№ 1 зертханалық жұмыс

Жабдықтар: Өлшеуіш цилиндр (немесе мензурка), суы бар стакан.

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Өлшеуіш цилиндрді қараңдар. Оның бөліктеріне және ондағы қолданылатын өлшем бірлігіне назар аударыңдар.

2. Суды стаканнан өлшеуіш цилиндрге құйыңдар.

3. Дәптердегі суретке өлшеуіш цилиндрге құйылған су бөлігін бейнелеңдер (152-суреттегідей). Су деңгейінің орнын анықтау кезінде көзді (оның иілген шетімен емес) су бетінің жазық бөлігімен сәйкес келетіндей етіп бағыттаңдар.

4. Өлшеуіш цилиндрдің бөліктерінің құнын анықтаңдар. Ол үшін §4-тегі ережені пайдаланыңдар:

бөліктің құны = (... - ...) / ... = ...мл

5. Бөліктің құнын біле отырып, цилиндрдегі судың көлемін анықтаңдар:

V=... + ... = ... мл.

6. Өлшеу нәтижелерін сантиметр кубпен және метр кубпен өрнектеңдер.

№ 2 зертханалық жұмыс

Иінтіректі таразыларда дененің массасын өлшеу

Жабдықтар: гир тастары бар таразы, массасы әр түрлі бірнеше шағын денелер (оқушылардың таѕдауы бойынша).

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Егерде таразы теңгерілмесе, онда таразының жеңіл табағына бірнеше қағаз немесе қатырма қағаз қиқымдарын салып, олардың тепе-теңдігіне қол жеткізіңдер.

2. Таразының сол жақ табағына өлшенетін затты орналастырыңдар (оны таразы табағын қолмен ұстай отырып, өте сақтықпен салу керек).

3. Гирлер салынған қорапшаны ашыңдар да өз көзқарастарың бойынша өлшенетін жүктеріңнен ауырлау деген гирді алып таразының оң жақ табағына жайлап орналастырыңдар. Оның салмағының жүктен басым екендігіне көз жеткізген соң, оны қайтадан алып қорапшаға салып қойыңдар да табаққа одан массасы жеңілдеу гирді алып салыңдар. Егерде ол да басым түссе, онда оны келесі гирмен алмастырыңдар, ал басым түспесе онда оны оң жақ табақта қалдырыңдар. Осылайша гирлерді таңдай отырып, тепе-теңдікке қол жеткізіңдер. Ұсақ гирлерді (500-ден 10 мг-ға дейінгі) қораптан іскек көмегімен алыңдар.

4. Кестені толтырыңдар:

Осы кестенің екінші бағанында тепе-теңдікке қол жеткізгеннен кейінгі оң жақ табақшада тұрған барлық гир болуы тиіс. Олардың ортақ массасын анықтап, нәтижені үшінші бағанға жазыңдар.

5. Таразы табағын ұстап тұрып, одан барлық гирді алыңдар да қораптағы орындарына қойыңдар.

6. Таразының сол жақ табағындағы затты басқасымен алмастырып, өлшеудің барлық процедурасын қайталаңдар. Алынған нәтижені кестеге жазыңдар.

№ 3 зертханалық жұмыс

Қатты дененің тығыздығын өлшеу

Жабдықтар: гир тастары бар таразы, суы бар өлшеуіш цилиндр, жіпке ілінген қатты дене.

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Иінтіректі таразыларда (№ 2 зертханалық жұмысты қараңдар) дененің массасын (m) өлшеңдер.

2. Өлшегіш цилиндрдің бөлігінің құнын анықтаңдар.

3. Цилиндрдегі судың көлемін (V₁) өлшеңдер.

4. Жіптен ұстап тұрып денені суға батырыңдар. Батырылған денемен бірге судың көлемін (V₂) өлшеңдер.

5. Дененің көлемін (V) анықтаңдар.

6. Дененің массасы мен көлемін біле отырып, оның тығыздығын ( ρ ) есептеңдер.

7. Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін кестеге жазыңдар:

№ 4 зертханалық жұмыс

Динамометр көмегімен күшті өлшеу

Жабдықтар: динамометр, ағаш білеуше, жүктер жинағы, ағаш тақтайша, домалағыш зат (жұмыр қарындаш).

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Тік орналасқан динамометрге ағаш білеушені бекітіп, дененің (F_a) ауырлық күшін және оның (P₀) салмағын өлшеңдер.

2. Бекітілген жүкпен бірге білеушенің (Р) жалпы салмағын өлшеңдер.

3. Ағаш тақтайшаға білеушені, ал білеушеге жүкті қойыңдар. Білеушеге динамометрді бекітіп, оны тұрақты жылдамдықпен тақтайша бойымен орын ауыстырыңдар (153-сурет). Білеушеге әрекет ететін (F_үй) сырғанау үйкеліс күшін өлшеңдер және оны (Р) салмағымен салыстырыңдар.

