Ғажайып алаң

Күні: 17.04.2013 жыл

Сыныбы: 6 «Г»

Тақырыбы: § 42 Көлдер.

Мақсаты: а) көл және оның түрлері жайлы ұғым қалыптастыру, көл

қазаншұңқырларының пайда болуы, көлдің батпаққа айналуы,

шаруашылықтағы маңызы туралы білім беру;

б) оқушылардың жеке бастарының танымдық қабілеттерін,

географиялық сөз қорларын дамыту, картамен, оқулықпен

жұмыс жүргізе алу іскерлік дағдыларын, пәнге деген

қызығушылықтарын дамыту;

в) оқушыларға адамгершілік, экологиялық тәрбие бере отырып,

табиғатқа ұқыптылықпен қарап, аялай білуге тәрбиелеу;

Көрнекілігі: Дүние жүзінің физикалық картасы, Еуразия материгінің

физикалық қартасы, Қазақстанның физикалық картасы, «Көлдің

түрлері» слайд суреттер, «Көлдің батпаққа айналуы»

бейнекөрініс, «Көлдердің шаруашылықтағы маңызы» слайд,

интерактивті тақта.

Әдісі: сұрақ - жауап, әңгімелесу, картамен жұмыс, іздену, түсіндіру,

проблемалық ситуация

Сабақ түрі: интерактивті сабақ

Сабақ типі: аралас сабақ

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру.

1. Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.

2. Сабаққа дайындығын қадағалау.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

«Миға шабуыл»

1. Өзен бастауы дегеніміз не?

2. Сағасы дегеніміз не?

3. Жайылма дегеніміз не?

4. Сарқырама дегеніміз не?

5. Анхель сарқырамасының биіктігі?

6. Ниагара сарқырамасы қай материкте орналасқан?

7. Өзеннің режимі деген не?

8. Жер шарындағы ең ұзын өзен?

9. Ілияс Жансүгіров қай өзенді сипаттаған?

10. Қазақстандағы ең ұзын өзен?

«Өзендегі қызықтар»

Балалар бізге өзен поштасы арқылы хат келді. Бұл пошта қай өзен арқылы ағып келді екен? Қане қарап көрейік.

1. Бұл хатты Лондон қаласының балалары жазған. Олар өздерінің қаласы арқылы әсем өзен ағып жатырғанын жеткізді. Балалар қай өзенді меңзеп тұр? (Темза)

2. Бұл хат Алматы қаласынан келген екен. Хат жолдаған балалар жазғы демалысын Қапшағай бөгенінің жағалайындағылагерьде өткізген. Осы бөген қай өзенде екенін сұрайды? (Іле)

3. Сіз өзенне хат салынған шөлмек алдыңыз. Хатта біреудің көмек сұраған хаты бар. Бірақ хаттың соңғы бөлігіне су тиіп, жазуы көрінбей қалған екен.Тек сізге белгілісі «ер шар ң би сар Ан». Бұл хатта не жазылған?

«Сөзжұмбақ»

Сұрақтары: 1. Дүние жүзіндегі суы мол өзен?

2. Бастауына жақын жағы-жоғарғы ағысы, саға жағы не деп аталады?

3. «Ниагара» сарқырамасы үндістер тілінен аударғанда қандай мағына береді?

4. Еліміздің мақтасы мен күрішін өсіретін өзен?

5. Виктория сарқырамасы орналасқан өзен?

6. Парсы шығанағына құятын 2 өзеннің бірі?

ІІІ: Жаңа сабақ.

Қапақсыз қазан, іші толған сазан. (Көл)

Көл - жер бетіндегі суға толған табиғи ойыс. Көлдің теңізден айырмашылығы - оның мұхитпен байланысы жоқ. Көлдердің ауданы мен тереңдігі әр түрлі болып келеді. Көлдер терңдігі жағынан да алуан түрлі болып келеді. Еуразиядағы Байкал көлі - дүниежүзіндегі ең терең көл. Тереңдігі - 1620 м.

