Контрольная работа 7-9 класс

Батыс Қазақстан облысы Сырым ауданы Жалпы білім беретін

Бұлдырты орта мектебі

«Физика және астрономия пәнінен

7-9-сыныптарға арналған бақылау жұмыстары»

(Әдістемелік нұсқаулық)

Құрастырған: Қансұлтанова Құралай Бузаубаховна.

бірінші біліктілік санатты,

ІІІ деңгейлік курс және PIZA бағдарламасы

бойынша сертификатталған физика пәні мұғалімі.

2015 оқу жылы

Мазмұны:

1.Түсінік хат.

2. Физика пәнінен есептер шығарылуға қойылатын негізгі талаптар.

3. Бағалау параметрлері.

4. Физика пәнінен деңгейлік тапсырмаларды бағалау.

5. Физика және астрономия. 7-сынып.

6. Физика және астрономия. 8-сынып.

7. Физика және астрономия. 9-сынып.

Түсінік хат

Еліміздің білім беру жүйесіне енгізіліп жатқан оқытудың Кембридждік Бағдарламасы сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтыған. Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы түрлі дерек көздерінен, мұғалімнен, оқулықтан және достарынан алған білімдерімен астастырыла жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді. Сындарлы оқытудың мақсаты-оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез-келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету. Оқыту туралы сындарлы түсінік оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыруын талап етеді. Бұндай міндеттер оқушылардың оұыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнді ойларын білдіре алатындай, пікір-көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым-түсініктерін өрістетуге орайластырылып құрады. Мұғалім қызметіндегі маңызды дүние-жекелеген оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін жетілдіру немесе жақсарту мақсатында олардың жұмыс жүргізу қажеттілігін ұғынуы, сондай-ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілмен меңгеретіндігін жете түсінуі.

Оқушылардың білім нәтижелерін бағалауға байланысты Кембридждік Бағдарлама Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау модулін ұсынады. Бұл модуль бағалаудың екі түрде қарастырады: сумативті (жиынтық) бағалау және формативті (қалыптастырушы) бағалау. Яғни мұғалімдер оқуды бағалаумен қатар оқытуды бағалауды пайдаланғанда, бағалау оқыдағы аса пайдалы құралға айналады. Сонымен қатар білім беру үрдісінде мұғалімдер мен оқушылар үшін қандай мақсатқа жету керектігін білу маңызды, ол мақсатқа жету критерийлерін түсінуді талап етеді. Оқыту нәтижесін бағалау оқытудың маңызды үрдісіне жатады деген ұғым Бағдарламаның басты идеяларының бірі болып табылады. Бағалаудың түрлері мен әдістерін ұтымды пайдалану мұғалімге оқытуды даралауға, яғни әр оқушының мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін ескеруге мүмкіндік береді, ал оқушыға өз оқуын қадағалап, кейінгі өміріне қажетті құзыреттіліктерді максималды қалыптастыруға жағдай жасалады.

Бағалаудың мақсаты:

• Оқушылардың оқудағы қиындықтарын анықтау арқылы қолдау көрсету үшін;

• Оқушылардың назарын оқыту мақсаты мен табысқа жету өлшемдеріне аударту үшін;

• Мұғалімнің әрекетін әр оқушының дамуын жетілдіруге бағыттау үшін (әрі қарай білімді жетілдіруге шешім қабылдау үшін оқушыны қажетті ақпаратпен қамтамасыз ету: бар күшін неге жұмсау керек, неге назар аудару керек, нені жақсартып, нені дұрыстауы тиіс, немен әлі жұмыстану керек)

• Оқушының өзін-өзі бағалауын қалыптастыру үшін;

• Оқу бағдарламасының мазмұны мен стилін бақылау үшін;

• Оқу бағдарламасы мен стандарттарға сәйкестігін бақылау үшін жүзеге асырылады.

«Физика» пәнін 7-9-сыныптарда оқытудың мақсаты- функционалдық сауаттылықты дамыту негізінде оқушылардың ғылыми дүниетаным негіздерін, танымдық қызығушылығын, сын тұрғысынан ойлауын, зияткерлік және шығармашылық қабілетін қалыптастыру.

«Физика» пәнін 7-9-сыныптарда оқытқанда Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген оқу бағдарламасындағы талаптардың ерекшеліктеріне, яғни оқушылардың өздік жұмыстары практикалық және жобалық жұмыстардың орындалуына назар аударылады.

«Физика» пәнін меңгеру сапасын тексеру үшін өтетін бақылау жұмыстары оқу бағдарламасына сәйкес оқу жылы ішінде өтіледі.

Физика пәнінен 7-9 кластарға арналған бақылау жұмыстары оқу бағдарламасына сәйкес жасалынды.

Бақылау жұмыстары деңгейлік тапсырмалардан және бағалау параметрлерінен құралған.

Бақылау жұмыстарына 45 минут беріледі. Бақылау жұмыстары нолдік, тоқсандық, жылдық бақылау жұмыстарын қамтиды.

Бұл әдістемелік нұсқаулық үшінші (базалық) деңгей Бағдарламасының мазмұнына сәйкес физика пәнінен құрастырылған.

Әдістемелік нұсқаулық деңгейлік бағдарлама бойынша курстан өткен мұғалімдерге, жалпы білім беретін орта мектептің физика пәндері мұғалімдеріне арналған.

Физика пәнінен есептер шығарылуға қойылатын негізгі талаптар.

Кез-келген физика есебін шығарудың процесі мынадай бес кезеңнен тұратындығын ескертейік:

1.Есептің мазмұнын зейін қоя оқып, шартын физикалық стандарт бойынша қысқаша белгілеп жазу, схема немесе сызба түрінде кескіндеу және берілген шамалардың өлшем бірліктерін СИ жүзіне келтіру.

2.Есептің мазмұнына талдау жасап, оның қандай физикалық процестерге, құбылыстарға, шамаларға, заңдылықтарға негізделгенін тағайындау, қажетті формулаларды, теңдіктерді, теңдеулерді анықтап жазу және қосымша шарттарды математикалық түрде өрнектеу.

3.Қажеттілігіне қарай қарастырылған схемада координат жүйесін таңдап алып, сызып көрсету және тағайындалған векторлық теңдіктер мен теңдеулерді координат осьтеріне проекциялау, одан скалярлық түрге келтіру.

4.Тағайындалған барлық скалярлық теңдіктерді, теңдеулерді формулаларды, қосымша шарттарды біріктіріп қарастыру және шешу жолымен іздеп отырған шаманы жалпы формула түрінде табу және ол формула бойынша белгісіз шаманың өлшем бірлігін тағайындау.

5.Тағайындалған жалпы формулаға берілген шамалардың мәндері мен таблицалық мәндері қою арқылы іздеп отырған белгісіз шаманың сан мәнін анықтау және қажеттілігіне қарай есептің жауабына талдау немесе зерттеу жасау.

Бағалау параметрі:

• А деңгейдің сұрақтарына толық және В деңгейдің тапсырмасын толық орындамаған кезде, тек қана С деңгейді орындаған, оны толық орындай алмаған, тек қана В деңгейді орындаған оқушы «3» бағасымен бағаланады.

• А және В деңгейдің тапсырмасын толық орындаған, С деңгейдің тапсырмасын толық орындай алмаған оқушы, тек қана С деңгейді және А деңгейді орындаған жағдайда «4» бағасы қойылады.

• А,В,С деңгейлердің тапсырмасын толық орындаған оқушы ғана «5» бағасымен бағаланады.

Физика пәнінен деңгейлік тапсырмаларды бағалау

А деңгей (0-5) ұпай.

Бұл тапсырмалар: жаңа тақырыпта кездескен жаңа ұғымдар, терминдер, т.с.с. түсін өзгертпей естігенін жатқа айтып беруге арналған қарапайым тапсырмалар. Оларға оқушылардың барлығы міндетті түрде жазбаша жауап береді, барлығы 5 ұпай жинап, "3" деген баға алады.

В деңгей (0-5) ұпай.

Бұл тапсырмалар оқушылардың I деңгейден алған білімдеріне негізделіп құралады. Олардың барлығын дұрыс орындай алған бала алғашқы 5 ұпайына тағы 5 ұпай қосып, 10 ұпай жинайды. Ол осы тақырып көлеміндегі толық "4" деген бағаға сәйкес келеді деп қарастырылады.

С деңгей (0-5) ұпай.

Оқушы жаңа тақырып бойынша негізгі ойды қорытып, өз пікірін айта алатындай бір ғана тапсырма болуы тиіс. Дұрыс жауап бере алған оқушы I (0-5), II- деңгейлерден жиған (0-5) ұпайына тағы (0-5) ұпай қосып, 15 ұпай жинайды. Ол дәстүрлі оқытудағы "5" бағасына сәйкес келеді.

Физика пәнінен бақылау жұмысын критерий арқылы бағалау

Критерий

Білім жетістігінің деңгейі

Дескриптор

А

0-5

0

Оқушы есепті шешуге ешқандай жұмыстанбаса

2

Оқушы формуланы жаза алмай қателессе

5

Оқушы есепті толықтай дұрыс шығарса

В

0-5

0

Оқушы есепті шешуге ешқандай жұмыстанбаса

2

Оқушы есепті шешуде қателіктер жіберсе

5

Оқушы есепті толықтай, дұрыс шешсе

С

0-5

0

Оқушы есепті шешуге ешқандай жұмыстанбаса

2

Оқушы формуланы жаза алмай қателессе

5

Оқушы есепті толықтай дұрыс шығарса

Физика және астрономия 7-сынып.

I-тоқсандық бақылау жұмысы.

I тарау. Физика - табиғат туралы ғылым. II тарау. Заттың құрылысы.

III тарау.Қозғалыс.

Жалпы тарауға шолу.

Табиғат құбылыстары-табиғаттағы кез келген өзгерістер. Физика-табиғаттағы физикалық құбылыстарды әрі денелердің физикалық қасиеттерін зерттейтін ғылым және оқу пәні. Астрономия-аспан денелерінде және олардың жүйелерінде өтетін құбылысты зеттейтін ғылым және оқу пәні.Табиғатты зерттеудің негізгі әдістері:

1) бақылау;

2) эксперимент (тәжірибе);

3) теориялық әдіс;

Физикалық шама-физикалық нысанды немесе құбылысты сипаттайтын өлшем бірлігі бар сан мәні.Атом-химиялық элементтің қасиеттерін бойына сақтайтын оның ең кіші бөлшегі.

Молекула-заттың химиялық қасиеттерін бойына сақтайтын оның ең кіші бөлшегі.

Молекулалы-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары:

1) барлық денелер молекулалардан (атомдардан) тұрады;

2) молекулалар үздіксіз бей-берекет қозғалыста болады;

3) молекулалардың (атомдардың) арасында тартылыс күші және тебу күші әрекет етеді.

Диффузия-бір заттың молекулаларының екінші заттың молекулааралық бос орындарына өзара өтуі.Заттың күйлері-газ тәрізді, сұйық және қатты түрлері.

