Ғасырлар жасайтын ғибратнама /Ұсынылатын библиографиялық көрсеткіш / Абай Құнанбаев

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Министерство образования и науки Республики Казахстан

Мағжан Жүмабаев атындағы гуманитарлық колледж

Гуманитарный колледж им. Мағжана Жүмабаева

Ғасырлар жасайтын ғибратнама

/Ұсынылатын библиографиялық көрсеткіш /

"Я много мудрых слов сказал..."

/Рекомендательный указатель литературы /

Петропавл қ. - 2007 ж.

Г. Петропавловск - 2007 г.

Оқырманға

Қазақстандық «Бір ел - бір кітап» жобасының идеясы АҚШ-та өте танымал болған «Бір кітап, бір Чикаго» және «Егер Сиэтлдің бүкіл тұрғыны бір кітапты оқыса» деген кітапханалық жобаларына негізделген. Шартқа сәйкес бүкіл қала тұрғындары бір мезгілде бір шығарманы оқуға тиіс.
Бір кітапты жалпы қала болып оқу идеясы АҚШ-тың солтүстік-батысындағы ірі қала Вашингтон штатына қарасты - Сиэтл көпшілік кітапханасының кітап орталығы тарапынан ұсынылған. 1998 жылы «Егер Сиэтлдің бүкіл тұрғыны бір кітапты оқыса» тақырыбымен алғаш өткізілген акцияның мақсаты - Сиэтл халқының бірлігін нығайту және оларға оқуды насихаттау. Бұдан соң осыған ұқсас мәдени шаралар Чикаго, Буффало, Рочестер қалаларында да ұйымдастырылды.
«Бір кітап, бір Чикаго» (One book, one Chicago) бағдарламасы Чикаго жұртшылығына белсенді ықпал ету арқылы Чикаго көпшілік кітапханасында басталды. Оның негізгі мақсаты қаланың ересек тұрғындары мен жастарын бір кітапты бір уақытта оқуға және оны ұжым болып - отбасында, жұмыста жолдастары мен таныстары арасында, кітапханаларда, оқу мекемелерінде, кітап дүкендерінде, діни ұйымдарда, кафелерде және басқа да қоғамдық орындарда талқылауға ынталандыру болып табылады. Бұл - қаланың кенеттен кітапсүйерлер клубына тән өзгерістермен құбылатын күні.
Бүгінде «Бір ел - бір кітап» жобасының идеясы әлемдегі көптеген елдерге кең тараған (Испания, Латын Америкасы елдері және Корея т.б.). «Сто лет одиночества» романының авторы Габриэль Гарсиа Маркестің 80 жылдығына арнап Испанияда оқу марафоны өткен еді. 2003 жылы Кореяда бірлесе оқуға негізінен балалар кітабы таңдалды. Бұл жоба одан кейін «Бір кітапхана - бір кітап», «Бір ауыл - бір кітап» деген жобалар түрінде көрініс тапты.
«Жаппай оқу оқиғасы» жыл сайын Англияның оңтүстік-батысындағы тұрғындарды күйзелтуде. Бұл аталған облыстың барша халқы әр жылдың қаңтарынан наурыз айына дейін бір кітап оқуды қолға ала бастады. 2006 жылы олар Жюля Вернаның «Вокруг света за 80 дней» атты кітабын оқыды.

Сіздің назарыңызға ұсынылып отырған көрсеткіш Абай Құнанбаевтың "Қара сөздері" атты жыл кітабы бойынша "Бір ел - бір кітап" акциясы аясында дайындалды.

Мағұламат алфавиттік тәртіпен орналасқан. Ақының өмірі мен шығармашылығы туралы ең соңғы басылымдар еңгізілген.

Көмекші құрал ұстаздарға,студенттерге және қалың оқырман қауымға арналған.

