Оқушының жұмыс дәптері

Алғы сөзҚазақ тілі пәнінен ҰБТ-ға арналған оқушының жұмыс дәптері пәнді толығырақ, тереңірек оқу мақсатында және оқушылардың сұранысына орай дайындалды. Дәптерге енген тапсырмалардың барлығы ҚР Білім және ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес жасалған.Оқушы дәптерінде түрлі тестер, талдаулар, мәтінмен жұмыс, грамматикалық тұлғалар кесте түрінде берілген. Тіл білімінің ғылыми негіздерін, олардың заңдылықтары мен ерекшеліктерін меңгерте отырып, оқушының бойында лингвистикалық дүниетанымы, лог...

Раздел	Другое
Класс	11 класс
Тип	Тесты
Автор	Сатыбалдиева А.А.
Дата	27.03.2015
Формат	doc
Изображения	Есть

Поделитесь с коллегами:

Алғы сөз

Қазақ тілі пәнінен ҰБТ-ға арналған оқушының жұмыс дәптері пәнді толығырақ, тереңірек оқу мақсатында және оқушылардың сұранысына орай дайындалды. Дәптерге енген тапсырмалардың барлығы ҚР Білім және ғылым министрлігінің бағдарламасына сәйкес жасалған.

Оқушы дәптерінде түрлі тестер, талдаулар, мәтінмен жұмыс, грамматикалық тұлғалар кесте түрінде берілген. Тіл білімінің ғылыми негіздерін, олардың заңдылықтары мен ерекшеліктерін меңгерте отырып, оқушының бойында лингвистикалық дүниетанымы, логикалық ойлауы қалыптасады, шығармашылық қабілеттері дамиды.

Мұғалім бұл дәптердің көмегімен оқушының білімін жүйелі түрде бақылай алады және оқушы өз білімін өзі бағалай алады.

Д.Айдарова

Жаңақорған аудандық білім бөлімінің әдіскері

1-тапсырма.Сызбаны үлгі бойынша толтыр.

№

Еркін сөз тіркестер

Тұрақты тіркестер

Тайға таңба басты.

Оның жазуы тайға таңба басқандай анық еді.

Ол көзін ашып, қайта жұмды.

Концерт көзді ашып -жұмғанша аяқталды.

2-тапсырма.Мына сөздердің фразеологиялық синонимдерін жаз.

1.Бақытты-маңдайы ашылған,қыдыр дарыған,бақ қонған.

2.Анық-...........................................................................................

3.Алыс-............................................................................................

4.Аз-.....................................................................................................

5.жылдам-..............................................................................................

3-тапсырма.Төмендегі сөйлемдерден айқындауыш мүшелерді тап.

1.Ақылды мына ер кедейден, Дәркенбайдан сұрасаңшы. (М.Әуезов)

2.Әйел-ана барлық қиындықты жеңетін,сарқылмайтын күш,көзді бұлақ емес пе? (Ғ.Мүсірепов)

3.Бұл өңірде, әсіресе, өзеннің бұл жағында, Абайды дос көрер жан жоқ. (М.Әуезов)

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Мына фразеологизмдердің мағынасын білдіретін сөздерді жаз.

1.Жүрегі алып ұшты - қобалжыды

2.Жүзіктің көзінен өткендей-...............................................................

3.Жігері құм болды- ...........................................................................

4.Жермен - жексен ету-..........................................................................

5.Жарғақ құлағы жастыққа тимеді-........................................................

2-тапсырма.Мына тұрақты тіркестердің антонимдерін жаз.

1.Жүрек жұтқан-су жүрек.

2.Ит терісін басына қаптады-.......................................................

3.Жүрегі қарсы айырылды-............................................................

4.Ұшан-теңіз-...................................................................................

5.Қой аузынан шөп алмас-..............................................................

3-тапсырма.Сөйлемдердегі есімшенің жұрнақтарының астын сыз.

1.Қара бет болып қашқанша,қайрат көрсетіп өлген артық. (Б.Момышұлы)

2.Сөзге сараң болғанымен,кісі жатырқайтын тұйық емес. (Т.Ахтанов)

3. Көктем келген сайын Қоспан қайта түлеп, бір жасап қалатын. (Т.Ахтанов)

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Өзара синонимдес тұрақты тіркестер ойлап жаз.

1.Көз ілмеді.Түн ұйқысын төрт бөлді.Кірпігі айқаспады.Көрер таңды көзімен атырды-ұйықтамады.

2.Жұмған аузын ашпады-................................................................

3.Төбе шашы тік тұрды-...................................................................

2-тапсырма.Альтернатив тест

1.Аралас құрмалас сөйлем салаласып та,сабақтасып та байланыса ма?