Механикалық қозғалыс-дененің немесе дене бөлшектерінің уақыттың өтуіне қарай бір-бірімен салыстырғандағы бұрынғы орнының өзгеруі.Орын ауыстыру-қозғалыстағы дененің бастапқы орнын оның келесі орнымен қосатын бағытталған кесінді. Орташа жылдамдықты есептеп табу үшін берілген уақыт аралығындағы орын ауыстыруды осы уақыт аралығына бөледі, яғни бірқалыпты қозғалыстың жылдамдығын есептегендегі амал қолданылады.

Бірліктердің халықаралық жүйесінде жылдамдықтың бірлігіне секундына метр м/с алынады.

Қозғалыс теңдеуі: х=x₀+υt. Бірқалыпты түзусызықты қозғалатын дененің немесе материялық нүктенің координатасы уақыттың сызықтық функциясы болып табылады.

Дене координатасының уақытқа тәуелділігі графигін дененің қозғалыс траекториясымен шатастыруға болмайды.

Тақырыптар:

Физика- табиғат туралы ғылым. Физикалық ұғымдар. Физикалық шама. Атомдар мен молекулалар. Молекулалар қозғалысы. Диффузия. Заттың күйлері. Механикалық қозғалыс.

Мақсаты:

Оқушылардың молекула және олардың қозғалысы, заттың үш күйде болуы және механикалық қозғалыстар туралы білімдерін тексеру.

Күтілетін нәтиже:

А.Механикалық қозғалыс, жол және орын ауыстыру, жылдамдық сияқты физикалық ұғымдар мен шамалардың мағынасын түсінеді.

В. Бірқалыпты және бірқалыпты емес қозғалыс кезіндегі дененің жүрген жолы мен жылдамдығын есептеуге арналған формулаларды қолдана біледі.

С. Оқушылар өмірмен байланыстырып, физикалық ұғымдар мен шамалардың маңыздылығын айқындайды.

I- нұсқа

А. 1. «Физика» деген сөз нені білдіреді, қай тілден енген?

2. Физикалық денелерді мысал келтіріп, жаз.

3. Молекула деген сөз қандай мағынаны білдіреді?

4. Диффузия сөзін қалай түсінесің?

5. Заттың үш күйін атап шық.

В. Ұзындықтың негізгі бірлігі қалай аталады? Ол бірлікке еселік және үлес болатын бірліктерді атап шық.

С. Автомобиль 9 км жолды 10 м/с жылдамдықпен, ал келесі 27 км жолды 54 км/сағ жылдамдықпен жүрді. Автомобиль қозғалысының орташа жылдамдығы қандай?

II-нұсқа

А.1. Физика нені зерттейді?

2. Физикалық шамалар дегеніміз не?

3. «Атом» деген сөз қандай мағынаны білдіреді?

4. Температура дегеніміз не?

5. Қатты дененің молекулалары қалай орналасқан?

В. Өлшеуіш аспаптың бөліктерінің құнын қалай анықтау керек?

С. Велосипедші алғашқы 0,5 сағатта 10 км жол жүрді. Келесі 12 минутта ол 25 км/сағ жылдамдықпен қозғалды. Ол соңғы 9 км жолда 5 м/с жылдамдықпен жүрді. Велосипедшінің барлық жүрілген жолдағы орташа жылдамдығын табу керек.

II-тоқсандық бақылау жұмысы.

ІV тарау. Масса және күш. Жалпы тарауға шолу.

Масса-денелердің өзара әрекеттесу кезіндегі жылдамдықтарының өзгеру дәрежесін анықтайтын физикалық шама. Массасының өлшем бірліктері: килограмм, грамм, миллиграмм т.б. Өлшейтін құрал - таразылар.

Заттың тығыздығы деп сол заттың көлем бірлігіндегі массамына тең физикалық шаманы айтады. Зат тығыздығының бірлігі үшін ХБЖ-да кг/м³ алынады.

Күш - денелердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын шама. Күш өлшем бірлігі 1 Н.

Гук заңы: Ғ-түсірілген сыртқы күш, ∆ℓ=ℓ-ℓ_О -дененің созылу немесе сығылу шамасы. -серіппе қатаңдығы. Өлшем бірлігі Н/м. k=F/ℓ.

Ауырлық күші-денелердің Жерге тартылу күші:F=mg.

Үйкеліс күші-бір дене екінші дененің бетімен қозғалған кезде пайда болатын күш:F_үйк=µN

Күшті өлшеу үшін динамометрлер қолданылады.

Тақырыбы: Инерция. Кеңістік және уақыт. Масса және күш. Денелердің өзара әрекеттесуі. Деформация. Гук заңы. Дененің салмағы.

Мақсаты: Оқушылардың тарау бойынша алған білім, білік дағдысын тексеру.

Күтілетін нәтиже:

А. Оқушылар заттың тығыздығы, серпімділік күші формулаларын біледі;

В.Кестеден заттың тығыздығын тауып, есептер шығаруда қолданады;

С. Дененің массасы мен жылдамдығын өмірмен байланыстырады.

I- нұсқа

А. Автомашина бензин құтысының сыйымдылығы 70 л.Оған толтыра құйылған бензиннің массасын есепте.

В. Болаттан жасалған серіппе 120Н күштің әсерінен 0,5 мм-ге ұзарды. Серіппенің қатаңдығы қандай?

С. Машинаның жүгімен қоса есептегендегі массасы 7т, оның қозғалтқышы 35 кН тарту күшін өндіре алады. Машинаның жетекші доңғалақтары мен жолдың арасындағы үйкеліс коэффициентін табыңдар (машина бірқалыпты қозғалады деп есептеу керек).

II- нұсқа

А. Мұзжарғыш кеме тәулігіне 250 г уран пайдаланады. Уранның тығыздығы

18,7 кг/м³ болса, оның көлемі қандай?

В. Егер динамометрдің серіппесі 5 Н жүктің әсерінен 4 мм-ге созылған болса, онда

салмағы 10 Н жүктің әсерінен ол қанша мм-ге созылады?

С. Екі арба әсерлескен кезде олардың жылдамдықтары 20 және 60 см/с-қа өзгерді. Үлкен арбаның массасы 0,6 кг. Кіші арбаның массасы неге тең?

III-тоқсандық бақылау жұмысы. V тарау. Қысым.Жалпы тарауға шолу.

Белгілі бір бетке түсетін күш әрекетінің нәтижесін сипаттайтын шаманы қысым деп атайды. Қысым бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күштің осы беттің ауданына қатынасымен анықталады:

( 1) . .

р-қысым, Ғ-бетке перпендикуляр бағытта әрекет ететін күш немесе қысым күші;S-күш түсетін беттің ауданы. Сұйықтың ыдыс түбіне және қабырғаларына

түсіретін қысымы: р=ρgh (2). ХБЖ-да қысым паскальмен өлшенеді. .

гПа=100 Па=10² Па

кПа=1000 Па=10³ Па

МПа=100000 Па=10⁶ Па

Архимед күші: сұйыққа батырылған денеге оның сұйыққа батқан бөлігі көлеміндегі сұйықтың салмағына тең ығыстырушы күш әрекет етеді. F_А =ρ_сұйық gV_дене

Денелердің жүзу шарттары:

1) F_а =F_А (ауырлық күші Архимед күшіне тең), онда дене сұйық ішінде жүзіп жүреді;

2) ) F_а >F_А (ауырлық күші Архимед күшінен артық), онда дене сұйыққа батады;

3) F_а < F_А (ауырлық күші Архимед күшінен кем), онда дене сұйықтың бетіне көтеріледі;

Тақырыбы: Қысым. Паскаль заңы.Гидравликалық машиналар. Сұйықтар мен газдардың қысымы. Архимед күші. Денелердің жүзу шарттары.

Мақсаты: Оқушылардың қысым, Архимед күші туралы алған алған білім, білік дағдысын тексеру.

Күтілетін нәтиже: А.Оқушылар қысым, Архимед күші формулаларын біледі;

В. Денелердің жүзу шарты заңдылығын пайдаланады;

С. Оқушылар денелердің жүзу шарттарына эксперимент жүргізеді.

I -нұсқа

А. Күйтабаққа ине 0,27 Н күшпен әсер етеді. Егер ұшының ауданы 0,0003 см²

болса, оның күйтабаққа түсіретін қысымы қандай?

В. Гидравликалық престің кішк поршеннің ауданы 10 см², оған 250 Н күш әрекет етеді. Ал үлкен поршень ауданы 200 см². Үлкен поршеньге әрекет ететін күштің шамасын есепте.

С. Керосинге батырғанда 160 Н күшпен кері итеретін мыс кесегінің көлемін

анықтаңдар.

II- нұсқа

А. Көлемі 6 м³ гранит бағанасының табан ауданы 1,5 м² болса, ол жер қыртысына

қандай қысым түсіреді?

В. Көлемі 18,75 л керосиннің салмағын есепте.

С. Ұзындығы 3 м, ені 30 см, биіктігі 20 см қалқып жүрген ағаш бөрене қанша суды ығыстырып шығарады?

IY-тоқсандық бақылау жұмысы. VI тарау. Жұмыс. Қуат. Энергия.

Денені бір орыннан екінші орынға қозғап апаруда күштің істеген жұмысы механикалық жұмыс деп аталады.

Дененің қозғалу бағытында әрекет ететін күштің механикалық жұмысы күшке де жүрілген жолға да тура пропорционал.

Мұндағы: А-жұмыс; Ғ-күш; s - жүрілген жол.

Жұмыстың өлшем бірлігіне 1 Ньютон күштің денені 1 метрге жылжытқандағы жұмысы алынады. Жұмыстың өлшем бірлігі ХБЖ-да джоуль алынады.

1Дж=1Нх1м=1Н∙м.1 килоджоуль (1кДж)=1000 Дж=10³Дж

1 миллиджоуль (1мДж)=0,001 Дж=10^-3Дж.

1 микроджоуль (1мкДж)=0,000001 Дж=10^-6Дж

Жұмыстың орындалу тездігін сипаттайтын шаманы қуат деп атайды. (1).

Мұндағы: N-қуат; А-жұмыс; t-жұмыс істеуге кеткен уақыт.

Қуатты өлшеудің бірлігіне 1 секундта істелетін 1 Джоуль жұмыс алынады. Өлшем бірлігі ватт. 1 киловатт (1кВт)=1000 Вт=10³Вт

1 милливатт (1мВт)=0,001 Вт=10^-3Вт. 1 микроватт (1мкВт)=0,000001 Вт=10^-6Вт

Дененің жұмыс істеу қабілетін нақты көрсететін физикалық шама энергия деп аталады.

Энергия бірлігі 1 Джоуль=ватт·секунд. Тұрмыста энергияның өлшем бірлігі ретінде 1 киловатт·сағат=3600000 Вт·с=3600000 Дж

Потенциалдық энергия деп әр түрлі денелердің өзара орналасуы бойынша анықталатын энергияны айтады.Жоғары көтерілген дененің потенциалдық энергиясы сол дененің массасына және көтерілу биіктігіне тәуелді.

Денелердің қозғалу салдарынан туындайтын энергия кинетикалық энергия деп аталады.

Денелердің кинетикалық энергиясы сол денелердің массалары мен жылдамдықтарына тәуелді өзгереді.

