Доклад по физкультуре Вред курения

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Куокуйская средняя общеобразовательная школа

с углубленным изучением отдельных предметов»

МКУ «Управление образования»

МО «Кобяйский улус (район)»

Республика Саха (Якутия)

Ахсаан нонуо-табах буортута.

Толордулар: Павлов Егор- 11 кылаас уорэнээччитэ,

Унаров Эдик - 10 кылаас уорэнээччитэ.

Салайааччы: Павлова Анна Степановна - физкультура учуутала.

Ар5ас, 2015 с.

Улэ тутула:

1. Киириитэ.

2. Сурун чааьа.

• Табах историята

• Табах буруотун састааба

• Никотин

• Табах о5о организмыгар дьайыыта

• Табах киьи улэлиир кыа5ар сабыдыала

• Табах уонна тулалыыр эйгэ

3. Сыыппаралар уонна чахчылар

4. Тумук.

5. Туьаныллыбыт литература.

I. Киириитэ.

Табах буортутун бары билэбит, бу туьунан бэрт ылыннарыылаахтык угуьу суруйаллар. Ол гынан баран урдуку кылаас о5олоро табах тардалларын утары охсуьар то5о уустугуй? Биьиги санаабытыгар, бу куьа5ан дьайы утары алын кылаастан са5алаан улэлэьиэххэ наада. Тоьонон эрдэ о5о5о таба5ы ылыммат сыьыаны иитэбит да, соччоннон таба5ы утары охсуьуу кодьуустээх буолуо5а. Киьи сиргэ биирдэ эрэ торуур. Ол тороон олорорун тухары кини тугу ба5арар оноруон соп. Ол курдук сорох дьон куьа5анна, сорох дьон учугэйгэ тардыьар. Саамай куьа5ан дьаллыктар арыгылааьын уонна табахтааьын буолар. Ол эрээри дьинэ, ити барыта бэйэбититтэн тутулуктаах. Табахтыан, арыгылыан ба5арбат киьи ба5атынан быра5а сатыахтаах. Арай ону тутуспата5ына ылларар.

Билигин уорэнээччи, эдэр ыччат медицинскэй сурунааллары аахпат. Оччотугар информацияны хас биирдии о5о уйул5атыгар хайдах гынан тиэрдиэххэ собуй? Уорэнээччи бэйэтэ учуонайдар чинчийиилэригэр оло5уран, кинилэр тумуктэрэ кырдьыктаа5ар итэ5эйиитэ олус суолталаах.

Анардас тылынан бобуу тотторутун, боруобалаан корор ба5аны уоскэтиэн соп. Онон биллибэтинэн бэйэбитин пропагандист, агитатор гына иитэн, атын о5олорго, тардар улахан да дьонно чэгиэн-чэбдик олоххо тардыьалларыгар комолоьооччу буолуохпутун соп. Онон улэбит сурун сыала уорэнээччигэ табах доруобуйа5а буортутун билэн, задачалары суоттаан бэйэтигэр тумук оностунуо уонна соптоох быьаарыыны ылыныа диэн дакылаат суруйдубут уонна эьиги дьуулгутугэр таьаарабыт.

Уорэнээччилэр чол оло5у тутуьалларын туьугар о5олор, учууталлар уонна тороппуттэр бииргэ бары ылсан улэлиэ5ин!

Тема: Ахсаан нонуо - табах буортута.

Суолтата: Билигин уорэнээччи, эдэр ыччат медицинскэй сурунааллары аахпат. Оччотугар информацияны хас биирдии о5о уйул5атыгар хайдах гынан тиэрдиэххэ собуй? Уорэнээччи бэйэтэ учуонайдар чинчийиилэригэр оло5уран, кинилэр тумуктэрэ кырдьыктаа5ар итэ5эйиитэ олус суолталаах.
Обьега: табах-задача (суота).

Предмиэтэ: ахсаан нонуо - табах буортута

Сыала: уорэнээччи табах доруобуйа5а буортутун билэн задачалары суоттаан бэйэтигэр тумук оностуо уонна соптоох быьаарыыны ылыныа.

Соруктара:

- о5о5о табахтааьын буортутун туьунан ойдобулу биэрии.

