Мастер-класс Тилни кесеклери (Части речи)

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение.

«Средняя общеобразовательная школа» с.п. Кичмалка.

К заседанию педагогического Совета

«Системно-деятельностный подход-методологическая основа ФГОС»

Учитель балкарского языка и литературы

МКОУ СОШ с.п. Кичмалка

Жанатаева Л.А.

2015г.

Дерсни темасы: «Тилни энчи кесеклерин къайтарыу».

Кюнюгюз ахшы болсун багъалы устазла эм жюри.

Мен Жанатайланы Лейла Адильгерини къызыма. Бюгюн биз сизни бла тилни кесеклерини юсюнден ушакъ бардырлыкъбыз

Дерсни мураты: тилни энчи кесеклерини магъанасын, къуралыуларын ачыкълау; тилни кесеклерин табаргъа юйретиу; Туугъан жерге сюймекликни теренлеу, сёлешиу тилни ёсдюрюу.
Дерсге керекли затла: Компьютер, карточкала, тюрсюнлю къагъытла,таблицала,суратла

Тюрсюнлю къагъытланы юлешиу ( карточкаланы да юлешип къояргъа керекди)

Хар къагъытны арт жанында тилни бир кесеги жазылыпды

Хар къагъытны тюрсюню бир тюрлю болургъа керекди

Хар окъуучу кеси жаратхан тюрсюнню кётюрюп кёргюзтеди

- Устаз:Энди айтыгъыз къаллай халигиз барды бюгюнгю дерсге, жарыкъ огъесе мыдах?

Хар ким кесини акъылын айтады

-Хар биригиз бу таблицаны толтуругъуз, сора дерсни ахырында

манга берирсиз

-Умут этгенигизни алырсыз деп кёлюме келеди.

Дерсни барыуу

Устазны сёзю:

1. Таблица бла ишлеу

1. Таблицада тилни энчи кесеклери нени кергюзтеди, точкаланы

орунларына жазыгъыз

2.Тилни энчи кесеклерини синтаксис къуллукъларын кёргюзтюгюз

1.Ат затны кёргюзтеди

2.Сыфат затны тюрлю- тюрлю шартлан кёргюзтеди

3. Затны санын, тизгинде орунун, бир затны, ненча болгъанын

кергюзтеди

4. Ишни , халны кергюзтеди

5.Айтымда ишни нек,къалайда, къайда, къачан, этилгенин эм аллай

башха шартларын кергюзтеди

6. Айтымда атны,сыфатны,санауну алмашындырады

Айтымлада тилни кесеклерин табаргъа

2. Текст бла ишлеу

(Сабийле 2 группа болуп ишлейдиле)

Кюз арты

Кюз артында терекледе тюрлениуле боладыла: ала саргъылдым, къызгъылдым бет аладыла. Сууукъдан-суукъ бола барады, кёкню уа къаралдым булутла жаба башлайдыла. Аллай кюнледе кёк алаша эм

акъсыл кёрюнеди. Ууакъ тамычылы сууукъ жауун себелейди, шулпу

этеди. Жауун къатыш къар жауады.

1. Текстге ат атагъыз.

2. Керекли орфограммаланы эм тыйгъыч белгилени салыгъыз.

3. Ахыр айтымны синтаксис жаны бла тинтигиз.

7. Текстде жылны къайсы кезиую суратланады?

10. Текстни баш магъанасы недеди?

Бу ишни этгенден сора, бири къобуп, текстни юсюнден толу хапар

айтады

Табийгъатны юсюнден устазны сёзю

-Адам табийгъатны баласыды, андан туугъанды, аны кючюнден

жашайды. Анга кёре, ол табийгъатдан, анасындан излегенча, дайым

жылыу, ышыкъ излейди. Адам аны игилигин игилик бла

къайтараламыды? Огъесе, андан алыргъа кюрешген болмаса, берирге

эсинде да болмаймы жашайды? Табийгъатны сакълар ючюн сиз не зат этесиз?

Алайды да, багъалы сабийле, табийгъатны сакълагъан барыбызны да борчубузду. Шёндюге дери ата - бабаларыбыз ол ариулукъгъа заран тюшюрмей сакълагъандыла. Мындан ары да бу ариулукъну, бу

байлыкъны келир тёлюге сакъларгъа керек болгъаны баямды. Ол а,

сизни, бюгюннгю тёлюню къолундады. Хайт дегиз!

-Энди уа, сабийле, жол бизни алгъа чакъырады.

Жер башында бир сеийр, ариу Малкъар тил деген планета жашайды.

Аны Морфология деген къыралында уа Тилни энчи кесеклери

орналгъандыла. Аланы кёбюсюн сиз бек иги таныйсыз.

Къайсыладыла ала?

Тюздю-ат,этим,сыфат, алмаш,санау эм сёзлеу

Бюгюн биз артыгъыракъда сёзлеуню юсюнден айтырыкъбыз

Сиз бир заманда окъуна сагъыш этгенмисиз, сёзлеуге алай нек айтылгъандыла деп? Биз барыбыз да билебиз тилни кесеги ат-затланы атларын кёргюзтеди, хар затны атын белгилейди. Сыфатла затланы сыфатларын ачыкълайдыла. Алмашла башхалаланы алмшдырадыда.

