• Преподавателю
  • Другое
  • Конспект к уроку калмыцкой литературы Жизнь и творчество Сян-Белгин Хасыра (10 класс)

Конспект к уроку калмыцкой литературы Жизнь и творчество Сян-Белгин Хасыра (10 класс)

К уроку  калмыцкой литературы "Жизненный и творческий путь Сян-Белгин Хасыра". Сян-Белгин Хаср-поэт,прозаик и драматург.  Родился в 1909 году в бедной, но талантливой семье. Его отец, бабушка , дедушка научили его грамоте, привили любовь к калмыцким песням, йорялам, пословицам, к песням эпоса "Джангар". В 1927 он написал свое первое стихотворение "Дольган". Заниматься поэтическим творчеством  посоветовал ему Манджиев Нимгир. В 1936 году С.-Белгин Хаср написал пьесу "Борец-сирота". Она была поста...
Раздел Другое
Класс 10 класс
Тип Конспекты
Автор
Дата
Формат doc
Изображения Есть
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Сән-Белгин Хаср

(1909-1980)

Конспект к уроку калмыцкой литературы Жизнь и творчество Сян- Белгин Хасыра (10 класс)

Сән-Белгин Хаср 1909 җил Баһ Цоохра нутга Булмкт гидг һазрт угатя бүлд төрсмн. Бичкнәсн өнчрәд асрулын герт өссмн. әәдрхнд сурһуль дасад, совпартшкол төгсәв, эврә нутган көдллә. Хаср баһасн урн үгин хаалһд орла. Эн Барунд һаха сарин чилгчәр һарсн бәәҗ. Үернь - хальмг тег Иҗл көвә хойр зөрлцҗ нег болдг орм чигн. Бичкндән, бийнь келдгәр, Хаср наадк хальмг көвүд мет, хотна хурһд, туһл, унһн, ботхн дунд гүүҗ өсҗ, мөрн-темән деер тахшҗ, теегин аһуһар довтлҗ йовсн юмн. Зуг талдан олн көвүдәс болн күүкдәс йилһрхләрн юн чигнтоотар соньмсдг, шинҗч деерән Хаср хурц нүдтә, олмһа келтә бәәсинь хөөннь җирһл болн үүлдврнь медүлв.

Эн үйин бичәчнр биийснь олн зүсн янзар бичсн деерән, орс болн нань чигн келнәс олн үүдәврмүд орчулсмн. Терүгинь әмтн, нег үлү сурһульчнр дурлҗ умшдг билә. Сән-Белгин үүдәврмүдин тускар келн гихлә, шүлгүдинь умшад хәләй. Седклнь торһан ду дахҗ, хальмг тууль дахҗ авлгдпд, илвтә үгмүдин дөңгәр теегин сәәхн олн зурц шүлгүдтән Хаср үүдәсмн. Һәрдин нислт, буурлдан үнр, зурмна ишкрлт, алтн зулын цецглт болн җирлзсн җирлһн күртл Хасрин уханд бичкнәснь авн тодлгдҗ, шүлгүдтнь орман олсмн.

Энүнә түрүн үүдәврнь «Дольган» гидг поэм бәәсмн. Тернь 1927 җил барт һарла. Шүлгләнә түрүн ишкдл кеҗәхлә Манҗин Нимгр оньган өгсмн. Хальмгин ууһн бичәч баһ наста Хасрин түрүн үүдәврмүдинь таасад, «Дольган» поэминь, «Тамас мөлтрлһн» гидг хөкр наадынь «Манна келн» гидг журналд барлсмн. Тернь 1929җил билә, Хаср шинкн 20 күрсн бәәҗ.

Терүнә хөөн кесг поэм, шүлгүд, келврмүд болн туульмуд бичҗ, Хаср Сән-Белгин дегтр барлҗ һарһснь темдгтә. 1934 җил эн СССР-ин бичәчнрин ниицәнд орсмн. Энүнә бичсн «Өнчн бөк» гидг наадар хальмг драмтеатр секгдсн болдг. Тегәд чигн эн театр 40 җилә өөнән темдглхд Сән-Белгин Хаср Хальмг олн әмтнә шүлгч гисн күндтә нер зүүсмн. Хаср Бикинович кесг орденәр ачлгдла, Хальмг АССР-ин Государственн мөрән лауреат билә.

1957 җил Хаср Бикинович «Хальмг үнн» газетин урн-үгин әңгин толһач бәәсмн. Баһ наста бичәчнрин тускар килмҗ һарһҗ оньдин билгтә баһчуд бәәх-угаһарнь эн соньмсдг бәәсиг тер цага журналистнр тодлҗ келдгнь мартгдхш. Түрүн нег шүлгән Хаср Бикиновичд авч ирҗ үзүлснәннь тускар Бембин Тимофей келҗәснь тодлгдв. Шүлгиг умшчкад, Сән-Белгин Хаср козлдуран маңнадан деегшән өргчкәд өминь суусн баһ наста Тимофейүр шилтәд хәләҗ. Тернь яахан медҗ ядад тагчг бәәнә. «Энчн чини бичсн шүлгий?» - гиҗ лавта медхәр сурад, дәкн шилтәд хәләв. «Йовий!» - гиҗ столын ардас босад, Тимофейиг дахулад, Дорҗин Басңгур авч одад: «Түрүн хальмг теҗг энтн бичҗ!» - гиҗ келв. Тиигәд түрүн үүдәвринь үнлснь ик чинртә бәәсмн.

«Хальмг үннд» 1967 җилд Нуура Владимирин шүлгүд барлгдсмн. Өрүн көдлмштән йовҗ йовсн В.Нуров Улан Герин өөр Сән-Белгин Хаср йовж йовхиг үзв. Өөрдәд ирхләнь Хаср Бикинович келҗәнә: «Көвүн, һаран ас! Эндр чи көл деерән батар ишкҗ босвч. Шүлгүдчн барас һарв, сән шүлгүд, цааранднь бичәд бә!» - гиҗ келсинь Владимир Дорджиевич ода күртл тодлна.

Хаср Бикинович билгтә кевәр, цань уга гидгәр эвинь олҗ, кевинь, янзинь, утхинь хадһлҗ орчулсар бидн, хальмгуд, Пушкинә туульмудыг, Лермонтовин, Горькийин болн нань чигн кесг билгтнрин үүдәврмүдиг ода күртл соньмсҗ умшнавидн.

Олн умшачнрт таасгдсн түрүн шүлгәсн авн, Горькийин оньг эзлсн түрүн туулясн авн, Хальмг государственн театрт эк татсн түрүн «Өнчн бөк№ нааднасн авн Хаср Бикиновичин хаалһнь ик тегш биш, зөвәр адрута билә гих кергтә. Болв җиләс җилүр, дегтрәс дегтрүр энүнә билгнь улм ясрад, янзрад, кеерәд, шүлгчин дунь цеңнәд, хоңх мнт җиңнәд йовснь темдгтә.

© 2010-2022