- манна баар задачалары ырытан табах киьи кыр остоо5о буоларын аа5ан - суоттаан итэ5этии.

- чэбдик оло5у пропагандалааьын.

Саба5алааьын: табахсыт о5о табахтаабат буолуон соп, оското:

- табах буортутун таба ойдоото5унэ.

- табахтан киьи доруобуйата алдьанарын.

II. Сурун чааьа

2.1 Табах историята.

Историческай да, археологическай да докумуоннар кордороллорунэн, табахтааьын туьунан дьоннор оссо биьиги эрабыт са5аланыан иннинэ билэллэр эбит. Азия, Африка олохтоохторо, онноо5ор быдан былыргы славяннар табах тардаллар эбит. Ол эрээри, Европа дойдуларыгар табахтааьын киэнник тар5аныытын Колумб аатын кытта ыкса сибээстииллэр. Кини аан бастаан таба5ы Америкаттан «кэьии» оностон тиэйэн а5албыта диэн буолар. Христофор Колумб Американы 1492 сыллаахха аспыта. Кини Сальвадор арыыларыгар индеецтэр туох эрэ трубка курдук суулаа5ы тардалларын муодар5ыы корбутэ. Индеецтэр аан бастаан жвачка (ыас) курдук ыстыыллар эбит. Онтон кэлин табах сэбирдэ5ин хатаран, илдьиритэн кумаа5ыга суулаан тардар буолбуттар. Кинилэр Колумбу уонна кинилэр аргыстарын сигаранан уонна табаконан кундулээбиттэрэ. Бииргэ табахтааьын ытыктааьын уонна до5ордоьуу бэлиэтэ уьу. Ол угэс кун бугуннутугэр тиийэн кэллэ. Колумб Испания5а кэлэригэр табах сиэмэтин а5алан аан бастаан ыспыта. Дьэ ол кэмтэн табах Европа дойдуларыгар киэнник тар5анан барбыта. Таба5ы аан бастаан бары ыарыылары эмтиир эмп быьыытынан тутталлар этэ. Ол иьин табах тар5аныытын тэтимин туох да ааттаах куус тохтотор кыа5а суо5а. ХVΙ уйэ са5аланыытыгар табах Турция5а тиийбитэ, ХVΙ уйэ иккис анарыгар Англия5а, Германия5а, Австралия5а. Онтон ХVΙΙ уйэ са5аланыытыгар Япония5а, Китайга, Азия дойдуларыгар биллибитэ.

Россия5а табах ХVΙ уйэ5э кэлбитэ. Петр Ι ыраахта5ылыыр кэмигэр табахтааьын Россия5а киэнник тар5аммыта. Кини Голландия5а бара сылдьан уулаах табахсыт буолан эргиллибитэ уонна табах атыытыттан государство хааьынатыгар уп-харчы киириитин ситиспитэ. Россия5а ХVΙΙΙ уйэ са5аланыытыгар таба5ы олордор буолан барбыттара. Екатерина ΙΙ кэмигэр Крымна элбэх табах плантациялара баар буолбуттара, бастакы таба5ы онорор фабрикалар аьыллыбыттара. Табахтааьын ханнык эрэ эпидемия курдук киэнник тар5анан барбыт.

Табах историята

Задачалар (натуральнай чыыьылалары эбии).

Христофор Колумб европеецтартан бастакынан табах диэни билбит-корбут киьи буолар. 1492 с. кини сана сири арыйарыгар Куба арыытын олохтоохторо ханнык эрэ уунээйи сэбирдэ5ин ыга суулаан, уматан баран тардалларын корбут. Бу уунээйини-каоба, оттон хамсаларын табако диэн ааттыыллара. Ол онтон табах аата тар5аммыт.

+67

Португалия5а Франция посола Жан Нико ________ с. Екатерина Медичи королева5а тобо ыарыытыттан эмп буолар диэн табах бороьуогун биэрбит. Бу Нико аатынан табах сурун буортулаах веществота - никотин диэн ааттаммыт.