Абай Құнанбаев

(1845 - 1904)

Жүрегіңнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла
Абай

Ұлы ақын, ағартушы, қазақтың жазба әдебиетінің және әдеби тілінің негізін салушы - Абай (Ибрахим) Құнанбайұлы Өскенбайұлы Шығыс Қазақстан облысы (бұрынғы Семей уезі) Абай ауданында (бұрынғы Шыңғыстау облысы) Шыңғыс тауының бауырында дүниеге келді. Абай атақты Тобықты руының Ырғызбай деген тобынан тарайды. Ол ауыл молдасынан оқып жүрген кішкентай кезінен-ақ зеректігімен көзге түседі. Кейін ол Семей қаласында 3 жылдық медресе тәрбиесін алады.
Абай көпті көрген әжесі Зеренің тәрбиесінде болды. Шешесі Ұлжан да ақылды ананың бірі болған. Әкесі Құнанбай Өскенбайұлы орта жасқа келгенде атқа мініп, ел билеу жұмысына араласқан заманы, Ресей патшалығының Қазақстанның батысы мен орталық аймағын отарлап, ел билеу жүйесін өз тәртібіне көндіре бастаған кез.
Құнанбай өз заман Абайды оқудан ерте тартып, оқудан шығарып алуы да сол билікке ұлын қалдыру мақсатында еді. Әке еркімен ел ісіне жастай араласқан Абай тез есейіп, балалықтан да ерте айырылып, жастайынан ел ішіндегі әңгіме, сөз өнерін, билердің шешендік өнеріне құлақ салып, өзінің ерекше талантымен бойына сіңіре білді.
Елі үшін әділет жолын ұстанған Абайдың үстінен арыз да жазылып, үш-төрт ай тергеліп, ақталып шықты. Әке-шешесінің қасында жүрсе де жас Абай оқудан қол үзбейді, бос уақытында қазақтың мәдениетін, араб, парсы, шағатай тілдерін үйренеді. Шығыс әдебиетінің алыптары Низами, Хожа Хафиз, Науаи, Физули т. б. ақындарының өлеңін жаттап өседі. Кейін ол орыс әдебиеті мен тілін өздігінен үйреніп, орыстың ұлы ойшылдары Пушкин, Гоголь, Лермонтов, Щедрин, Некрасов т. б. шығармаларымен танысады. Сонымен бірге ағылшын ғалымы Дарвиннің, Шекспирдің шығармаларын да оқиды. Соның арқасында дүниетанымын кеңітіп, білімін шыңдай береді.
Абай ауқатты отбасынан шықса да халқына үнемі жақын болды, олардың дауын даулап, мұңын жоқтады. Мұны оның мына өлеңінен көруге болады:

...Кедейдің өзі жүрер малды бағып,
Отыруға отын жоқ үзбей жағып.
Тоңған иін жылытып, тонын илеп,
Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып.

Қар жауса да тоңбайды бай баласы,
Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.
Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,
Ағып жүріп ойнатар көздің жасы.

Жасы отыздан асқан Абай орыс тіліндегі кітаптарды мықтап оқуға бұрылады. Сол кезде Семейге айдалып келген орыс демократтарымен танысады. Соның ішінде өзінің ерекше танысып, араласқаны Михаэлис болды. 1880 жылдары айдалып келген Долгополов, Леонтьевтермен да танысып, өзі олардан үйрене жүріп, өзі де оларды халқының салт-дәстүрімен таныстырып, қол ұшын берді.
Ақынның шығармашылықпен еркін араласуы 1860 жылдар болды. Ол кезде Абай өлеңдерін басқа аттармен жариялаған, тек 1886 жылы «Жаз» деген өлеңінен бастап өз атын қоя бастайды. Ақынның «Жаз», «Күз», «Қыс», «Жазғұтыр», сонымен қатар «Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр», «Сегіз аяқ» өлеңдерінің сол кездегі әлеуметтік жағдайларды түсіну үшін маңызы зор.
Абайтанудың білгірі М. Әуезовтің атап көрсеткендей, Абай мұрасының нәр алған рухани үш арнасы: өз халқының мәдени мұрасы мен Шығыс, Батыс елдерінің рухани қазынасы болды.
Оқи жүріп, білімін толықтыра жүріп қырықтан асқан шағында біржола ақындыққа берілді.
Туған халқын сүйіп, оны қасіреттен құтқаруды, бодандыққа қарсы Абай халқын оятып, береке-бірлікке шақырды. Туған халқы да Абайын сүйіп, қатты құрметтеді. Өмірлік мағынасы зор өлеңдерін жатқа айтып, тұмардай сақтады. Шынында әр сөзі теңіздің тереңіне тартқандай мың батпан ойдан туған, кісіге берер шабыты мен шапағаты мол Абай әр қазақтың бағдаршамы іспетті.
Абай өлеңдері бай философиялық, курескерлік қасиетке ие. Ол ең алдымен қазақтың телегей - теңіз ауыз әдебиетінен сусындап, батырлар жыры мен ғашықтық жырларының үрдісіне мұрагерлік етті.
«Ескендір», «Масғұт», «Әзім әңгімесі» - Абайдың шығармашылық мұрасындағы поэмалары да зерттеушілердің назарында. Абай қазақ өлең үлгісін жаңаша тұрғыдан байыта түсті. Сондықтан да Абай қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы деуге болады. Абайдың ақындық дәстүрін ақынның көзі тірісінде тікелей дамытып, жалғастырған ақын шәкірттері болған. Солардың ішінде ерекше орын алатыны Абайдың өз балалары. Абай тек қана ақын емес, сонымен бірге сазгер. Халық арасынан шыққан таланттарды танып, олардың еңбегін таратушы болды.
Абайдың ән шығармашылығы қазақтың халық музыкасында ерекше орын алады. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Желсіз түнде жарық ай» т. б. әндері әлі күнге халық жүрегінен жылы орын алған. Абай өзінің шығармашылығында қара сөзге ерекше мән берген.

