«Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдердің тиімділігі»

Курантаева Эльвира Магауевна

Ембі қалалық №2 орта мектебінің

қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі

Аңдатпа

Педагог-ағартушы, ғалым Ахмет Байтұрсынов: «Жақсы мұғалім деген атаққа түрлі әдістерді меңгеріп соларды оқытуда қолдана білу арқылы ғана жетуге болады. Сонымен қатар бірнеше әдісті меңгеріп қана қоймай, өзіне қажет әдісті тауып, пайдалана білу керек»,-деген.

Қазіргі таңда мұғалім алдындағы мақсат - оқушыларға дайын білімді ұсынбай, өмірде көрген, білген нәрселерін жаңа тақырыппен ұштастырып, тақырыпты өздеріне меңгерту.

Аннотация

Педагог-просветитель, ученый Ахмет Байтурсынов сказал: «Чтобы достигнуть статуса хороший учитель необходимо усвоить различные методы и уметь применять их на практике. Обучившись нескольким методам, важно, найти самый подходящий».

В нынешнее время цель учителя - способствовать освоению знания учениками самостоятельно, связывая жизненные навыки и умения с новой темой.

Аnnotation

Ahmet Baitursynov - a teacher enlightener and a scientist - said: in order to achieve the status of a good teacher it's necessary to gain different methods and to be able to implement them in practice. Having learnt different methods it's important to choose the most applicable one.

Nowadays, the aim of a teacher is not just to provide the students with a prepared material, but to connect the new subject with life realities and let them learn independently.

ХХІ-ғасырда алынған білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білетін өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру бүгінгі мұғалімнің басты мақсаты. Мектеп жұмысы мен оқушы жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға - мұғалім (Стронг, Вард, Гранд, 2011). Осы қағиданы басшылыққа ала отырып, мұғалім сабақ жоспарын құру барысында оқушының ойлау қабілетін дамытуға, ойын еркін жеткізуге жетелейтін түрлі әдіс-тәсілдерді тиімді пайдалана білуі керек. Мұғалімге арналған Нұсқаулықтың 34-бетінде "Мұғалім ең алдымен оқушыларда Чиксенмихай (2008) "өзіндік мақсат"деп атайтын және Райан мен Деки (2009) «iшкі уәж» деп атайтын қасиеттердің болуына жағдай жасауға тырысуға тиіс, сол кезде оқушылар өздері-өздерін ынталандырып, осыдан кейін оқушыларда ұмтылыс пен қызығyшылық, құлшыныс, ынта пайда болaды,"-делінген. Мұғалім сабақты бастамас бұрын сыныпта ынтымақтастық ахуалдың орнауына ықпалдасып, сабақтың қызықты әрі нәтижелі өтуіне жағдай жасау керек. Ынтымақтастық ахуалды орнатуға арналған көптеген тренингтер бар. Мысалы, «Шаттық шеңбері», «Жылы лебіз» тренингтері арқылы оқушыларға бір-біріне жақсы тілектер айтқызу арқылы сыныптастарының арасында жақсы қарым-қатынас, бір-біріне сыйластық, жақсы көзқарас қалыптастыруға болады. «Сөзсіз түсінікті» әдісі арқылы бір-бірімен ыммен амандастырып, оқушылардың тапқырлық, сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуға болады."Сіз маған ұнайсыз""Мен қандаймын?" тренингтері арқылы оқушылардың ішкі уәжінің дамуына, сыртқы уәжді қабылдай білуіне ықпалдасуға болады.

"Әңгімеге бастау жасайтын және оны бақылап отыратын адам - мұғалім" (Мерсер, Нұсқаулық, 41-б.) деген қағидасына сүйеніп, әр сабақты мұғалім өзі амандасудан бастағаны тиіс. Осы сәтте ұстаз өзіне сыныптың назарын аудартып, оқушылардың ойын жинақтап, сабаққа дайындайды. Барнстың "Сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер етеді" деген сөзін (39-б.) ескере, ынтымақтастық атмосфера қалыптастыру арқылы, оқушылардың өз күші мен уақытын аямастан қызығушылықпен жұмыс істейтіндей жағдай туғызып, ішкі уәждерін қалыптастырады.