+26

+ 19

______ с. Россия5а аан бастаан таба5ы Англия атыыьыттара Архангельскай куоракка а5албыттара.

______ с. Англия сана хоруола Яков Стюарт табах тардары буортулаа5ынан биллэрбитэ. Кини табах буортутун туьунан бастакы биллибит улэни таьаарбыта.

+30

_______с. Москва5а улахан баьаар кэнниттэн табах тардыы олоруллэр кутталларынан бобуллубута. Табах тардыбыт дьону бастакы тубэьиилэригэр 60-на маьынан тилэххэ охсоллоро, иккис тубэьиилэригэр муруннарын эбэтэр кулгаахтарын быьаллара.

+63

______ с. Петр Ι Голландия5а сылдьан

табах тарда уорэммит буолан, кини

ыраахта5ылыыр кэмигэр табах тардар

суох буолбута.

1. Стрелка аттыгар ыйыллыбыт дьайыылары туьанан кураанах миэстэлэргэ туруохтаах сыллары булабыт (схеманы туьанан).

Эппиэтэ: 1492 + 67 = 1559; 1559 + 26 = 1585; 1585 + 19 = 1604; 1604 + 30 = 1634; 1634 + 63 = 1697

2. Аллараа бэриллибит кулууьу туьанан Американы арыйбыт, таба5ы бастакынан Европа5а а5албыт киьини ааттыыбыт (кулуус: 11 - у, 14 - м, 16 - к, 19 - л, 20 - о, 23 - б )

Эппиэтэ: 16-к, 20-о, 19-л, 11-у, 14-м, 23-б. Колумб.

2.2. Табах буруотун састааба

Угус о5олор табах химическэй састаабын билбэттэр. Табах диэн тугуй? Табах диэн уунээйи. Табахха никотин, углеводородтар, белоктар, сымала бааллар. Табах буруотугар 1000 - тан тахса араас компоненнар бааллар, балартан 20 - тэ киьи доруобуйатыгар кутталлаах эттиктэр: никотин, эфирнэй арыылар, дьуокэт, радиоактивнай эттиктэр, полоний, свинец, мышьяк, сероводород, синильнай кислота. Табах дьааттара тоьонон киьи сааьа эдэр да, оччонон доруобуйа5а тургэнник дьайаллар, киьи организмыгар араас ыарыылар олохсуйууларыгар соптоох усулуобуйаны уоскэтэллэр. Табах буруота киьи аьы буьарар органнарыгар куьа5аннык дьайар. Табахсыт тииьэ бастаан саьарар, онтон коороттор уонна устунан туллар. Табах буруотугар баар дьааттаах веществолар табахсыт силин кытта курта5ар киирэннэр итиннэ баар нервнэй тумуктэри суьурдэллэр. Онон киьи кыайан аьаабат буолар. Табахсыт дьоннор куолай рагынан 10 тогул элбэхтик куртахтара бааьыран ыалдьалларын статистика туоьулуур.

Чыыьыланан бэриллибит чахчы тиийимтиэ буоларын туьугар диаграмманы туьаныллар. Диаграмманы тутарга кэтит, синньигэс коно муннуктары онороллор, эбэтэр кэрчиктэри туталлар. Бу маннык тубэлтэ5э диаграмманы линейнэй диэн ааттыыллар. Остуолбалары уонна кэрчиктэри туруору да, сытыары да тутуохха соп. Бу линейнэй диаграмма оноьуллубутунан кордоххо: куннэ 31 -тэн 40 дылы сигаретаны тардар 100 киьиттэн 70 - на куолай рагынан ыалдьыан соп, онтон аба5ы тардыбат дьонно 100 - тэн 2 - 3 эрэ киьи ыалдьар. Куннэ тардыллар сигарета ахсаана элбээн истэ5ин аайы ыарыыга ылларар куттал урдээн иьэр.

2.3. Никотин. (кээмэй кэрининэн)

Никотин - диэн бу киьи хара5ар костубэт дьаат. Кыра эрдэхпититтэн истэбит, 1 хаапыла ыраас никотин тонна анардаах 3 улахан аты олоруон соп.

