Урок по осетинскому языку на тему Къоста

Раздел Другое
Класс -
Тип Рабочие программы
Автор
Дата
Формат docx
Изображения Нет
For-Teacher.ru - все для учителя
Поделитесь с коллегами:

Темœ: " Дурсœттœг сабитœ" / Хетœгкаты Кь. /

Урочы нысан: Бœстон бакусын нывыл, скъоладзауты нœ адœмы историимœ бœлвырддœр базонгœ кœнын, нывмœ гœсгœ куыст ахуыр кœнын, ивгъуыд цард абоны цардимœ абарын; ныхасы рœзтыл бакусын.

Цœстуынгœ œрмœг:

1. Фыссœджы къам.

2. Гом чиныг "Хетœгкаты Къостайы сфœлдыстад".

3. Гом чиныг "Къоста-нывгœнœг ".

Чингуыты равдыст.

Скъоладзауты конд нывтœ.

Ирон фœндыр /œнкъард мелодитœ /.

Эпиграф урокмœ:

Æз дзыллœйœ къаддœр куы дарин,

Куы бафидын искуы мœ хœс,

Уœд афтœ œнкъардœй нœ зарин,

Нœ хъуысид мœ кœуын хъœлœс. /Къоста /

Урочы хъомыладон хœс: Базонгœ кœнын сывœллœтты, Къостайы литературон сфœлдыстады œмрœнхъ кœй лœууынц йœ конд нывтœ, уыйимœ.

Урочы цыд:

1. Организацион хай.

2. Ахуыргœнœджы разныхас.

- Сывœллœттœ, куыд зонут, афтœмœй ма Хетœгкаты Къостамœ фыссœджы курдитœй уœлдай уыд œрдзон дыккаг стыр курдиат-нывтœ кœнын. 1871 азы уый ахуыр кœнынмœ бацыд Стъараполы гимназмœ. Йœ арœхстдзинад ын раиртœста ахуыргœнœг В.И. Смирнов. Уый бацархайдта Къостайы егъау курдиат раргом кœныныл œмœ йœ 1881 азы сразœнгард кодта Бетъырбухы Аивœдты академимœ бацœуыныл.

Къоста академимœ куы цыди, уœд œй йœ фыд Леуан бафарста, уым цы суыдзœни, уымœй. Поэт йе 'мдзœвгœйы œргомœй зœгьы, царды цы фœндаг равзœрста, уый тыххœй :

Мœ гутон, мœ галтœ -

Мœ фœндыр, мœ зонд:

Мœ кадœг, мœ зарœг -

Мœ цард хоры конд.

Ам нын œмбарын кœны цыппар рœнхъы мидис: поэт йœ царды œппœты ахсджиагдœр фœрœзыл кœй нымайы йœ фœндыр, йœ кадджытœ, йœ зарджытœ, уымœн œмœ сœ œвдисы адœмы тыхстдзинад, рухс фидœнмœ тырнымдзинад.

Къостайы конд нывтœй "Дурсœттœг сабитœ", "Дондзау сылгоймаг", "Æрдзон хид", "Тебердайы ком" œмœ œндœртœй абон нœ урочы темœйœн райсдзыстœм "Дурсœттœг сабитœ".

Нывмœ œркаст.

- Сывœллœттœ, нывмœ лœмбынœг œркœсут, œмœ дзы œвдыст цы цœуы, уый тыххœй радзурынмœ уœхи бацœттœ кœнут.

Ныхас цœуы фœрстытœм гœсгœ.

  • Цы уынут нывы?

  • Сœйрагдœр дзы цœст цœуыл œрхœцы?

  • Радтœм сын нœмттœ.

  • Цы зыны ацы дыууœ лœппуйœн сœ цœстœнгасыл?

  • Цœуыл сагъœс кœнынц?

  • Цавœр дарœсы сты?

  • Лœппутœй уœлдай ма нывы цы уынут ?

- Ацы нывœн йœ сœйраг темœ у революцийы агъоммœйы рœстœджы хохаг сывœллœтты тыхст цард. Фыццаджыдœр ын œрдзурдзыстœм йœ саразыны историйыл.

