Физикалық географияда тірек-сызбаларды пайдалану жолдары тақырыбындағы кітапша жинағы

МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСТЫҚ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ

Ақтау қалалық білім бөлімі

ФИЗИКАЛЫҚ ГЕОГРАФИЯ КУРСЫ БОЙЫНША ТІРЕК-СЫЗБАЛАР

Ақтау-2015ж.

Мақұлданды: ООӘжҚББО кеңесі

Хаттама№__

«__»_______2015ж.

Құрастырған: «Мектепке дейінгі шағын орталығы мен лицей сыныптары бар №23 жалпы білім беру орта мектебі.».

Мемлекеттік Мекемесінің география пәні мұғалімі Қорғанбай Айдарсұлу Өтеуліқызы.

Ұсынылды:

Аудандық/ қалалық БҮО кеңесі

Хаттама№___

«_» _______2015ж.

Алғы сөз

Бұл тірек-сызбанұсқа физикалық география курсының «Литосфера», «Гидросфера»,«Атмосфера» тараулары бойынша жасалынды.

Географиядан білім дағдыларын меңгерту, ойлау, қызықтыра жетелеу, жеткізіп айту, есте сақтау қабілеттерін дамыту үшін әртүрлі әдіс тәсілдерді қолдануға болады. Соның ішінде тірек-сызба арқылы сабақ өткізу география сабағын көп жеңілдетіп, оқушылардың көз алдында ,ойында сақтау,нақты ойын жеткізуге өте қолайлы екенін өз тәжірибемде көзімді жеткіздім.Мәселен жалпы білім беретін мектептегі 6 сыныптарға арналған».География пәнін оқытуда әртүрлі дәрежедегі тірек-сызбаларын құрастыру арқылы оқушының пәнге деген қызығушылығын және ойлау қабілетін дамыту маңызы зор.Оқушылар тірек-сызбанұсқа арқылы жаңа тақырыпты тез меңгереді,терең түсінуіне көмектеседі.Әр сабақта тірек-сызбанұсқа дәптерге сызылып,жаңа тақырыпты бекітуде,үй тапсырмасын сұрағанда пайдаланылады .Тірек-сызбанұсқаны пайдаланғанда оқушылар мұғалімнің қойған сұрақтарына тез жауап бере алады,кейде тірек-сызбанұсқа географиялық карталар қызметін де атқарады.

Егер тірек-сызбанұсқалар географиялық карталар сияқты жинақталған түрде басылып шықса,онда келесі сыныптарда да осы тарауларды өткенде пайдаланып отыруға болады. Бұл мұғалімнің де,оқушының толық түсінуіне және уақытын үнемдеуге көмектеседі.

География сабақтарында тірек-сызбанұсқаларды пайдалану тиімді деп санаймын.

3

Сабақта тірек сызбаның тиімділігі.

Бүгінде қоғамдық формацияның ауысуы - білім беру жүйесіне айтулы өзгерістер мен реформалар енгізгені белгілі. Бұған жаңа білім стандартының жасалынуы, төл оқулықтарымыздың жазылуы, жаппай компьютерлендіру т. б. игі істер дәлел бола алады. Осының бәрі - ХХІ ғасыр табалдырығынан аттаған жас ұрпақты ұлттық құндылықтарды, ұлттық мәдениетті танитын, оны өзгеге таныта алатын білімді, жан - жақты қалыптасқан, әлемдік өркениетке қол соза алатын, бәсекеге қабілетті дербес тұлға тәрбиелеу қажеттілігінен туындайды. Осыған орай, Елбасының «Елдің ертеңін ойлау керек. ХХІ ғасырда білімсіз өмір сүру мүмкін емес. Халықты салауатты да, сауатты өмірге бағыттауымыз керек.» деуі де тікелей ұстаздар қауымына жүктелер зор міндет. Ол үшін оқушы сұранысын қанағаттандыратын оқытудың үлгілерін ұтымды қолдану, қажеттілігіне қарай өзгерістер мен толықтырулар енгізу ұстаздан кәсіби шеберлікті талап етеді

Педагогикалық әдістемелік процестерде В.Ф. Шаталов әдісі деген атпен енген тірек - сызба белгілерін (сигналдарын) сабақта қолдану мұғалімдердің көпшілігінен үлкен қолдау тауып отыр, оқыту процесінде кеңінен қолданылуда.