Никотин дьаата итинник куустээх. Ол маннык опыттан костор: табахтыыр киьи этигэр хас да сиринэн пиавкалары хатаабыттар, ол киьи табахтаабытыгар пиавкалар этиттэн арахсан туьэн хаалбыттар уонна таттарбыттар. 1 пачка табахха никотин смертельнэй дозата баар, оскотун о5о 1 пачка сигаретаны тохтообокко тарта5ына - никотин дьайан, о5о олор (ол гынан баран 2 - 3 да боппуруоскэни тардан баран олбут тубэлтэлэрэ эмиэ бааллар). Ону маннык задачанан суоттаан билиэххэ соп.

1 задача: Никотин 0,1 г. олуускэтэ киьини олоруон соп. 0,1 г. = …….. мг.тэннэьэрий? Оскотун итиччэ никотин 20 боппуруоскэ5э баар буолла5ына. Ол аата 1 боппуруоскэ5э ……… мг = ………. Г. никотин баарый? 20 боппуруоскэ, ол аата биир хаа, оттон 50 мг., ол аата ………… хааный?

Суота: 20 боппуруоскэ5э 0,1г. = 100 мг. никотин баар. 20 -тэн тунэтэн 1 боппуруоскэ5э баар никотины булабыт. 100 : 20 = 5. 5 мг. = 0,005 г. 100 мг. (20 боппуруоскэ) - 1 хаа. 50 мг -1/2 хаа буолар.

Эппиэтэ:50 мг. - ½ хаа.

2 задача: 20 граммнаах 1 хаа сигаретаны тартахха ортотунан 1 грамм табах дьуокэтэ уоскуур. 1 кг. Табахтан хас грамм табах дьуокэтэ уоскууруй?

Суота: 1 кг = 1000 грамм.

1000 : 20 = 50 г.

Эппиэтэ: 50 грамм дьуокэт.

Тумук: Киьи кун аайы бэйэтин организмыгар киьини олорор никотин 1 олуутун киллэрэр эбит буолла5ына, бу олуу тута буолбакка, сыыйа киирэр буолан киьи олбот. Косторун курдук , табах «сыыла сылдьан» киьи доруобуйатынан эмсэхтэнии эрдэ олуугэ-сутуугэ, араас ыарыыта тэбэр. Онон киьи таба5ынан эмсэхтэммэт, табах бэйэтэ киьи доруобуйатынан эмсэхтиир.

4. Табах о5о организмыгар дьайыыта.

Табах тардыы тыынар органнар сайдыыларын кэьэр буолан, ситэ илик организмна ордук охсуулаахтык дьайар. Табах тардар улаатан эрэр о5олор туостэрин сабардама уонна тыналарын сайдыыта табах тардыбат о5олортон ортотунан 25% - нан хаалан иьэр. 15 - 16 саастаах табах тардар о5олор тыынар процестарыгар уонна уопсай туруктарыгар нуорматтан биллэр туорааьын бэлиэтэнэр. Холобур, табах тардар о5олор орто ыйааьыннара быьа холоон 1 кг. - нан намыьах, тына вентиляцията 10 % - нан намыьах, тардар о5о организма тыынарыгар кислороду 10 - 12% - нан молтохтук инэрэр, ол аата, эт -хаан уонна ой улэтин хааччыйыы молтуур. Сурэх биирдэ тэбиитигэр кинилэр эттэригэр - хааннарыгар 20% кэринэ тардыбат о5олордоо5ор, а5ыйах кислород киирэр. Бу 1 - 2 сылтан ордуга суох таба5ы тардыбыт уонна сана са5алааччы табахсыттарга. Ол иьин табах тардар о5олор былчыннарын кууьэ, координациялара, бол5омтолоро, ойго хатааьыннара, буукубалары чколкайдык суруйуулара, чыыьылалары сопко эбиилэрэ молтуур.

Задача: Линейнэй диаграмма тутабыт. Табах тардыбат уорэнээччи улэлиир кыа5ын 100 - ыллахха, кыратык тардааччы кыа5а 92, оттон элбэхтик тардааччы кыа5а 77 диэри намтыыр диэн быьаарыллыбыта.

