Внеклассное мероприятие по башкирскому языку

Башҡортостан Республикаһының мәғариф министырлығы.

Бәләбәй районы муниципаль хакимиәте мәғариф бүлеге.

Алғыш әйтеү йолаһы.

(Фольклор байрамы.)

Башҡарҙы 16-сы һанлы

дөйөм белем биреү мәк-

тәбенең башҡорт теле

уҡытыусыһы Хузина

Нәфисә Илгиз ҡыҙы.

2012 йыл.

Тема: Алғыш әйтеү йолаһы.

Маҡсат. 1. Алғыштар тураһында төшөнсә биреү, уларҙың әһәмиәтен, бөгөнгө тормошта ҡулланыу мөмкинлеген аңлатыу.

2.Һөйләм телмәрен үҫтереү, һүҙлек запасын баетыу.

3. Уҡыусыларҙа бер-береһенә ҡарата йылы мөнөсөбәт, иғтибарлыҡ, ярҙамсылыҡ тәрбиәләү.

Йыһаҙландырыу. Дәрестең эпиграфы, мәҡәлдәр яҙылған плакаттар, йорт йыһаҙҙары, һөлгөләр, мендәрҙәр, баластар.

Эпиграф: Халҡыбыҙҙа матур йолалар бар

Нигеҙендә ята йомартлыҡ.

Изгелекле халҡым йолалары-

Алтындарҙан алтын ҡомартҡы.

Дәрес барышы.

Уҡытыусы.

Халҡыбыҙҙа матур йолалар бар:

Нигеҙендә ята йомартлыҡ.

Изгелекле халҡым йолалары-

Алтындарҙан алтын ҡомартҡы.

Йыр: « Был минең тыуған ерем».

-Һаумыһығыҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар!

Матур үтһен көнөгөҙ!

Тик уң булһын эшегеҙ!

Яман эштән ҡараймаһын,

Балҡып торһон йөҙөғөҙ!

- Ҡәҙерле уҡыусылар, ҡунаҡтар, рөхсәт итегеҙ һеҙҙе алғыш әйтеү йолаһына саҡырырға. Ә ниндәй йола һуң был?

Уҡыусы.

Алғыш әйтеү - изге теләк теләү, тылсымлы, яғымлы һүҙҙәр әйтеү тейгән һүҙ.

Уҡытыусы.

Тылсымлы һүҙҙәр бик борондан, халҡыбыҙҙың быуындан быуынға күсеп килгән йолаларын башҡарғанда, көндәлек тормашта ҡулланылған. Беҙҙең халыҡ һүҙҙең тылсымлы көсөнә ныҡ ышанған, был турала мәҡәлдәрҙә лә әйтелә.

Уҡыусылар.

1. Татлы тел таш ярыр.

2.Изгелектең иртәһе, кисе юҡ.

3. Йылы һүҙ - йән аҙығы.

Уҡытыусы.

Һүҙҙең тылсымлы көсөнә нигеҙләнгән изге теләктәр - алғыштар барлыҡҡа килгән.

Алғыш - берәй эш эшләнгәндә, йола башҡарғанда кешеләргә әйтелгән изге теләк. Алғыш әйтеү - изге теләк теләү тигән һүҙ.

«Алғыш» - һүҙе башҡа халыҡтарҙа ла ҡулланыла: татарҙарҙа- алҡыш, фатиха, башҡорттарҙа бата, бата һүз, аҡ бата..

-Хәҙер һеҙҙең иғтибарығыҙға алғыш әйтеү ингән йолалар тәҡъдим итәбеҙ.

Беренсе булып «Ҡунаҡ һыйлау» йолаһын ҡарап үтәйек.

1.Уҡыусы.

-Бына, балалар, бөгөн ҙур байрам - беҙгә ҡунаҡтар килгән. Ә беҙҙең халҡыбыҙ борон-борондан бик ҡунаҡcыл булған. Саҡырылмаған ҡунаҡты башҡорттар артыҡ күрмәгән, киреһенсә, уны «тәңре ҡунағы» тип атаған, «Маҡтап йөрөйһөң», «яҡшының ҡунағы - бер көндә», - тип һыйлағандар. Ә инде саҡырып та килмәүҙе яҙық эш, тип белгән.

2.Уҡыусы.

-Бик алыçҡа, йыраҡҡа

Беҙ барабыҙ ҡунаҡҡа.

3. Уҡыусы

-Минең әйткән һүҙемде

Ал ысынға, уймаҡҡа.

Ҡунаҡ булһан, тыйнаҡ бул,

Тәрбиәле, йыйнаҡ бул.

1.Уҡыусы.

-Артыҡ хәбәр һөйләмә,

Насар һүзҙҙәр көйләмә.

2.Уҡыусы.

-Изгелекле була бел.

Хужа, хужабикәгә

Иминлектәр телә гел.

Уҡытыусы:-Эйе, шулай.

Ҡунаҡтарға бүләк итеп ниндәй йыр әҙерләнегеҙ?

