушілік станциядағы зерттеуші отбасылар жыл бойы осы аймақта тұрады. Бір баланың аутуынша:

Жаз айын жақсы көремін, себебі қалын киініп керегі емес, үйден шығу үшін тек қана бір ғана ылғал өткізбейтін күрте, бөрік, су өткізбейтін бәтеңке және қалың шалбар болса болғаны. [Энциклопедия. География: страны и народы. «русич» 2000 год] Өсімдігі: салқын Антарктиданың климатына тек мұздан бөлек жерлерінде -мүк, қына-төменгі сатылы өсімдектер ғана өседі. [Энциклопедия. География: страны и народы. «русич» 2000 год]

Ағылшындар Антарктиданы капитан Кук ашты деп пайымдаған, бұл дұрыс емес. Оны цифрлар мен дәлелдеген академик Ю.М.Шокалский. Беллингаузен экспедициясы бүкіл Оңтүстік полюсті , Антарктида жерін айналып өтті. Сөйтіп ағылшын теңізшісі Джеймс Куктың : «алтыншы материк жоқ , болса да оны адам баласы зерттеп біліп пайдаға асыра алмайды»,-дегенің тарих жоққа шығарды. [Ұлы географиялық ашулар. Н.И.Баяндин.]

Антактиданың Әлемде ең таза теңіз-Антарктидадағы -Уэддел теңізі. znaeteli.ru/

1.Антарктиканың құрғақ жазықтықтарында 2 миллион жылдан бері жауын-шашын көрмеген жер бетіндегі ең құрғақ жер саналады. Бұған себеп:

А) Күннің күрт суығынан

В) Батыс желдер суық ағысынан

С) 320 км\сағат жылдамдықпен үнемі соғатын Катабатикалық желдер

D) Үлкен Аустралия суық ағысының әсерінен

Е) Оңтүстік шұғыланың әсерінен

Жауабы: С

2. Адам айтса нанғысыз Антарктиданың құрғақ даласындағы Тейлор мұздығынан шығып жатқан қызыл түсті сарқарама бар. Сарқырамаға қызыл түстің пайда болу себебі:

А) өте тұзды болғандықтан

В) сарқырамада қызыл түстің су құрамында темір оксидінің көп болуынан

С) сарқырама мантиямен шектесіп жатқандықтан

D) аймақта балдырлардың көп таралуынан

Е) сарқырама өте ыстық болғандықтан

Жауабы: В

3. Антарктиданың өсімдігі:

А) қарағай, шырша

В) боз, бетеге

С) қайың

D) өсімдігі жоқ

Е) мүк, қына

Жауабы: Е

4. Бір баланың айтуынша: Жаз айын жақсы көремін, себебі өте қалын киініп керегі емес, ұшпайтын құсты қуу өте қызықты.

А) Антактиданың солтүстігі

В) Австралия оңтүстігі

С) Еуразияның шығысы

D) Оңтүстік Америка батысы

Е) Солтүстік Американың шығысы

Жауабы: А

5. Ағылшындар Антарктиданы капитан Кук ашты деп пайымдаған

А) жоқ , португал саяхатшысы Васко да Гама ашты

В) жоқ , орыс саяхатшылары Беллингаузен мен Лазарев ашты

С) дұрыс

D) Норвег саяхатшысы Р. Амундсен алғаш болып ашқан

Е) Американдық Пири алғаш болып ашқан

Жауабы: В