Қара сөз

Абай поэзиясының арқауы ғылым, білім, еңбек - осы қара сөздерде жалғасып дамиды.
Қара сөздерден адамның көңіл-күйінің жарығы мен қараңғысының айнасы болған - күлкі мен қайғы туралы педагогтар арасында осы күнге дейін айтылмаған тың ой табамыз. Өйткені күлкі мен қайғы туралы ешкім Абайдай тап басып айта алмаған. Абай «күлме» демейді тек «орынсыз күлкіден сақ бол» дейді. Абай өз шығармалары арқылы рухани бірлікке шақырады.
Қорыта айтқанда, Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Ол қазақ тілінің мәйегінен көптеген өлеңдер мен дастандар сондай-ақ, басқа да философиялық шығармалар жазды.
Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған қасиеті - өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы өріліп жатыр.
Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады.
Ақын 1904 жылы туған жерінде қайтыс болды. Сүйегі Жидебай деген жерге қойылды. Қазір сол Жидебайда ақынның өзі тұрған үйде әдеби-мемориалдық мұражайы бар. Жер бетіндегі күллі қазақ қауымы өздерінің ұлы Абайымен мақтанады. Олар күн өткен сайын Абайды жаңа қырынан тануда. Өйткені Абай мұралары бүгін де, болашақта да өзінің өміршеңдігімен мәңгі жасайтын ғажап туындылар.
Абай шығармалары қазірдің өзінде көптеген тілдерге аударылып, әлем халықтарының жақсы бағасын алуда. Соның бір дәлелі, Қытай Халық Республикасында Абай шығармаларының қазақша нұсқаларынан сырт оның үш бірдей дастаны және өлеңдері мен қара сөздері қытай тілінде жарық көрді.
Ақынның өз кіндігінен он бала тарады. Бәйбішесі Ділдәдән: Ақылбай, Әкімбай, Әбдірахман, Райхан, Күлбадан, кенже баласы Мағауия. Екінші әйелі Әйгерімнен (Шүкіман) - Тұрағұл, Мекайыл, Ізкәйіл, Кенже. Абайдың үміт күткен талантты балалары: Әбдірахман, Мағауия, Тұрағұл, Мекайыл. Әкелерінің өлеңдерін жатқа айтып, халық арасына таратқан, әнші, домбырашы болған.
Абай есімін еске қалдыру мақсатында көптеген шаралар жүзеге асты. Ең алдымен, Жидебайдағы Абай қыстауы қалпына келтіріліп, ол Семейдегі Абай қорық мұражайының филиалына айналдырылды. Ақын жерленген зиратқа гранит пен мрамордан құлпытас орнатылды. Семейде және Қарауылда ескерткіш орнатылды.

Еңбектердің әліпбилік көрсеткіші:

Абай Кунанбайұлы толық жинағы/ (полное собрание стихов под ред. М. Ауэзова), Кзыл-Орда, 1933.

Абай. Қалың елім, қазағым: өлеңдер./ Абай. - Алматы : Атамұра, 2002.- 224 б.

Абай . Қалың елім, қазағым...: Өлеңдер/ Абай .- Алматы : Атамұра, 2002.- 224 б.

Абай. Қара сөз. Поэмалар. [Мәтін] / Абай ; .- Алматы : Ел, 1993.- 272 б.

Құнанбаев А. Шығармаларының толық жинағы (екі томды) - Алматы, 1954 (преизд. 1968, 1986, 2002).