а)ия; ә)жоқ.

2.Аралас құрмалас сөйлемнің құрамында кемінде үш жай сөйлем бола ма?

а)ия; ә)жоқ.

3.Сабақтас сөйлемнің баяндаушы тиянақсыз бола ма?

а)ия; ә)жоқ.

4.Сабақтас кұрмалас сөйлемнің басынқысы бірінші тұра ма?

а)ия; ә)жоқ.

5.Салалас құрмалас сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз бола ма?

а) ия; ә)жоқ.

3-тапсырм.

Есімдерше түрленіп,шақпен де,жақпен де байланысты болмайтын етістіктің түрі қандай етістік?

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қой, кімнің және қай өлеңінен үзінді екенін тап. Көсемшелерді талда.

Ескі бише отырман бос ...,

Ескі ақынша мал үшін тұрман ... .

Сөз түзелді, тыңдаушы, сен де ... ,

Сендерге де келейін енді... .

2-тапсырма.Төмендегі сөздерді орфография бойынша жазып шық.

1.Башшы-..................................................................................

2.Сүссе-......................................................................................

3.Өнүм-.......................................................................................

4.Тұу-...........................................................................................

5.Ыйық-.......................................................................................

6.Тоқыу-.......................................................................................

7.Іріу-............................................................................................

3-тапсырма.Тарихи сөздерді бір бөлек, архаизмді бір бөлек жаз.

Торқа, дүрия, бұл, болыс, шиден, сәукеле, жаушы, қызыл отау, найза, жебе, бұзаушық.

Тарихи сөздер Архаизм

....................................... ..................................................

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма. Мақал-мәтелдердегі айтылмай тұрған сөзді табыңдар,ол қай сөзбен антонимдік мағына құрайды?

Арқанның ұзыны жақсы.

Әңгіменің..................жақсы

Дұшпанға тастай қатты бол,...............балдай тәтті бол.

Жолдасы жақсы жолды болар,

Жолдасы .............. қолды болар.

Алыстағыны ақын болжар,

........... пақыр болжар.

Ақымақ ікен-жегенін айтады.

........... көріп-білгенін айтады.

Өз білмегеніңді кісіден сұра

Үлкен болмаса ......... сұра.

Білгенге сүйін,

Білмегенге ...........

Көп сөз күміс

............ сөз алтын.

Жалқауға жатса да - мейрам,

........... да мейрам.

Қыс арбаңды сайла,

.......... шанаңды сайла. ( «Қазақ мақал-мәтелдері»)

Тапсырма бойынша бағалау

Анықтау тест

№

Тапсырмалар

Жауаптары

Өзі жалғанған сөзге меншік мағына

Беретін жалғаудың түрін анықта.

Зат есім, сын есім, сан есімнің орнына жүретін сөз табын анықта.

Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөздерді не дейміз?

Түрлі дыбыстарға еліктеуден туындаған сөздерді анықта.

Сөйлемде белгілі бір мүшенің мағынасын басқа сөзбен түсіндіріп, нақтылап көрсететін сөйлем мүшесін анықта.

Сөйлемде іс-әрекеттің түрлі белгісін (мекен, мезгіл т.б) анықтайтын сөйлем мүшесін анықта.

Түбір сөзге қосымша жалғану арқылы жасалған сөзді анықта.

Мағынасы дөрекі, тұрпайы сөздің орнына сол ұғымды жұмсартып қолданылатын сыпайы сөздерді анықта

Белгілі бір кәсіпке, шаруашылыққа, өнерге байланысты қолданылатын және сол кәсіппен айналысатындарға ғана түсінікті сөздерді анықта

Сөз және оның мағынасын зерттейтін саланы анықта.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Қазақ тілі қай тілдес тілдер тобына жатады?

..............................................................................................................................

................................................................................................................................

..................................................................................................................................

...................................................................................................................................

......................................................................................................................................

2-тапсырма.Сөйлемдердің баяндауышының астын сыз.

1.Айнала көрінбейді, тек жын ойнағындай боран ызыңдайды. (С.Сейфуллин)

2.Сарыбала салы суға кеткендей тұнжырап сала берді. (Ғ.Мұстафин)

3.Өнердің көп салаларының ішіндегі ең бір қадірлісі әрі қасиеттісі-көркем әдебиет. (З.Қабдолов)

4.Аталған жерлерге қонақ үйлер де тігілген екен. (М.Әуезов)

5.Үй иесі - қартаңдау келген татар әйелі еді. (С.Мұқанов)

3-тапсырма.Мәтіндегі сөздерді буын түрлеріне қарай талда.