Эппиэтэ: уорэнээччи улэлиир кыа5а

Табахха тына рагын уоскэтэр радиоактивнай элемент полоний баар. Табах умайда5ына кини кулугэр 9 % - изотоп, боппуруоскэ тобо5ор 20% , фильтргэ 8% , буруо5а - изотоп баар.

Тумук: Бу сыыппаралартан кордоххо, радиоактивнай элемент анаара тыыныллар буруо5а баар, ол аата бу элемент табахсыт бэйэтин тынатыгар уонна буруолаах дьиэ5э сылдьар дьон тынатыгар киирэр.

4. Табах киьи улэлиир кыа5ар сабыдыала.

Таба5ы 5 - 10 мунуутэ тардыллыбытын кэнниттэн

былчын кууьэ намтыыр - 15 %;

координация, бол5омто молтуур - 23,5%;

Ой улэтин коруннэрин намтааьына:

тыллары ойго хатааьын - 4,42%;

буукубалары чуолкайдык суруйуу - 7,09%;

чыыьылалары сопко эбии молтуур - 5,55%

Бырыьыанна задачалар: табах тардыы ой улэтигэр сабыдыалын коруо5ун. Лаборатория5а учуонайдар 9 табах тардар уонна 9 табах тардыбат студеннары кэтээн корбуттэр. Табах тардыллыбыт куннэригэр эксперимент онорбут тумуктэрин контрольнай уопуттары кытта тэннээн корбуттэрэ, табах тардыы тумугэр ой улэтин кордоруулэрэ намтыыллар эбит:

1 - кы задача: ойго хатааьын 4,42 % -нан. Табах тардыы тумугэр бэрэбиэркэлэнээччи 221 бэлиэни умнубут. Ол кини табах тардыан иннинэ билэрин 4,42 % - на эбит. Табах тардыан иннинэ кини тоьо бэлиэни билэрэй?

Суота: 4,42% - 221

100% - Х

100 * 22100 : 442 = 2210000 : 442 = 5000

Эппиэтэ: 5000 бэлиэ.

2 - задача: буукубаны чуолкайдык суруйуу 7,09% - нан. Тест тумугунэн, тардааччылар табах тардыбатах куннэригэр буукубаны чуолкайдык суруйууга 5000 баалы ылбыттар. Оттон табах тардыбыт куннэригэр - 7,09% - нан кыраны. Студеннар кордоруулэрэ хас баалынан кыччаабытый?

Суота: 5000 - 100% (100 - 7, 09) = 92,91

Х - 92,91%

Х = 5000 * 92,91 = 4645, 5000 : 100 = 4645,50

5000 - 4645,5 = 354,5

Эппиэтэ: 354,5 баалынан.

3 - задача: Илии былчынын кууьун бэрэбиэркэлииргэ анал прибор 9 кг.кордорбут. Сигарета тардыллыбытын кэннэ 8 мунуутэ буолан баран хос бэрэбиэркэлээьиннэ кордоруу 1 кг. 350 г - нан туспут. Былчын кууьэхас бырыьыанынан туьэрий?

Суота:

Эппиэтэ: 15% - нан.

Тумуккэ: табах тардыы тумугэр былчын кууьэ, координация, бол5омто, ойго хатааьын, буукубалары чуолкайдык суруйуу, чыыьылалары сопко эбии молтуур.

6. Табах уонна тулалыыр эйгэ.

Оскотун табах тардыбат дьон табах буруотунан тыынар буоллахтарына, ону «куьэлэн табах тардыы» диэн ааттыыллар. Ол иьин табах тардааччы бэйэтин доруобуйатын эрэ буолбакка, тулалыыр дьон доруобуйаларын эмиэ айгыратар. Умайбыт сигарета буруотун 2/3 - тин кэринэ тас эйгэ5э тар5анар уонна салгыны никотинынан, сымаланан, атын да буортулаах веществоларынан киртитэр. Биир чаас устата табах тардыллыбыт дьиэ5э сылдьыы 4 сигаретаны тардыбыкка тэннээх диэн аахпыттар.