Қазақстан көлдерінің ең ірілері: Каспий, арал, Балқаш.

Каспий - дүние жүзіндегі ең ірі көл. Ол солтүстіктен оңтүстікке қарай 1000 км қашықтыққа созылып жатыр. Біздің елімізге бұл ірі көлдің солтүстік - шығыс бөлігі кіреді. Каспийді ең терң жері 1025 м-ден асады. Каспийде балық көп аукланады. Жағалауында және солтүстік - шығысында мұнай мен газдың мол қоры бар.

Арал аумағының үлкендігі жөнінен екінші орын алады. Сырдария мен Амудария өзендерінің суы жер суаруға көп жұмсалуына байланысты Арал теңізі тартылып бара жатыр. Оның жағасы 100-200 км-ге дейін шегініп, босаған жерлерін тұз бен құм басуда.

Қазақстанда көлемі жағынан үшінші орында Балқаш көлі тұрады. Бұл көлдің бір ерекшелілігі - оның батыс бөлігінің суы тұщы, шығыс бөлігінің суы ащы.

Жер шарындағы терең көлдер тау жасалу үрдістері кезінде пайда болған. Мұндай көлдерді тектоникалық көлдер деп атайды. Мысалы, Байкал, Ыстықкөл.

Бір кездегі теңіздің орнын қалдық көлдер алып жатады. Каспий, Арал.

Көл суының көптеген қасиеттері, әсіресе тұздылығы оның ағынды немесе ағынсыз болуына байланысты. Ағынды көлден өзен ағып шығады. Ондай көлге тұз жинақталмайды, өзен суымен бірге ағып кетеді.

Ешбір өзен ағып шықпайтын ағынсыз көлдерге біртіндеп тұз жинақтала бастайды. Мұндай көлдерге құятын өзендер өзімен бірге жер бетінен шайылған түрлі тұздарды алып келіп отырады.

Жаңбыр және қар суы жер бетін шайып, көлге әр түрлі заттарды ағызып алып кетеді. Сол сияқты көлдің түбіне өсімдіктер мен жануарлардың қалдықтары шөгеді. Көл бірте-бірте тайыздайды да, оны ылғал сүйетін өсімдіктер басып кетеді. Шіріген өсімдік қалдықтары көлдің түбіне жиналып, соның салдарынан көл тайыздай береді. Нәтижесінде көлдің орнында батпақ пайда болады.

Көлдердің шаруашылықта маңызы зор. Олардың ең бірінші байлығы - тұщы су. Көл суын адам ауыз су ретінде, мал суаруға, егін егуге, түрлі өндіріскежұмсайды. Көлдер кеме қатынасы үшін де өте пайдалы. Мысалы, Каспий көлі арқылы Қазақстан Ресей, Әзірбайжан, Түрікменстан, Иран мемлекеттерімен байланысып тұрады. Көлдер әр түрлі жануарлар мен өсімдіктерге бай. Олардан кәсіптік маңызы бар балықтардың түр - түрі ауланады. Тұнба көлдерден тұз өндіріледі.

Сонымен қатар көлдер өзен ағыстарын реттеп отырады, мәселен қуаңшылық кезде өзенді сумен қамтамасыз етсе, су тасуы кезінде артығын өз шарасына жинайды.

ІV. Бекіту.

1. «Адасқан сандар»

1000, 1025, 8848, 1054, 48, 539, -132 т.б

V. Үйге тапсырма.

§ 42 Көлдер оқу, кез келген көлге сипаттама беру

Үстірт орта мектебі

Аудандық жаратылыстану пәндері мұғалімдерінің олимпиадасы

Ашық сабақ

Тақырыбы: Көлдер

Дайындаған: география пәні мұғалімі

Тыныштықова М

Бейнеу 2013 ж