Өмірі мен шығармашылығы

жайындағы әдебиеттер:

Абай Құнанбаев: Библиографиялық көрсеткіш (екі тілде). - Алматы: ҚР-ның Ұлттық кітапханасы, 1995. - 302 б.

Абай энциклопедиясы.-Алматы: Атамұра, 1993. - 457 б.

Адырбекова Г. А.Құнанбаев "Ескендір" поэмасы // Әдіскер мұғалім = Учитель-методист.- 2013.- № 4. - С. 2.

Ауезов М. Абай Кунанбаев.- Алматы: Санат, 1995

Ахметова Ж. Абай Құнанбаев: "Жазғытұры" // Бастауыш сынып.- 2014.- № 4. - С. 10.

Әкімжанов З. Ғасырлар жасайтын ғибратнама :Абай Құнанбаевтың туғанына - 170 жыл // Солтүстік Қазақстан.- 2015.- 22 января. - С. 5.

Бейсембаев М. Абай және оның заманы.- Алматы: Жазушы, 1988

Жиренчин А. Абай и его русские друзья. - Алматы, 1949

Жолымбеков Р. Абай Құнанбаевтың әлеуметтік-тәлемдік ойлары - арнаулы курс // Қазақстан мектебі.- 2010.- 19 ақпан.- № 1. - С. 7-10.

Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. т. 3. - Алматы, 1998.

Құнантаева К., Халитова И. Абайдың қара сөздеріндегі педагогикалық ой-пікірлер // Ақиқат. - 1994. - №4. - 70 - 73 б.

Мақашқұлова Т.К. Абай Құнанбаевтың он жетінші қара созі // Тіл және әдебиет- Язык и литература.- 2013.- № 1. - С. 29.

Сәрсенбаева Г. А.Құнанбаев: "Сабырсыз, арсыз,еріншек" // Бастауыш сынып.- 2014.- № 3. - С. 9.

Сәтбаева Ш. Абай және Европа.- // Абай.-1996. - №2.- 30-31 б.

Семипалатинску-250 лет.-Алма-ата: Казахстан, 1968.- С. 46-55.

Құрастырушы : Жумашева Г.Ж.

К читателям

6 июля 2007 г. в День рождения Астаны на VII Международном фестивале поэзии - День Абая с участием известных российских и казахстанских поэтов и писателей генеральный директор Национальной академической библиотеки РК Бердигалиева Р.А. объявила книгу акции «Одна страна - одна книга» - Слова назидания Абая Кунанбаева. Эта книга выбрана по результатам выборочного опроса среди работников учреждений образования и библиотек, по многочисленным откликам и предложениям читателей. Несмотря на то, что со времён Абая прошло много лет, сменилось несколько поколений, «Слова назидания» сегодня актуальны как никогда, они являются ориентиром в жизни для каждого из нас. В этом произведении охвачены самые разные темы - история Казахстана, любовь к Отчизне, культура, народная психология, философия жизни, наконец, этика взаимоотношений между людьми.

Роза Амангалиевна подчеркнула, что акцию впервые в Казахстане проводит Министерство культуры и информации РК по инициативе Национальной академической библиотеки РК и Библиотечной Ассоциации РК. Цель акции - развитие программы по продвижению чтения, поддержка грамотности и культуры чтения, сохранение духовного наследия, бережное отношение к родному языку, а также нравственно-патриотическое воспитание молодёжи. Председателем оргкомитета акции является Народный писатель Казахстана, Лауреат Государственной премии РК, поэт - Фариза Унгарсынова.

Глубоко символично, что книга акции «Одна страна - одна книга» была объявлена именно на VII Международном фестивале поэзии, посвящённом Абаю. Тем самым было вновь подчёркнуто значение Абая в духовном становлении нашего общества.

Предлагаемый вашему вниманию рекомендательный указатель подготовлен в рамках акции «Одна страна - одна книга» по книге года «Слова назидания» Абая Кунанбаева.

В указателе представлена биография писателя, список его произведений, материалы о его жизни и творчестве. Пособие предназначено для преподавателей, студентов, а также для широкого круга читателей.

Абай Қунанбаев

(29 июля 1845, Семипалатинская область, Казахстан - 23 июня 1904)

Родился в Чингизских горах Семипалатинской области в семье крупного феодала Кунанбая Ускенбаева. Семья Абая была потомственной аристократической, и дед (Оскенбай) и прадед (Иргизбай) главенствовали в своём роду в качестве правителей и биев.

