Авторская программа Тоғызқұмалақ (үйірме)

Раздел Физкультура
Класс -
Тип Рабочие программы
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:









«Тоғызқұмалақ үйірмесі»































Үйірме жетекшісі: Ахметова .Г.Д.



Тоғызқұмалақ үйірмесінің жұмыс жоспары

Мақсаты:.

Тоғызқұмалақ ойынының тарихымен ойнау әдісімен таныстыру.

Дамытушылық: Ойлау қабілетін арттыру,біліктілік пен дағдыларын дамыту, төзімділікті қалыптастыру

Міндеті:

Әділеттілік, адалдық, жігерлік қасиеттерін қалыптастыру, достыққа жігерлендіру.

Тақырыбы

Әдістемелік нұсқау

Сағат саны 34

Уақыты

1

Тоғызқұмалақтың ойын ережесі және өту тәсілі, қауіпсіздік ережесімен таныстыру

Балалардың түсініктеріне мән беру.

Күнделікті сабақ үстінде.

Сейсенбі

13ᴼᴼ-14ᴼᴼ

Жексенбі 1030-1130

2

Тоғызқұмалақ тарихы

Таныстыру

1


3

Ойын ережелері,жүру тәсілі,отау саны мен тоғызқұмалақ саны

мұқият орындау

3


4

Тоғызқұмалақ отаулары жайында,отаудың атаулары

Жүріс жасау ерекшеліктері


Жүрісті дұрыс орындау

4


5

Тұздық алу ережесі


Тұздықты дұрыс алу

4


6

Атсырау" ережесі

орындауын қадағалау

5


7

Ойынды жазу жүйесі

Жан-жақты болу


4



8

Ойыншылардың бірін-бірі және өзін-өзі бағалау тәсілі

Өз ережесімен ойнау

Берілген тапсырманы мұқият жасау

5


9

Жүріс жасау ережелері

Өз ережесімен ойнау


жүріс жасау

4


10

Ойынның жүрістері

Өз ережесімен ойнау


Епті, шапшаң болуды меңгеру

4












Тоғызқұмалақ ойыны тарихы

Соңғы деректерге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды. Ал кейбір мамандардың айтуынша, оның пайда болған кезі бұдан да көп уақыт болуы әбден мүмкін. Тоғыз-құмалақ өткен ғасырларда қазақ даласындағы ең кең тараған ойын болатын.

Қазіргі кезде әлемнің көптеген елдерінде тоғыз-құмалақ жақсы насихатталып жатыр. Мәселен, Моңғолияда мектептерде тоғыз-құмалақтан олимпиада өтеді екен. Қытайда,Қарақалпақстанда кітаптар, ғылыми еңбектер шығуда. Сондай-ақ, көршілес Алтайда,Қарашай-Шеркеште, Сахада үйірмелер ашылып, Еуропаның бірнеше елдерінде тоғыз-құмалақ ойналып жатыр деген дерек бар.

Қазір әлемде тоғыз-құмалаққа ұқсас мысырлық калах, Шри-Ланкада олинда калия,қырғыздарда тогузкоргоол, африкалықтарда манкала, габата, абапа, нам-нам, бао,тамподуо, омвесо, маработ, тұрақты америкалықтарда аджи-бото, варри роунд жәнероунд, азиялықтарда сунгка, паллангули, гонгкак сынды ойындар бар.

Қазіргі таңда республикада оның жеке қауымдастығы бар, облыс орталықтарында тоғыз-құмалақты үйренемін деушілерге қауымдастықтың бөлімшелері мен үйірмелері ашылған. Бүгінде Қазақстанда осы жұмыстардың ұйытқысы болып отырған танымал бірнеше азаматтар бар. Солардың ішінде тоғыз-құмалақ федерациясының президенті Әлихан Байменов, вице-президенті Сардар Шәріпов пен «Таңғажайып тоғыз-құмалақ» кітабының авторы, тоғызқұмалақтан мемлекеттік жаттықтырушы Мақсат Шотаев деген азаматтардың есімін атау тұрарлық.

Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бері тоғыз-құмалақ жылдан-жылға дамып келеді. Бұл жерде жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы зор болып отыр. Бүгінгі таңда осы қауымдастықтың арқасында елдің түкпір-түкпірінде үйірмелер ашылып, тоғыз-құмалақтан жарыстар жиі өткізіліп келеді.