Дененің механикалық энергиясының өзгерісі атқарылған жұмыстың шамасына тең:

Айналатын денеге түсірілген күштің иініне көбейтіндісі күш моменті деп аталады: M=F∙d М-күш моменті. Өлшем бірлігі 1Н∙1 м. Ғ-күш. d -күш иіні.

Моменттер ережесі:

Айналатын дененің тепе-теңдігін сақтау үшін, денені сағат тілі жүрісіне бағыттас айналдыратын күш моменттерінің қосындысы оны сағат тілі жүрісіне қарсы бағытта айналдыратын күн моменттерінің қосындысына тең болуы керек.

Механизмнің пайдалы әрекет коэффиценті:

Механизмдердің өздерін қозғалысқа келтіретін жұмыс жалпы жұмыс немесе толық жұмыс делінеді.

Механизмдердің басқа денелерді қозғалысқа келтіретін жұмысы пайдалы жұмыс деп аталады.

Пайдалы әрекет коэффиценті-η немесе ПӘК η=А_П /А_Т *100%

Тақырыбы:

Жұмыс. Куат. Энергия. Механизмнің пайдалы әрекет коэффициенті.

Мақсаты:

Оқушылардың тарау бойынша алған білімі мен іскерліктерін тексеру.

Күтілетін нәтиже:

А.Оқушылар механикалық жұмыс, қуат, энергия формулаларын біледі;

В. ПӘК-ті есептей алады;

С. Пайдалы жұмыс пен толық жұмыстың мағынасын айқындайды .

І-нұсқа

А. Жалпы массасы 50т реактивті ұшақты ұшқыш Жермен салыстырғанда 300м/с жылдамдықпен басқарып келеді. Ұшақтың кинетикалық энергиясы қандай?

В. Ат арбаға 400 Н күш түсіре отырып, 0,8 м/с жылдамдықпен, оны бірқалыпты

тартып келеді. Ат 1 сағатта қандай жұмыс істейді?

С. а) Массасы 100 т ұшақ 200 м/с жылдамдық алып 10 км биіктікке көтерілсе, ұшақтың жермен салыстырғандағы механикалық энергиясы қандай?

б) Қуаты 5 кВт, электр двигателін қозғалыс келтіретін механикалық күрек 144 т

топырақты 10 м биіктікке 2 сағатта көтереді. Қондырғының ПӘК-ін тап.

II- нұсқа

А. Қатаңдығы 10⁴ Н/м серіппе 3 см-ге сығылғанда оның потенциалдық энергиясын тап.

В. Массасы 50 кг бала сатымен 30 м биіктікке 10 минут ішінде көтерілген болса, баланың өндірген қуатын анықта.

С. а) Серіппелі пистолеттің серіппесінің қатаңдығы 400 Н/м.

Оқтың массасы 5 г. Егер серіппе 2 см-ге сығылса, оқ пистолеттен қандай

жылдамдықпен ұшып шығар еді?

б) Кемеде салмағы 20000 Н трап ұзындығы 15 м көлбеу жазықтықпен судан

шығарылып алынды және 4,5 м биіктікке көтеріледі. Трапты тартып алатын

тростың керілу күші 10000Н. Көлбеу жазықтықтың ПӘК-ін тап.

Физика және астрономия 8-сынып.

I-тоқсандық бақылау жұмысы.

Жалпы тарауға шолу.

І тарау. Жылу құбылыстары. Ішкі энергия. Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі.

Молекулалардың ретсіз қозғалысын жылулық қозғалыс деп атаймыз.

Диффузия - бір заттың молекулаларының екінші заттың молекулаларалық кеңістігіне еніп кетуі.

Диффузия сұйықтарда, газдарда, сұйықтарда және қатты денелерде жүреді.

Броундық қозғалыс - сұйықта немесе газда қалқып жүрген қандай да бір қатты заттың өте ұсақ бөлшектерінің сұйық немесе газ молекулаларының соққыларының әрекетінен бейберекет қозғалуы.

Ішкі энергия деп денені құрайтын барлық бөлшектердің кинетикалық

энергиясы мен осы бөлшектердің өзара әрекеттесуінің потенциалық

энергиясының қосындысын айтамыз. Дененің температурасы жоғары болған

сайын оның ішкі энергиясы артады.

Жылу берілу түрлері: жылуөткізгіштік, конвекция, сәуле шығару.

Белгілі заттың масса бірлігінің температурасын 1⁰С-қа өзгертуге қажет жылу

мөлшерін көрсететін физикалық шаманы меншікті жылу сыйымдылық деп

атайды.

; өлшем бірлігі ; өлшем бірлігі

Массасы 1 кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін көрсететін

физикалық шаманы отынның меншікті жану жылуы деп атайды.

q - отынның меншікті жану жылуы. 1 Дж/кг.

1 кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін

жұмсалатын Q жылу мөлшерін осы затттың меншікті балқу жылуы деп атайды

және λ деп белгілейді.

. Өлшем бірлігі Дж/кг.

Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын буды қаныққан бу деп

атайды.

Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болмайтын, яғни қанығуға жетпеген

буды қанықпаған бу деп атайды.

Энергияның сақталу заңы: Энергия жоғалмайды және жоқтан пайда болмайды. Ол тек бір денеден екінші денеге беріледі немесе бірдей мөлшерде бір түрден екінші түрге айналады.

Толық энергия:

Егер денелер жүйесіне сыртқы күштер әрекет етпесе және қоршаған ортамен

жылу алмасу болмас, онда ол тұйықталған және жылулық оқшауланған болады.

Энергияның сақталу және айналу заңы:

Тұйықталған және жылулық оқшауланған денелер жүйесінің толық энергиясы-

осы жүйеде болатын кез келген өзгерістер кезінде сақталады.

Тақырыптар:

Жылу құбылыстары. Жылулық қозғалыс. Ішкі энергия. Жылу мөлшері. Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі.

Мақсаты:

Оқушылардың жылу құбылыстары, жылулық қозғалыс, ішкі энергиясы, жылу берілуінің түрлері, заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі туралы білімдерін тексеру.

Күтілетін нәтиже:

А. Оқушылар жылулық қозғалыс, температура, ішкі энергия, жылу берілу, жылу мөлшері, жылу сыйымдылығы сияқты физикалық ұғымдар мен шамалардың мағынасын түсінеді;

В. Дене температурасы өзгергенде, отын жанғанда, заттың агрегаттық күйлері өзгергенде бөлініп шығатын немесе жұтылатын жылу мөлшерін есептеп шығаруға арналған формулаларды қолданады;

С.Заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруін өмірмен байланыстырып, салыстыра алады.

I- нұсқа

А.20 ⁰С бөлме температурасындағы 1л суды қайнату үшін қанша жылу мөлшері қажет? (С _су =4200 Дж/кг*С)

В. Массасы 4л бензин толық жанғанда, қанша энергия бөлінеді? 250 г спирт жанғанда ше?

С.Ваннаға температурасы 10⁰ С,көлемі 210л су құйылған. Осы ваннадағы судың температурасы 37 ⁰С болуы үшін оған қанша мөлшерде қайнаған су құю керек?

II- нұсқа

А. 168 кДж жылу мөлшерін бере отырып, қанша мөлшердегі суды 10 ⁰С-қа қыздыруға болады?

В. Көлемі 2 л спирт түгел жанғанда қанша жылу бөлініп шығады? Массасы 3 т мұнай жанғанда ше?

С. Массасы 200 г бір кесек мұздың температурасы 0С. Осы мұзды ерітіп, одан шыққан суды қайнату үшін қанша жылу мөлшерін жұмсау керек?

II-тоқсандық бақылау жұмысы.

ІІІ тарау. Жылу машиналары. ІV тарау. Электр құбылыстары.

Электр өрісі.

Жалпы тарауға шолу

Жылу машиналары (немесе жылу қозғалтқыштары) деп жүйенің ішкі энергиясының бір бөлігін

механикалық энергияға айналдыратын және соның есебінен жұмыс істейтін

құралды айтады.

Машинаның пайдалы әрекет коэффициенті істелген жұмыстың

қыздырғыштан алынған жылу мөлшеріне қатынасына тең:

.

1)Изобаралық процесс үшін термодинамикнаың І заңы:

2)Газдың көлемі тұрақты, ал температура мен қысымы өзгеретін

термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. Изохоралық

процесс үшін термодинамиканың І заңы:

3)Температура тұрақты, ал қысым мен көлем өзгеретін термодинамикалық

процесті изотермалық процесс деп атайды. Изотермалық процесс үшін

термодинамиканың І заңы:

4)Жылу алмасусыз жүретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.

Адиабаталық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

• Барлық денелер молекулалардан тұрады.

• Молекулалар атомдарға бөлінеді.

• Тұтас алғанда, атомдар мен молекулалар электрлік бейтарап болады.

Электр заряды -физикалық шама. Электрометр арқылы зарядтарлың бөлінетіндігі туралы тәжірибе көрсету.Электр зарядының бөліну шегі бар. Әрі қарай бөлінбейтін ең аз теріс заряды бар бөлшек электрон деп аталады.

Электронның электр заряды элементар заряд деп аталады.е=-1,6ּ10^-19Кл.

Электрон заряды qe≈-1,6▪10^-19Кл. Электрон массасы me≈9,1▪10^-31кг.

Заряд бірлігіне әрекет ететін күшке тең қатынасы электр өрісінің күштік сипаттамасы болып табылады және осы нүктедегі электр өрісінің кернеулігі деп аталады.

Қозғалмайтын электр зарядтарының электр өрісі электростатикалық өріс деп

аталады.

берілген нүктедегі өрістің потенциалы.

-потенциалдар айырымы..

Потенциалдар айырымы электр өрісінің энергетикалық сипаттамасы болып

табылады.

Электр өрісінің кернеулігі қарастырылатын нүктелер арасындағы кернеудің олардың ара қашықтығына қатынасына тең.

Өлшемдері өзара әрекеттесетін денелердің ара қашықтығынан бірнеше есе кіші

болатын денеде орналасқан зарядты нүктелік заряд деп атайды. SI жүйесінде

Кулон заңы былай жазылады:

Зарядтың өзара әрекеттесу күштерінің ортаға байланыстылығын көрсететін

Кулон заңы:

Тақырыбы:

Жылу машиналары.Электр құбылыстары. Кулон күші.

Жылу қозғалтқыштарының ПӘК-і.

Мақсаты:

Оқушылардың алған білімдерін тексеру, жүйелеу, қорытындылау.

Күтілетін нәтиже:

А. Оқушылар Кулон заңының, электр өрісі кернеулігі формулаларын біледі;

В. Жылу қозғалтқышының ПӘК формуласын қолданады;

С. Оқушылар тарауда алған білімін өмірмен байланыстыра алады .

I- нұсқа

А.Газдың көлемі 0,3 м³-тен 650 л-ге дейін ұлғайғанда 450 Дж жұмыс жасалған. Егер газ жұмыс жасау процесінде өзгермесе, онда оның қысымы қандай?