Биир боппуруоскэ буруотугар 80 - 90 мл. углерод окиьа (угарнай газ), 6 мг. кэринэ никотин, аммиак уонна да атын буортулаах органическай холбоьуктар киирэллэр. Ону таьынан буруо5а синильнай кислота, канцерогеннай веществолар бааллар. Оттон салгын 1 куб.м. -гэр никотин концентрацията 0,5 мг. тиийдэ5инэ доруобуйа5а олус кутталлаах.

Куьэлэн табах тардыы тумугэр ордук кыра уонна орто саастаах о5олор организмнара молтуур. Тороппуттэрэ табах тардар о5олор аппетиттара молто5о, куртах - оьо5ос органнарын улэлэрин кэьиллиитэ, тобо ыарыыта, кыйаханымтыа уонна ытанньах буолуулара элбэхтик костор. Иринэлээх сотоллонуохтэрин, ыалдьыахтарын соп. Тороппуттэртэн биирдэрэ тардар ыалга о5олор 42% - ра сотоллоллор, оттон тороппуттэр иккиэн тардар буоллахтарына - 48%. Табах тардар тороппуттээх о5олор бронхит, бронхиальнай астма уонна тына суьуруутун курдук ыарахан ыарыыларынан ыалдьыахтарын соп. Ону таьынан, кинилэргэ аллергическэй кэьиллии атыттардаа5ар угус.

Оссо табах тардааччылар атмосфера5а 720 т. Синильнай кислота диэн буортулаах веществону таьаараллар. Синильнай кислота сурдээх куьа5ан дьайыылаах. Хаанна киирэн, килиэккэлэр хаантан кислороду инэриилэрин молтотор. Оччо5о кислород итэ5эстийиитэ (кислородное голодание) са5аланар. Синильнай кислота улахан олуутэ киин - ньиэрбэ систематын куурдэр, ону таьынан параличка тиэрдиэн, тыыныыны уонна сурэ5и тохтотуон соп.

Задача: Араас дойдулар статистическай кордоруулэрин тумугунэн, билинни бириэмэ5э сир шарын олохтоохторун - эр дьон 60%, дьахталлар 20% куруук табах тардаллар. Биьиги планетабыт улахан дьонун хас бырыьыана табах тардарый?

Суоттааьына: эр дьон уонна дьахталлар ахсааннарын тэнинэн ылабыт уонна Х -нан бэлиэтиибит. Оччо5о табах тардар эр дьон - 0,6 Х ; табахсыт дьахталлар - 0,2 Х ; планета олохтоохторо - 2 Х .

Суота: 2 Х - 100%

Барыта 0,8 Х табахсыт - ? %

0,8 Х * 100 % : 2 Х = 40 %

Эппиэтэ: Биьиги планетабыт улахан дьонун 40 % табах тардар.

3. Сыыппаралар уонна чахчылар.

Аан дойдутаа5ы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ кордорорунэн:

Аан дойдуга биир миллиардан элбэх киьи тардар.

Быьа холоон 41 % - эр дьон уонна 21 % - дьахтарсигаретаны быыстала суох тардаллар.

«Табах эпидемията» кун ахсын 750 киьини олорор.

Табахтан мунуутэ5э 6 киьи олор.

Куннэ 20 сигаретаны тардар 1000 эдэр дьонтон 250 табах тардыыны кытта сибээстээх ыарыылартан олор.

Орто саастаах табах тардар дьахтар тириитэ таба5ы тардыбат саастыылаа5ыттан 40% чараас.

Куннэ 20 сигаретаны тардыы унуоххут эчэйимтиэтин 10% улаатыннарыан соп.

Куннэ 20 сигаретаны тардар киьи санитарнай нуорманы 580 - 1100 тогул баьыйар кирдээх салгыны тыынар.

Сыл ахсын аан дойдуга табах 5 мол.киьи оло5ун илдьэ барар. О5о тоьонон эрдэ табах тардар да, соччонон бу куьа5ан дьаллыктан кыайан арахсыбат, улаатта5ына эрдэ олор кутал суоьуур. Оскотун табах тардыы билиннитин курдук хаалла5ына, тиьэ5эр аан дойдуга табахтан торуоттээн 150 мол. О5о олуо диэн хайыы - уйэ5э аахпыттар.

Табахсыттар олохторун уьуна 20 сылынан кылгас.