В.Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқталсақ: Бірінші ерекшелігі - нақты дәл есептелген оқу процесін құра білу.

Екінші ерекшелігі - уақыт үнемділігі. Мысалы, белгілі бір тақырыпты түсіндіру барысында бірнеше тақырыпты жинақтап, ықшамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруға болады.

Бұл әдістеме қазіргі күнге дейін құндылығын жойған жоқ.

Тірек сызба белгілері сабақтың негізгі құрам бөлігі ретінде қолданылады. Мұнда негізінен мына мәселелерге назар аударған жөн.

1. Тірек - сызба белгілерін пәнді жүргізудің басынан бастаған жөн.

2. Мүмкіндігінше барлық сабақтарда пайдалану керек.

3. Сызбанұсқаға оқушылармен бірге талдау жүргізіп отыру. Сызбанұсқаларды (схемаларды) оқушылардың қатысуымен талдау керек.

4. Оқушылардың белгілі тақырыпқа сай сызба белгі даярлауға негізделген өзіндік жұмыс жасауына мүмкіндік беру.

5. Оқушының топпен және екі - екіден жұмыс жасауына мүмкіндік беру.

Тірек сызбаның артықшылықтары мынада:

а) оқушыға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі;

б) оқушы оқу материалының ішінен ең негізгісін таңдай білуді үйренеді;

в) оқушы таңдап алған танымдылық - білімдік түсініктерін бір - бірімен байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді;

г) оқушы оқулықпен және қосымша әдебиеттермен жұмыс жасауға дағдыланады;

д) Оқушы өзінің танымдық деңгейін біледі. Өзін - өзі бағалауды үйренеді.

Тірек сигналдары арқылы оқыту өзінің нәтижесін береді. Атап айтсақ:

Мұғалім: - оқушы білімін тексеруде дидактикалық құрал ретінде пайдаланады

- мағыналық, логикалық белгілерді нақты, қысқа түсіндіреді.

- баға қоры молаяды;

- оқушы білімі әділ бағаланады.

Оқушы:

• берік білім негізі қаланады;

• сөйлеу қабілеті дамиды;

• тұжырымдап, топшылау дағдылары қалыптасады;

• танымдық процесі нығаяды;

• қарым - қатынас қажеттілігі қанағаттандырылады;

• пәнге деген қызығушылығы артады;

• шығармашылығы шыңдалады.

Қазіргі заманның даму қарқыны мұғалімдерден шығармашылығын жаңаша,ғылыми-зерттеу бағытында дамытуды талап етеді.Оқушыларға білім берумен қатар оларды жан-жақты дамыған парасатты азамат ретінде қалыптастыру,тиісті мамандыққа бағдарлау оқу-тәрбие үрдісіндегі мақсат.Оқушыларға берілетін барлық оқу-тәрбие жұмыстары сабақ процесінде жүзеге асырылатын болғандықтан,мұғалімнің сабақ барысында алға қоятын негізгі мақсаты-оқушыларға терең де тиянақты білім беру.Бұл мүғалімнен үнемі ізденіп,озық тәжірибені үнемі пайдалануды талап етеді.Өзім сабақ беретін сыныптарда география пәнін оқытуда тірек сызба,кесте мен графиктер қолдана отырып,оқушылардың өздігінен ізденіп білім алу дағдысын толықтыруға көңіл бөлемін.

«Қазақстанның физикалық географиясы» сабағында тірек-сызбалар пайдалана отырып сабақ өтемін.Осыған орай әріптестеріме «Қазақстан климаты»тақырыбын үлгі ретінде ұсынып отырмын. Сабақтың білім беру мақсаты: Қазақстанның климат ерекшеліктері жөнінде білімді қалыптастыру.Қазақстан климатының қалыптасуына әсер етуші факторлардың әсерін түсіндіру. Дамытушылық мақсаты :Климат туралы білімдерін тереңдету,оқушылардың өз ойларын еркін жеткізуге,ой өрісін,есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Экологиялық тәрбие:Қоршаған ортаны,табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақ көрнектілігі:Қазақстан физикалық картасы,климат картасы,тірек-сызбалар.