Сёзлеу а?

Сёзлеу ол тилни энчи кесегиди, ишни шартын, не заманда, къалайда, къалай, не мурат бла этилгенин белгилейди. Келигиз, энди уа сиз аланы къалай билгенигизни сынайыкъ.

3.Карточкала бла ишлеу

1.Сизге берилген таблицада биринчи столбикде хар

сёз тилни къайсы кесегине кире эсе да, ол терезечикге белги

салыргъа керексиз

Ат

Этим

Сыфат

Алмаш

Санау

Сёзлеу

1

2

3

4

5

6

7

ойна

окъуучу

къызыл

ала

тамбла

онбеш

2.Тилни хар бир кесегине биринчи тизгинде харфлагъа башланган сёзле къурагъыз

Ат

Этим

Сыфат

Алмаш

Санау

Сёзлеу

А

Ахмат

Б

Бар

С

Сары

М

Мен

Ж

Жетмиш

Э

Эртенбла

3.(Сабийлени хар бирине башха сёзле энчи бериледи).

Хар сёзню тилни къайсы кесеги болгъанын стрелка бла

кёргюзтюгюз

Барама

Жолоучу

Тузлу

Терек

Бизге

Экишер

Бюгюн

Тамбла

ат

этим

сыфат

алмаш

санау

сёзлеу

СОЛУЮКЪ

Арыгъан эсегиз солур ючюн, бу хапаргъа тынгылагъыз

-Мен сизге тилни кесеклерини юсюнден бир хапар айтыргъа

сюеме. Эртте эртте тилни кесеклерини шахарларында низам тохташырыргъа умут этгендиле. Болушургъа акъыллы да, огъурлу да Морфологияны чакъылгъандыла. Сабийле тилни кесеклерин къатышдырмаз ючюн, Морфология хар бири кесине келишген соруула сайларгъа кереклерин ангылатханды. Ат кесине ким? бла не? деген эм къысха сорууланы сайлагъанды. Сыфат иймене-иймене Къаллай?

Нелляй? деген сорууланы тилегенди, этим не этерге? деген соруугъа ыразылыгъын билдиргенди. Тилни хар кесеги соруулаына къууана-къууана кеслерини юйлерини тышларына жазгъандыла. Хар ётген бла танышдыргъандыла. Сёзлеу а, ол хапарны хар биринден да кеч

эшитгенди, ох- тух эте Морфологиягъа эм артха жетгенди. Сёзлеуню башын къызгъанчлыкъ асыры къыысхандан сорууланы барын да сайлап башлагъанды Къалай? Къачан? Къайда? Не ючюн? Не мурат бла? Къалайда? не кюрешсе да кесине келишген сору тапмагъанды. Ол заманда Морфология битеу къалгъан сорууланы сёзлеуге бергенди.

Ма, ол себепден къызгъанчлыгъы эм кеч къалгъаны ючюн, сёзлеу ол къадар сорууну биргесине жюрютеди.

-Бусагъатда уа таблица бла ишлейбиз

4.Таблицаны толтур. Биринчи тизмеде сёзлеуле жаз, экинчиде ол сёзлеуле бла сёз тутушла къура, ючюнчюде ол сёз тутушла бла айтымла къура.

Сёзлеуле

Сёз тутушла

Айтымла

Терк

Эрте

Акъыртын

5.Ким алгъа этсе да

Сёз тутушлада белгиленнген сёзню тилни къайсы кесеги болгъанын билигиз.

• Бийик учаргъа-…..

• Ариу къумач-…….

• Ариу ишледи-…….

• Бийик юй-…….

• Беш чурукъчу-…….

• Мен ишлейме

Суратлагъа къарагъыз тилни къайсы кесегине киредиле ала?

6. Нарт сёзле бла ишлеу

Берилген нарт сёзледен сёзлеулени айырып жазыгъыз

Эртте тур, кеч жат

Узакъда жуугъунгдан, жуукъда къоншунг игиди

Аз сёлеш, кёп ишле

Эринчек бюгюн солуюм да, тамбла ишлерме дер.

Сёзлеулени антонимлерин жазыгъыз

Эртте-кеч

Жуукъда-узакъда

Кёп-аз

Бюгюн-тамбла

Бегитиу

7.Чарх оюн

Чархны ичинде берилген соруулагъа юлгюле къураргъа

(Карточки -Кружки)

8.Нартлада къонакъда….

Точкаланы орунларына нарт жигитлени атларын айтыгъыз

1. Ёрюзмек

2.Сосурукъ

3.Сатанай

4.Дебет

Багъалы сабийле, нартла бла шагъырейлене биз кесибизни сёлешиу тилибизни да байыкъландырдыкъ. Энди уа жолубуз ахырына жете келгенди, дерсни жаратханыгъыз бла жаратмагъаныгъызны билейк

П-Дерсни жаратханма

М-Дерсде эригиулю эди

А-Дерсни бек жаратханма

Бу белгилеге таяна таблицада кесигизни оюмугъузну жазыгъыз

Кюн-Дерсде хар затны иги ангыладым

Кюн бла булутла-Дерсни иги аныламадым

Булутла-Дерсде бир зат да ангыламадым

Юйге иш: Тилни хар бир кесегине биршер айтым къурап келирге

Сау болугъуз!