Оқыту мен оқудағы қолданылған жаңа әдіс-тәсілдер арқылы оқушылар топта бір-бірінен үйрене алады, бірін-бірі бағалауға дағдыланады, сабақ барысында алған ақпараттарын өзгелермен бөлісуді үйренеді, басқаны тыңдаудың, пікірлерді сыйлаудың маңыздылығын түсінеді. Дәстүрлі сабақ барысында мұғалімдер класс сағаты, сыныптан тыс сабақтар барысында сыныпты топқа бөлу арқылы әр топты бір-бірімен жарыстырып, оқущылардың арасында бәсекелестік туғызатын еді. Қазіргі таңда топпен жұмыс түрінде ондай келеңсіздік кездеспейді. Топтық жұмыс, біріншіден, оқушыларға бірігіп жұмыс істеу мүмкіндігін тудырады. Екіншіден, ұйымшылдыққа тәрбиелейді. Үшіншіден, бірін-бірі оқытуға, бірінен-бірі үйренуге жағдай жасайды. Бұл әдіс сонымен қатар топ болып ынтымақтастықпен бірігіп жұмыс жасауға, ойын еркін ортаға салуға, бірінен- бірі үйренуге септігін тигізеді. Сыныпты топтастыру барысында мұғалім уақытын тиімді пайдалана алады. Мысалы стикерлерге жазылған тірек сөздер арқылы топтастырып, үй тапсырмасын тексере алады немесе жаңа тақырыпқа негіз болатын сөздер арқылы оқушылардың тақырыпты өз бетімен анықтауға жетелейді.

Сындарлы оқыту теориясы оқушылардың ойлауын дамыту олардың бұрынғы алған білімдері жаңа білімдерімен астастырыла жүзеге асады деген тұжырымға негізделеді. /Нұсқаулық, 6-б./ Қазіргі таңда мұғалім алдындағы мақсат - оқушыларға дайын білімді ұсынбай, өмірде көрген, білген нәрселерін жаңа тақырыппен ұштастырып, тақырыпты өздеріне меңгерту. Оқушылар топтасып жұмыс жасау барысында өзін еркін сезініп, ойын ашық айтуға дағдыланады. Осы тұста ең тиімді тәсілдің бірі «Ойлан, бірік, бөліс» әдісі. Берілген мәлімет әр оқушы жеке танысып болған соң, түсінгенін топтағы көршісімен бірігіп бөліседі, кейін ойын ортаға салып талқылайды. Осы сәтте оқушылар өмірдегі білімін сабақ үстінде тиімді пайдаланады және бірін-бірі үйретеді. Александер (2008) диалог түрінде оқыту оқушыларды ынталандыру және дамыту үшін әңгіме күшін қолдануға мүмкіндік береді деп санайды. (Нұсқаулық, 29-б) Оқушылар бір-бірімен әңгімелеседі, яғни бұл уақытта диалогтік оқу жүреді. Диалогтік оқу оқушылардың сөйлеу дағдысын, тілін дамытады.

"Ойлан, бірік, бөліс", "Үштік модель", "Сұрақ бізден, жауап сізден", "Кезектесіп қайталау" әдістері көшбасшылыққа бейім, ұйымдастыру қабілеті бар оқушыларды анықтауға септігін тигізеді. Әр топтан бір оқушы өз бетінше басшылық жасап, әр қайсысын жұмысқа тартып отырады. Осы тұста мұғалім бақылаушы болады. Ол әрбір топтың қасына барып, оқушы үгіг естуге әрекет жасауы керек. Қажет кезде топтағы оқушылардың сұрақтарына жауап беріп, берілген тапсырманы дұрыс орындауға жетелеп, бағыт-бағдыр береді. Выготский "Жақын арадағы даму аймағында" тапсырманы орындауда, жаңаны үйренуде тірек болатын ересектердің көмегі немесе қолдауы керек. Бұл қолдау қарым-қатынасты қамтиды және Выготский бұл жағдайды оны оқытудың негізгі құралы деп есептейді."(Нұсқаулық,39-б.) Оқушылар нәтижеге жету үшін, тапсырманы дұрыс орындау үшін талпынып, жауапкершілік, ауызбіршілік танытады.