Мен жастарға:«Алдарында таудай талап тұр.Өмір үшін талмай ізденіңдер?» -дер едім.Жастарға тоғышарлық,бойкүйездік дертінен аулақ, сергек,сезімтал болған жарасады. (Ғ.Мүсірепов)

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Қазақ тілінің грамматикасын жазған кім?Авторының өмірі туралы білетінінді жаз.........................................................................................

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2-тапсырма

Мысалдар

Нақ осы шақ

Ауысп.о ш

Болж.к ш

Мақс.к ш

Ауысп.к ш

Бұрынғы ө ш

Жедел ө ш

Ауысп. ө ш

Ол бұлай жүрмейтін.

Ол келе жатыр.

Сұрақ қиын болмады.

Жел күшейді.

Көктем шықты

Ол кеш қалған емес.

Ол келмей жүр.

Ол сонда оқымаған.

Біз осында қаламыз.

Ол жерде жатыр

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Кестені толтыр.

Мысал-дар

Мағыналары бір-біріне жақын сөздер

Бір сыңары мағыналы,екіншісі мағынасыз

Екі сыңары

мағына

сыз сөздер

Еліктеуіш сөздердің

қайтала нуы

Мағы-

налары

қарама-қарсы

сөздер

анда-санда

алым-берім

жылт-жылт

Қазақша-арабша

Жігіт-желең

Біреу-міреу

Оқта-текте

Азық-түлік

Сырт-сырт

Зым-зия

Ата-ана

Тапсырмалар бойынша бағалау

Перфокартамен жұмыс

№

Мысалдар

Ыңғайлас

Қарсылықты

Себеп-сал-дар

Кезектес

Талғаулы

Түсіндірмелі

Мен үндеме-дім,бірақ өз

пікірімде

тұрдым.

Мен ол күні

келмедім,

себебі көлік жоқ еді.

Олжас шахтадан шығып еді,

денесі сергіп сала берді.

Келгені екеу еді:бірі-бастық,екін-шісі-көмекшісі.

Ақылды көп

жасағаннан

сұрама,көп

көргеннен

сұра.

Бұл жайында не сен айтарсың, не мен жауап берермін.

Көмір де-осы,

Отын да-осы.

Біз саяхатқа бармай қоймаймыз:

бәрі жақсы

дайындалған.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Кестені толтыр.

Қазақ тіл білімінің салалары

Нені зерттейді

2-тапсырма.Синтаксистік талдау жаса.

Абайдың мінез машықтары

(Тұрағұлдың естелігінен)

Мен әкемді танығанда әкемнің жүзі ашық, ажары сыртында,көзі үлкен,өткір,ашулануы да,қуануы да жылдам,ширақ адам еді.Мәжілісшіл, сауықшыл,дастарханы мол,қонақжай адам еді.Бір іспен айналысып,әр нәрсені қызықтамай өз шаруасын ғана істеп,салбырап отыра алмайтын. Малшылардың, қызметкер әйелдердің, жақын туыстардың бір тәуір мінезін, ұнамды қылықтарын тауып, сол адамды жақсы көріп,ойнап,қалжындасып отыратын.Әкем адамды жақындығына, байлығына, абырой-атағына қарап емес,оның адамгершілік ісіне,сөйлеген сөзіне,мінез-құлқына қарай бағалайтын.Бір адам сөз сөйлегенде оған бар ынтасын салып, көңілін қойып тындайтын.Әңгімеші сөйлеп болғанша бір ауыз сөз қоспайтын.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Морфологиялық талдау жаса.

Абайдың сүйікті ұлы

Абайдың көңілі Әбдірахманның оқу бітіріп,үйленуі кезінде біраз жай табады.Алаңсыз өмірге,ақындыққа бүтіңдей берілген.Әбдірахманнан хат келеді.Мағауияны жіберіңіз.Абай Әбіш ауруына қатты алаңдайды.Үсті-үстіне хат жазып,хабарласып тұрады.1895 жылы қараша айында Әбіш қайтыс болады.Сүйегін уақытша Алматыда жерлеп,Мағауия елге келеді.Бірнеше ат даярлатып Майқан,Солтабаев Ысқақ,Байтуов Тәнеке дегендерді жібереді.Олар Әбсемет үйіне түсіп,Әбіштің сүйегін былғалары табытқа салып,қайта жолға шығады.Сүйек елге келген соң бетін ашып, Абай баласының маңдайынан иіскеп, шеше-бауырларына көрсетіп,қоштастырады.Ақшоқы қыстағындағы Құнанбай бейітіне жерлейді.Абай сүікті ұлы Әбішті осылай соңғы сапарға аттандырады.

