Урок по якутской литературе Олоҥхо төрдө-олоххо (6 кылаас)

Олоңхо төрдө-олоххо.

(6 кылааска олоңхону үөрэтиигэ киирии уруок)

Сыала-соруга:

1.Олоңхо саха норуотун киэн туттуута, баайа буоларын өйдөтүү;

2.Үөрэнээччи кэтээн көрөр, толкуйдуур, истэр, көрөр дьо5урун сайыннарыы;

3.Өй-санаа баайын хаңатыы, айымньыга көстөр персонажтар тустарынан кэпсэтэн үтүө5э, киһилии сиэргэ-майгыга иитии.

Уруок тэрилэ: «Олоңхо төрдө-олоххо» компьютернай презентация, о5олорго аналлаах олоңхо кинигэлэрэ.

Уруок хаамыыта:

1.Уруок тематын уонна сыалын-соругун билиһиннэрии.

-Үтүө күнүнэн!

Бүгүңңү уроукпут олоңхоо киирии уруок буолар.

Олоңхо түң былыр саха омукъгун түмэр, сомо5олуур аналлаах, норуот оло5ор тыын суолталаах идеялары туругурдар айымньы быһыытынан үөскээбитэ. Олоңхо саха фольклорун чыпчаала буолар. Олоңхо норуот өйүн-санаатын чыпчаала буоларын киһини, норуоту иитэр кыа5а ураты күүстээх.

Сүрүн чааһа:

1 слайд. «Олоңхо төрдө-олоххо»

2 слайд. Олоңхо өйдөбүлэ.

Олоҥхо - сырдык-хараҥа күүрсүүтэ. Киһи модун санаатын, күүһүн-уоҕун, кыаҕын, "айыы аймаҕын", араҥаччы- лыыр үрдүк аналын хоһуйуу көстөр.

Олоҥхо - саха олоҕу анаарыыта, исто-рията, философията, өркөн өйө.

Олоҥхо кистэлэҥэ-кини өлбөт-сүппэт тыыннаах, сырдык идеятыгар, кэрэ форматыгар, уран тылыгар-өһүгэр, атыннык эттэххэ, сөптөөх уус-уран туругар.

3 слайд. Уус-уран уратыта.

Олоҥхо уус-уран тыла, ойуулуур-дьү-һүннүүр ньыматын арааһа: аллитерация, кубулуйбат быһаарыы (эпитет), тэҥнээһин, омуннааһын, ымпыктаан хоһуйуу, төхтүрүйэн этии, ханалытан этии.

Олоҥхо тылын кубулуйбат халыыптара - олуктар.

4 слайд. Олоҥхо тутула.

1. Киириитэ. Бухатыыр төрдө-ууһа, сирэ-дойдута, дьүһүнэ, таҥаһа-саба, сэбин-сэбиргэлин хоһуйуу.

2. Төрүөт - абааһы аймаҕа саба түһэр, кыыһы уорар.

3. Бухатыыр сырыыта-айана, охсуһуута.

4. Охсуһууга кэлин кыайан, айыытын дьонун быыһаан, орто дойдуга кэлэр.

5. Кинини уруйдаан айыы дьоно ыһыах ыһаллар.

5 слайд. Олоҥхо суолтата.

Олоҥхо - киһи кыаҕын, күүһүн-уоҕун, киһи үтүөтүн, чулуутун уруйдуур айымньы.

Олоҥхо - киһиэхэ гимн. Олоҥхо киһи чиэһин үрдүктүк тутарга, киһини сыаналыырга, норуот үгэстэрин, сиэ-рин-туомун тутуһарга үөрэтэр-иитэр. Норуот олоҥхонон ыччаты күүстээх-уохтаах, дьулуурдаах буоларга, сиэргэ-майгыга иитэр.

6 слайд. Олоҥхо уобарастара.

Холобур:

• Айыы бухатыырдара: Ньургун Боотур, Үрүҥ Уолан, Айыы Дьураҕастай.