В.ПӘК-і 40 % жылу қозғалтқышы газ қыздырғыштан 5 кДж жылу алған. Қозғалтқыштың жасаған жұмысы неге тең? Қанша жылу мөлшері жоғалған?

С. Сұйық диэлектриктегі 4 нКл зарядтан 3 см қашықтықтағы өрістің кернеулігі 20 кВ/м. Диэлектриктің диэлектрлік өтімділігі қандай?

II- нұсқа

А. Көлемі 20 л, қысымы 80 кПа-ға тең газ ұлғайғанда, 496 Дж жұмыс жасалған. Газдың соңғы көлемін анықтаңдар.

В. ПӘК-і 35 % жылу қозғалтқышы 1 с ішінде 12 кДж энергияны босқа жоғалтқан. Оның қыздырғыштан алған жылу мөлшерін анықтаңдар.

С. 1мкКл және 10 нКл екі заряд 9 мН күшпен біріне-бірі қандай қашықтықтан әсер етеді?

III -тоқсандық бақылау жұмысы.V тарау.Тұрақты электр тогы.

Жалпы тарауға шолу.

Электр тогы дегеніміз электр зарядтарының электр өрісінің ықпалымен

реттелген қозғалысын айтады.

Электр тогы тұрақты болу үшін мынадай шарттар орындалуы қажет:

• Еркін шапшаң электр зарядтарын тасымалдушылар болу керек;

• Еркін зарядты тасушыларға әрекет ететін электр өрісі болу қажет;

• Ток көзі қажет.

Электр тогының әсерлері:

• Токтың жылулық әсері.

• Токтың химиялық әсері.

• Токтың магниттік әсері.

• Токтың физиологиялық әсері.

- ток күші. ХБЖ-де ток күшінің өлшем бірлігі 1Ампер.

Ток күшін өлшейтін аспаптар-амперметр.

Тақырыбы:

Электр құбылыстары.Ток күші. Электр кернеуі. Ом заңы.

Мақсаты:

Оқушылардың алған білімі мен дағды деңгейлерін анықтау.

Күтілетін нәтиже:

А. Электр құбылыстары мен Ом заңын біледі;

В.Оқушылар денені қыздырғанда, балқытқанда, сұйықты буландырғанда бөлінетін жылу мөлшері формулаларын электр тогының жұмысы, қуаты формулаларын, тізбектің бөлігі үшін Ом заңы формулаларын есептер шығаруда қолданады;

С. Кестеден заттың меншікті жылу сыйымдылығы, заттың балқу жылуы, булану жылуы, өткізгіштің меншікті кедергілерін тауып, ерекшеліктерін талдайды.

I- нұсқа

А.Кедергілері 3 Ом және 6 Ом болатын екі резисторды параллель жалғағанда тізбектің жалпы кедергісі неге тең?

В. Көлденең қимасының ауданы 0,1 мм² никелин жасалған электр қыздырғыштың спираліндегі кернеу 220 В болғанда ток күші 4 А. Сымның ұзындығы қандай?

С.Электр құралы 45 минут ішінде 5 А токпен 162 кДж жұмыс жасайды. Құралдың кедергісі қандай?

II- нұсқа

А.Кедергісі 14 Ом шамның ток күші 2А. Шамдағы кернеу неге тең?

В. 6,8 В кернеу кезінде ұзындығы 100 м және көлденең қимасының ауданы 0,5 мм² мыс сымынан өтетін ток күшін есептеңдер.

С. Электр қозғалтқыштың қуаты 3 кВ. Егер трактор 1000 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықта.

IY-тоқсандық бақылау жұмысы.

V тарау. Токтың жұмысы мен қуаты.Джоуль-Ленц заңы:

Жалпы тарауға шолу.

А-электр өрісіндегі заряд орын ауыстырғанда атқарылатын жұмыс,q - заряд;

U -кернеу.Электр тогының жұмысы -ток күші, кернеу және жұмысты істеуге

кеткен уақыттың көбейтіндісіне тең.

ХБЖ-де электр тогының жұмысы1Дж=1Аּ1Вּ1с.

Токтың қуатын табу үшін өткізгіштегі ток күшін және кернеуді өлшеп, олардың

көбейтіндісін табу керек.

ХБЖ-же қуат бірлігі 1Вт.1Вт=1Аּ1В.

Өткізгіштердің қызуы олардың кедергілеріне тәуелді болады; өткізгіштің

кедергісі неғұрлым үлкен болса, ол соғұрлым қатты қызады.

Джоуль-Ленц заңы:

Өткізгіш бойымен ток жүрген кезде, өткізгіште бөлінетін жылу мөлшері ток

күшінің квадартына, өткізгіш кедергісіне және токтың жүру уақытына тура

пропорционал болады:

Тақырыбы:Жылу құбылыстары. Электр құбылыстары.

Тұрақты токтың жұмысы мен қуаты.Джоуль-Ленц заңы.

Мақсаты:

Оқушылардың жылу құбылыстары мен электр құбылыстары туралы алған білімі мен дағды деңгейлерін анықтау.

Күтілетін нәтиже:

А.Оқушылар денені қыздырғанда, балқытқанда, сұйықты буландырғанда бөлінетін жылу мөлшері формуласын біледі;

В.Электр тогының жұмысы, қуаты формулаларын, тізбектің бөлігі үшін Ом заңы формулаларын есептершығаруда қолданады;

С. Кестеден заттың меншікті жылу сыйымдылығы, заттың балқу жылуы, булану жылуы, өткізгіштің меншікті кедергілерін тауып, салыстырады.

I- нұсқа

А. Егер темірдің бастапқы температурасы 39 ºС-қа тең болса , онда массасы 4т темір сынықтарын балқыту үшін қанша энергия қажет?

В.Электр құралы 45 минут ішінде 5 А токпен 162 кДж жұмыс жасайды. Құралдың кедергісі қандай?

С. Көтергіш кран 6 т жүкті 2 мин ішінде 12 м биіктікке көтереді. Егер жүкті көтерген кезде кранның электр қозғалтқышының ток күші 51 А, кернеуі 380 В болса, онда кранның ПӘК-і қандай болады?

II- нұсқа

А.Массасы 0,75 кг суды 20 ºС-тан 100 ºС-қа дейін ысытуға және 250 г будың пайда болуына қанша энергия жұмсалған?

В.Электр қозғалтқыштың қуаты 3 кВт. Егер трактор 1000 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықтаңдар.

С. Қуаты 600 Вт, ПӘК-і 80 % электр шәйнегіндегі бастапқы температурасы 20ºС болатын 1,5 л су қанша уақытта қайнайды?

Физика және астрономия 9-сынып.

І тарау. Кинематика негіздері. ІІ тарау. Динамика негіздері.

Жалпы тарауға шолу.

Денелердің қозғалысын физиканың негізгі бөлімі - механика зерттейді. Механика кинематика және динамика деген бөлімдерден тұрады. Кинематика - механиканың қозғалыстарды сипаттайтын шамалар арасындағы байланысты қарастыратын бөлімі. Кинематикада денелердің қозғалысын анықтайтын себептер қарастырылмайды, оларды динамика қарастырады.

Теңайнымалы қозғалыс деп дененің жылдамдығы кез келген бірдей уақыт аралығында бірдей шамаға өзгеріп отыратын қозғалысты айтады.

Үдеу дегеніміз - жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтын шама; ал жылдамдық өзгерісінің осы өзгеріс болған уақыт аралығына қатынасына тең.

, , . ХБЖ-да үдеу бірлігі 1м/с².

формуласынан жылдамдықты табайық:

-бұл бастапқы жылдамдығы бар, үдеуі оң таңбалы, яғни жылдамдығы артып отыратын қозғалыс теңдеуі.Енді бастапқы жылдамдығы нөлге тең, ал үдеу оң таңбалы болсын. Мұндай қозғалыс кезіндегі жылдамдық формуласы: бастапқы жылдамдық нөлден өзгеше және таңбасы оң болсын. Бірақ үдеу теріс таңбалы, яғни жылдамдық кеміп отырады делік.

Мұндай қозғалыс жылдамдығы

Дененің қисық сызықты трактория бойымен қозғалысы қисықсызықты қозғалыс деп аталады. Дененің қисықсызықты траекторияның кез келеген нүктесіндегі қозғалыс жылдамдығы траекторияның осы нүктесіне жүргізілген жанаманың бойымен бағытталады.

Нүктенің шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалысын сипаттау үшін айналу периоды және айналу жиілігі деп аталатын шамалар енгізіледі.

Т=1/υ. υ=1/Т

Бұрыштық жылдамдық деп дененің бұрылу бұрышының осы бұрылуға кеткен уақытқа қатынасымен өлшенетін шаманы айтады.

Өлшем бірлігі .

Шеңбер бойымен бірқалыпты қозғалатын дененің үдеуі шеңбердің кез келген нүктесінде радиус бойымен оның центріне қарай бағытталады. Сондықтан оны центрге тартқыш үдеу деп атайды.

Қозғалмайтын деп қабылданған дене - санақ денесі деп аталады.

Санақ денесі, онымен байланысқан координат жүйесі мен синхрондалған сағаттар жиынтығы санақ жүйесі деп аталады.

Ньютонның бірінші заңы: егер денеге басқа денелер әсер етпесе, онда бұл дене түзусызықты және бірқалыпты қозғалады; оның жылдамдығы модулі бойынша да, бағыты бойынша да өзгермейді. Инерция заңы орындалатын санақ жүйелері бар.Мұндай жүйелерді инерциялық санақ жүйелері деп аталады.

Күш деп дененің басқа денелер тарапынан болатын әрекеттің нәтижесінде үдеу алатынын сипаттайтын және осы әрекеттің өлшемі болып табылатын физикалық шаманы айтады.

Ньютонның екінші заңы: Денеге туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура пропорционал, ал оның массасына кері пропорционал: a=F/m. . -динамиканың негізгі теңдеуі.

Ньютонның үшінші заңы:әрекет етуші күшке әрқашан тең қарсы әрекет етуші күш бар болады. Басқаша айтқанда, денелердің бір-біріне әрекет етуші күштері модулі бойынша өзара тең және бағыттары қарама-қарсы: Ғ₁=-Ғ₂

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы: екі нүктелік денелер арасындағы өзара әрекеттесу күші олардың массаларының көбейтіндісіне тура пропорционал, ал ара қашықтығының квадратына кері пропорционал.

G-гравитациялық тұрақты. G=6,673ּ10^-11Нּм²/кг²

Бүкіл әлемдік тартылыс күші әрекетінен дененің дөңгелек орбита бойымен қозғалысы жүзеге асатын жылдамдық бірінші ғарыштық жылдамдық деп аталады. Жерден ұшатын дене үшін бірінші ғарыштық жылдамдықты анықтайық. Бірінші ғарыштық жылдамдық ≈7,9 м/с-қа тең.

Бұл формула бойынша кез келген планета серігінің бірінші ғарыштық жылдамдығын есептеуге болады

.Параболалық траекторияға сәйкес келетін жылдамдық екінші ғарыштық жылдамдық деп аталады.

I-тоқсандық бақылау жұмысы.

Тақырыптар: Қозғалыс және денелердің өзара әсерлесуі.