2-тапсырма

Жай септе

Тәуелді септе

Қопара септе

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

А.

І.

Б.

Т.

Ж.

Ш.

К.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма.Морфологиялық талдау жаса.

1.Өрістен қайтқан қоралы қой да су маңына шұбырып,бауырын сызға төсеп,бүйірін соғып жатыр.(М.Ә.)

2.Соңғы жылдарда қатты қартайған және ұзақ аурулы болған Ұлжан ана -ел анасы- көбінше ақырын,баяу,үнсіз өмір кешіпті.(М.Ә.)

3.Мен өзім Абайдың сөзінен оқудың жақсы екеніне ден қойған адаммын.(М.Ә.)

4.Әр бөлменің ұзынын,көлденеңін,ішкі қатынас есіктерін - бәрін де Абай өзі қағазға сызып, Әйгерімнің қолына табыс етіп кеткен.(М.Ә.)

5.Абай Оспанның тентектігінен мезі болды.(М.Ә.)

2-тапсырма.

Мына сөздердің құрамында қанша түбір бар, бұл сөздер қалай аталады?

Бірнеше, бірталай, ақбөкен, Ақтөс, Алатау, Сарыөзек, Ақтөбе, Ұзынбұлақ, қарлығаш, демалыс, бүгін, ешқайда, Ербол, таңғажайып, әуежай, таңертең, көзқарас.

Тапсырмалар бойынша бағалау

Есте сақта!Сөз таптарында қайталанатын жұрнақтар

№

Жұрнақтар

Мысалдар

Сөз табы

-ма, -ме, -ба, -бе,

-па, -пе

бөлме, кеспе

қызба, бояма

барма, айтпа

зат есім

сын есім

етістік

-қыш, -кіш, -ғыш, -гіш

жапқыш,басқыш

білгіш,жазғыш

зат есім

сын есім

-қы, -кі, -ғы, -гі

сүзгі, шапқы

күзгі, қысқы

барғым келді

зат есім

сын есім

қалау рай

-ын, -ін, -н

егін, жауын

ілінді

зат есім

ырықсыз етіс

-дай, -дей, -тай, -тей

үйдей (тас)

қыстай

отыздай

сын есім

үстеу

сан есім

-ыс, -іс, -с

жеңіс, айтыс

жазысты

зат есім

ортақ етіс

-а, -е, -й

ой(ы)на

боса

жаза

күле

туынды етістік

көсемше

-ар, -ер, -р

ағ(қ)ар

көг(к)ер

барар

бірер

туынды етістік

есімше

сан есім

-ды, -ді, -ты, -ті

тасты, көрікті

айтты, кетті

айтқан-ды

сын есім

жед.өткен шақ

шылау

-ақ, -ек, -қ, -к

қонақ, күрек

қор(ы)қақ, сирек

зат есім

сын есім

-ық, -ік, -қ, -к

қазық, түкірік

толық, бітік

зат есім

сын есім

-ша, -ше

бөлімше,кітапша

сұрша, көкше

зат есім

сын есім

-шы, -ші

аңшы, малшы

айтшы, келші

зат есім

бұйрық рай

-лық, -лік, -дық, -дік,

-тық, -тік

шындық, достық

өлкелік, жылдық

зат есім

сын есім

-қай, -кей, -ғай, -гей

қоңырқай

айтқайсың

сын есім

қалау рай

-аң

бозаң

балпаң

сын есім

еліктеу сөз

Төмендегі кестелерді толтыр

1-тапсырма

№

Біріккен сөзді зат есім

Мысалдар

Кісі аты

Жан-жануар аты

Өсімдік аты

Тағам аты

Жер-су аттары

Дене мүшелерінің аты

Ойын аты

Ән-күй аттары

Ауру аттары

Тұрмыстық атаулар

2-тапсырма

№

Тіркес сөзді зат есім

Мысалдар

Кісінің аты-жөні

Лауазымды аттар

Географиялық атаулар

Ғылыми термин

Мекеме аттары

Аң-құс аттары

Өсімдік аты

3-тапсырма.Көсемшенің жұрнақтарын және жіктеу үлгісін жаз.

Тапсырмалар бойынша бағалау

Лексика тарауы бойынша тест

1.Лексиканың зерттеу нысаны:

а)Сөз; ә) Дыбыс; б) Сөйлем; в)Әріп.

2.Толық мағыналы сөзді көрсет:

а)дейін; ә)білім; б)керек; в)жөн.

3.Омонимдік қатарды табыңыз:

а)қайшының жүзі,суға жүз; ә)жүз,келбет;

б)жүз,өң,дидар; в)таудың басы,ағаштың басы.

