Жарықтың толық шағылуы. Ақ жарықтың спектрге жіктелуі

8^а сынып № 64 сабақ ____________________

Сабақтың тақырыбы: Жарықтың толық шағылуы. Ақ жарықтың спектрге жіктелуі. Денелердің түстері.

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік мақсаты: оқушыларды жарықтың толық шағылу қубылысымен таныстыру; ақ жарықтың спектрге жіктелуі және денелердің түстері жөнінде үғымды қалыптастыру;.

2. Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны бақылау.

3. Тәрбиелік мақсаты: Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа, отансүйгіштікке, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.

Сабақтың түрі:жаңа білімді қалыптастыру, жалпылау

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Әңгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жұмыс.

Сабақтың көрнекіліктері: плакаттар, суреттер,

Сабақтың барысы:

І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу;

2. Оқушыларды түгендеу;

3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;

4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);

5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.

А) теориялық білімдерін тексеру.

Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.

Б) есептерін тексеру.

ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.

Жарықтың сынуы дегеніміз не?

Жарықгың сыну заңы қалай тұжырымдалады?

Ортаның сыну көрсеткіш дегеніміз не?

V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:

І.Жарықтың толық шағылу құбылысы. Оқушылар алдына мәселе қою.

Жарық сәулесі судан шекарасына келіп 50° бұрышпен келіп түседі. Сәуленің ауадағы сыну бұрышын анықтаңдар.

Есептейтін болсақ,

Есептің нәтижесі шындыққа сәйкес емес, себебі синус бірден ұлкен болмайды. Мұның себебін тәжірибеден іздестіру (оптикалык диск бойынша көрсетілім) Сонымен. "су-ауа" шекарасында жарыктың сынуын карастырайық.

а >а₀ болғанда толық шағылу кұбылысы байкалады.

2. Толық шағылудың шекті бұрышы. α₀- толык шағылүдың шекті бұрышы деп аталады.

Сонымен, жарықтың толық шағылу құбылысы мына екі жағдайда байқалады:

а) жарык оптикалық тығыз ортадан оптикалық тығыздығы аз ортаға өткенде;

ә) оптикалық тығызырақ ортаның бетіндегі тұсу бұрышы шектік немесе одан үлкен болғанда;

З.Толық шағылу құбьшысының практикалық маңызы. Жарықтың толык шағылу құбылысы көптеген оптикалық аспаптарда (перископ, дұрбі), талшықты оптикада (жарык жетек) кеңінен қолданылуда.

4.Ак жарықтың жіктелуі. Ныотон тәжірибесінде (1666 ж) ақ жарықтың құрамы күрделі, 7 түрлі

сәуледен (спектр) тұратыны анықталды.

Ақ жарықтың құрама бөліктерге жіктелу құбылысы дисперсия деп аталады.

5.Денелердің түстері. Ақ жарықпен жарықтандырылған дененің түсі, ол дене жарықтың қандай түсін шағылдыратынына тәуелді.

б.Табиғаттағы кейбір оптикалық құбылыстарды түсіндіру (сағым, т.б.)

Жарықтың шағылуы Жарық адам кµзіне т‰сіп, онда қандай да бір кµру сезімдерін тудырады. Б±дан жарықты кµре аламыз деуге болмайды. Біз жарық кµзін кµріп, бірақ, жарықтың µзін кµрмеуіміз м‰мкін. Тєжірибеге ж‰гінейік. S жарық кµзінен экранға жарық шоғын бағыттайық. Экран жарықталынады, бірақ біз экран мен жарық кµзі арасынан ешқандай жарықты кµрмейміз (76, а-сурет). Осы тєжірибені тозаңдатылған ауада жасайық. Жарық кµзі кµрінетін болады (76, б-сурет). Яғни, жарықты кµруге бола ма? Жоқ, б±л жағдайда жарықтың µзі емес оны шағылдырушы жєне шашыратушы бµлшектер кµрінеді. Айнаның шағылдырушы қабілеті жоғары (ол жарық энергиясының 90% шағылдыра алады). Б±ны айнадан шағылған к‰н сєулесін жан- жаққа бағыттап талай рет байқаған боларсыз.

Жарықтың шағылуы белгілі бір заңға бағынады. Б±л заңды жарықтың т‰зу сызықты таралу заңы сияқты ертедегі грек ғалымы Евклид ашқан. Б±л заңдылықты тағайындау ‰шін оптикалық диск (77-сурет) деп аталатын арнайы қ±ралды пайдаланамыз. Ондағы жарық кµзі рөлін жылжымалы жарықтанғыштардың 1 ішіндегі кішкене лампа атқарады. Жарықтандырғыштағы тар саңылаудан шыққан лампы жарығы диск бетінде шашырап ол онда жарықталынған жолақша тудырады. Осы жолақшаны біз "жарық сєулесі" ретінде қабылдаймыз.

Дискі орталығына айнаны 2 қойып, оған жарық шоғын (т‰суші сєуле) АО бағыттаймыз. Жарық айнадан шағылып диск бетінде шағылған сєуле ОВ пайда болады. Оның пайда болуы ол АО сєулесі мен оған т‰сірілген перпендикуляр ОС (б±л жазықтық жарықтың т‰су жазықтығы деп аталады) жататын жазықтықта орналасатынын кµрсетеді. Шағылған сєуле ОВ мен перпендикуляр ОС арасындағы б±рыш СОВ, осы перпендикуляр мен т‰скен сєуле АО арасындағы СОА б±рышына сєйкес келеді. Т‰скен сєуле мен шағылдырушы бетке т‰сірілген перпендикуляр арасындағы б±рыш сєуленің т‰су б±рышы деп аталады, ал осы перпендикуляр мен шағылған сєуле арасындағы б±рыш сєуленің шағылу б±рышы деп аталады. Жарық кµзін дискінің шетіне жылжыту арқылы біз т‰су б±рышын µзгертсек, онда шағылу б±рышының да µзгергенін кµреміз. Бірақ б±л екі б±рыш б±рынғыдай бір-біріне тең болады. Жасалған тєжірибе негізінде жарықтың шағылу заңын т±жымдауға болады:

Шағылған сєуле т‰су жазықтығында жатады, т‰су б±рышы шағылу б±рышына тең болады.

Т‰су б±рышы α єрпімен, шағылу б±рышын a α' -пен белгілеу қабылданған (78-сурет). Сондықтан осы б±рыштарға қатысты жарықтың шағылу заңын математикалық т‰рде мына теңдікпен беруге болады: α = α'. Егер 77-суретте кµрсетілген жарық сєулесі айнаға ВО бағытында т‰ссе, онда шағылғаннан кейін ОА бағытында кетеді. Басқаша айтқанда, шағылған сєуле бағытында келетін сєуле т‰сетін сєуле бағытында шашырайды . Б±л қасиет жарық сєулесінің қайтымдылығы деп аталады.

VІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.

§68 дайындық сұрақтарын талдау.

VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.

VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §70, 71, 72оқуға