Йыр: «Туған көн».

Әсәй.

-Аҡ алъяпҡыс быуҙым да,

Ҡулдарымды йыуҙым да,

Ваҡ бәлештәр бешерҙем

Алма менән кишерҙән.

1.Улы.

-Иптәштәрем күп минең,

Йәшәйҙәр төрлө яҡта.

Килегеҙ, тип, байрамға

Саҡырғайным ҡунаҡҡа.

2.Улы.

-Ауылдан да киләләр,

Ҡаланан да киләләр.

Дуçтар яратҡанымды

Әллә қайҙан беләләр.

1.Улы.

-Ҡунаҡтарҙы ҡаршы алам

Әсәйем менән бергә.

Әйҙүк,- тимен дуçтарыма,-

Әйҙә, уҙығыҙ түргә.

2.Улы.

-Рәхим итегеҙ, ҡунаҡтар!

Әйҙә түрҙән уҙығыҙ.

Әйҙәгез, түрҙән уҙығыҙ,

Беҙҙә ҡунаҡ булығыҙ.

Әсәй.

-Изгелекле мәрхәмәтле

Булһын йөргән юлығыҙ.

Бына ҡымыҙҙан ауыҙ итегеҙ. Һыуһап киткәнһегеҙҙер.

Ә хәҙер һый- хөрмәтебеҙгә рәхим итегеҙ. Бына бишбармаҡ менән һыйланығыҙ.

Бына тултырылған тауыҡ..,

Ҡуллама…,

Бауырһаҡ..,

Ҡыçтыбый.

-Әйҙәгеҙ, хәҙер бейеп алабыҙ.

Башҡорт халыҡ бейеүе.

Уҡытыусы.

-Изге теләктәрегеҙ өсөн рәхмәт һеҙгә ҙур итеп.

Бик күңелле, афарин.Беҙгә килгән ҡунағыбыҙ Гүзәл һеҙгә үҙенең бүләген алып килгән. Ни эшләйһең Гүзәл ?

-Йыр йырлайым.

Йыр «Мин үземде яратам».

Уҡытыусы.

-Бына башҡорттарҙың "Ҡунаҡ һыйлау" йолаһы менән таныштыҡ.

Ә беҙҙең күршеләр ниндәй йола тәҡъдим итергә теләйҙәр?

1.Ученик. А у нас сороки 22 марта начались.

Слышала я от бабки, что на сороки день с ночью меряются, зима кончается, весна начинается.

2.Ученик. Почему сороки?

1. Ученик.Потому-то они и называются сороки, что ещё сорок дней после 22 марта до самого конца апреля каждое утро можно ждать мороза. Сорок мучеников- сорок утренников. Будут морозными все сорок утренников - будет лето тёплое.

2.Ученик. А если мы постараемся,

Весну покличем.

Нечто она не придет поскорее?

1. Ученик. Давайте попробуем:

Ты, сын , созови друзей,

Ты, дочь , созови подружек.

Устроим встречу весне.

2.Ученик. Девицы- подружки, приходите петь, плясать, зиму гнать, весну встречать.

3. Ученик. Эй, ребята, молодцы,

Приходите играть, красных девок выбирать,

Зиму гнать, весну встречать.

Девки и парни идут, песню поют.

Русская народная песня.

1.Ученик. А вот вам по старинному русскому обычаю каждому по жаворонку. Он поможет весну созывать.

Можно раздавать жаворонков гостям и прохожим да приговаривать:

Жаворонки, прилетите,

Студёную зиму унесите;

Тёплую весну принесите,

Зима нам надоела-

Весь хлеб у нас поела.

2.Ученик. А я посажу жаворонка на вилы,

Выйду в поле и протою:

На, тебе зиму, а нам лето!

На, тебе сани, а нам телегу!

3.Ученик. А я отдам жаворнка да скажу:

- Как жаворонок высоко летал,

Так, чтобы и лён твой высокий был.

1. Ученик. А теперь весну -красу можно зазывать.

Приди к нам, весна,

С радостью великой,

С милостью!

2. Ученик.

-Рожью зернистою,

Овсом кучерявым.

3.Ученик

-Ячменём усатым,

Просом, гречихою.

1.Ученик.

-Калиною- малиною,

Чёрной смородиной.

2.Ученик

- С грушами, с яблоками,

Всякой садовинкой.

3.Ученик

-Цветами лазоревыми,

Травушкой- муравушкой.

Весна. Здравствуйте!

Будет вам и трава- мурава,

И цветы лазоревы,

И садовинки - огородники,

Коли поработали рук не покладая.

Ведь не зря говорят:

Вешний день целый год кормит,

Весною день упустишь - годом не вернёшь.

А теперь хочу услышать о себе добрые да приветливые слова.

1.Ученик.

- Матушка весна всем красна.

2.Ученик.

- Весною сверху печёт, а снизу морозит.

3.Ученик .

-Вешней воды никто не уймёт - вода путь везде найдёт.

1.Ученик.

-Увидел скворца - весна у крыльца.

