ПЛАН КОНСПЕКТ УРОКА ПО КРЫМСКОТАТАРСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ

План - конспект урока.

Мевзу. Ашыкъ Умернинъ шиириети.

Макъсад: талебелерни Ашыкъ Умернинъ шиириетинен таныш этюв; сёз байлыгъыны,миллий чалгъыалетлери ве йырлары акъкъында бильгилерни кенишлетюв; А. Умернинъ аяты ве иджадына меракъ ашлав.

Дерсни донатылувы: Ашыкъ Умернинъ ресими, лириасыны акс эттирген ресимлер, саз ресими,китаплар.

Тахтада язылгъан: Ашыкъ Умернинъ шиириети

Кезлев

Дюньяда танылгъан шаир

Саз шаири

Къавехане

Джума джами медресеси

1621с.

«Кендим Кезлевли, Умердир исмим,

Бир кучюк къатрадан вар олмыш джисмим»

Ашыкъ Умер

Дерснинъ кетишаты:

Селямлашув.Сизлерни бугунь корьгенимден пек мемнюним.Келинъиз ,бугунь бир-биримизге ярдым этейик ве дерсимиз яхшы, файдалы кечсин деп,тырышайыкъ.

--Балалар,бугуньки дерс эдебият ве музыкагъа багъышлана.Бойле дерске бинар дерс дейлер. «Бинар»сёзинъ манасы «Къарашыкъ»демектир.Дерсте XVII асырда яшагъан ве иджат эткенУлу саз шаири Ашыкъ Умернинъ шиириети акъкъында лаф юрсетеджекмиз.

Бу мевзуны анъламакъ ичюн, бизге бир къач янъы сёз огренмек керек.

Лугъат иши.Тахтада

Шох-энергичный

Зекий-смышлёный

Азырджевап-остроумный

Макъам-мелодия,напев

Беден-тело

Урий-пери

Летафет-красота,прелесть,нежность, изящество.

Оджа окъуй,талебелер текрарлай.

Сакин нагъме алдында оджа тахтада схемада тасвир этильген шаирнинъ омюр ве иджадий ёлунен таныштыра.

1талебе: 1621сенеси Къырымда ,Кезлев шеэринде Абдулла Кендже къорантасында огъланчыкъ догъа. Онынъ адыны Умер къоялар(яш огълан баланынъ ресими 1621с.япыштырыла)

2талебе: Балалыкътан Умер шох,зекий ,азырджевап олып осе(малюматкъа коре,ресим «Джума джами медресеси» янына авуштырыла)

3телебе: Умер къыскъа вакъыт девамында Джума джами медресесинде Къуран окъумагъа огрене.Эдебият оджасы,шаир Шерефийден дерс ала ве шиирлер уйдурып башлай.(Ашыкъ Умернинъ саз иле ресимини япыштыра)

Оджа:Севимли Шерефий оджа вефат эткен сонъ, Умер медресени ташлап ,озю язгъан шиирлерине макъамлар уйдурып,шеэрнинъ о вакъытэнъ мутебер къавеханесинде саз чалып,тюркюлер йырлап башлады.халкъ онынъ йырларыны севе ве о,саз шаири оларакъ белли ола.

4талебе: «Кендим Кезлевли, Умердир исмим,

Бир кучюк къатрадан вар олмыш джисмим»-деп , яза Ашыкъ Умер .

IСаз-тюркий халкъларгъа аит телли музыка алети.

Армут шекилинде ясалгъан ,узун боюнчыгъы бар.Саз джевиз я да дут терекнинъ агъачларындан япыла.Эсас къысмы металлдан япылгъан эки чифт тель тешкиль эте.

IIСазда вишне терегининъ агъачындан япыгъан плектрнен чалалар.Сазнынъ сеси темиз,йымшакъ ве янгъыравукъ.Тахминен 1925 сенесине къадар саз кениш къуланылгъан халкъымызнынъ фаджиалы тарихы сазны да уныттырды,лякин шимди халкъымыз Ватангъа къайтты ве озь медениетини джанландыра.Бугунь сазнынъ назиксеси яшамакъта ве онынънен бирликте Ашыкъ Умернинъ шиириети де яшай.

Оджа: Келинъиз , «саз шаири» ибарени талиль этейик ве музыка дерсине кечейик.

Суаллер:

1 Шаир деп,биз кимге айтамыз?(Шиирлер уйдургъан инсангъа шаир деймиз).

2 Саз бу недир? (Саз-тюркий халкъларгъа аит телли музыка алети).

3 Саз шаири кимдир?(Саз шаири озю шиир язгъан,онъа макъам уйдургъан,озю де иджра эткен шаирдир).

