Уруок якутской литературы на тему Күөрэгэйдиин көрсүһүү» (П. Тобуруокап ырыа буолбут хоhооннорунан) (9 кылаас)

Саха литературата

Кылаас: 9

Тиэмэтэ: «Күөрэгэйдиин көрсүһүү» (П.Тобуруокап ырыа буолбут хоhооннорунан)

Уруок көрүҥэ: интегрированнай уруок.

Сыала:

- Народнай поэт П.Н.Тобуруокап ырыа буолбут хоhооннорун оҕолорго билиhиннэрии, иhитиннэрии, үөрэтии;

- Ырыа буолар хоhоон саха литературатыгар суолтатын, туох уратылааҕын ырытыhыы, санааны этии;

- Таптал, эдэр саас туhунан хоhооннор, ырыалар ааҕааччыга туох иэйиини көбүтэллэрин кэпсэтиhии.

Уруок бэлиэ хоhооно:

Саха тыллаах баарын тухары,

Уол кыыhы таптыырын тухары

Эн ырыаҥ ыллана туруоҕа,

Үйэлээх тапталы туойуоҕа

(В.Босяк «Уол кыыhы таптыырын тухары»

Петр Тобуруокап кэриэhигэр)

Көмө матырыйааллар: дуоскаҕа бэлиэ хоhоон, компьютер, П.Н.Тобуруокап ырыаларын тиэкистэрэ тахсар мультимедийнэй презентация, телевизор, ДВД-плеер, ДВД-дискэ, ырыанньыктар, хоһооннор тиэкистэр, кинигэлэр.

Ырыанньыктар:

1. Тобуруокап П.Н. Мутукча сыта: Ырыанньык /Хомуйан оҥордо Л.П.Тобуруокаба. - Дьокуускай: «Бичик» нац. кинигэ кыhата, 1996. - 232 с.

2. Чэйиҥ ыллыаҕыҥ! (Талыллыбыт ырыалар)/ Хомуйан оҥордо А.М.Семенов. - Дьокуускай: Бичик, 2004. - 67 с.

3. Ноев В. Сардааналыын көрсүhүү. /Хомуйан оҥордулар А.Н.Семенов, Д.Д.Данилов. Якутскай: Кинигэ изд-вота, 1983 - 112 с., ноталаах

5. Остуол ырыалара: Ырыанньык. (Хомуйан оҥордулар: И.М.Сосин, Е.Ф.Ефремова, Н.Н.Васильева) Якутскай. «Кинигэ» республиканскай общество/ 1990 г.

6. Күөх түүл ырыалара. / Хомуйан оҥордо В.Т. Андросов; (Нотаны суруйда Д.С.Захаров, фотограф А.И.Винокуров. Дьокуускай: «Бичик» Нац. кинигэ кыhата, 1993. - 144 с.

ДВД дискэ:. «Уостан түспэт ырыалар» - сахалыы караоке, 2003 сыл.

Уруок хаамыыта

I. Киирии.

- Киhи ханнык кэмҥэ ырыа ыллыырый?

- Ырыа истэргитин эбэтэр ыллыыргытын тоhо сөбүлүүгүтүй? (Үөрэр күҥҥэр эбэтэр олох ыарахан күннэригэр эйигин аралдьытар, көх-нэм буолар, санаа5ын көтө5өр - ырыа)

- Сорох ырыа уостан түспэккэ ылланар, сорох ырыа тар5аммакка да симэлийэн хаалар. Тоҕо?

II. Сүрүн чааһа.

1. Саха биллиилээх поэта Петр Николаевич Тобуруокап саха дьонугар киэҥ эйгэҕэ киэҥник биллибитэ. Билигин поэт олоҕун кэпсээнин туһунан иһитиннэриини Володя Тартыев билиһиннэриэ (хаартыскалары көрдөрүү).

Хайа да хоһоонньут үгүс үлэнэн, сыранан, элбэҕи ааҕан-билэн, эт мэйиитинэн элбэҕи буһаран, аан дойду эрэйин-кыһалҕатын итии сүрэҕинэн курдат аһаран, "дууһатын үлэлэтэн" биллииллээх поэт буолан тахсар. Поэт үлэтэ - умсулҕаннаах уонна ыарахан үлэ. Ол туһунан П.Тобуруокап олус бэргэнник этэн турар: Хоһоон диэн масчыкка - сүгэтэ,

Отчукка - укулаат хотуура,

Көрбөккө - кыраҕы хараҕа,

Көппөккө - мохсоҕол кыната!