4.Антонимдерді табыңыз:

а) үлкен-биік; ә)тез-бар, б)үлкен-кіші; в)таза ауа.

5.Синонимдік қатарды анықта:

а)халық,жұрт,көпшілік; ә)қымбат,арзан;

б)кәрі,қарт,жас; в)үлкен-кіші.

6.Диалект сөзді тап:

а)асаба,аймақ; ә)қымбат,арзан

б)ханша,сарай; в)Ойсыл қара.

7.Эвфемизмді көрсет:

а)ит өлген жер;б)Ойсыл қара;б)жан тәсілім етті;в)боқмұрын.

8.Тұрақты сөз тіркесін тап:

а)Қас қаққанша; ә)Кең болсаң,кем болмайсың;

б)Білімнің қайнар көзі; в)Кітап-білім бұлағы.

9.Мақалды көрсет:

а)Кісінің кісілігі киімінде емес, білімінде;

ә)Өсек,өтірік,мақтаншақ, Еріншек бекер мал шапшақ;

в)Көзді ашып-жұмғанша.

10.Табу сөздерді тап:

а)абысын-ажын; ә)еркем,кенжем;

б)сыйға-сый,сыраға-бал; в)үлкен-кіші.

Тапсырмалар бойынша бағалау

Пунктуация бойынша тест.

1.Пунктуация қай тілден енген термин нені білдіреді?

а)латын, құрылыс; ә)грек, дыбыс;

б)орыс,бөлшек; в)латын,нүкте.

2.Қай сөз жақшаға алынатынын анықта.

Ербол қуанып тұрып. Жолдастар ,біз жеңеміз!

а)Ербол; ә)Қуанып тұрып; б)Жолдастар; в)Біз жеңеміз.

3.Драмалық туындыларда кейіпкер есімнен кейін қай тыныс белгісі қойылады:

а)қос нүкте; ә)нүктелі үтір; б)нүкте;в)үтір.

4.Сөйлем ішінде қай тыныс белгісі қойылмаған?

Жәлен сасқалақтап.Әй,Кәрім,Кәрім....

а)қос нүкте; ә)жақша;

б)тырнақша; в)дұрыс жауабы жоқ.

5.Кейіпкердің айтқан сөзіне тікелей қатысы жоқ,автордың түсінігі ретінде айтылған ремаркадан кейін жақша ішінде не қойылады?

а)нүкте; ә)үтір; б)нүктелі үтір; в)көп нүкте.

6.Тыныс белгісі дұрыс қойылған сөйлемді анықта.

а)Кәрім.Құдағи,мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

ә)Кәрім Құдағи мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

б)Кәрім.Құдағи,мен сізбен үйден шығайын.Үйден шығады.

в)Кәрім Құдағи,Мен сізбен үйден шығайын.(Үйден шығады).

7.Драмалық туындылардың ішінде қаратпа сөз кездескен жағдайда қойылатын тыныс белгісі.

а)қос нүкте; ә)нүктелі үтір; б)үтір; в)нүкте.

8.Ремаркалық сөз кейіпкер атынан соң келгенде қойылатын тыныс белгісі.

а)нүкте жақша ішінде; ә)нүкте жақша сыртынан;

б)ештеңе қойылмайды; в)қос нүкте жақша сыртынан.

9.Ремаркалық сөз сөйлем соңынан келген жағдайда қойылатын тыныс белгісі:

а)көп нүкте; ә)жақша ішінен нүкте;

б)жақша сыртынан нүкте;в)ештеңе қойылмайды.

10.Пунктуация сөзімен синонимдес келетін тыныс белгі.

а)үтір; ә)нүкте; б)жақша; в)тырнақша.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма

''Аспан'' сөзіндегі дауысты дыбысқа математикалық тәсілмен мінездеме бер.

''жер'' сөзіндегі дауыссыз дыбысқа математикалық тәсілмен мінездеме бер

Берілгені: Аспан =0= Берілгені: Жер =0=

Шешуі: аспан 5+2(2а) +3(с;п.н) Шешуі:

а) тілдің қатысына қарай а) үн мен салдырдың қатысына

.............................................. қарай

.............................................. ...................................................

.............................................. ....................................................

...................................................

ә) жақтың ашылу дәрежесіне қарай ә) айтылу, жасалу тәсіліне

..................................................... қарай

..................................................... ...................................................

...................................................

б) ерін мен езудің қатысына қарай б) жасалу орны мен

..................................................... дыбысталуы

..................................................... ..................................................

.................................................... ................................................

2-тапсырма

Мысалдар

Нақ осы шақ

Ауысп.осы шақ

Болж.к шақ

Мақс.к шақ

Ауысп.к шақ

Бұрынғы ө шақ

Жедел ө шақ

Ауысп ө ш

Қар жауып тұр.