Учился в медресе муллы Ахмет-Ризы в Семипалатинске и одновременно посещал русскую школу.

На формирование мировоззрения Абая оказали влияние поэты и ученые Востока, придерживавшиеся гуманистических идей (Фирдоуси, Алишер Навои, Низами, Физули, Ибн Сина и другие), а также произведения русских классиков, а через них и европейская литература вообще. Он переводил басни И. А. Крылова, стихи М. Ю. Лермонтова, «Евгения Онегина» А. С. Пушкина, стихи Гете и Байрона.

Абай Кунанбаев способствовал распространению русской культуры среди казахов. Впоследствии его примеру последовал Турар Рыскулов. Он призывал: «Знать русский язык - значит открыть глаза на мир», «Русская наука и культура - ключ к осмыслению мира и, приобретя его, можно намного облегчить жизнь нашего народа. Например, мы познали бы разные, но в то же время честные способы добывания средств к жизни и наставляли бы на этот путь детей, успешнее боролись за равноправное положение нашего народа среди других народов земли».

Некоторое время Абай работал волостным управителем. Однако в скором времени, разочаровавшись в своей способности использовать должность на благо народа, оставил её.

Бестолково учась, я жизнь прозевал.
Спохватился, да поздно. Вот он, привал!
Полузнайка - я мнил себя мудрецом
И заносчиво ждал наград и похвал.
Я остальных мечтал за собой вести,
А они меня сами сбили с пути.
Я - один, а наглых невежд не сочтешь,
И нелепые шутки ныне в чести.
Ни друзей у меня, ни любимой нет.
Я устало пою на исходе лет.
О, каким необъятным казался мир
Той порой, как встречал я жизни рассвет!

(Перевод А.Штейнберга)

Абай высмеивал некоторые обычаи родового аула, выступал против рабского положения женщины в долине. Выступал против социального зла и невежества. Сатирические стихи «Наконец, волостным я стал…» (1889), «Управитель начальству рад…» (1889), «Кулембаю» (1888) наполнены критикой социального положения в казахских племенах. Абай Кунанбаев был новатором казахской поэзии: он ввел такие стихотворные формы как новые шестистишья и восьмистишья; новаторский характер носят стихи, посвященные временам года: «Весна» (1890), «Лето» (1886), «Осень» (1889), «Зима» (1888), стихи о назначении поэзии. Сюжеты поэм «Масгуд» (1887) и «Сказание об Азиме» основаны на мотивах восточной классической литературы. В поэме «Искандер» поэт противопоставляет разум в лице Аристотеля алчности завоевателя (Александра Македонского).

Но Абай, как властитель дум, вызывает дикую зависть, бешеное озлобление врагов, проявившееся в самых коварных формах. Последние удары судьбы связаны со смертью его сыновей Абдрахмана и Магавьи. Подавленный Абай отверг лечение недуга и добровольно обрёк себя на смерть. Он похоронен около своей зимовки в долине Жидебай, вблизи Чингизских гор, на 60-м году жизни.

В истории казахской литературы Абай занял почетное место, обогатив казахское стихосложение новыми размерами и рифмами. Он ввел новые стихотворные формы: восьмистишья, шестистишья и другие.

Абаем создано около 170 стихотворений и 56 переводов, написаны поэмы, «Слова назидания» («?ара с?здер»).

Абай был также талантливым и оригинальным композитором. Им создано около двух десятков мелодий, которые популярны в наши дни. Некоторые свои лирические стихи Абай Кунанбаев переложил на музыку, а песня на его стихи «К?зімні? ?арасы» («Ты зрачок глаз моих», перевод М. Петровых) стала народной.

Руководители движения Алаш-Орда воспринимали Абая как своего духовного предтечу, как духовного вождя возрождения казахской нации. Алихан Букейханов стал первым биографом Абая. Его статья «Абай (Ибрагим) Кунанбаев» - некролог казахского народного поэта в связи с характеристикой его творчества была напечатана в газете «Семипалатинский листок» в 1905 году. Затем с портретом Абая она печаталась в журнале «Записки Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского русского географического общества» в 1907 году.

В 1914 году тюрколог В. В. Гордлевский в качестве видных представителей казахской литературы выбрал Абая Кунанбаева и Миржакипа Дулатова для публикации их произведений в «Восточном сборнике», выпускаемом в честь 70-летия известного востоковеда, академика Н. И. Веселовского.

