А.Құсайынов атындағы жалпы бiлiм беретiн орта мектеп

Физика

10 - к л а с с

Аралас сабақ

Пән мұғалiмi: Қиясова С.С.

Сабақтың тақырыбы: Газ заңдары §14

Сабақтың мақсаты: а) Газ заңдарының түрлерi, параметрлер арасындағы байланыс, графикпен өрнектеу, бiр-бiрiнен ажырата бiлу, есептеулерде қолдана бiлуге үйрету.

б) P,V,T арасындағы тәуелдiлiктiң өмiрде қолданылуын, заңдылыққа байланысты түсiндiре бiлуге үйрету.

Сабақтың көрнекiлiгi: Домино, перфокарта, сөзжұмбақ, магниттi тақта, компьютер,

электронды оқулық

Сабақтың түрi: Аралас сабақ

Жоспар

1. Жаңа сабақ баяндау

2. Бекiту

3. Үй тапсырмасын сұрау

а) Домино б) Перфокартамен жұмыс

в) Есеп шығару г) Сөзжұмбақ шешу

4. Үйге тапсырма беру

5. Қорытынды

Сабақтың барысы:

Идеал газ күйiнiң теңдеуiнiң көмегiмен газ массасы және үш параметрдiң (P,V,T) бiреуi өзгермей қалғандағы процестердi зерттеуге болады. Параметрдiң бiреуi өзгермей қалған кезде өтетiн процестер изопроцестер деп аталады. (гректiң (изос) - тең деген сөзiнен) изопроцестер табиғатта кең тараған және техникада жиi пайдаланылады.

1. Изотермиялық процесс

P10^-3 Па T=const

PV=const

Бұл заңдылықты тәжiрибе жүзiнде ағылшын ғалымы Бойль

француз ғалымы Мариотта ашқан.

V м³ Сондықтан Бойль Мариотт заңы деп аталады. Бұл заң кез-келген газ үшiн, мыс: ауа үшiн де дұрыс.

Тұрақты температурада газ қысымының көлемге тәуелдiлiк графигiн изотерма деп аталатын қисық сызықпен кескiндейдi. Изотерма P мен V арасындағы керi пропорционалдықты өрнектейдi. Бұл кескiндi математикада гипербола деп атайды. V=const. T↑, P↑. Сондықтан жоғары T₂ температура, төменгi T₁ температурадан жоғары болғандықтан изотермасы жоғары орналасады.

Компрессормен ауаны сығу немесе ыдыстағы ауаны сорып шығару кезiнде поршень астындағы ауаның ұлғаюын изотерма деуге болады.

1. Изобаралық процесс

(Гректiң «барос» - салмақ, ауыр деген сөзiнен шыққан)

V

P₂>P₁ P₁ P=const

P₂ V/T=const

V=constT

T Бұл заңды 1802 жылы француз ғалымы Гей - Люссак тәжiрибе жүзiнде тағайындаған. Сондықтан Гей - Люссак заңы деп аталады. Бұл тәуелдiлiк график түрiнде изобара деп аталады. Бойль Мариотта заңы бойынша T↑, P↓. Сондықтан үлкен қысымға сәйкестi P₂ изотерма, кiшi қысымға сәйкестi P₁ изотермадан төмен жатады. Т=0 нүктесiнде изобаралар түйiседi.

Барлық газдар суығанда сұйыққа айналады, ал күй теңдеуi сұйықтарда қолданылмайды.

2. Изохоралық процесс

(Изохоралық - гректiң «хорема» - iштiлiгi, сыйымдылығы деген сөзiнен)

P

V₂>V₁ V₁ V=const

P/T = const

V₂ Бұл заңды 1787 жылы француз физигi Шарль ашқан.

Сондықтан Шарль заңы деп аталған. Түрлi көлемге түрлiше

T изохора сәйкес келедi. Бойль Мариотта заңы бойынша T↑, P↓ үлкен V₂-ге сәйкестi изохора кiшi V₁-ге сәйкестi изохорадан төмен жатады. Изохоралар Т=0 нүктесiнен басталады, яғни абсолют нөлде, газдың қысымы нөлге тең. Кез-келген ыдыстағы, электр шамдарындағы газды қыздырғандағы газдың ұлғаюы изохоралық процесс.