Түсте той болады.

Ауылға кетпекшіміз.

Ол түсінген жоқ.

Мұны енді естімесін.

Кітапты оқырсыз.

Шай ішпекпіз.

Ол ойнағалы жүр.

Күнде ерте тұратын.

Жазда мұнда келмейді.

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма

Семантикалық картаны толтыр

Бастауыштың қатысу,қатыспауына қарай

Тұрлаусыз мүшелерінің қатысу,қатыспауына қарай

Тиісті мүшенің қатысу,қатыспауына қарай

Атау-ды білдіруіне қарай

Жай сөйлем түрлері

Құрамында бастауыш қатысқан

Баянд.өз сөйлем ұйыт-қы

Тұрлаусыз мүше қаты-сып

Тұрлаусыз мүше қатыс-қан

Айтылуға тиісті мүше-лері қатыс-қан

Тиісті мүшелерінің бірін түсір.

Іс-оқиға баян-далмайды

Жақты сөйлем

Жақсыз сөйлем

Жалаң сөйлем

Жайылма сөйлем

Толымды сөйлем

Толымсыз сөйлем

Атаулы сөйлем

2-тапсырма

Жырдан көнерген сөзді тап, астын сыз

Бадана көзді кіреуке

Жауға қарсы жетпеген,

Жел айырдың оғы өтпеген,

Сатуға басын сұрасаң,

Мың ділдә да жетпеген. ("Ер Тарғын''жыры)

Тапсырмалар бойынша бағалау

Өзіңді тексеріп көр!

Тіке жауап тесті

1.Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буынды не дейміз?

2.Біркелкі дыбысталып айтылатын,бірақ мағынасы басқа-басқа сөздердің тобын не дейміз?

3.Қолданыстан шығып қалған,тарихи шығармаларда ғана кездесетін, мағынасы көмескі сөздерді не дейміз?

4.Бір тілде сөйлесетін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді не дейміз?

5.Ауа өкпеден кедергісіз шығып,үннен ғана тұратын дыбыстарды не дейміз?

6.Сөз құрамындағы бір немесе бірнеше дыбыстардың тобынан жасалған фонетикалық бөлшектерді не дейміз?

7.Көзге көрінбейтін,адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын құбылыс, ұғым атауларын не дейміз?

8.Өзге сөз таптарынан жасалған сын есім қалай аталады?

9.Жалғаудың неше түрі бар?

10.Үстеудің мағыналық түрлерін ата?

Тапсырмалар бойынша бағалау

1-тапсырма

Төмендегі сөздердің қайсысы түбір сөз,қайсысы туынды сөз?

Әңгіме, әңгімені, әңгімеле, дос,достық,үн,үнсіз,сурет,суретші,ас, астық,мақтан,мақтаныш,серуенде, же, жеміс,сый, сыйлық, жылы, жылын, ки, киім, жи, жиын.

Түбір сөз Туынды сөз

........................................ .............................................

2-тапсырма

Мына сөздердің тура мағынасын табыңдар:

1.тәтті ұйқы,тәтті қиял ,тәтті.....

2.ашық мінез,ашық әңгіме,ашық......

3.иненің көзі,байлықтың көзі,көзі.......

4.өткір ой,өткір мінез,өткір.....

5.алыс арман,алыс туыс,алыс.......

6.қалың ел,қалың ағаш,қалың........

7.қатты айту,қатты шу,қатты.......

8.әдемі әуен, әдемі иіс,әдемі.........

3-тапсырма

Құрмалас сөйлемдердің тиісті тыныс белгісін қой және құрмаластың қай түрі екенін, жасалу жолын жаз.

Ералин жуынып шыққан соң қорасына ойлы көзбен қарап тұрғанда есіктен басын ғана қылтитып қарт анасы шықты.(Ғ.Мұстафин).

Мал,жан көп,бай ауыл осы орынды қыстауға лайықтап алғаннан әлі жаңа қыстау сала алмай ескілеу тар қораға сия алмай күннің көзі жылынысымен киіз үйге шығыпты.(М.Әуезов).

Тапсырмалар бойынша бағалау

Бұл кімнің сөзі?

1. Ұстазыңа бар ықылас-ниетіңмен қызмет қыл.

( )

2. Хан әділ болса-халық ынтымақты болады.

( )

3. Надандықтың белгісі-тілін алмау білгеннің.

( )

4. Сәлем-сөздің анасы.

( )

5. Сырт тазасы не керек, тазарт әуелі ішіңді.

( )

6. Мен ағайынды екеумін: біреуі-өзім, екіншісі- халқым.

