Баяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУ

Раздел География
Класс -
Тип Другие методич. материалы
Автор
Дата
Формат rar
Изображения Есть
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Бектурсынова А.А.,

«Т.Аманов атындағы №16 жалпы орта білім беретін мектеп»КММ,

география пәнінің мұғалімдері, Семей қаласы

МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУ

География сабағын жергілікті жермен, оның табиғатымен байланыстыра өту, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырумен бірге, туған жерге деген сүйіспеншіліктерін оятып, табиғатты аялай білуге тәрбиелейді. Оқушыларға география сабағын оқыту барысында аймақтық элементтерді қолдануда басты назар өлкетану негізіне аударылады. Сондықтан табиғат жайындағы жалпылама әңгімеден гөрі оқушылардың күнделікті естіп, біліп жүрген, оларға жақсы таныс құбылыстардың мәнін ашып, түсіндіруге көбірек назар аударылады. Сол негізінде Отанға деген зор сүйіспеншілік сезім туған жердің табиғатын сүюмен, оның сырын танып-білуге деген құштарлықпен бірге қалыптасады. Аймақтық элементтерді қолдану барысында, бір жағынан, оқушыларда табиғат туралы ғылыми көзқарас қалыптастыру мақсат етілсе, екінші жағынан, олардың алған білімін өмірде қолдана білуге, өз өлкеміздің табиғат қорғау жөніндегі қоғамдық пайдалы еңбек түрлерін орындай білуге үйрету мақсат етіледі.

Осыған орай Қазақстанның физикалық, экономикалық және әлеуметтік географиясын оқыту барысында аймақтық компоненттерді қолдану тиімді. «Металлургия кешені» тақырыбын өту барысында аймақтық элементтерді пайдалану қолайлы. Шығыс Қазақстан экономикалық ауданы түсті металға бай болғандықтан, шикізаты мол түсті металлургия саласының ерекшелігін түсіндіре отырып, түсті металлургияның Қазақстан экономикасында атқаратын міндетін көрсету. Қазақстанның түсті металдарының сапасы өте жоғары. Өскемен мырышы Лондондағы металдар биржасында сапасының өте жоғары болғанына байланысты эталон ретінде тіркелген. Шығыс Қазақстан түсті металлургия кәсіпорнында 74 элемент өндіреді. Оқушыны, өз өлкеміздегі кездесетін түсті металдарды топқа бөле отырып, оның құрамының күрделі екендігін мақтанышпен айта алатындай дәрежеге жеткізу қажет. Түсті металдар тобы мен оның кен орындарын салыстыра отырып төмендегідей мәліметтерді көрсетуге болады.

Баяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУТүсті металдар


Шығыс Қазақстанда өндірілетін металдар туралы мәліметтер

Металдардың аты

Кен орны мен құрамында аталмыш металдары бар рудалар

Алтын

Бақыршық (Шығыс Қазақстан, Семей)

Алтын мен күміс

Қалба

Ванадий

Шыңғыстау

Висмут

Қорғасын, мырыш және мыс рудаларында

Вольфрам,молибден

Кенді Алтай (Көкшіл, Шындықатай)

Галлий

Алтайдың полиметалл рудаларында

Кадмий

Кенді Алтай

Марганец

Шығыс Қазақстан облысы (Семей)

Қорғасын, мырыш

Таулы Алтай

Мыс

Ақтоғай, Жезкент

Ниобий, тантал

Қалба, Семей

Селен, теллур

Кенді Алтай

Таллий

Алтай (Риддер, Зырьяновск,Ертіс төңірегі)

Хром

Шығыс Қазақстан

Кесте мәліметтерін қарастыра келе өлкеміз түсті металдарға бай екенін ерекше атап көрсетуге болады.

Сонымен бірге түсті металдардың ерекшелігін айта келе, оның энергияны өте көп қажет ететіндігін атап өту.

1.Құрамы бөлігінің аз мөлшерде болуы: Галий 1 т 20 г. бар; кен алу үшін 50000 т. кен керек.

2.Бірнеше металдардың қатар кездесуі (Pb, Zn, Au, Ag, Cu, Ti, Mg). 3.Көп энергия шығынын керек етеді( Ti, Mg 1т алу үшін 20000 кв/сағ энергия керек).Бағалы қасиеті - тотығуға төзімді, электр өткізгіш, берік, қиын балқиды.

«Қазмырыштың» үш тағаны - Риддер полиметалл, Өскемен қорғасын-мырыш және Зырян қорғасын комбинаттары акционерлік қоғамдары, түсті металлургияның аталған үш алыбы да нарық қиыншылықтарына қарамастан уақыт ағымымен жеке жүріп келе жатқан ұжымдар.Алғашқы алтын қоры еліміздің егемендік алғаннан кейін 1994 жылы Өскемен комбинатында алынды.

Риддер полиметалл комбинаты аталу себебі онда қорғасын, мырыш, алтын, күміс, мыс, сурьма, мышьяк, висмут, кадмий, индий, т.б түсті металл бірге алынады.