Сабақ барысы 1.Ұйымдастыру бөлімі.

2.Жаңа сабақ.

Бұл кезеңде оқушыларға жеке және жаппай сұрақтар қою арқылы климат,ауа райы,климатты сипаттайтын элементтерді сұрақтар қою арқылы өткен сыныптардағы материалдар сұралады.

3.Мақсат қою кезеңі:Оқушыларды жаңа сабақ мақсаты мен таныстырылады.

4.Жаңа білімді меңгерту кезеңі:

Оқушыларға климатты сипаттайтын элементтерді сызба түрінде сызуды тапсырылады.Кейбір оқушыларымыз тым жақсы сыза қояды.

Климаттың элементтері

Атмосфералық қысым температура ылғалдылық жауын-шашын 5

Жер бетінің климаты алуан түрлі.Қазақстан климаты шұғыл континентті.

Климаттың континентігінің ерекшеліктері;қыс пен жаздағы ауа температурасының үлкен айырмашылық жасауы,ауаның құрғақтығы республиканың көп жерінде атмосфералық жауын-шашынның әркелкі түсуі,қыстың ұзақтығы,әрі аязды, оңтүстікте қысқа әрі жұмсақ болуы . Қазақстан климатының шұғыл континентті болу себебі қандай?-оқушылардан сұралады және тірек-сызба түрінде көрсету тапсырылады.Ол төмендегідей сызылады.

Қазақстан климатының шұғыл континненттілігі екі фактормен анықталады

Еуразия құрлығының ортасында орналасуы Дүниежүзілік мұхиттардан алыс жатуы.

Қазақстан қоңыржай климаттық белдеудің оңтүстігінде жатыр.Сондықтан жылдың 4 мезгілі айқын байқалады.Қыста -сібірдің суығы,жаздаОрта Азияның ыстық ауасының әсері жақсы байқалады.Климаттың қалыптасуы,оның себептеріне байланысты.Оларды климат құрушы факторлар деп аталады.

Қазақстанның климат құрушы факторлары.

Күн радиациясы. Атмосфераның алмасуы. Жер бетінің төсеніш беті

1.Күн радиациясы дегеніміз-күннен шығатын сәулелі энергия.

Күн радиациясы

Тура Шашыранды радиация Жұтылған радиация Шағылысқан радиация

2.Қазақстан климатының қалыптасуына әсер етуші ауа массаларының түрлері. 6

Арктикалық тропиктік қоңыржай

Солтүстік мұзды мұхиттан Орта Азия елдері Атлант мұхитынан келеді. (суық) келеді. (ыссы,құрғақ) (жазда салқын,ылғалды.қыста жылы)

3.Жер бетінің төсеніш беттері ,жер бедері,қар, топырақ,өсімдіктердің климат қалыптасуына әсері қандай? Оқушылардан сұралады.

3.Бекіту сұрақтары кезінде оқушылар жауабы тез,жинақы болады.

4.Үйге тапсырма беріледі.Қазақстан климаты.

7

Жер туралы географиялық білімнің дамуы

дамуы

Алғашқы адамдар-жеміс жинау жолдарын салған.

Әскери жорықтар,сауда-сызбаға түсірген.

2 мың жолдан бұрын дәлелдеген-шар тәрізді.

Эротосфен-жердің өлшемін дәл есептеп,карта

Птолемей (XIV ғ.)-градус торы

Бехайм- (XV ғ.)-глобус

Х. Колумб (1492 ж.) - Жаңа жер

Ф.Магеллан (1519-1522 ж.)-Дүниежүзін айналды.

Тынық мұхит.

Голландықтар (XVII ғ.)-Австралия.

Ф.Беллинсгаузен-М.Лазарев (1820 ж.)-Антарктида.

Табиғат-физикалық

География (грек)-жазамын, сипаттау

Шаруашылық-экономикалық

1.Антарктида-материк (мұз-4 км)

2.Мұхит-тереңдігі,жер бедері,пайдалы қазбалары.

3.Атмосфера-ауа райы,бақылау.

4.Материктер-таулар,ішкі құрылысы.

8

Жердің сыртқы құрылысы

Атмосфера Биосфера

Гидросфера

9

Жер қыртысының қозғалуы

дамуы

Жер сілкіну

Баяу тербелу

Вулкандар

Сөнбеген

Сөнген

Құрлық көлемінің ұлғаюы

Ключев шоқысы Эльбрус

вулкандық бомба

кратер

Эпицентр

Мұхит көлемінің ұлғаюы

лава көмей

ң

Сейсмология

Вулкандық аудандар

Вулканология

Ыстық бұлақтар

Гейзерлер

Тау + Жазық + Мұхит қазан шұңқыры = Жердің жер бедері

Алғашқы материктер

Жердің ішкі құрылысы.

12

13

44% 56%

5-80 км Жер қыртысы

Мохо қабаты

350 км

900 км

Астеносфера

Жоғарғы мантия

67% масса

83% көлем Төменгі мантия

2900-5000 км Сыртқы ядро

5000-6370 км Ішкі ядро

15

16

Жер бедерінің пішіндері

Таулар

Жазықтар

Қатпарлы белдеулар

Платформалар

Жер қыртысының бөліктері

17

«Атмосфера» - грекше «атмос»-бу, «сфера» - шар деген мағынаны білдіреді.

18

Атмосфера және оның құрылысы

Атмосфераның жоғарғы бөлігі

1. Тіршілік- 1 адам- 11мың км³

Стратосфера

2. Метеориттер

Тропосфера

3. Күн сәулесінің қызуынан, салқыннан

Атмосфера

Құрамы:

О2 - 21%

N -78%

С О2 - 1%

ЖЕР

Қорғау

Зерттеу

Мұхит

Қазіргі:

Радиозонд

Метеостанция

Жасанды спутник

ЭЕМ

Халық болжамы:

Өсімдік, жануар, күн, айы, жұлдыз

Газ тазалағыш қондырғы

Орман, ағаш егу

19

Стратосфера

Тропосфера

Экзосфера

Мезоосфера

Термосфера

Тропосфераның жоғарғы шегіндегі T-55˚C дейін төмендейді. Грекше «торпос»-бұрылыс, өзгеріс

Грекше «стратум» -қабатталған. Ауа қабаты өте құрғақ болуымен ерекшеленеді.

80-85 шқ. Биіктікке дейінгі аралықта жатыр.

Ең жоғарғы қабатында өте жоғары t-1000-1500˚C дейін байқалады

20

Күн сәулелерін шашыратып жатйып тарататындықтан, күндіз жер беті қатты тозып кетпейді

Түнде ауа қабаты жылуды қымтап, ұстап тұрады, жер беті қатты салқындаудан сақтайды

Төмендегі қабатында бұлт үйіріліп, жауын-шашын жауады.

Оттегімен адам мен жануарлар тыныс алады

Өсімдіктің өсуі үшін де ауа керек

Атмосфера

XIX ғасырдың бас кезінен аэростаттардың көмегімен

Жер бетінен ондаған шқ. Биік қабаттары туралы шар-зонд арқылы французша зонд- «байқау»

Радизонд

Жоғары қабаттарын зерттеуге жердің жасанды серіктері кеңінен қолданылуда

Әлемдік кеңісттікке ғарыш кемелері

Изосызықтар

Изотерма «термос»-жылу

Изобара «барос» -қысым

Изогиета «гиотос» -жаңбыр

Климат элементтері

Атмосфералық қысым

Температура

Ылғалдылық

22

23

Теңіздік климат

Ауа температурасының тәулік және жылдық амплитудасы аз, ылғалды, жауын-шашынды, бұлтты және тұманды ауа райының басым болуымен ерекшеленеді

Континенттік климат

Ауа температурасының тәулік және амплитудасы үлкен. Қысы суық, жазы ыстық. Жауын-шашын аз түседі

24

Қазақстанға осы екеуінің қайсысы тән деп ойлайсыңдар?

Биіктеген сайын таулардағы ауа температурасы қалай өзгереді?