4. Динамометрді пайдалана отырып, тиелген жүгімен бірге білеушені орнынан қозєалтуға әрекет жасаған кезде туындайтын (F_үй0) максималь тыныштық үйкеліс күшін өлшеңдер. Осы күшті сырғанау үйкеліс күшімен салыстырыңдар.

5. Жүк тиелген білеушені екі домалағышқа орналастырып, домалау үйкеліс күшінің сырғанау үйкеліс күшінен аз екеніне көз жеткізіңдер.

№ 5 зертханалық жұмыс

Иінтіректің тепе-теңдік шартын анықтау

Жабдықтар: штативке бекітілген иінтірек, жүктер жинағы, сызғыш (154-сурет).

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Иінтіректің ұштарындағы сомынды бұрау арқылы оны горизонталь қалыптағы тепе-теңдікке келтіріңдер.

2. Иінтіректің сол жақ иініне айналу өсінен l₁ =18 см қашықтыққа екі жүк іліңдер.

3. Иінтіректің оң жақ иығынан алдыңғы екі жүкті теңестіретіндей үш жүкті ілетін орынды сынау арқылы анықтаңдар. Осы орыннан айналу өсіне дейінгі (l₂) қашықтықты өлшеңдер.

4. Әрбір жүктің салмағы 1 Н деп есептеп, кестенің бос орындарын толтырыңдар:

5. Моменттер ережесінің әділеттілігі туралы қорытынды жасаңдар.

№ 6 зертханалық жұмыс

Көлбеу жазықтықтың ПӘК анықтау

Жабдықтар: динамометр, тақтайша, штатив, ағаш білеуше, өлшеуіш таспа (немесе сызғыш), жүктер жинағы (155-сурет).

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Динамометрді пайдалана отырып, екі жүгімен бірге білеудің (P) жалпы салмағын анықтаңдар.

2. Тақтайшаның бір шетін штативтің құрсауына бекітіп, оны көлбеу етіп орналастырыңдар.

3. Білеуге екі жүкті тиеп және оған динамометрді бекітіп, содан кейін оны тұрақты жылдамдықпен көлбеу жазықтық бойымен жоғары қарай орын ауыстырыңдар. Осы үшін қажетті (F) тартым күшін өлшеңдер.

4. Өлшеуіш таспа көмегімен жүктің төменгі шетінің жүрген s жолын және көтерілген h биіктігін анықтаңдар.

5. Пайдалы және жалпы жұмысты есептеңдер:

А_ж = Fs, А_п=Ph

6. Көлбеу жазықтықтың ПӘК табыңдар.

7. Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін кестеге толтырыңдар:

№ 7 зертханалық жұмыс

Кіші денелердің мөлшерін анықтау

Жабдықтар: сызғыш, тары, кітап, жіңішке сым, жұмыр қарындаш.

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Сызғыштың бойымен бір-біріне тиістіре тақап тарының n = 40 тал дәнін орналастырыңдар. Қатардың l ұзындығын өлшеңдер де бір тал тарының d диаметрін есептеңдер:

d= l n . MathType@MTEF@5@5@+= aіabg2da9maalaaabaGaamіBaaqaaіaad6gaaaGaaіOlaaaa@3A82@

2. Осындай тәсілмен кітап парағының қалыңдығын анықтаңдар. Ол үшін кітапты тығыздап қысыңдар да мұқабасыз оның l қалыңдығын өлшеңдер. Осы l қалыңдықты кітаптың n парағының санына бөліп бір парақтың d қалыңдығын табыңдар. п, найдите толщину одного листа d .

3. Жіңішке сымның диаметрін анықтаңдар. Ол үшін қарындашқа тығыздап отырып 50 орам сым ораңдар да орам қатарының l ұзындығын өлшеңдер.

4. Электрондық микроскоптың көмегімен алынған алтын атомдарының (156-сурет) фотосуретін пайдалана отырып, бір атомның диаметрін анықтаңдар.

5. Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін кестеге толтырыңдар:

№ 8 зертханалық жұмыс

Ығыстырушы (архимедтік) күшті өлшеу

Жабдықтар: динамометр, суы бар өлшеуіш цилиндр, қатты дене (латун цилиндр).

Жұмысты орындауға нұсқаулар

1. Динамометр көмегімен ауадағы дененің салмағын (P₀) өлшеңдер.

2. Денені суы бар өлшеуіш цилиндрге батырып, дененің сұйықтықтағы (Р) салмағын өлшеңдер.

3. Судағы денеге әрекет ететін ығыстырушы күшті анықтаңдар.

4. Денені суға жартылай батырып, тәжірибені қайталаңдар. Қайтадан ығыстырушы күшті анықтаңдар.

5. Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелерін кестеге толтырыңдар:

6. Архимед күшінің дененің ығыстырған сұйықтық көлеміне тәуелділігі туралы қорытынды жасаңдар.