Мақсаты: Оқушылардың тарау бойынша алған білім, білік дағдысын тексеру.

Күтілетін нәтиже:

А.Оқушылар механикалық қозғалыс салыстырмалылығы, жол және орын ауыстыру, жылдамдық, күш, период, жиілігі сияқты ұғымдардың физикалық мағынасын түсінеді;

В. бірқалыпты және бірқалыпсыз қозғалыс кезіндегі дененің жүрген жолы мен жылдамдығын есептеуге арналған формулаларды қолданып, есептер шығарады;

С. Ньютон заңдарының әсерін өмірмен байланыстырады.

I- нұсқа

А.72 км/сағ жылдамдықпен келе жатқан автомобиль, авариялық тежелу кезінде, 5с ішінде тоқтады. Тежелу жолын анықтаңдар.

В.Массасы 5 кг дененің 15 м/с үдеумен вертикаль құлауы үшін оған қандай күш әсер етуі керек?

С.Жеңіл автомобильдің массасы 2 т, ал жүк автомобилінікі 8 т. Жүк автомобилінің тарту күші жеңіл автомобильдікінен 2 есе артық, олардың үдеулерін салыстырыңдар.

II- нұсқа

А. Массасы 0,5 кг допты ұрғанда 0,02с-тан кейін 10 м/с жылдамдыққа ие болды. Соққының орташа күшін табыңдар.

В. Массасы 1 кг денеге Жер қандай күшпен әсер ететіні есептеңдер.

С. Ілмегіндегі тарту күші 15 кН болатын трактор тіркемеге 0,5 м/с үдеу береді, Тарту күшін 60 кН-ға жеткізетін трактор сол тіркемеге қандай үдеу береді?

II-тоқсандық бақылау жұмысы.

ІІІ тарау. Сақталу заңдары. ІV тарау. Тербелістер.

Жалпы тарауға шолу.

Күш пен оның әрекет ету уақытының көбейтіндісі күш импульсі деп аталады.

Күш импульсі: ; өлшем бірлігі Н·с

Дененің массасы мен оның қозғалыс жылдамдығының көбейтіндісіне тең болатын физикалық шаманы дене импульсі деп аталады. Дене импульсі: ; өлшем бірлігі кг·м/с

Дене импульсінің өзгерісі күш импульсіне тең.

Тұйық жүйе деп сыртқы күштер әрекет етпеген жағдайда жүйеге енетін денелер бір-бірімен ішкі күштер арқылы ғана әрекеттесетін жүйені айтады.

Импульстің сақталу заңы: жүйе ішінде туындайтын өзара әрекеттесулер нәтижесінде тұйық жүйенің қосынды импульсі өзгермейді. Механикалық энергия деп дененің механикалық жұмыс жасай алу қабілетін айтады. Энергияның өлшем бірлігі джоуль болып табылады.

Қозғалып келе жатқан дененің энергиясын кинетикалық энергия деп атайды.

Потенциалдық энергия дегеніміз -денелердің өзара әрекеттесуіне немесе дене бөлшектерінің өзара орналасуына байланысты болатын энергия.

Энергияның сақталу заңы:

Тұйық жүйе құрайтын және бір-бірімен бүкіл әлемдік тартылыс күші мен серпімділік күші арқылы әрекеттесетін денелердің кинетикалық және потенциалдық энергияларының қосындысы тұрақты болады.

Механикада тербелістер деп дененің бірдей уақыт аралығында дәлме-дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысын айтады.

F=-kx (Гук заңы)

Ығысуға пропорционал және оған қарама-қарсы бағытталған күштің әрекетінен болатын механикалық тербелістер гармоникалық тербелістер деп атайды.

Дене қозғалысы толығымен қайталанып отыратын ең аз уақыт арадығы тербеліс периоды дер аталады.

Бірлік уақыт ішінде жасалатын тербелістер саны тербеліс жиілігі дер аталады.

Тербелістер амплитудасы деп дененің тепе-теңдік күйінен ең үлкен ығысуының мәнін айтады. Математикалық маятниктің және серіппелі маятниктің тербеліс периодтары:

T=2π T=2π

Еркін тербелістер деп дене тепе-теңдік күйінен шығарылғаннан соң сыртқы күштің әрекетінсіз болатын тербелістерді айтады.

Еріксіз тербелістер дегеніміз - сыртқы периодты күштің әрекетінен болатын тербелістер.

Мәжбүр етуші күштің тербеліс жиілігі мен тербелмелі жүйенің меншікті жиілігі дәл келген кездегі еріксіз тербелістер амплитудаларының кенет арту құбылысы резонанс деп аталады.Зарядтың, ток күшінің, кернеудің периодты түрде өзгеруін электромагниттік тербелістер деп атаймыз.Электромагниттік тербелістерді тербелмелі контурда алуға болады.

Тақырыбы: Сақталу заңдары. Тербелістер. Математикалық және серіппелі маятниктің тербелістері.

Мақсаты: Оқушылардың алған білімі мен дағды деңгейлерін анықтау.

Күтілетін нәтиже:

А.Оқушылар импульс, серіппелі және математикалық маятник тербеліс периоды формулаларын біледі;

В. Кинетикалық энергия мен импульстің формуласын, потенциалдық энергия мен серпімділік күшін байланыстыратын формулаларды есептер шығаруда қолданады;

С. Импульстің сақталу заңын өмірмен байланыстырып, мәлеметтер жинайды.

I- нұсқа

А . Дененің импульсі 10 кг·м/с, ал кинетикалық энергиясы 20 Дж. Дененің

жылдамдығын тап.

В. Бірінші дененің массасы екіншісінікінен 3 есе көп, ал жылдамдығы 3 есе аз.

Олардың кинетикалық энергиясын салыстыр.

С. Серіппелі маятниктің тербеліс периоды 0,2 с, ал серіппенің қатаңдығы 200 Н/м болса, серіппедегі жүктің массасын тап.

II- нұсқа

А.1,5 м/с жылдамдықпен қозғалып бара жатқан массасы 20 т вагон жолында

тұрған массасы 10 т платформаға соғылысып тіркелдіі. Ары қарай, олар қандай жылдамдықпен қозғалады?

В.Серіппені 3 см-ге жиыру үшін 20 Н күш жұмсалған. Сығылған серіппенің

потенциалдық эергиясын тап.

С. Бірдей уақыт ішінде маятниктердің біреуі 30, ал екіншісі 36 тербеліс жасайтын болса, олардың периодтарын салыстыр.

III-тоқсандық бақылау жұмысы.

V тарау.Толқындар. VІ тарау. Атомның құрылысы.Атомдық құбылыстар.

Жалпы тарауға шолу.

Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.Толқын тербелістегі бөлшектерді тасымалдамайды, тек энергияны ғана тасымалдайды.

Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралу бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.

Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқынды бойлық толқын деп аталады.

Толқын ұзындығы -Т периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын ара қашықтық.

Үлкен ауқымдағы қатты денелердегі толқындық қозғалыстың мысалына жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы жатады. Бұл толқындар сейсмикалық деп аталады.

16 Гц-20000 Гц -дыбыс толқындар, акустикалық дыбыстар. Жиілігі 20000 Гц-тен жоғары дыбыстар ультрадыбыстар, 16 Гц-тен төмен -инфрадыбыстар деп аталады.Ауада тарайтын дыбыс толқындары серпімді бойлық толқындар болып табылады.Дыбыстың қаттылығы неге байлынысты болатынын анықтау үшін камертонды қолданады. Камертондардың немесе басқа гармоникалық тербеліс жасайтын денелердің шығаратын дыбыстары музыкалық дыбыстар деп аталады.Дыбыс қаттылығы дыбыс шығаратын дененің тербелістер амплитудасымен анықталады. Белгілі бір жиіліктегі дыбыс толқынын тон деп атайды. Тембр -адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.

Шу - әр түрлі жиіліктегі дыбыстардың ретсіз қабаттасуы болып табылады.

Жиілігі 20000 Гц-тен жоғары дыбыстарды ультрадыбыстар деп атайды. Шағылған ультрадыбысты пайдаланып, нысананың орнын анықтау тәсілі эхолокация деп аталады. Айнымалы электромагниттік өрістің кеңістікте таралуы электромагниттік толқын деп аталады.

Электромагниттік толқындардың қасиеттері:

1. Электромагниттік толқын әр түрлі заттарда, вакуумда да тарала алады.

2. Электромагниттік толқындар- тек көлденең толқындар.

3. Вакуумдағы электромагниттік толқындардың жылдамдығы 3∙10⁸ м/с.

4. Вакуумға қарағанда заттағы электромагниттік толқынның таралу жылдамдығы аз болады және ол мына өрнекпен анықталады:

5. Электромагниттік толқындар энергия тасиды.

. λ-вакуумдағы толқын ұзындығы, бірлігі -(м).

Қызған денелердің сәуле шығарып, электромагниттік энергия таратуын

жылулық сәулелену деп атайды.

Жылулық сәулелердің барлық түрлері электромагниттік толқынға жатады.

Өзіне келген әр түрлі жиіліктегі сәулелердің энергиясын толық жұтып алатын денені абсолют қара дене деп атайды. Абсолют қара дене жылулық сәулелерді үздіксіз шығара да, жұта да алмайды; оларды тек үзікті үлес -квант түрінде ғана шығарады немесе жұтады. Сәуле арқылы тарайтын немесе жұтылатын бір үлес энергия квант деп аталады.

Дененің үзікті шығаратын немес жұтатын бір үлес энергиясы: Е₀₌Һυ

Е₀ - ең кіші энергия үлесі; ν -сәуленің жиілігі;h -Планк тұрақтысы. Һ=6,62*10^-34 Дж*с

Электронның металдан босап, ұшып шығуы үшін жасайтын жұмысын электронның шығу жұмысы деп атайды.Энергияның сақталу заңы бойынша жұтылған жарық фотонының hν энергиясы электронның шығу жұмысына және оның кинетикалық энергиясына жұмсалады:. Эйнштейн формуласы. m_e-босап шыққан электронның массасы;υ -оның жылдамдығы. h- Планк тұрақтысы. А_ш- электронның шығу жұмысы.

Фотоээфект құбылыс мына шарт орындалса ғана байқала бастайды:

hν₀≥A_шығу.Электронның шығу жұмысы жарықтың жиілігіне немес толқын ұзындығына ғана тәуелді.Фотоэффект байқалатын жарықтың ең аз дегендегі жиілігін немес оған сәйкес келетін толқын ұзындығын фотоэффектінің қызыл шекарасы деп атайды.Фотоэффект құбылысына негізделіп жасалған құралы фотоэлемент деп аталады.

Тақырыбы: Толқындар. Атомдық құбылыстар.

Мақсаты: Оқушылардың тарау бойынша алған білімі мен дағды деңгейлерін анықтау.

Күтілетін нәтиже: А.Оқушылар атомдық құбылыстарды біледі;

В.Оқушылар толқын ұзындығы, жиілігі, периоды формулаларын, квант энергиясын формуласын, фотоэффектінің негізгі теңдеуін есептер шығаруда қолданады;

С.Электромагниттік тербелісі мен механикалық тербелістер арасындағы ұқсастықты салыстырады.