Қазіргі таңда мұғалім оқушының пікірімен санасып Харгвис пен Гэлтонның (2002) жалпы алғанда, мұғалім сұрақ қойғаннан кейін оны қайталап немесе сол сұрақты өзге оқушыға басқаша қоймас бұрын шамамен екі секундтай кідіру қажеттілігін айтқанын (Нұсқаулық, 42-б) басшылыққа ала отырып, сұрақ қойғаннан кеін оқушыға ойлануға мүмкіншілік беріп, ол дұрыс жауап қайтармаған жағдайда да оған "Қателестің, дұрыс емес",-деген сөздерді қолданғанша, "Ойлан, тағы кім жауап бергісі келеді?" - деген қайта бағыттау сұрағы арқылы оқушының өз қатесін өзі тапқанға жетелеген дұрыс деп есептейді. Мұндай әдіс пайдалана білген ұстаздың шәкірттері алдағы уақытта үрейленбей, тартынбай ойын еркін жеткізе біледі.

Сабақ барысындағы сергіту сәтінің тигізер пайдасы мол. Оқушылар сабақтың ортасында серігіп, әрі қарай жұмыс жасауға ынталанады, көңіл-күйі көтеріледі. Сергіту сәтіне арналған жаттығулар өте көп. Тек соларды мұғалім өз сабақтарына бейімдеп, тиімді пайдалана білуі керек. Көзге арналған жаттығулар оқушылардың денсаулығына пайдалы. Есте сақтау қабілетін арттыру мақсатында оқушыларға 20-25 сөз оқып, есте қалғанын дәптер бетіне түсіруге ұсыныс жасауға болады. Бұл сергіту сәті уақытты тиімді пайдалануға септігі мол. Мысалы таңдалған 20-25 сөз алдыңғы сабақтарға тірек болатын сөздер болуы мүмкін. Бұл тұста мұғалім оқушының есте сақтау қабілетінің қаншалықты дамығанын анықтап қоймай, өткен тақырыпты қайталайды әрі оқушылар серігіп қалады.

Сабақтың соңындағы кері байланыс мұғалімге оқушылардың көңіл-күйін, тақырыпты қаншалықты меңгергенін анықтауға көмектеседі. «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытады, бір-бірін бақылауға жетелейді, ішкі уәжді дамытып, сыртқы уәжді қабылдауға үйретеді.

Сөзсіз, әр сабақтың жетістіктері мен кедергілері болады, бірақ мұғалім соларды енсеру жолдарын іздестіруі қажет. Выготскийдің "Баланың мәдени дамуындағы кез келген қызмет екі түрлі келбетте сахнаға екі мәрте шығады: біріншісі - әлеуметтік, содан соң - психологиялық, әуелі интерпсихикалық санат ретінде адамдар арасында, содан кейін интрапсихикалық санат ретінде баланың жан дүниесінде көрініс табады", - деген сөзін негізге ала отырып, оқушының топта жұмыс жасау қабілетін қалыптастырып, ішкі уәжін дамытуға көптеген жұмыстар жүргізу арқылы оқушылардың қалай оқу керектігін үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, құзырлық танытатын оқушы ретінде қалыптасуын қамтуға ықпал етуі керек.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бағдарламасы: Үшінші (негізгі) деңгей. Үшінші басылым.

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық.