Мұхит суының температурасы мен тұздылығы (6 сынып)

Абай атындағы гимназия мектебі

мектепке дейінгі шағын орталығымен

коммуналдық мемлекеттік мекемесі

География пәнінің мұғалімі Л.Е.Оразбаева

География пәнінен 6 сыныптарға арналған сабақ жоспары.

І.Сабақ тақырыбы: Мұхит суының температурасы мен тұздылығы.

ІІ. Сабақ мақсаты:

Білімділік. Оқушыларға мұхит суының температурасы мен

тұздылығы жайлы білім беру. Тұздылық пен

температураның мұхиттың әр түрлі аймақтарында

біркелкі болмауының себептерін ашу.

Дамытушылық. Оқушылардың гидросфера туралы білімдерін

шығармашылыққа ұштастыру, картамен жұмыс

жүргізу арқылы ойлау қабілетін, тіл байлығын

молайту.

Тәрбиелік. Өлең жолдары арқылы табиғатты қорғау

ерекшеліктерін танытып, экологиялық сауаттылыққа

тәрбиелеу.

ІІІ.Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, ҚР физ картасы,

ҚР әкімшілік картасы, мектеп атласы, кескін карта

ІV.Сабақ түрі: аралас, ойын сабақ

V.Сабақ тәсілі: дамыта оқыту техногиясының элементтерін пайдалану

VI.Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:

1.Сәлемдесу

2.Балаларды түгендеу.

3.Балалардың назарын сабаққа аудару

VІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

VІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру.

VІІ. Сабақты қорытындылау. «Адасқан сандар»

VIII. Сабақты бекіту. «Көгілдір қазына»

IX. Үйге тапсырма беру.

X. Оқушыларды бағалау

VІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Үй тапсырмасына алдын ала «Су тамшылары» тақырыбында әңгіме жазып келуге берілген, сол бойынша оқушылардың әңгімелері тыңдалады.

2. «Шаңырақ кесте». Бұл кестеде оқушылар §36 - да кездескен географиялық терминдердің анықтамасын айтады, яғни «қайта ұмытып кетудің мүмкіндігін болдырмас үшін» жасалады. Интерактивті тақтаға «Шаңырақ кесте» сызылады және төменде көрсетілген объектілер жазылады, бірақ жасырып қоямыз, әр шыққан оқушы тақта өшіргішімен өшіріп тапсырманы орындай береді.

1. Дүниежүзілік мұхит - жер шарының су басқан бөлігі

2. Теңіз - мұхит суының қасиеті мен жануарлар дүниесі жөнінен оқшауланып тұратын бөлігі.

3. Ішкі теңіз - материкке сұғына еніп жатқан теңіз.

4. Сыртқы теңіз - материктің маңында орналасқан теңіздер.

5. Шығанақ - мұхиттың немесе теңіздің құрлыққа сұғына еніп жатқан бөлігі.

6. Бұғаз - екі жағынан материктердің немесе аралдардың жағалары қысып шектеп тұрған енсіз су айдыны.

7. Арал - құрлықтың барлық жағынан су қоршаған шағын бөлігі.

8. Түбек - құрлықтың су кеңістігіне терең сұғынып кіріп тұрған бөлігін айтамыз.

3. Картамен жұмыс. «Саны орны»

3 оқушыға карточкалар беріледі сол бойынша картадан мұхит бөліктерін тауып, тақта қаламымен орын көрсетіп жазады.

1 - оқушыға. 1. Саргасс теңізі

2. Мадагаскар аралы.

3. Гибралтар бұғазы.

2 - оқушыға 1. Қара теңіз.

2. Мексика шығанағы

3. Дрейк бұғазы.

3 - оқушыға 1. Каспий теңізі

2. Гудзон шығанағы

3. Гренландия аралы.

4. «Ұялы сымтетік» бұл ойында барлық оқушылар тақтадағы сурет бойынша жалпылама жұмыс істейді. Тақтадағы суретте қоян телефонда отыр. Ол телефон номерін тергенде, географиялық атау шығады. Оқушылар соны тауып анықтама беруі тиіс.

I. Балқаш - 2,1,3,4,1,5

II. Арал - 1,6,1,3

III.Амазонка - 1,7,1,8,11,10,12,1

IV.Ніл - 10,9,3

V.Қара - 4,1,6,1

VІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру.Мұхит суының температурасы мен тұздылығы.

Сабақты проблемалық сұрақтан бастаймыз. «Балалар не себептен мұхит суының температурасы экваторлық, тропиктік және полярлық аймақта әр түрлі болып келеді?»

Оқушылар бұрын алған білімдерін пайдаланып, әр түрлі болжамдар айтады.

Cу - жер бетіндегі жылу сыйымдылығы үлкен дене.Сондықтан да мұхитты «жылу қорының жинаушысы» деп атайды.

Мұхит суының басты қасиеттерінің бірі - оның температурасы, мұхит суының жылдық орташа температурасының ең жоғары көрсеткіштері (27-28°С) экваторлық ендіктерде байқалады. Ашық мұхитқа қарағанда теңіздерде, әсіресе қоңыржай ендіктерде жатқан теңіздерде жылдық температураның ауытқулары үлкен болады.

Жалпы алғанда, мұхит бетіндегі орташа жылдық температура +17,4°С. Орташа жылдық температураның ең жоғары көрсеткіші Тынық мұхит бетінде (+19,1°С) байқалады, бұл оның көпшілік бөлігінің төмен ендіктерде жатуымен түсіндіріледі. Үнді мұхиты бетіндегі орташа жылдық температура +17°С-қа тең. Мұхит суының ең жоғары температурасы (+32°С) Тынық мұхит бетінде тамыз айында, ең төмен температурасы (-1,7°С) ақпанда Солтүстік Мұзды мұхитта байқалған.

Қазіргі заманғы өлшеу құралдарының көмегімен мұхит суының температурасының географиялық ендік бойынша ғана емес, терендікке қарай да таралу заңдылықтары анықталып отыр. Мұхит суының беткі 25-50 м, кей жағдайда тіпті 100 метрлік қабаты қарқынды араласады. Осы себепті бұл қабатта судың температурасы салыстырмалы түрде біркелкі болады.

Мұхит түбіне жақын су қабаттарының температурасына Жердің ішкі жылуы да әсер етеді. Мысалы, Қызыл теңіздің табанындағы ойыстарда судың температурасы +72°С-қа дейін жетеді. Ыстық тұз ерітіндісі күйінде болатын бұл судың құрамында темір, марганец және түсті металдар мөлшері кәдімгі мұхит суына қарағанда мың есе көп.

Мұхит суының 96,5%-ын таза су құрайды, қалған 3,5%-ы еріген тұздардың үлесіне тиеді. Сондықтан мұхит суының басты қасиетінің бірі оның тұздылығы болып табылады. Дүниежүзілік мұхитта, шамамен, 49,2-Ю15 т еріген тұз бар деп есептеледі. Аталған тұзды құрғақ күйінде жер бетіне біркелкі етіп таратып жайса, Жер шарын қалыңдығы 150 м тұз қабаты көмкерген болар еді. Осыншама мол тұздың миллиондаған жылдар бойы жиналуының өзі Жердің геологиялық тарихымен тығыз байланыста жүрген күрделі процесс болып табылады. Мұхит суында кездесетін тұздар арасында ас тұзы (85%) басым, сондай-ақ мұнда магний, кальций және т.б. қосылыстар бар. Дүниежүзілік мұхиттағы тұздардың арақатынасы барлық бөлігінде бірдей, бірақ оның жеке бөліктеріндегі тұздылық көрсеткіші айырмашылық жасайды.

Дүниежүзілік мұхит суының орташа тұздылыгы 35°/00 шамасында. Бұл кәрсеткіш судың беткі қабаттарында, көбінесе атмосфералық жауын-шашын мен буланудың арақатынасына, сондай-ақ географиялық ендікке байланысты болады.

Мұхит бетінен буланған судың құрамында түзілген заттар тұщы судан түзіледі. Сондықтан буланушылық жауын-шашын мөлшері басым аудандарда мұхит суының тұздылығы жоғары болады. Трапакаерге таяу аудандарда тұздылығы 37°/оо шамасында болса, Қызыл теңізі маңында Дүниежүзілік мұхиттағы ең жоғары тұздылық (41°/00) байқалады. Ал құрлықтардың еріген суымен толығатын және жаңбыр мол жауатын аудандарда (полярлық және экваторлық ендіктер) мұхит суының тұздылығы төменірек мұздықтың ірі өзендер келіп құятын бөліктерінде де су ашық мұхитқа қарағанда анағұрлым азырақ. Бұл құбылыс Амазонка өзенінің сағасынан 150 км алыс мұхит суында да байқалады.Мұхит суының тұздылығы онда жүретін көптеген табиғи процестерге ықпал етіп, сол арқылы бүкіл Жер шары табиғатының ерекшеліктерін қалыптастыруға қатысады. Судың тұздылығы артқан сайын оның қату температурасы да төмендейді. Олай болса. суынған тұзды судың беткі қабатыньң тығыздығы артып, салмағы ауырлайды да, төмен ығысады. Оның орнына төменнен әлі салқындап үлгермеген жылы су қабаттары көтеріледі. Температурасы әркелкі су қабаттарының бұлайша араласуы мұздың түзілуіне кедергі келтіреді. Беткі сулар төменге қарап оттекті де тасымалдайды, мұның өзі тіршіліктің неғұрлым терең қабаттарға таралуына жағдай жасайды. Мұхит суының қарқынды араласуы нәтижесінде оның барлық қабаттары жылу мен зат алмасуына қатысады. Осылайша орасан мол су массасы мен бойына жинақтаған жылуы, құрамында кездесетін алуан түрлі заттары бар Дүниежузілік мұхит ғаламшар ауқымындағы айналымдарды реттеуінің

қызметін де атқарады.

Егер де судың тұздылығы мен температурасы төмен болса, онда ол жерді мұз басып жатады.солтүстік мұзды мұхит оның айқын мысалы бола алады.

Қазіргі таңда экологиялық мәселелерді айтпай кету мүмкін емес. Қазақ халқының суды қадірлегені, аса доғары бағалағаны оны ауыз әдебиеті үлгілерінен, ақын жазушылардың шығармаларынанайқын көрінеді : мысалы, Махамбет Өтемісұлының мына өлеңі:

«Шырылдап ұшқан қасқалдақ,

Көлінде жатып көркеймес,

Ортайса көлдің қоғасы.

Суда жүзген нән балық

Шағала құсқа жем болар,

Үзілсе көлдің сағасы». - (Осы өлеңнің мағынасын түсіндіріп беріңдер.)

VІІ. Сабақты қорытындылау. «Адасқан сандар»

1. ‰

2. 2ºС

3. 19,4ºС

4. 39 - 40 ‰

5. 2 - 5 ‰

6. -1 ºС

VIII. Сабақты бекіту. «Көгілдір қазына»

Оқушылар гидросфераға байланысты мақал - мәтел айтады.

IX. Үйге тапсырма беру.Мұхит суының температурасы мен тұздылығы. Мәтін соңындағы сұрақтарға жауап беру. «Цунами» толқыны жайлы мәліметтер дайындау.

X. Оқушыларды бағалау