I- нұсқа

А.Тербелмелі контур индуктивтілігі 0,6 мГн болатын катушкадан және

сыйымдылығы 50 пФ болатын конденсатордан тұрады. Контур шығаратын

электромагниттік толқынның ұзындығы неге тең?

В. Сәуле шығаруда толқын ұзындығы 1 нм сәйкес болу үшін, рентген түтікшесіне түсетін кернеуді тап.

С. 5·10^-7м толқын ұзындығында жұмыс істейтін лазердің жарық шоғының куаты

0,1 Вт. Лазердің 1 секундта шығаратын фотондарының санын тап.

II- нұсқа

А.Тербелмелі контур ауада ұзындығы 150 м болатын электромагниттік толқын

шығарады. Егер контурдың индуктивтілігі 0,25 мГн болса, онда контурдағы

конденсатордың сыйымдылығы неге тең?

В.Қызыл түсті сәуле толқын ұзындығы 0,7·10 м үшін фотон массасын тап.

С.Толқын ұзындығы 3·10 м шыққан жарық затқа түседі, ол зат үшін фотоэффектінің қызыл шекарасы 4,3·10 Гц. Фотоэлектрондардың кинетикалық энергиясы неге тең?

IY-тоқсандық бақылау жұмысы. Жалпы қорытындылау.

Тақырыбы: Кинематика негіздері. Динамика негіздері. Атомдық құбылыстар

Мақсаты: Оқушылардың алған білімі мен дағды деңгейлерін анықтау.

Күтілетін нәтиже:

А.Оқушылар айнымалы қозғалыс кезіндегі жылдамдық, дене импульсі, толқын жиілігі периоды формулаларын біледі;

В. Квант энергиясы формуласын, фотоэффектінің негізгі теңдеуін есептер шығаруда қолданады;

С. Радиоактивті ыдырау заңын өмірмен байланыстырады.

I- нұсқа

А. Дененің импульсі 8 кг м/с, ал кинетикалық энергиясы 16 Дж. Дененің массасы мен жылдамдығын табыңдар.

В. Ұзындығы 80 см маятник 1 мин ішінде 34 тербеліс жасаса, оқушы еркін түсу үдеуінің қандай мәнін шығарып алды?

С. а)Фотондардың энергиясы 4140 эВ, 2,07 эВ-қа тең. Олардың толқын ұзындықтары қандай?

б) Катоды цезийден жасалған вакуумді фотоэлементке 2 В жапқыш кернеуі түсірілген. Жарық катодына түсетін толқын ұзындығы қандай болған кезде фототок пайда болады? (А_ш=2,9*10^-19 Дж)

II- нұсқа

А. Массасы 1000 т поезд түзу сызықты қозғалып, жылдамдығын 36 км/сағ-тан 72 км/сағ-қа дейін арттырды. Импульс өзгерісін тап.

В. Рояльдің жиілік диапазоны 90 Гц пен 9000 Гц аралығында. Ауадағы дыбыс толқындары ұзындықтарының диапазондарын табыңдар.

С. а) Спектрдің көрінетін бөлігіндегі ең ұзын λ=760нм және ең қысқы λ=380 нм

толқындарға әйкес фотондардың энергиясын анықта.

б) Егер фототок жапқыш кернеуі 0,8 В болған кезде тоқтаса, онда фотоэлектрондардың ең үлкен жылдамдығы қанша? (m=9,1*10^-31)

7-сынып бойынша жауаптары:

І тоқсан I нұсқа

А. 1. «Физика» табиғат туралы ғылым, грекше -табиғат

2. Табиғат құбылыстары-әлемде орын алатын сан алуан өзгерістер

3. Молекула деген сөз әр заттың молекуласы-сол заттың ерекшелігін

сипаттайтын ең ұсақ бөлшегі.

4. Диффузия -бір заттың молекулаларының екінші заттың

молекулаларының араларындағы бос орындарға өтіп таралуы

5. Заттың үш күйі-қатты, сұйық және газ тәрізді

В. Ұзындықтың негізгі бірлігі м, км, см, дм, мм.

С.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

S₁ =9км

V₁ =10м/с

S₂ =27км

V₃ =54 км/сағ

V_орт =?

=36км/сағ

S =S₁+S₂

=

=

t₁==0,25сағ

==0,5сағ

0,25сағ+0,5сағ=0,75сағ

S=9км+27км=36км

=48км/сағ

II нұсқа

А.1. Физика-табиғаттағы физикалық құбылыстарды әрі денелердің физикалық қасиеттерін зерттейтін ғылым

2. Физикалық құбылыстар-физика ғылымы зерттейтін табиғат құбылыстары

3. «Атом»-грекше атомос-бөлінбейтін бөлшек

4.Температура дененің немесе заттың жылулық тепе-теңдік күйін сипаттайтын физикалық шама.

5. Масса-денелердің инерттілігінің өлшемі.

В. Тығыздықтың негізгі бірлігі кг/м³, г/см³

С.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

S₁ =10км

t₁ =0,5сағ

t₂ = 12мин

v₂ =25км/сағ

S₃ =9км

V₃ =5м/с

Vорт =?

0,2сағ

18км/сағ

S =S₁+S₂+S₃

=

S₂=

S₂=25км/сағ0,2сағ=5км

==1,8сағ

t=0,5сағ+0,2сағ+1,8сағ=2,5сағ

S=10км+5км+9км=24км

=9,6км/сағ

ІІ тоқсан I нұсқа

А. Автомашина бензин құтысының сыйымдылығы 70 л. Оған толтыра құйылған бензиннің массасын есепте.

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

V=70л

=710кг/м³

m=?

=70*10^-3м³

m=V

m=710кг/м³70*10^-3м³=49,7кг

В. Болаттан жасалған серіппе 120Н күштің әсерінен 0,5 мм-ге ұзарды. Серіппенің қатаңдығы қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

F=120Н

х=0,5мм

к=?

=5*10^-4м

k==240кН/м

С. Машинаның жүгімен қоса есептегендегі массасы 7т, оның қозғалтқышы

35 кН тарту күшін өндіре алады. Машинаның жетекші доңғалақтары мен жолдың арасындағы үйкеліс коэффициентін табыңдар (машина бірқалыпты қозғалады деп есептеу керек).

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

m=7т

F=35кН

μ=?

=7*10³кг

=35*10³Н

F=μmg

μ=

μ==0,02

II нұсқа

А. Мұзжарғыш кеме тәулігіне 250 г уран пайдаланады. Уранның тығыздығы

18,7 кг/м³ болса, оның көлемі қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

m=250гр

=18,7кг/м³

V=?

=0,25кг

V=

V=

В. Егер динамометрдің серіппесі 5 Н жүктің әсерінен 4 мм-ге созылған болса, онда салмағы 10 Н жүктің әсерінен ол қанша мм-ге созылады?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

F₁=5Н

х₁=4мм

F₂=10Н

х₂=?

=

k==1,25Н/мм

х₂₌=8мм

С. Екі арба әсерлескен кезде олардың жылдамдықтары 20 және 60 см/с-қа өзгерді. Үлкен арбаның массасы 0,6 кг. Кіші арбаның массасы неге тең?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

=20см/с

=60см/с

m₁=0,6кг

m₂=?

m₁ =m₂

m=

m==0,2кг

ІІІ тоқсан I нұсқа

А. Күйтабаққа ине 0,27 Н күшпен әсер етеді. Егер ұшының ауданы 0,0003 см² болса, оның күйтабаққа түсіретін қысымы қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

F=0,27Н

S=0,0003см²

p=?

=3*10^-8м²

p=

p==9*10⁶Па=9МПа

В. Гидравликалық престің кішк поршеннің ауданы 10 см², оған 250 Н күш әрекет етеді. Ал үлкен поршень ауданы 200 см². Үлкен поршеньге әрекет ететін күштің шамасын есепте.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

F₁=250Н

S₁=10см²

S₂=200см²

F₂=?

=

F₂=

F₂₌=5000Н=5кН

С. Керосинге батырғанда 160 Н күшпен кері итеретін мыс кесегінің көлемін

анықтаңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

F=160Н

V=?

F=g

V=

V== 0,02 м³ =20л

II нұсқа

А. Көлемі 6 м³ гранит бағанасының табан ауданы 1,5 м² болса, ол жер қыртысына қандай қысым түсіреді?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

V=6м³

S=1,5м²

p=?

p=

F=mg

m=

m= 2600 кг/м³=15600кг

F= 15600кг10 м/с²= 156000Н

p==104000Па=104кПа

В. Көлемі 18,75 л керосиннің массасын есепте.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

V=18,75л

710кг/м³

m=?

=18,75*10^-3м³

m=

m=18,75*10^-3м³*710кг/м³=13,3кг

С. Ұзындығы 3 м, ені 30 см, биіктігі 20 см қалқып жүрген ағаш бөрене қанша суды ығыстырып шығарады?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

1000кг/м³

а=3м,

в=30см,

с=20см

m=?

=0,3м

=0,2м

m=

V=а*в*с

V=3м*0,3м*0,2м=0,18м³

m=0,18м³*1000кг/м³=180кг

ІV тоқсан І нұсқа

А. Жалпы массасы 50т реактивті ұшақты ұшқыш Жермен салыстырғанда 300м/с жылдамдықпен басқарып келеді. Ұшақтың кинетикалық энергиясы қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

m=50т

υ=300м/с

E_К=?

=5*10⁴кг

E_k=

E_к==2250*10⁶Дж=2250МДж

В. Ат арбаға 400 Н күш түсіре отырып, 0,8 м/с жылдамдықпен, оны бірқалыпты тартып келеді. Ат 1 сағатта қандай жұмыс істейді?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

υ=0,8м/с

F=400Н

t=1сағат

А=?

А=N*t

N=F*υ

N=400Н*0,8м/с=320Вт=0,32кВт

А=0,32кВт*1сағ=0,32кВт*сағ

С. а) Массасы 100 т ұшақ 10 км биіктікке көтерілсе, ұшақтың жермен салыстырғандағы механикалық энергиясы қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

m=100т

h=10км

E_п=?

=10⁵кг

=10⁴м

E=mgh

E=10⁵кг*10*10⁴м=10¹⁰Дж

б) Қуаты 5 кВт, электр двигателін қозғалыс келтіретін механикалық күрек

144 т топырақты 10 м биіктікке 2сағатта көтереді. Қондырғының ПӘК-ін тап.

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

N_т=5кВт

m=144т

h=10м

t=2cағат

=?

=5*10³Вт

=144*10³кг

=7200с

η=

N_п =

А=mgh

А=144*10³кг*10*10м=144*10⁵Дж

N_П==2*10³Вт

η=*10040%

II нұсқа

А. Қатаңдығы 10⁴ Н/м серіппе 3 см-ге сығылғанда оның потенциалдық энергиясын тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

х=3см

к=10⁴Н/м

E_п =?

=3*10^-2м

E_п =

E_п ==4,5Дж

В. Массасы 50 кг бала сатымен 30 м биіктікке 10 минут ішінде көтерілген болса, баланың өндірген қуатын анықта.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=50кг

h=30м

t=10 мин

=?