• Абааһы бухатыырдара: Тимир Ыйыста Хара, Уот Уһутаакы бухатыыр.

• Мифологическай уобарастар: Үрүҥ Аар Тойон уонна Дьылҕа Тойон, Аллараа дой- ду баһылыктара, Арсан Дуолай оҕон- ньор, Адаҕалаах Ала Буурай эмээхсин.

• Дьахталлар уобарастара: Айыы Умсуур удаҕан, Ытык Хахайдаан удаҕан, Аҕыс былас суһуохтаах Айталы Куо, Кылаан- наах Кыыс Ньургун бухатыыр.

7, 8 слайд. Аатырбыт олоҥхоһуттар.

Абрамов-Кынат, Винокуров И.Н.-Табахыров, Захаров Т.В.-Чээбий, Говоров Д.М.

9, 10, 11, 12 слайд. Олоҥхону чинчийээччилэр.

А.Я.Уваровскай, А.Ф.Миддендорф, С.В.Ястремскай, Э.К.Пекарскай.

13 слайд. Биллэр олоңхолор.

• П.А.Ойуунускай "Дьулуруйар Ньургун Боотур".

• Сергей Васильев "Эрчимэн Бэргэн", "Үөлэн Хардааччы".

• Күннүк Уурастыырап "Нуоҕалдьын Кугас аттаах тойон Дьаҕарыма", "Эрэйдээх Буруйдаах Эр Соҕотох", "Күн Эрили".

• И.Г.Теплоухов "Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур", "Кыыс Дэбэлийэ бухатыыр"

• "Дьырыбына Дьырылыатта".

14-21 слайд. Олоңхо туһунан кинигэлэр.

22 слайд. Олоңхоһут туһунан этиилэр.

• Олоҥхосут пользуется традиционной артисти- ческой техникой.

Г.У.Эргис.

• Олоҥхоһут, норуот айымньытын толорооччу буоларын быһыытынан, туох-ханнык иннинэ, кини - айааччы уонна утары толорооччу-импровизатор.

В.В.Илларионов, ф.н.д.

23-35 слайд. Эһиги билэргит курдук олоңхо5о айаа уонна абааһы бииһэ ойууланар. Бу утарыта турар күүстэр. Айыы айма5ын дьоно, күн курдук, сырдык, ыраас санаалаахтар, төрөөбүт төрүт буордарын төлөннөөхтүк таптыыллар, онон кинилэр тыллара-өстөро, хамсаныылара-имсэниилэрэ үтүонү үрдэтэр аналлаахтар. Киниклэргэ утары абааһы бииһэ аллараа дойду олохтоохторунан, абааһы бухатыырдарынан биллэр. Кинилэр уорар-талыыр кэмэлдьилээхтэр, ордуос, киһиргэс майгылаахтар, онон тыллара-өстөрө, хамсаналларын тэңэ, үтүөнү үрэйэр.

Түмүк. Онон олоңхо эйгэтигэр киирэргэр норуоппут биллэр-көстөр, ытыктанар дьоно-сэргэтэ ыраас санаатын, ыллыктаах тылынан көмөлөһүө, суолгун сирдиэ. Олоңхоттон тыл кэрэтин, ууһун-уранын сүрэххэр-быаргар иңэрэн, саастыылаахтаргын, а5а көлүөнэ дьону кытта бодоруһар, до5ордоһор далаһа оңосторгор, оттон бэйэң ыраас санааң ылба5айдык ыпсарыллан, кэрэ санааң хомо5ойдук хоһуллан, санааң хоту сайдан, үрдээн иһэргэр ба5арабын.

Рефлекция.

- Олоңхо туһунан туох саңаны бииллиң?

- Бүгүңңү уруокка ордук тугу сөбүлээтиң?

- Тугу өссө билиэххин-көрүөххүн ба5ара5ын?

Манан уруокпут түмүктэнэр. Бол5омто5ут иһин махтанабын.

- Көрсүөххэ диэри.