Біздің жеріміздің климатының қалыптасуына нелер әсер етеді?

25

Жоғарғы қысым белдеулері

Төменгі қысым белдеулері

Солтүстік тропик Оңтүстік тропик Арктикалық Антарктикалық

Экваторлық

Солтүстік қоңыржай

Оңтүстік қоңыржай

26

Климаттық белдеулер

Өтпелі

Негізгі

Түрлері

27

Гидросфера құрамы

мұхиттар теңіздер көлдер өзендер

мұздықтар батпақтар

жер асты сулар

28

Көлдер

Ауданы жөнінен Тереңдігі жөнінен

Ұсақ Ірі Тайыз Терең

Каспий Байкал

Қазақстанның ірі көлдері

Каспий Арал Балқаш

Ірі көл, солтүстіктен оңтүс- 2-ші орында, тартылып 3-ші орында, батысы тікке 1000 шқ. Созылған, ең бара жатыр, жағасын тұщы, шығысы ащы терең 1025м, балық тұз бен құм басқан жері

ауланды, мұнай, газ мол

29

Көлдер пайда болуына қарай

Тектоникалық Бөген Қалдық Жанартаулық Ескі арна

(карасулар)

Байқал, Зайсан Үлкен Каспий, Камчатка түбегі,

Алматы Арал Курил аралы

Көлдер

Ағынды Ағынсыз

Тұщы Байқал Ащы Каспий

(Ангара өзені)

Батпақ - құрлықтың ұзақ уақыт артық ылғанданатын, шымтезек

басатын және ерекше ылғал сүйгіш өсімдіктер өсетін алқабы.

30

Өзендер

Тау өзені Жазықтағы өзендер

Өзен бастауымен Бастауымен сағасының

сағасының арасындағы арасында биіктігі

үлкен биіктік айырмасы аз

Өзен ағысы қатты Өзен ағысы жәй

Өзен аңғары тар, терең Өзен ағыстары кең,

терең емес

Тіке ағады Баяу ағады

31

Мұздықтар

(құрлықтың 11% алып жатқан құрлықтар)

Жамылғы мұздықтар

Тау ммұмұзды

Тау басында

Антарактида мұздық

Айсбергтер

32

Канал-жасанды өзен

Бөген-жасанды су қойма

Ертіс-Қарағанды каналы

Бұқтырма, Шардара,Қапшағай

33

Су арнасының ені биіктігінен артық сарқырама

Құлау биіктігі енінен жоғары сарқырама

Ең биік сарқырама

1.Анхель - 1054м - Оңтүстік Америка

2.Тугела - 933м - Африка

3.Иосемит - 727,5м - Оңтүстік Америка

4.Кукенан - 610м - Оңтүстік Америка

34

Толқынның қуаты

Мұхит ағысы

Толысу құбылысы

Цунами

Жылы

Суық

Гольфстрим Курасио Бразилия т.б

Перуан Лабрадро Сомали т.б.

35

«Биосфера» - грекше «био» - тіршілік, «сфера» - шар деген

мағынаны білдіреді.

36

37

Биологиялық қор

Минералды қор

Арзан көлік жолы

Демалу және денсаулық түзеу орындары

Мұхит суының толысуымен қайтуының қуаты (энергия)

Толқынның қуаты

38.

Мазмұны.

1 .Алғы сөз.

2..Тірек-сызбамен оқытудың тиімділігі.3-7бет

3 .Жер туралы білімнің дамуы 8бет.

4.Жер қыртысы.Литосфера 9-17бет. 5.Атмосфера 18-27бет 6.Гидросфера 28-35бет 7.Биосфера 36-37бет.

40.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Шаталов В.Ф. Педагогическая проза М., Просвещение, 1980.

2. Шаталов В.Ф. Точка опоры. М., Педагогика, 1987.

3. Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. М., Педагогика, 1989.

4. Щуркова Н.В. Педагогическая технология как учебная дисциплина //Педагогика, 1993, N 2, с.66-70.

5. Щуркова Н. В. и др. Новые технологии воспитательного процесса. М.1994

6.Никитина Н.А.Поурочные разработка по география.Москва 2004

39