Улахан дьон таба5ы тардааччылартан 80% - нара таба5ы быра5ыахтарын ба5араллар, ол гынан баран, табах тардааччы табахтан наьаа улахан тутулуктаах, онон кини табах хамначчыта буоларын быьыытынан, 20 - тэн тахса эрэ бырыьыаннара сатаан быра5аллар Итинник куустээх тутулук кыра саастарыттан тарпыт дьонно ордук костор.

Куруук табах тардар о5олортон 80% - нара улаатан баран табах тардалларын бырахпаттар Улаатан эрэр о5о саатар 2 боппуруоскэни тардыбыт буолла5ына, 100 - тэн 70 тубэлтэтигэр таба5ы кини оло5ун тухары тардыан соп.

Никотин киьи корор, истэр, сыты уонна амтаны билэр органнарыгар дьайар, дьо5уру намтатар.

Табах ууннэрэргэ тоьолоох элбэх сир нааданый? Табах плантацияларыгар, табах промышленноьыгар тоьолоох элбэх киьи улэлиирий? Онтон сэрэ5э суох табахсыт бырахпат испиискэтиттэн, боппуруоскэтиттэн биьиги республикабытыгар тоьолоох тыа баьаара буоларый, тоьолоох элбэх олорор дьиэ, общественнай тутуу умайарый? Табахсыт эрэ буруйуттан уоскээбит баьаардар чуолкай ахсааннарын ким да этэр кыа5а суох.

3. Тумук.

Бу дакылааты суруйарбытыгар биьиги элбэх литератураны хаьыстыбыт. Элбэ5и биллибит, кордубут, суоттаатыбыт. Урут мээнэ табах буортулаа5ын эрэ билэр эбит буоллахпытына билигин илэ харахпытынан корон - истэн, уорэтэн, суоттаан, дакаастаан табах куьа5ан дьаллык буоларын задачалар нонуо биллибит, ол курдук: натуральнай чыыьылалары эбии, ко5урэтии, хабаатыннарыы; кээмэй кэриннэринэн; пропорцияларынан; бырыьыаннарынан; тэннэбилинэн; араас диаграмма нонуо.О5олорго табах буортутун, о5о организмыгар куьа5аннык дьайыытын, тулалыыр эйгэ5э, киьиэхэ, доруобуйа5а буортулаа5ын биллибит. Ол курдук табах састаабыгар 1000 кэринэ химическэй вещество баар. Итилэр рагы, кыайан о5оломмот буолууну (бесплодие), импотенцияны уоскэтэллэр. Оттон угарнай гаас ис органнарга, мэйиигэ кислород киирэрин мэьэйдиир. Ити тумугэр эн табахтаабат киьиттэн балтараа тогул куьа5аннык толкуйдуугун, этин - сиинин тургэнник кырдьар.

О5олоор, ойдоон, наркотик диэн - героин, морфий, марихуана эрэ буолбатах, алкоголь уонна табах эмиэ киирэллэр. Интэриэьиргээн, билэ - коро сатаан табах тарда уорэннэххитинэ, кэлин быра5аргыт уустук. Онон хаьан да табах тардыман! Доруобуйа, олох уоруутэ, дьол - эьиги бэйэ5ит илиигитигэр!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

21 УЙЭ5Э ТАБА5А СУОХ!

Туьаныллыбыт литература.

1. Александров А.А., Александров В.Ю. Курение и его профилактика в школе. М.: Медиа сфера, 1996. - 96 с.

2. Беляев И.И. Табак - враг здоровья. М.: Медицина, 1979. - 56 с.

3. Генкова Л.Л., Сладков Н.Б. Почему это опасно. София: Народна просвета, 1986. -95с

4. Здоровье мира, 1979, № 6, с. 8

5. Здоровье мира, 1980, № 2 - 3, с. 28

6. Колесов Д.В. Предупреждение вредных привычек у школьников. Минск: Народная асвета, 1987. - 175 с.

7. Экхольм Э. Окружающая среда и здоровье человека. М.: Прогресс, 1980. - 240 с.

8. Ягодинский В.Н. О вреде никотина и алкоголя. М.: Просвещение, 1985. -112 с.