Къоста Бетъырбухœй куы сыздœхт, уœд цард Санаты Ибрагимы хœдзары Дзœуджыхъœуы. Къоста тынг бирœ уарзта сабиты. Санаты хœдзары цœргœйœ, лымœн уыди Ибрагимы сывœллœттимœ. Уœлдай тынгдœр та лымœн уыдис йœ лœппу Бибиимœ. Арœх-иу œй йœ уатмœ бахуыдта. Бибийœн Къоста раивта уырыссаг œвзагœй œмдзœвгœ "Петушок". Йœ кœрон ын скодта афтœ: "Нœ буц Бибийы хуыссын нœ уадзыс". Абон мах гыццыл Бибийы уынœм ацы нывы.

Нывы мидис.

Ныв асœй у стыр. Сœйраг архайджытœ рауадысты се 'мбœрцœй. Арахайд цœуы Арвыкомы, Балтайы сœрмœ (йœ пейзажмœ гœсгœ) сœрдыгон. Дыууœ гыццыл хохаг лœппуйы уœззау куысты уœлхъус. Хистœры рахиз къухы стыр уœззау дзœбуг. Галиуы - дуры къœртт, пырх кœны къœдзœхдуртœ. Йœ уœлœ бызгъуыртœ хœдон, йœ сœрыл - уœлдзармхуд.

Иннœ - кœстœр. Йœ галиу рœмбынкъœдз сбыцœу кодта стыр къœдзœхдурмœ. Йœ амонœн œнгуылдз йœ былтыл œвœрд. Бœгъœввад, гомгуыбын. Йœ сœрыл урс нымœтхуд. Сœ бакаст œнкъард, тœригъœддаг сœ уавœр. Сœ цуры телыхъœдыл ауыгьд хихуыд хызын - сœ мамœлайы сихор. Чи зоны, хоры кœрдзын œмœ цыхты къœртт.

Сœ фарсмœ сœ куыдз œвзагœппœрстœй хуыссы, œнувыдœй сœ хъахъхъœны. Сœрыстыр у йе 'рдхœрдтœй.

Дзœвгар ныссастой дуртœ. Сœ къœхты бын - пырхœй калд. Телыхъœды бын хœцœнджын нарœгхъуыр дурын. Æвœццœгœн, рагацау сœхицœи œрбахастой нуазыны дон.

Хœрзмœгуыр адœймаг фœцœуы фœндагыл комырдœм. Кœстœр лœппуйы къœхты бынœй зыны сырх дидинœг. Ноджы дарддœрœй œрбазынд, цыппар бœхы ифтыгъд кœм ис, ахœм дилижанс.

Бœрзондœй œрттивынц митсœр къœдзœхтœ. Арвыл урс œврœгътœ œмœ мигъы къуымбилтœ.

Йœ сœйраг хъуыды.

Сывœллœттœн сœ дарœс, сœ хурсыгъд цœсгœмттœ, сœ уœззау куыст œвдисœн сты сœ мœгуырдзинадœн. Сœхицœн кœрдзыны къœбœр амал кœнынц стыр фыдœбœттœй, тых-тухитœй. Сœ алыварс œрдз у диссаджы рœсугьд. Æмœ уый хъœбысы сабиты œнœбондзинад кœны ноджы зœрдœмœхъаргœдœр. Куыд уынут, афтœмœй нывы Къоста спайда кодта диссаджы ахорœнтœй.

Нывы тыххœй мысинœгтœ.

Нырыккон аивадиртасœг Дзантиаты Аиатоли ацы нывы тыххœй загьта йœ хъуыдытœ. Байхъусут сœм, уœ хорзœхœй.

"Къоста йœ зœрдœмœ арф иста мœгуыр œмœ œфхœрд сывœллœтты хъысмœт, œмœ ацы куысты уый равдисын йœ къухы бафтыди иттœг дœсныйœ... Афтœ ныв кœнын йœ бон уыд, œрмœст йœ судзгœ зœрдœ адœмы хъизœмайраг цардыл тынг кœмœн рисса, œрмœстдœр ахœм адœймагœн..."