Белгілі тоғыз-құмалақ маманы Мақсат Шотаевтың айтуынша, қазір бұл ойын, Интернет арқылы жедел дамып келе жатыр.

Тоғызқұмалақ ережесі

Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы - 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі.

Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны - бастаушы, қарымта жүріс жасаған ойыншыны - қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы үшін - ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз.

Тақтаның жазу үлгісіндегі жалпы құрылысы төмендегідей:

отаулар №9 №8 №7 №6 №5 №4 №3 №2 №1

9 9 9 9 9 9 9 9 9 Қостаушы қазаны (0)

9 9 9 9 9 9 9 9 9 Бастаушы қазаны (0)

отаулар №9 №8 №7 №6 №5 №4 №3 №2 №1

Берілген диаграммаларда бастаушының отаулары мен ондағы құмалақтар мөлшері үнемі төменгі жағында орналасады.

Жүріс жасау ерекшеліктері


Жүріс ойыншылар тарапынан кезектесіп жүріледі. Жүрісті кімнің жасайтыны жеребемен немесе қарсыластардың келісімімен анықталады.

1.Жүріс жасау үшін өз жағыңыздағы отаулардың бірінен біреуін орнына қалдырып,

қалған құмалақтарды қолға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кететін болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса (2, 4, 6, 10, 12), сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады.

Егер соңғы құмалақ қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп (3 құмалақтан басқа), тақ қылса немесе өз отауымызға түссе, құмалақ ұтып алынбайды.

Тұздық алу ережесі

Тоғызқұмалақ ойынында құмалақтан басқа ойында бір рет қарсыластың отауын ұтып алуға да болады. Оны ежелде - "тұзды үй", қазіргі тілде - тұздық деп атайды.

4.Тұздық алу үшін жүріс жасаған кезде, қарсыластың екі құмалағы бар отауына таратқан құмалағыңыздың соңғысын түсіру керек.

Сонда сол отауда қалыптасқан 3 құмалақпен бірге отау да ұтып алынып, ойынның аяғына дейін сіздің меншігіңізге айналады.

Енді жүріс жасалған сайын тұздық алынған отауға түсетін бір құмалақ, міндетті түрде сіздің қазаныңызға салынып отырады.


"Атсырау" ережесі


Ойын аяқталуға жақындаған сайын әр ойыншының отауларындағы құмалақ таусыла бастайды. Әр құмалақ ұтып алынған сайын немесе тұздыққа түскен сайын қарсыластардың жүріс мөлшері кеми береді. Сондықтан ойын соңында қарсыластардың бірінің отауларында жүріс жасай алмайтын жағдай да кездеседі.

7.Ойыншылардың бірінің отауларындағы құмалақты бірінші таусып алып, жүріссіз қалуы - атсырау деп аталады.

8.Атсырауға ұшыраған ойыншының қарсыласы бұл жағдайда қосымша бір жүріс жасап,

барлық құмалақтарды өз қазанына салып алады.

9.Егер "атсырау" жағдайында қосымша жүріс жүрілген кезде, құмалақтар амалсыздан қарсыластың отауларының біріне түсіп, жүріс беретін болса, ойын әрі қарай жалғаса береді.

Сонымен қатар ойыншы ойын барысында 82 құмалақ жинаса да, нәтиженің дәлдігі үшін ойынды соңына дейін ойнауы тиіс.

Айлары










Аты-жөні






Сыныбы


Қыркүйек

Қазан

Қараша













































































1



















2



















3



















4



















5



















6



















7



















8



















9



















10



















11



















12



















13



















14



















15



















16



















17



















18



















19



















20



















21



















22



















23



















24



















25



















26





















Айлары










Аты-жөні






Сыныбы


Желтоқсан

Қаңтар

Ақпан













































































1



















2



















3



















4



















5



















6



















7



















8



















9



















10



















11



















12



















13



















14



















15



















16



















17



















18



















19



















20



















21



















22



















23



















24



















25



















26





















Айлары










Аты-жөні






Сыныбы


Наурыз

Сәуір

Мамыр













































































1



















2



















3



















4



















5



















6



















7



















8



















9



















10



















11



















12



















13



















14



















15



















16



















17



















18



















19



















20



















21



















22



















23



















24



















25



















26























© 2010-2022