2.Ученик.

- Апрель с водою - май с травою.

3.- .Ученик

Апрельский цветок ломает снежок.

1.Ученик.

- Апрельский скворец - весны гонец. Апрель начинается при снеге, а кончается при зелени.

Весна. А теперь меня развеселите,

Поиграйте, попляшите.

Русский народный танец.

Уҡытыусы.

Күршеләрҙең дә йолалары матур икән, теләктәре лә изгә икән. Ҙур рәхмәт һеҙгә.

Ҡан-ҡәрҙәш татар халҡында ниндәй йолалар бар икән?

Укучы.

Татар халкы кунакчыл, йомарт һәм киң күңелле халык. Борын-борыннан ул үзенең йолаларын, гөреф-гәдәтләрен авыз-тел ижады аша буыннан-буынга тапшырырга тырышкан. Шуларның бересе «Карга боткасы» байрамы. Бу бәйрәм, яз житеп, тәбигәт аллы-гөлле чәчкәләргә күмелеп, жәйләүгә күчер алдыннан үткәрелгән. Ботканы яланда учакта пешерәлә, башка азык-түлек өйдән алынган. Иртә белән, озын арбаларга казаннар, аш-су, бала-чагалар төялеп, хатыннар яланга чыккан.

1.Укучы.

Игеннәр уңсын

Жиләк -жимеш мул булсын!

Өстәлегез сыйдан тулсын,

Күңелегез изге булсын.

2. Укучы.

-Карга боткасы! Карга боткасы! Карга боткасыннан калмагыз!Карр! Карр! Каргатуйга барр, барр!

Каргатуйга бармаганның.

Күңеле булыр тарр, тарр!

Каргатуйга барр, барр!

3.Укучы.

-Сөлге жыям, күрегез,

Сез дә бүләк бирегез.

Аллы-гөлле сөлге тагып,

Каргатуйга килегез.

-Ягез, ботка пешкәнче, тәнде язып, канны кыздырып ала торыйк.

"Йөзек салу" уены.

-Йөзек салам, йөзек салам.

-Бу балага нинди яза?

-Яз турында шигырь сөйләсен.( Шигырь башкарыла.)

-Әтәч булып кычкырсын.( Әтәч булып кычкыра.)

- Бию биесен. (Татар халыҡ биюе)

-Жыр жырласын. ("Яз килә" жыры башҡарыла.)

2. Укучы.

-Ботҡа пешкәндер инде.

-Тәмле икән ботҡасы,

Авыз итәек әле.

Матур язны каршылап,

Бәйрәм итәек әле.

3.Укучы.

-Малайлар, кызлар, кемдә ботка бар? Каргаларга калдырыйк. Яңгырны вакытында яудырсыннар. Илгә иминлек, безгә туклык, саулык теләсеннәр.

1.Укучы.

-Ботка карга азыгы,

Ботка карга азыгы,

Шул ботканы хурласаң,

Башыңа төшер языгы.

Ал ризыкны, ал,

Аша, каргам, аша.

2.Укучы.

-Биегез әле, малайлар,

Биегез әле, кызлар.

Үзебезчә, саф татарча

Жырлаеқ әле жырлар.

Жыр: "Курай"

3. Уҡучы.

-Кәмәләре сәңгелдәк,

Арбалары калтырчак.

Карга туе булды тәмәм,

Инде килде кайтыр чак.

1.Укучы.

Аргы якта-саз саен,

Бирге якта-аз каен.

Имин торсын донъялар,

Күрешербез яз саен.

-Уҡытыусы.

Рәхмәт һеҙгә, ҡунаҡтар.

Халҡыбыҙҙың үткәнен,тарихын белә алыуыбыҙ, тормош- көнкүрешен, телен, уның фәлсәфәһен өйрәнеүебеҙ менән халыҡ ижадына рәхмәтлебеҙ. Беҙҙең милләттәребеҙ төрлө булыуға, телдәребеҙ аерылыуға ҡарамаҫтан, барыбыҙҙа татыу бер ғаилә булып торорға тейешбеҙ.

Бөгөнгө тирә-яҡта тупаçлыҡ, кешелекһеҙлек аҙым һайын осраған ваҡытта бер-беребеҙҙең күңелен төшөрөрлөк йәмһеҙ һүҙҙәр түгел, ә матур алғыштар әйтһәк, йәшәүе лә еңелерәк булыр.

Изге һүҙҙән йөрәгеңә шифа була,

Йылы һүҙҙән күңел була,

Яҡшы һүҙҙән күңел тула,

Матур һүҙҙән донъя йәмләнә.

Тамырҙарыбыҙ нығый.

"Тамыр" йыры башҡарыла

Уҡытыусы.

Ошоноң менән беҙҙең байрамыбыҙ тамам.

Йөҙөгөҙ яҡты, һүҙегеҙ татлы булһын!

Эштәрегеҙ уң, дуçтарығыҙ күп булһын!

Барығыҙға ла рәхмәт. Һау булығыҙ!