( )

7. Ата-ананы, мейманды құрметтесең - Меккедей нұрға толар үйдің іші.

( )

8. Тіл-қай халықтың болсын басты белгісі.

( )

9. Жақсы жолдас сыр шашпас.

( )

10. Біліммен кемелденген тіл ешқашан мүдірмейді.

( )

11. Сөз қалай айтылса, жауабы да соған сай болар

( )

12. Шындықты қаласаң,тілді тыйма.

( )

13. Жан қимылын ишаралармен үстемелей білуі

( )

14. Ақын болып туады, шешен болып шығады

( )

15. Сөздердің мәнділігі - мәңгілігі

( )

16. Сөздің мағынасын ұқпаған жан, адамды тани алмайды

( )

Тапсырмалар бойынша бағалау

Бұл кімнің еңбегі?

1. «Риторика тәжірибелері»

( )

2. «Прозалық шығармалардың барлық түріне бағышталған шешендік теориясы»

( )

3. «Жеті данышпанның сауығы»

( )

4. «Риторика»

( )

5. «Диуани лұғат ат-түрік»

( )

6. «Құдатғу білік»

( )

7. «Ғабатум Хама»

( )

8. «Диуани хикмет»

( )

9. «Шешендік тәлім»

( )

10. «Шешендікке қысқаша басшылық»

( )

11. «Шешендік өнер»

( )

12. «Шешендер туралы»

( )

13. «Риторика» трактаты

( )

14. «Ақылдың мәні туралы трактат»

( )

15. «Қазақ әдебиеті тарихы» (1927)

( )

16. «Федр»

( )

17. «Кабуснама»

( )

Тапсырмалар бойынша бағалау

Талдау түрлерінің үлгілері

Талдау реті:

1. Сөзді буындарға бөл, буындардың түрін ата.

2. Сөз дауыссыз дыбыстарды тауып қатаң, ұяң, үнді дауыссыздың қайсысына ,құрамынан дауысты дыбыстарды тауып, оларды тілдің, жақтың, еріннің қатысына қарай талда.

3. Сөз құрамындағы жататынын аңықта.

4. Сөз құрамындағы дыбыс пен әріп санын анықта.

5. Сөзде

Бар болса, үндестік заңына сәйкес құбылыс бар ма?түсіндір.

Талдау үлгісі:

Құлыншақ - құ-лын-шақ, үш буынды: 1-ашық, 2,3 - бітеу буын.

қ - дауыссыз, қатаң

ұ - дауысты,жуан, қысаң, еріндік

л - дауыссыз, үнді

ы - дауысты, жуан,қысаң, езулік

н - дауыссыз, үнді

ш - дауыссыз, қатаң

а - дауысты, жуан, ашық, езулік

Сөзде 8 дыбыс, 8 әріп бар.

а) Сөздің 1-буынындағы ұ ерінді дауыстының әсерінен 2-буындағы ы дыбысы ұ болып айтылады: құ-лұн-шақ.

ә) Сөздің үш буынындағы да дауысты дыбыстардың жуан болуы үндестік заңына жатады.

Лексикалық талдау

Талдау реті:

1. Сөйлемді оқы, ондағы сөздің қандай мағынаны білдіріп тұрғанын анықта.

2. Сол сөздің сөйлемде қандай мағынада жұмсалып тұрғанын анықта (тура ма, әлде ауыспалы ма)

3. Мүмкіндігіне қарай, сөздің синонимін, антонимін, омонимін тап.

4. Сөздің қазақ тілі сөздік кұрамының қай тармағына жататынын дәлелде.

Талдау үлгісі:

Аманның жылы сөздері ерекше әсер етті

жылы - жағымды, мейірімге толы деген мағынада, ауыспалы мағынада.

жылы, шуақты, ыстық, мейірлі - синоним; жылы - суық - антоним: жылы - жалпылама қолданылатын сөз.

Сөз мағыналарының шартты белгілері:

омоним o«o

синоним o»o

антоним o® ¬o

Сөзді құрамына қарай талдау

Талдау реті:

1. Сөздің қай сөз табына жататынын анықта; сөздің түрленетін я түрленбейтінін дәлелде.

2. Түрленетін сөздегі негіз бен қосымшаны ажырат; түрленбейтін сөздердің бәрі де негізгі түбір болып есептеледі.

3. Сол сөз түбірінен тарайтын түбірлес сөздерді көрсет.

4. Сөздегі қосымшалардың түрін ажырат: жалғау мен жұрнақтың қай түріне жататынын дәлелде.

5. Сөз құрамындағы бөліктерді тиісті шартты белгілермен көрсет.