Машалла балалар! Джевапларынъыз догъру.Пек яхшы! Сагъ олунъыз.Саз акъкъында боягъы сёз юрсеттик.Энди исесазнынъ сесини динълейик.(Саз янгъырай)Сазнынъ сесини динълеген сонъ…

Оджа: Ашыкъ Умер Дагъыстангъа ,Азербайджангъа,Ирангъа,Тюркиеге сеферге чыкъты ве бу мемлекетлерден секиз йылдан зияде булунды.Кой-койден, шеэр-шеэрден, мемлекет-мемлекеттен юрип ,озь йырларынен динлейиджилерни эйиликке,догърулыкъкъа , къардашлыкъкъа чагъырды. Озюнинъ мейилине садыкъ шаир ханларгъа,султанларгъа,бейларге,мырзаларгъа хызмет этмектен баш тартты. Халкънынъ ач ве чыплакъ яшагъаныны корьди ве бу адалетсизликни озь эсерлеринде акс этти.

Ашыкъ Умер озь иджадынен бутюн алемге белли олды.Онынъ шиирлерини тек къырымтатар дегиль, башкъа халкълар да окъуйлар. Ашыкъ Умер омюр бою сазыны элинден ташламады. . Ашыкъ Умернинъ иджра эткен йырлары халкъ арасында тез даркъалды.Халкъ оларны бегенди ве йырламагъа башлады. Онынъ яраткъан эсерлери халкъ йырларына чевирильди: «Бени гъамдан азат эйле»йыры.

Шимди эдебият тарихы 51с. Ашыкъ Умернинъ бир къач шиирни окъуйыкъ.не акъкъында бу шиирлер?

Эр не сёйлер исе зенгин… (зенгин ве фукъаре арасындаки мунасебет)

Эвель баарь,гульзар иле яз келир… (Табиат гузеллиги,баарьнинъ ярашыгъы)

Кусьме,ярем,барышалым… (Сеги мевзусы)

Дерсте динълеген шиирлеримизнинъ,йырымызнынъ мевзу не? Догъру! Севги.севдалыкъ-бу ашыкъ олмакъ демектир,Севда,ашыкъ-влюблённый(тахтада языла). Ашыкъ Умернинъ иджадында чешит мевзуларгъа багъышлагъан эсерлер бар,лякин севги мевзусы айырылып тура.Демек , Умерге не ичюн ашыкъ Умер дейлер?

(Чюнки буш аир омюр бою гузелликке .омюрге севда олгъан )

(Чюнки ,о,летафетке,Ватангъа севда олгъан)

(Чюнки Ашыкъ Умер эдебияткъа , музыкагъа севда олгъан)

Пек яхшы айттынъыз !догъру айттынъыз! Ашыкъ Умер бутюн омюрини иджретте ,Ватандан узакъ ерлерде кечирсе де,ахыры сонъу тувгъан шеэри Кезлевге, ашыкъ олгъан Ватанына къайтып келе.

О, Кезлевдедюньягъа кельди ве Кезлевде де бу дюньяны терк этти (ольди,вефат этти,козь юмды)

Тахтада шаирнинъ омюри ве иджадий ёлуны акс эткен схемагъа къайтып бу малюматны бельгилеймиз.(А.Умернинъ портрети авуштырыла)

«Эй Умер,меджум Умер ,ашыкъ Умер,

Бу джианда кимсеге ич зарарсыз Ашыкъ Умер.

Динълесинълер эндиден сонъ халкъ меним иджадымы.

Бильмегенлер бильсинълер эм ширим,эм адымым».

Ашыкъ Умер

Балалар ! Бельки биледирсинъиз,бильмегенлер бильсинъ, Ашыкъ Умернинъ бу сёзлери эйкельнинъ темель ташында учь тильде оюлгъан.

Дерс екюнленюви.

Дерсимиз сонъуна етти.Фааль чалыштынъыз ,анна тилимизни огренмеге тырыштынъыз.Сагъ олунъыз! Дерсте яхшы баалар къазандынъыз.Сагълыкънен къалынъыз.

Къошма-энъ къадимий назм шекили чешит мевзуда ола.5-6 дёртлюктен ибарет ола.Къошманынъ нетиджели дёртлигинде шаирнинъ ады ,лагъабы косьтериле.5 я да 6 дёртлюк нетиджели дёртлюк сайылаю

«Усандым» Ашыкъ Умер

I II III IV V

________а ________с _________д __________е ___________х

________в ________с _________д __________е ___________х

________а ________с _________д __________е ___________х

________в ________б _________б __________д ___________в