Бірғана Өскемен қорғасын-мырыш, титан-магний комбинатының байланыс-сызбасына көңіл аударсақ, бірнеше кәсіпорындардың бір-бірімен тығыз байланыста екенін көре аламыз.

Ө

Глубокое Cu концентраты




Зырян қорғасын комбинаты

Pb, Zn концентраты






скемен қорғасын-мырыш, титан-магний комбинатының байланыс-сызбасы

Баяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУ

Старковта Au 1т-3,4 г 49г

АҚ «Казмырыш»

Pb, Zn Қарағайлыдан

Pb, Zn Текеліден

Белоусовка Cu концентраты

Пирит ТаразғаБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУБаяндама МЕТАЛЛУРГИЯ КЕШЕНІН ОҚЫТУДА АЙМАҚТЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРДІ ҚОЛДАНУ

Өскемен қорғасын-мырыш

комбинаты Au, Ag,Сd,таллий,

теллур.Титан-магний

комбинаты



Лениногор полиметалл

комбинаты тазартылмаған Pb, Zn,Cu


Веррхне-Березовка

Cu концентраты


ХVІІ-ХІХ ғасырдан қазіргі кезең 1998-2003 жылдары атты кестені пайдалана отырып өткен ғасыр мен қазіргі өндіруді салыстыру. Қазақстанның әлемдегі және ШҚО-ның ҚР түсті металдарды өндірудегі үлесі төмендегідей.

Металл

ХVІІІ-ХІХ ғғ

( Алтайда)

Қазіргі кезең (1998-2003)

ШҚО

% есебімен

Өндіру (т)

Әлемдегі

орны

% есебімен

Алтын

3 т

1

14

7

71

Вольфрам

12

1


Мыс

31000 т

3

320000

7

41

Титан


26


2


Мырыш


7

18000

7

87

Барий

7

1


Күміс

2650

6

400

9


Қорғасын

150000 т

7

90000

10

79

Барий


7


1


Тантал


33


3


Сонымен бірге оқушыларға түсті металлургия тақырыбын талдау барысында өндіріс қалдықтарының, таулы-металлургия өнеркәсібіндегі түсті, сирек, бағалы және радиактивтік металдардың қоршаған ортаға тигізетін әсерін баяндауда мына кестені қолданған жөн.

Шығыс Қазақстан облысындағы таулы-металлургиялық өнеркәсіптегі қалдық сақтау жөніндегі мәлімет

Үйінділер құрамы

Типі

Сақтау

орындары

Сақталу орын-ның

көлемі мың.т

Негізгі компонент мөлшері

Полиметаллдық

Тау жынысының үйіндісі

17

1000000

Cu 0,06

Pb 0,05

Zn 0,6

Au 0,07 г/m

Байыту қалдығы

11

380000

Cu 0,12

Pb 0,16

Zn 0,57

Au 0,43

Шлак пен шлам үйіндісі

5

15000

Cu 0,36

Pb 0,59

Zn 2,29

Au 1,2т/г

Құрамында алтын кездесетін

Тау жынысының үйіндісі

11

18000

Au 0,1-1,2 т/г

Байыту қалдығы

15+14

3000

Au 0,4-1,1

Сирек кездесетін

Тау жынысының үйіндісі

4

43700

Та 0,004-0,012

Байыту қалдығы

7

14600

Sn0,009-0,07

Ве 0,04-0,07

Lі 0,06-0,5

Сs 0,04

Радиоактивті

Тау жынысының үйіндісі

9

20

0,2-11,5 Кu

Байыту қалдығы

1

640

269,0 Кu

Шлак пен шлам үйіндісі

17

6810

0,3-2760 Кu

Осы кесте мәліметі арқылы қоршаған ортаға ең көп зиян келтіретін - қалдықтар. Атап айтқанда, байыту қалдығын сақтайтын орындар 11-30, шлак пен шлам үйіндісі мен полиметалл тау жынысының үйіндісі 17 болса, белгілі бір мөлшерде түсті металлдардың қалдықтары да қалады. Оларды қайтадан өңдеу арқылы қосымша пайдалы өнімдер алуға болар еді. Мысалы: 1,2;1,1т/г - Au; 0,5т/г - Lі;11,5т/г - Кu. Бұл тек бір ғана шаруашылықтың саласы бойынша мәлімделген. Дәл осы секілді отын-энергетика кешені, ауыл ауыл шаруашылығында, көлік тақырыптарында жергілікті жер материалдарын кеңінен қолдануға болады. Оқушылар өз меңгерген білімінен қорытынды шығара отырып, кесте, сызба мәліметтерімен жұмыс жасап, қосымша материалдар іздеп, пәнге деген қызығушылықтарын арттырады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.А.Ж.Ақбасова,Г.Ә.Саинова «Экология». Алматы, 2003.188-б.

2.К.Сыдыкова «Қарқынды шоғырландыру технологиясы». География және табиғат,5/2004.41-44-б.

3.М.С.Панин «Экология Казахстана». Семей, 2005. 207-б.

4.В.В.Усиков,Т.Л.Казановская, А.А.Усикова, Г.Б.Забенова Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы. Атамұра-2005

5.Географический энциклопидический словарь. Москва 1989.

6

© 2010-2022