Ол иһин хоһоону суруйуу

Уһун муҥ, улуу дьол аргыстаах,

Хас хоһоон барыта сүрэхтэн

Эт тардан, хаан хабан тахсыахтаах!

П.Тобуруокап айар үлэтин оҕо суруйааччытын уонна лирик поэт быһыытынан саҕалаабыта. 1946 сыллаахха оҕо литературатыгар аналлаах республиканскай конкурска поэт "Буквалар мунньахтара" диэн поэмата иккис бириэмийэни ылбыта. Кэлин оҕолорго "Маҥан тииҥ" (1959с.) диэн поэманы, "Ытанньах герой буолбат" (1964с.), "Чыычаахтар күнү көрсөллөр" (1970с.) диэн хомуурунньуктара тахсар. (Кинигэлэр көстөллөр). Поэт үгүс лирическэй хоһоонноро ырыа буолан ылланаллар.

Улахан поэт айымньыта хайа да күн литературнай үгэс, традиция байыыта буолар. Петр Тобуруокап да айымньыта нуучча классическай уонна саха поэттарын үгэстэрин кытта сибээстээҕэ чуолкай. Ол эрээри поэт айымньыта ордук норуот тылынан айымньытыттан, кини күннээҕи олоҕуттан дириҥ силистээх. Поэт айымньыларынан 17-н тахса кинигэ, хомуурунньук бэчээттэнэнэ тахсыбыта. Ол курдук кини прозаҕа эмиэ үлэлээбитэ, биһиэхэ бүгүн бачча кинигэтэ баар. (Кинигэлэри көрдөрүү).

2. Ырыа буолбут хоhооннор норуокка ордук киэҥник тарҕаналлар. Ырыа нөҥүө хоhоон уhун үйэлэнэр. Ырыа киhи сүргэтин көтөҕөр, уйулҕатын хамсатар. Онуоха кини музыката эрэ буолбакка, истиҥ, иhирэх тыла-өhө, үтүөҕэ-кэрэҕэ угуйар үрдүк иэйиитэ эмиэ оруоллаах. Билигин Людмила Алексеевна ырыаҕа үөрэтиэҕэ. (Ырыа тиэкистэрэ көстөр, паартаҕа сытар).

3. "Күөрэгэйдиин көрсүһүү" хоһоону ааҕыы.

Петр Николаевич олоҕу билэр, норуот ортотугар олорбут поэт. Ол иһин кини айбыт образтара дьиҥ баар, олохтон ылыллыбыттар. Ол эрээри кинилэр олоҕу судургу куоппуйалааһын буолбатахтар. Манна поэт баай фантазията кыттыһар, дириҥ уус-уран түмүктээһин, үрдүккэ, үйэлээххэ талаһыы баар: (булан ылыҥ эрэ)

Миэнэ эдэр сүрэҕим

Ырыаны таптаата,

Эн курдук үрдүккэ

Талаһа сатаата.

4. Хоһооннору ааҕыы. Бу аахпыт хоһооннорбут сүрүннээн ис номоҕо тугуй? (Сөп, таптал туһунан, кыыс кэрэтин ойуулааһын, хоһуйуу).

5. Сорудахтары толоруу (бөлөҕүнэн үлэ, 3 мүн.)

6. DVD дискэнэн "Ньургуһунна бэлэхтээ" (караокэ) ырыаны үөрэтии.

7. "Күөрэгэйдиин көрсүһүү" диэн ырыаны ыллаан иһитиннэрии.

IV. Түмүк. Рефлекция, ыйытыылар.

• П.Тобуруокабы "ырыаһыт поэт" диэн тоҕо ааттыыбытый?

• Кини хоһоонноро тоҕо ырыа буолан тарҕаммытый?

• Ханнык хоһоон көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллиэн сөп эбитий?

• Ханнык ырыаны ордук сөбулээтигит?

Дьиэҕэ үлэ. Талан оҥоруу: - өйтөн суруйуу "П.Н.Тобуруокап ырыаһыт поэт";

• таптал тематыгар хоһоон айарга холонуу.

Сыана туруоруу.

Дьэ, ити курдук Петр Тобуруокап тылыгар суруллубут ырыалары өйгүтүгэр-санааҕытыгар иҥэрэн, сөбүлээн, доҕор оҥостон, ыллаан-туойан улаатан олох кэрэ үөрүүтүн бэйэҕитигэр илдьэ сылдьар үтүө-мааны майгылаах дьон буолан иитиллэн тахсыҥ.