Разработка к уроку 5-ки класска С. Б. Пюрбюнун Кадарчынын таалал ырыдеп шулуун ооредиринин план-конспектизи

Кичээлдиң болур хүнү: Марттың он бири.

Темазы: С.Пюрбю «Кадарчының таалал ыры»

Кичээлдиң хевири: (кичээл-аян чорук)

Сорулгалары: 1) «Кадарчының таалал ыры» деп шүлүүнүң сайгарылгазын кылыр, шүлүктуң дылының уран-чеченин тодараттырар; тыва чоннуң ыдыктап,сүзүктеп өстүрүп келген тос чүзүн малы-биле таныштырар.

2) Тыва чоннуң шаг-шаандан бээр азырап, өстүрүп келген 9 чүзүн малды база кадарчы кижиниң чымыштыг ажылын үнелеп билиринге, аңаа хүндүткелдиг чорукка кижизидер, 9 чүзүн малынга чоргаарланып чоруур кылдыр эстетиктиг хамаарылгазын бедидер, патриотчу сеткил-хөөнүн оттурар,эп-найыралын быжыктырар.

3) Уругларның аас болгаш бижимел чугаазын, логиктиг боданыышкынын сайзырадыр.

Дерилгези: Авторнуң хөрек чуруу, Тываның картазы, кадарчыга тураскааткан тураскаал чуруу, 9 чүзүн малдар чуруктары, слайдыларда материалдар, үлелге материалдары.

Кичээлдиң планы:

1. Организастыг кезээ. Мендилежилге. Кичээлдиң темазын, сорулгазын таныштырар.(2 мин)

2. Авторнуң дугайында каксы дыңнадыг (башкының чогаалчыга хамаарыштыр дыңнадыы) (2 мин)

1.Чогаал-биле ажыл

1.Чогаал өртээли ( «Кадарчының таалал ыры» деп шүлүктүң сайгарылгазы)

2.Дыштанылга өртээли (

3.Найырал ортээли( Алтай чогаал-биле деңнелге ажылы)

Викторина «Билир сен бе?»

«Хамнаарак» деп ырының аялгазынга физминутка.

4. Кадарчы тураскаалынга келгени (Башкының дыңнадыы )

3. Онаалга бээри (3 вариантылыг )

Туңнел, демдек салыры.

Кичээлдиң чорудуу:

1. Организастыг кезээ.

Башкы уруглар-биле мендилежип, ажылчын байдалче эвилелдээр.

1. - Бөгүн кичээливис онзагай болур. Кызыл хоорайдан Эрзин талазынче 9 километр черде турар «Кадарчы» деп тураскаалче аян-чорук- кичээлин эрттирер бис. Аян-чоруувустуң сорулгазы: 1997 чылда тургускан мал ажылын бедии-биле үнелеп көрген тураскаалды көөр бис.Аян-чорук үезинде шиитпирлээр айтырыгларывыс- С.Пюрбюнүң «Кадарчының таалал ыры» деп шүлүктү чугаалажып, шүлүктүң дылының уран-чеченин көргүзүп турар деңнелгени тывар бис. База ол ышкаш тыва чоннуң ыдыктыг сүзүү болур-тос чүзүн малывыс дугайында чугаалажыр бис.Чорук чоруур бетинде орукка белеткенип,дөгернир бис. Ынчангаш баштай шүлүктү аянныг номчуурумга, билдинмес сөстерниң утказын сайгарып чугаалажыр бис.

2. Словарьлыг ажыл:

Эңмек - бедик дээн уткалыг

Сырып-аргып,даарап.

Олбук-кидистен сырып кылган чадыг.

Чоога-

Эртен эрте хоюм сүрүп

Эңмек тейге үнүп кээр мен.

Салгын-сырын сарыым ышкаш,

Чаагым суйбап эргеленир.

Одуругларда ие-чери-биле кижиниң хини тудуш деп бодалды кайы одуругларда илереткен-дир? Лириктиг маадырның магадап чарашсынган сеткилин

Орук ара Калдак-Хамар артынга доктаап, ак-көгүвүстү баглап,ак- сүдүвүстү оруувус ак болзун дээш, оран-таңдыже чажып чалбарыылыңар

Ынчангаш партаңар кырында карточкалар бар.Ооң-биле ажылдаптаалыңар. Эр хейлер, онаалгаларывысты күүседиптивис, оруувус уламчылаптаалынар.

Найырал өртээлинде келдивис.

Ынчангаш кожавыста чыдар алтай республикада силер хире оолдар-кыстарның өөренип турар чогаалы Борис Укачинниң «Алтай кижиниң өөрүшкүзү» деп шүлүү-биле өөренген чогаалывысты деңнептээлиңер

Алды чүзүн мээң малым кышты хүр

Ажып эртсе,оон эки чүү турар!

Чайлагларга одарладып семиртирге,

Саан элбээр,деңгел кирер-магалыг-ла!

Кожам эрниң малы база хорамча чок,

Кодан сыңмас өзер болза-канчап өөрбес!

Өөрүшкүге өөрүшкү немежирге,

Өөрүп-хөглеп,ырлап-шоорлап турбайн канчаар!

Викторина «Билир сен бе?»

Тываларның тос чүзүн малының адын адаар ( хой, өшкү, инек, аът, теве, сарлык, иви, ыт, хаван)

Дидактиктиг оюн «Онзагай үн-дааш»

Ам 9 оол үнүп келирин диледим.Карточкада даалганы күүседир.Кым эң дидим эвес көрүптээлиңер.( 9 чүзүн малдың ыыт-дааш үндүрерин өттүнер)

Ам шылай берген боор силер,дыштанып алыылыңар

Чап-чаа төрээн хураганнар

Шала менээ, үзең, тендиң

Калбак, шөйбек кудуруктуг

Халбың, делбиң кулактарлыг.

Эп-найырал,билчилге турда черниң ыраа билдиртпеди ышкаш.Чүгүрүк аъттарывыс ачызында Кызыл хоорайның 9 километрде чедип келдивис. Бистиң сураглап,көрүксеп кел чораанывыс тураскаал бо-дур.Ону көрүңерден,цементиден шуткуп кылып каан.Ону республиканың мал ажыл-агыйынга тураскаадып 1997 чылда тургускан. Скульптору-Ондар Чимит-Доржуевич Товарищтай,архитектору-Михаил Куулар.

Онаалга: 1)номуңарның 132 дугаар арнында 1,2-ги айтырыгларга белеткенир.

2) Ийи шүлүкке хамаарыштыр кроссворд азы тест тургузар

3) 9 чүзүн малывыска хамаарыштыр үлегер домактар, тывызыктар ушта бижиир.

Кичээлге идепкейлиг ажылдаан өөреникчилерге демдектерни салыр. Дыштанып алыңар. Кичээл дээш четтирдим.