=600с

N_п =

А=mgh

А=50кг*10*30м=15*10³ Дж

N_п==25Вт

С. а) Серіппелі пистолеттің серіппесінің қатаңдығы 400 Н/м.

Оқтың массасы 5 г. Егер серіппе 2 см-ге сығылса, оқ пистолеттен қандай жылдамдықпен ұшып шығар еді?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

х=2см

к=400Н/м

m=5гр

υ =?

=2*10^-2м

=5*10^-3кг

=

υ=

υ=

б) Кемеде салмағы 20000 Н трап ұзындығы 15 м көлбеу жазықтықпен судан шығарылып алынды және 4,5 м биіктікке көтеріледі. Трапты тартып алатын тростың керілу күші 10000Н. Көлбеу жазықтықтың ПӘК-ін тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

P=20000Н

S=4,5м

h=15м

F=10000Н

=?

=60%

8-сынып бойынша жауаптары:

І тоқсан I нұсқа

А.20 ⁰С бөлме температурасындағы 1л суды қайнату үшін қанша жылу мөлшері қажет? (С _су =4200 Дж/кг*С)

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

t₁=20⁰С t₂=100⁰C

V=1л

С_су=4200Дж/кг*С

Q=?

=10^-3м³

Q=cm(t₂ -t₁ )

m=V

m=10³ кг/м³*10^-3м³=1кг

Q=4200 Дж/кг*С*1кг*80⁰С=

=336*10³Дж=336кДж

В. Массасы 4л бензин толық жанғанда, қанша энергия бөлінеді? 250 г спирт жанғанда ше?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

V_бен=4л

m_спирт =250гр

Q_спирт =?

Q_бен =?

=4*10^-3м³

=0,25кг

Q_бен =qm_бен

Q_спирт =qm_спирт

q_бен= 46*10⁶Дж/кг

q_спирт=29*10⁶Дж/кг

m= V

m=700кг/м³4*10^-3м³=2,8кг

Q_бен =46*10⁶Дж/кг2,8кг= =128,8*10⁶Дж

Q_спирт =29*10⁶Дж/кг 0,25кг=

=7,25*10⁶Дж

С.Ваннаға температурасы 10⁰ С,көлемі 210л су құйылған. Осы ваннадағы судың температурасы 37 ⁰С болуы үшін оған қанша мөлшерде қайнаған су құю керек?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

t₁=10⁰С

t₂=37⁰C

t₃=100⁰С

V=210л

С_су=4200Дж/кгС

m=?

=210*10^-3м³

Q=cm(t₃ -t₂ )

m=V

m=

m=10³ кг/м³*210*10^-3м³=

=210кг

Q=4200 Дж/кг*С*210кг*

*63⁰С=55566*10³Дж=

=55566кДж

m==490кг

II нұсқа

А. 168 кДж жылу мөлшерін бере отырып, қанша мөлшердегі суды 10 ⁰С-қа қыздыруға болады?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

Δt =10⁰С

С_су=4200Дж/кг*С

Q=168кДж

m=?

=168*10³Дж

Q=cm(t₂ -t₁ )

m=

m==4кг

В. Көлемі 2 л спирт түгел жанғанда қанша жылу бөлініп шығады?

Массасы 3 т мұнай жанғанда ше?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

V_спирт=2л

M_мұн =3т

Q_спирт =?

Q_мұн =?

=2*10^-3м³

=3*10³ кг

Q_мұн =qm_мұн

Q_спирт =qm_спирт

Q_мұн=46*10⁶Дж/кг

q_спирт=29*10⁶Дж/кг

m= V

Q_диз =46*10⁶Дж/кг3*10³ кг=138*10⁹ Дж

m=13,6*10³кг/м³2*10^-3м³=27,2 кг

Q_спирт =29*10⁶Дж/кг27,2 кг=

=788,8*10⁶ Дж

С. Массасы 200 г бір кесек мұздың температурасы 0С. Осы мұзды ерітіп, одан шыққан суды қайнату үшін қанша жылу мөлшерін жұмсау керек?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

t₁=0⁰С

t₂=100⁰С

С_су=4200Дж/кгС

m=200гр

Q=?

=0,2кг

Q_су =cmΔt

Q_мұз=λm

λ=330*10³Дж/кг

Q= Q_су+Q_мұз

Q_су =4200Дж/кгС0,2кг100⁰С=

=84кДж

Q_м=330*10³Дж/кг0,2кг=66кДж

Q=84кДж+66кДж=150 Дж

ІІ тоқсан

I нұсқа

А.Газдың көлемі 0,3 м³-тен 450 л-ге дейін ұлғайғанда 450 Дж жұмыс жасалған. Егер газ жұмыс жасау процесінде өзгермесе, онда оның қысымы қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

V₁=0,3м³

V₂=450л

А=450Дж

р=?

=0,45м³

А=p-)

p=

p==300Па

В.ПӘК-і 40 % жылу қозғалтқышы газ қыздырғыштан 5 кДж жылу алған. Қозғалтқыштың жасаған жұмысы неге тең? Қанша жылу мөлшері жоғалған?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

η=40%

Q=5кДж

А=?

=0,4

=5*10³Дж

η=

A=ηQ

A=0,4*5*10³Дж=2*10³Дж=2кДж

С. Сұйық диэлектриктегі 4 нКл зарядтан 3 см қашықтықтағы өрістің кернеулігі 20 кВ/м. Диэлектриктің диэлектрлік өтімділігі қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

q=4нКл

Е=20кВ/м

r=3см

=?

=4*10^-9Кл

=20*10³В/м

=3*10^-2м

E=k

=k

=2

II нұсқа

А. Көлемі 20 л, қысымы 80 кПа-ға тең газ ұлғайғанда, 496 Дж жұмыс жасалған. Газдың соңғы көлемін анықтаңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

V₁=20л

А=496Дж

р=80кПа

V₂=?

=2*10^-2 м³

=8*10⁴Па

А=p-)

=+

V₂=+2*10^-2м³=2,62*10^-2 м³ = =26,2 л

В. ПӘК-і 35 % жылу қозғалтқышы 1 с ішінде 12 кДж энергияны босқа жоғалтқан. Оның қыздырғыштан алған жылу мөлшерін анықтаңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

η=40%

Q=5кДж

А=?

=0,4

=5*10³Дж

η=

A=ηQ

A=0,4*5*10³Дж=2*10³Дж=2кДж

С. 1мкКл және 9 нКл екі заряд 9 мН күшпен біріне-бірі қандай қашықтықтан әсер етеді?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

q₁ =1мкКл

q₂ =9нКл

F=9мН

r=?

=1*10^-6Кл

=9*10^-9Кл

=9*10^-3Н

Ғ=

r=

r==10^-3м=1мм

ІІІ тоқсан

I нұсқа

А.Кедергілері 3 Ом және 6 Ом болатын екі резисторды параллель жалғағанда тізбектің жалпы кедергісі неге тең?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

R₁=3 Ом

R₂=6 Ом

R=?

R=

R==2 Ом

В. Көлденең қимасының ауданы 0,1 мм² никелин жасалған электр қыздырғыштың спираліндегі кернеу 220 В болғанда ток күші 4 А. Сымның ұзындығы қандай?

Берілгені

Шешуі

шығарылуы

S=0,1мм²

U=220 В

I=4А

42*10^-8 Ом*мм²/м

L=?

R=

R=

L=

R==55 Ом

L=42*10^-8 Ом*мм²/м=

=0,08*10^-8 м

С.Электр құралы 45 минут ішінде 5 А токпен 162 кДж жұмыс жасайды. Құралдың кедергісі қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

А=162кДж

I=5А

t=45мин

R=?

=162*10³Дж

=2,7*10³с

A=Q=I² Rt

R=

R==2,4 Ом

II- нұсқа

А.Кедергісі 14 Ом шамның ток күші 2А. Шамдағы кернеу неге тең?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

I=2А

R=14 Ом

U=?

R=

U=IR

U=2 А14 Ом=28 В

В. 6,8 В кернеу кезінде ұзындығы 100 м және көлденең қимасының ауданы 0,5 мм² мыс сымынан өтетін ток күшін есептеңдер.

Берілгені

Шешуі

шығарылуы

S=0,5мм²

U=6,8 В

L=100м

I=?

I=

R=

R= =0,85*10^-10 Ом

I== 0,08*10¹⁰=

=8*10⁸ А

С. Электр қозғалтқыштың қуаты 3 кВт. Егер трактор 1000 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықта.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

N=3кВт

U=1000В

I=?

=3*10³Вт

N=UI

I=

I== 3А

ІV тоқсан I нұсқа

А. Егер темірдің бастапқы температурасы 39 ºС-қа тең болса , онда массасы 4т темір сынықтарын балқыту үшін қанша энергия қажет?

Берілгені

Шешуі

Шығарылуы

t₁=39⁰С

t₂=1400⁰С

С=460Дж/кгС

m=4т =4*10³ кг

Q=?

Q₁ =cmΔt

Q₂=λm

λ=2,7*10⁵ Дж/кг

Q= Q₁₊Q₂

Q₁ =460Дж/кгС*4*10³ кг*1361⁰С= =25*10⁸ Дж

Q₂=2,7*10⁵ Дж/кг*4*10³ кг=10,8*10⁸Дж

Q=25*10⁸ Дж+10,8*10⁸Дж= 35,8*10⁸Дж

=3580 МДж

В.Электр құралы 45 минут ішінде 5 А токпен 67,5 кДж жұмыс жасайды. Құралдың кедергісі қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

А=67,5кДж

I=5А

t=45мин

R=?

=67,5*10³Дж

=2,7*10³с

A=Q=I² Rt

R=

R==1 Ом

С. Көтергіш кран 6 т жүкті 2 мин ішінде 12 м биіктікке көтереді. Егер жүкті көтерген кезде кранның электр қозғалтқышының ток күші 51 А, кернеуі 380 В болса, онда кранның ПӘК-і қандай болады?

Берілгені

SI

Шешуі

Шығарылуы

h=12м

t=2мин

m=6т

I=51А

U=380В

=?

=120с

6*10³кг

= *=

==37%

II нұсқа

А.Массасы 0,75 кг суды 20 ºС-тан 100 ºС-қа дейін ысытуға және 250 г будың пайда болуына қанша энергия жұмсалған?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=0,75кг

t₁=20⁰С

t₂=100⁰С

С_су=4200Дж/кгС

m=250гр

Q=?

=4*10³ кг

Q₁ =cmΔt

Q₂=λm

Q= Q₁ + Q₂

Q₁=4200Дж/кгС0,75кг80⁰С=

=252000Дж

Q₂=

В.Электр қозғалтқыштың қуаты 5 кВт. Егер трактор 100 В кернеуде жұмыс істесе, онда оның электр қозғалтқышының тұтынатын ток күшін анықтаңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

N=5кВт

U=1000В

I=?

=5*10³Вт

N=UI

I=

I== 5А

С. Қуаты 600 Вт, ПӘК-і 80 % электр шәйнегіндегі бастапқы температурасы 20ºС болатын 1,5 л су қанша уақытта қайнайды?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

N=600Вт

η=80%

t₁ =20ºС

t₂ =100ºС

V=1,5л

С_су=4200Дж/кгС

t=?

=0,8

=1,5*10^-3м³

η=

t=

Q =cmΔt

m=V

m=1000кг/м³=1,5кг

Q =4200Дж/кгС1,5кг60ºС=

=378*10³Дж

t= =504с=8,4мин

9-сынып бойынша жауаптары:

І тоқсан

I нұсқа

А.72 км/сағ жылдамдықпен келе жатқан автомобиль, авариялық тежелу кезінде, 5с ішінде тоқтады. Тежелу жолын анықтаңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

υ=72км/сағ

t=5с

S=?

=20м/с

S=

а=

а= =4м/с²

S= =50м

В.Массасы 5 кг дененің 15 м/с² үдеумен вертикаль құлауы үшін оған қандай күш әсер етуі керек?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=5кг

а=15 м/с²

Ғ=?

Ғ=mа

Ғ=5кг=75Н

С.Жеңіл автомобильдің массасы 2 т, ал жүк автомобилінікі 8 т. Жүк автомобилінің тарту күші жеңіл автомобильдікінен 2 есе артық, олардың үдеулерін салыстырыңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m₁ =2т

m₂ =8т

Ғ₂ = 2Ғ₁

а₁₌

а₂₌

=

==2есе

II нұсқа

А. Массасы 0,5 кг допты ұрғанда 0,02с-тан кейін 10 м/с жылдамдыққа ие болды. Соққының орташа күшін табыңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=0,5кг

υ=10м/с

t=0,02с

Ғ=?

Ғt=mυ

F=

F= =250Н

В. Массасы 1 кг денеге Жер қандай күшпен әсер ететіні есептеңдер.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=1кг

g=10м/с²

Ғ=?

Ғ=mg

F=1кг10м/с²=10Н

С. Ілмегіндегі тарту күші 15 кН болатын трактор тіркемеге 0,5 м/с үдеу береді, Тарту күшін 60 кН-ға жеткізетін трактор сол тіркемеге қандай үдеу береді?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

а₁ =0,5м/с²

Ғ₁ = 15кН

Ғ₂=60кН

а₂ =?

₌

а₂ =

а = =2м/с²

ІІ тоқсан

I нұсқа

А . Дененің импульсі 10 кг·м/с, ал кинетикалық энергиясы 20 Дж. Дененің

жылдамдығын тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

p=10кг*м/с

E=20Дж

υ=?

p=mυ

_E=E=

υ==4м/с

В. Бірінші дененің массасы екіншісінікінен 3 есе көп, ал жылдамдығы 3 есе аз. Олардың кинетикалық энергиясын салыстыр.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m₁=3m₂

3υ₁ = υ₂

=?

=

==3есе

С. Серіппелі маятниктің тербеліс периоды 0,2 с, ал серіппенің қатаңдығы 200 Н/м болса, серіппедегі жүктің массасын тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

T=0,2с

к=200Н/м

m=?

T=2π

m=

m= = 0,2кг

II нұсқа

А.1,5 м/с жылдамдықпен қозғалып бара жатқан массасы 20 т вагон жолында

тұрған массасы 10 т платформаға соғылысып тіркелдіі. Ары қарай, олар қандай жылдамдықпен қозғалады?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m₁ =20т

m₂ =10т

υ₁ =1,5м/с

υ=?

m_1* υ₁= m_* υ

υ =

m=m₁ + m₂

m=20т +10т = 30т

υ= =1м/с

В.Серіппені 5 см-ге жиыру үшін 20 Н күш жұмсалған. Сығылған серіппенің

потенциалдық энергиясын тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

х=5см

Ғ=20Н

E=?

0,05м

Ғ=кх

к=

E=

к= = 400Н/м

E= =0,5Дж

С. Бірдей уақыт ішінде маятниктердің біреуі 30, ал екіншісі 36 тербеліс жасайтын болса, олардың периодтарын салыстыр.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

N₁=30 N₂ =36

=?

=

= =1.2

ІІІ тоқсан

I нұсқа

А.Тербелмелі контур индуктивтілігі 5 мГн болатын катушкадан және

сыйымдылығы 50 пФ болатын конденсатордан тұрады. Контур шығаратын

электромагниттік толқынның ұзындығы неге тең?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

L=5мГн

C=50пФ

λ=?

=5*10^-3Гн

=5*10^-11Ф

T= 2π

λ=

T= 2*3,14 = 6,28*5*10^-7с=31,4*10^-7с

λ==0,09*10¹⁵м

В. Сәуле шығаруда толқын ұзындығы 1 нм сәйкес болу үшін, рентген түтікшесіне түсетін кернеуді тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

λ=1нм

U=?

=1*10^-9м

hυ= еU

U=

е=1,6*10^*19Кл

U= =1,24В

С. 5·10^-7м толқын ұзындығында жұмыс істейтін лазердің жарық шоғының куаты 0,1 Вт. Лазердің 1 секундта шығаратын фотондарының санын тап.

Берілгені

Шешуі

шығарылуы

λ=5*10^-7 м

N=0,1Вт

t=1 сек

n=?

hυ=nNt

n=

n=

n==3,98*10^-18

II нұсқа

А.Тербелмелі контур ауада ұзындығы 150 м болатын электромагниттік толқын шығарады. Егер контурдың индуктивтілігі 0,25 мГн болса, онда контурдағы конденсатордың сыйымдылығы неге тең?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

λ=150 м

L= 0,25мГн

C=?

=25*10^-5Гн

T= 2π

C=

T=

T= =2*10⁶с

C==4*10¹⁴Ф

В.Қызыл түсті сәуле толқын ұзындығы 0,7·10 м үшін фотон массасын тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

λ=0,7*10^-6 м

m=?

hυ=mc²

υ=

m=

m= =0,031*10^-34кг

С.Толқын ұзындығы 3·10 м шыққан жарық затқа түседі, ол зат үшін фотоэффектінің қызыл шекарасы 4,3·10 Гц. Фотоэлектрондардың кинетикалық энергиясы неге тең?

Берілгені

Шешуі

шығарылуы

λ=3*10^-7 м

υ=4,3*10¹⁴Гц

E_к =?

E_к =hυ + h

E_к =6,62*10^-34Дж*с ( 4,3*10¹⁴Гц +=

=94,6*10^-20Дж

ІV тоқсан

I нұсқа

А. Дененің импульсі 8 кг м/с, ал кинетикалық энергиясы 16 Дж. Дененің массасы мен жылдамдығын табыңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

p=8кг*м/с

E=16Дж

υ=?

p=mυ

_E=E=

υ= = 4м/с

В. Ұзындығы 80 см маятник 1 мин ішінде 30 тербеліс жасаса, оқушы еркін түсу үдеуінің қандай мәнін шығарып алды?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

L=80см

t=1мин

n=30

g=?

0,8м

60с

T=

T=2π

g=

T==2с

g= 8м/с²

С. а)Фотондардың энергиясы 4140 эВ, 2,07 эВ-қа тең. Олардың толқын ұзындықтары қандай?

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

E₁ =4140эВ

E₂ =2,07эВ

λ₁ =?

λ₂=?

=4140*1,6*10^-19Кл

=2,07*1,6*10^-19Кл

λ₁=

λ₂=

λ₁==

=2,99*10^-7м

λ₂==

=5,99*10^-7м

б) Катоды цезийден жасалған вакуумді фотоэлементке 2 В жапқыш кернеуі түсірілген. Жарық катодына түсетін толқын ұзындығы қандай болған кезде фототок пайда болады? (А_ш=2,9*10^-19 Дж)

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

U=2В

А_ш=2,9*10^-19 Дж

λ=?

hυ=А + еU

h= А + еU

h=2В*1,6*10^-19Дж+2,9*10^-19Дж = =6,1*10^-19Дж

λ= =3,25*10^-7м

II нұсқа

А. Массасы 1000 т поезд түзу сызықты қозғалып, жылдамдығын 36 км/сағ-тан 72 км/сағ-қа дейін арттырды. Импульс өзгерісін тап.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

m=1000т

υ₁ =36км/сағ

υ₂ =72км/сағ

p=?

=10⁶кг

=10м/с

=20м/с

p=m(υ₂ - υ₁₎

p=10⁶кг*10м/с=10⁷кг*м/с

В. Рояльдің жиілік диапазоны 90 Гц пен 9000 Гц аралығында. Ауадағы дыбыс толқындары ұзындықтарының диапазондарын табыңдар.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

υ₁ =90Гц

υ₂ =9000Гц

λ₁ =?

λ ₂=?

λ₁ =

λ₂ =

λ₁₌=3,3*10⁶м

λ₂₌=3,3*10⁴м

С. а) Спектрдің көрінетін бөлігіндегі ең ұзын λ=760нм және ең қысқы λ=380 нм толқындарға әйкес фотондардың энергиясын анықта.

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

λ ₁=760нм

λ ₂ =380нм

E₁ =?

E₂ =?

=760*10^-9м

=380*10^-9м

E₁ = h

E₂ = h

E₁ =6,62*10^-34Дж*с =26*10²⁰ Дж

E₂ =6,62*10^-34Дж*с =52*10^-20Дж

б) Егер фототок жапқыш кернеуі 0,8 В болған кезде тоқтаса, онда фотоэлектрондардың ең үлкен жылдамдығы қанша? (m=9,1*10^-31 кг)

Берілгені

SI

Шешуі

шығарылуы

U=0,8В

m=9,1*10^-31 кг

υ=?

υ=

υ= =0,37*10⁶ м/с

Пайдаланған әдебиеттер:

1. 7 сынып. Физика және астрономия. Оқулық авторлары: Р.Башарұлы, У.Тоқбергенова, Д.Қазақбаева Атамұра 2012ж

2. 8 сынып. Физика және астрономия. Оқулық авторлары: Б. Дүйсенбаев, Г.Байжасарова, А. Медетбекова Мектеп 2012ж

3. 9 сынып. Физика және астрономия. Оқулық авторлары: Р.Башарұлы, У.Тоқбергенова, Д.Қазақбаева Атамұра 2012ж

4. А. П. Рымкевич Физика есептерінің жинағы. Алматы 1998ж

Ұсынылып отырған бұл әдістемелік құралда физика пәні бойынша

7-9 сынып аралығында оқушылардың мектеп бағдарламасы бойынша алған білімдерін тексеруге арналған мемлекеттік стандартына сәйкес бақылау жұмыстарының тапсырмалары берілген.

Мемлекеттік стандарт бойынша бақылау жұмысы әр тоқсанға тарау бойынша бөлінген және тарауға толық шолу жасалған.

Тараудың аттары, мақсаты және күтілетін нәтижелер толық нақты жазылған.

Деңгейлік курстан өткен сертификатталған физика пәні мұғалімдеріне және қызығушылық танытқан педагогикалық қызметкерлерге арналады.

Пікір жазған: М. Рахметова -БҚО, Қаратөбе ауданы Қалдығайты жалпы білім беретін орта мектебінің жоғары санатты физика пәні мұғалімі