Бекiту

3 жаттығу (1)

V 2 P 2 P 2

1 3 1 3 1 3

T V T

1 → 2 V↑T↑ P↑V↑ P↑T↑

2 → 3 V↓T= const P↓V=const P↓T=const

2 → 1 V = const T↓ P=consrt V↓ P=const T↓

Үйге тапсырма

§14.

Қайталау §13.

мысал есеп №3 №521

Үй тапсырмасын тексеру.

а) Домино құрастыру

PV=mRT /M 1. Изотерма T=consr PV=const

E=3kT/2 2 Изобара. P=const V/T=const

=3kT/m₀ 3. Изохора V=const P/T= const

б) Перфокартамен жұмыс

1. Идеал газ дегенiмiз қандай газ?

а) молекулалары тез қозғалатын

б) Өзара әсері елеусiз болатын

в) кәдiмгi ауа

2. Молекулаларды сипаттайтын шамалар :

а) N_A, N₁, , M,

б) k, R, , M, N

в) D, m, N_A, R

3. Екi кесек борды қатты қыссақ та жабыспайды.

а) қатты дене болғандықтан

б) молекулалары сирек орналасқан

в) тебiлу күштерi басым

4. Қатты денелердiң молекулаларының орналасуы :

а) белгiлi бiр ретпен

б) сирек орналасқан

в) тығыз орналасқан

5. Қысымның орташа кинетикалық энергиямен байланысы қайсы :

а) P = 2n E/3

б) E = 3kT /2

в) P = nkТ

6. Идеал газ күйiнiң теңдеуi қайсы?

а) PV = mRT/M

б) P = 2nE/3

в) M = m₀N_A

7. Менделеев - Клапейрон теңдеуi қайсы?

а) P= 2kT/3

б) P = nkT

в) PV = mRT/M

8. Изобаралық процесс қайсысы?

а) T = const PV = const

б) P = const V/T = const

в) V = const P/T = const

9. Шарль заңы қайсы?

а) T = const PV = const

б) P = const V/T = const

в) V = const P/T = const

10. Бойль - Мариотта заңы қайсы

а) T = const PV = const

б) P = const V/T = const

в) V = const P/T = const

11. Ауаның температурасын өлшеуiш прибор :

а) Сыныпты термометр

б) Сұйықты термометр

в) Металл термометр

12. Жылулық тепе-теңдiкте тұрған дененiң температурасы қандай болады?

а) тұрақты

б) жоғары

в) төмен

Есептер шығару

№467 №478 №511 №521 №523

№521 - Үйге

Бер: Шешуi:

T₁ = 300k P₁/T₁ = P₂/T₂; P₂ = P₁T₂/T₁ = 75·10³·260 /300 =

P₁ = 75 kПа = 75·10³ Па = 65 · 10³ Па

T₂ = 260 k

Т/К: P₂ = ?

в) Сөзжұмбақ шешу

1.

ТЕ

2

ИЗО

1. ТЕ - сөзжұмбағы бойынша

а) Алғашқы прибордың бiрi болам

Ауырып дәрiгерге көрiнгенде

Алғашқы прибордың бiрi болам

Жылулық құбылысты зерттегенде (термометр)

б) Тұрақты температура кезiнде сұйық пен бу

арасында болатын құбылыс ? (тепе-теңдiк)

в) Денелердiң жылулық күйiн сипаттайтын негiзгi шама (температура)

2. ИЗО - сөзжұмбағы бойынша

а) Гей - Люссак заңы немесе P = const (Изобара)

б) Бойль - Мариотта заңы немесе T = const (Изотермия)

в) Шарль заңы немесе V = const (Изохора)

Сабаққа пiкiр:

«Газ заңдары» (аралас сабақ)

Жаңа сабақты түсiндiруде түрлi процестердiң өрнегi, графигi, ерекшелiктерi ажыратылып, домино, перфокарта, сөзжұмбақ, есептер шығарту арқылы нақтылауға жұмыстанады. Мұғалiм сабақтың түсiнiктi болуы көрнекiлiктiң, приборды қолданып тәжiрибе жасаудың нәтижесiнде екенiн дәлелдеп шықты. Физика пәнінің мұғалімі Қиясова Сара Сұлтаниярқызының сабағы әдістемелік басылымдарға беруге лайық деп таптық .

Сабақ мақсатына жеттi.

6