Ныр та байхъусут зындгонд нывгœнœг Тугъанты Махарбеджы хъуыдытœм:

"Къоста нывкœнынады "Дурсœттœг сабитœ" йедтœмœ куы ницы скодтаид, уœд-дœр нымад уыдаид ирон нывкœнынады бындурœвœрœгыл. Ацы ныв йœ арœзт œмœ йœ хъуыдымœ гœсгœ Къостайы œвœры хуыздœр нывгœнджыты œмрœнхъ. "Дурсœттœг сабиты" Ирыстоны нывкœнынады фыццаг хатт ныфсджынœй œвдыст œрцыди социалон царды œнœрастдзинад".

Нывы хъысмœт.

Къоста хœстœй куы ссыд, уœд йœ ныв нал сœййœфта. Чидœр ын œй ауœй кодта. Фœлœ стыр зынтœй фœстœмœ йœ къухы бафтыд. Ныртœккœ ныв ис Тугъанты Махарбеджы номыл музейы .

Ахуыргœнœг: "Сывœллœттœ, ахъуыды ма кœнут. Цымœ сымах та цавœр ном раттаиккат ацы нывœн? Спайда кœнут, цы уацмыстœ ахуыр кодтам, уыдонœй. Йœ хъуыдымœ гœсгœ йœ абарут цавœрдœр уацмысимœ, œмœ йыл œрныхас кœнœм".

Скъоладзау: "Æз œй абарин Гœдиаты Ц. "Царды уœз"-имœ. Хохаг чысыл бинонтœн фœцœрынœн ницы фœрœзтœ уыди. Бесо ныллœууыди комы фœндагыл мит-мœрзœгœй, œмœ цœрынц иу чысыл мыздœй. Фœстœдœр œй сœвœрдтой емсыччы бынаты. Æхсœвы талынджы былœй асхъиудта дилижанс, ныммур ис Бесо. Хохаг мœгуыр бинонты зынвадœттœ, сидзœргœс œмœ сидзœрты хъысмœт - афтœ иухуызон у сœ темœ, сœ идейœ дыууœ авторы алыхуызон уацмысты. "Царды уœз" дœр œрдзы œрфыстытœй у иттœг хъœздыг".

Ахуыргœнœг: Бакœсœм ма уацмысœй мœнœ ацы бынат: "Рœсугъд у хœхбœстœ, рœсугъд сты хœххон кœмттœ, хœхты фœхстœ, сœ цъуппытœ, œхсœрдзœнтœ..." Цавœр хъуыды бавœрдта Къоста йœ диссаджы нывы?"

Скъоладзау: "Нœ мœгуыр фыдœлтœ куыд цардысты паддзахы дуджы, афтœ цардысты сœ цот дœр".

Ахуыргœнœг: "Сывœллœттœ, куыд хъуыды кœнут, Къоста цœмœ бœллыд? Сœрибар дуг кœй œрцœудзœн, уый уыд йœ бœллиц?"

Скъоладзау: "Æрцыд ахœм дуг. Царды œмœ ахуыры фœндœгтœ байгом сты. Абон сœ къухы œфтынц сœ рœсугьд бœллицтœ. Нœ ирон фœсивœд ахуыр кœнынц канд нœ бœстœйы нœ, фœлœ ма бирœ фœсарœйнаг бœстœты дœр".

Д з ы р д у атон к у ы ст.

Къœдзœхдуртœ - скала, скалистые камни.

Уœлдзармхуд - барашковая шапка - фысы цармœй конд худ.

Нымœтхуд - войлочная шляпа.

Æврœгътœ - облака- мигътœ.

Дилижанс - многоместная карета для перевозки пассажиров и почты.

Пейзаж - вид какой-нибудь местности, рисунок, картина, изображающая природу - œрдз.

Баст текст саразын нывмœ гœсгœ.

- Цы œвдыст цœуы нывы?

- Сœйрагдœр дзы кœй œвдисьг нывгœнœг?

- Нывы темœ-мидис.

- Йœ сœйраг хъуыды.

Сочиненийы райдайœныл бакусын.

Равзœрстам нывы мидис, сарœзтам ын пълан.

Рахизœм сочинени-мысинœг фыссынмœ.

Цœмœй райдайдзыстœм?

- Нывгœнœг Хетœгкаты Къостайы нывы œвдыст цœуы . /Дарддœр скъоладзаутœ сœхœдœг фыссынц./

Хœдзармœ куыст. Мысинаг кœронмœ ныффыссын.


© 2010-2022