Талдау үлгісі:

ұтылды - етістік, түрленетін сөз табы

ұт - түбір, -ыл - ырықсыз етіс жұрнағы, -ды - жіктік

жалғауының ІІІ жағы

ұт кыш

ымды

ұтылды

Сөз құрамы

түбір жұрнақ жалғау

өнер паз бен

Сөздерді сөзжасам тұрғысынан талдау

Талдау реті:

1. Сөздің лексикалық мағынасын түсіндір.

2. Осы сөзден өрбитін түбірлес сөздерді ата.

3. Сөз жасауға тірек болған түбірді көрсет.

4. Жаңа сөз жасауға негіз болған тәсілді анықта.

Талдау үлгісі:

а) құсша - «құс секілді»

құсша, құстай - сөз түрлендіруші жұрнақ арқылы

жасалған.

ә) білезік - «білекке тағатын әшекей зат»

білезік - білек + жүзік - сөздердің бірігуі арқылы жасалған.

Туынды сөздердің шартты белгілері:

Тауынды сөз -

Біріккен сөз - - немесе

Қос сөз - -

Қысқарған сөз -

Тіркескен сөз -

Морфологиялық талдау

(Сөз табы бойынша)

Талдау реті:

1. Сөз табы. Жалпы мағынасы.

2. Морфологиялық белгілері.

Бастапқы тұлғасы

Тұрақты белгілері.

Тұрақсыз белгілері.

3. Синтаксистік қызметі.

Зат есім

1. Жалпы мағынасы.

2. Морфологиялық белгілері.

Бастапқы тұлғасы (атау септігіндегі, жекеше түрі).

Тұрақты белгілері:

а) жалқы есім және жалпы есім

ә) деректі және дерексіз

б) дара және жинақтау

Тұрақсыз белгілері:

а) көптелуі

ә) септелуі

б) жіктелуі

в) тәуелденуі

3. Синтаксистік қызметі.

Талдау үлгісі:

Еңлік жанының сезім тамшылары тек ақ өлеңге ғана сияды.

(Б. Кәрібаева)

жанының - зат есім, ұғым атауы

бастапқы тұлғасы - жан (не?)

Тұрақты белгісі: жалпы есім, дерексіз.

Тұрақсыз белгісі: тәуелдік жалғауының ІІІ жағы, ілік септігінің жалғауы.

Синтаксистік қызметі: кімнің? деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметін атқарады.

Синтаксистік талдау

Сөйлем мүшелеріне талдау.

1. Сөйлемді оқып, онда қандай ой айтылғанын анықта.

2. Сөйлемнен, ең алдымен, баяндауышты тап (қазақ тілінде баяндауыштың орны тұрақты екенін ескер). Баяндауыштың астын екі сыз.

3. Баяндауыш арқылы бастауышты тап. Бастауыштың астын бір сызықпен белгіле.

4. Ары қарай сөйлем талдау жүйесі сөйлемнің соңынан алға қарай жүргізіледі.

Ескер: 1. Қай сөйлем мүшесін анықтағанда да оған қойылатын сұрақты сөйлемдегі ойға негіздей отырып, жүйелі түрде жаса.

2. Оқшау сөздер (қаратпа, қыстырма және одагай сөздер) сөйлем мүшесі болмайды!

Талдау үлгісі:

Торы атын желдірте шапқан қарт шопан екі қызға тез жетті.

Сөйлем мүшелерін белгілеудің шарттары:

Бастауыш Б

баяндауыш б

анықтауыш а

толықтауыш т

пысықтауыш п

Жай сөйлемді талдау.

Талдау реті:

1. Сөйлемді оқып, онда қандай ой айтылғанын анықта.

2. Сөйлемнің түрін анықта:

- айтылу сазына қарай

- құрылымына қарай

- сөйлем мүшелерінің қатысына қарай

3. Сөйлемдегі тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерді тауып, шартты белгілермен көрсет.

4. Сөйлем мүшесі бола алмайтын сөздер бар болса, оларға түсінік бер.

5. Сөйлемді сызбамен көрсет.

Құрмалас сөйлемді талдау

Талдау реті:

1. Сөйлемді оқып, онда қандай ой айтылғанын анықта.

2. Сөйлемнің түрін анықта:

- айтылу сазына қарай

- құрылымына қарай

- мағынасына қарай (құрмаластың қай түріне жатады: қарсылықты, шартты, түсіндірмелі және т.б.)

- жасалу тәсіліне қарай (салаласып тұр ма, сабақтасып тұр ма; қандай жолмен құрмаласып тұр).

- Құрмалас сөйлем құрамындағы жай сөйлемнің құрамын сызбаға түсір.

загрузить