Кара Сөз

Знаменитым произведением Абая стала прозаическая поэма «Кара Саз» (в дословном переводе «Чёрное слово»), состоящая из 45 кратких притч или философских трактатов. В этих «Назиданиях» поднимаются проблемы истории, педагогики, морали и права этнических казахов. «Кара соз» создана Абаем на склоне лет. Он знает цену всему - делам, искушению, соблазнам, но все проходит и остается только мудрость. Попыток перевода данного произведения немного, так как оно требует не только поэтического дарования, но и философского мышления. Известны три перевода на русский язык этого творения Абая. Первые сделаны в советский период: в 1970 году казахским писателем Сатимжаном Санбаевым под названием «Слова назидания», в 1979 году известным московским писателем и литературоведом Б. Н. Шкловским и в 1990 году земляком Абая, родом из Семея, проживающим ныне в Лондоне писателем Роланом Сейсенбаевым. Им с Кларой Серикбаевой была сделана новая редакция перевода поэмы. Она получила название «Книга слов». Этот перевод символичен, как преемственность поколений, к тому же Сейсенбаев выпустил «Книгу слов» вместе с «Записками забытого» Шакарима стотысячными тиражами за свой счёт. Пример, достойный как уважения, так и подражания.

Произведения А.Кунанбаева:

Первый сборник «Стихи казахского поэта Ибрагима Кунанбаева» (под ред. Какитая Искакова) - Санкт-Петербург, 1909; Казань, 1922; Ташкент, 1922.

Кунанбаев А. Лирика и поэмы / Под ред. Соболева, предисл. М. Ауэзова,

Москва, Гослитиздат, 1940.

Абай Кунанбаев. Избранное. Пер. с каз. под ред. Л. Соболева.

Алма-Ата,Худ. лит., 1945.

Абай Кунанбаев. Собрание сочинений (в одном томе), Москва, 1954.

Абай. «Слова назидания» (Кара соз). (Пер. с каз. С. Санбаева), Алматы, Жалын, 1979, 1982.

Абай. «Книга слов» (на китайском языке), Пекин, 1995.

Абай. Книга слов [Мәтін]: Поэмы/ Абай.- Алматы : Ел, 1993.

«Двадцать стихотворений Абая» (все известные их переводы, сост. и пер. М. Адибаев), Алматы, 2005.

Кунанбаев, А. Избранное (серия «Мудрость веков»), Москва, Русский раритет, 2006.

Құнанбаев А. «Книга слов» (ара с з). (Пер. с каз. Р. Сейсенбаева), Семипалатинск, 2001.

Abai. Zwanzig Gedichte («Двадцать стихотворений» под ред. Г. Бельгера), Koln, Onelverlag, 2007.

Список литературы о творчестве Абая Кунанбаева

Ауэзов М. Абай Кунанбаев: Статьи и исследования. Алма-Ата, 1967, с. 289.

Байтанова Р. Абай в русской школе // Вестник высшей школы Казахстана. - 1997. - №2 - С.65

Батырбекова Р. Изучение наследие Абая Кунанбаева в начале XX века // Казахстанская правда. - 1995. - 26 июля.- С.8

Галиев В. З. Ссыльные революционеры в Казахстане. - Алматы: Казахстан, 1978

Дюсенбаев И.Т. Проблемы изучения истории казахской литературы дореволюционного периода (XVIII, XIX и начало XX века). Автореф. дис.докт. филолог, наук. Алма-Ата, 1966, с. 55-58.

Елеукенова Г. Мы не одиноки на земле // Мысль.- 2001. - №11. - С.57

Ержанова А. Слова, как люди, разные - бывают дельные, бывают праздные // Мысль.-2001. - №7. - С.73

Жиренчин А. Отношение Абая к религии // Простор.- 2004. - №11. - С.173

Калмырзаев А.С. Эстетическое в творчестве Абая.- Алма-Ата: Казахстан, 1979. - 160 с

Канторова Н. "Я много мудрых слов сказал.." :Сценарий литературно-художественной композиции, посвященной творчеству Абая Кунанбаева // Самопознание. kz.- 2010.- № 8. - С. 78-81.

Каскабасов С. Казахские сказки об Искандере и поэма «Искандер» Абая. - Казахстан мектебі, 1968, № 2; Ахметов 3. А. Современное развитие и традиции казахской литературы. Алма-Ата, 1978.

Кунаев Д. А. Мухтар Ауэзов и русская литература. - Алма-Ата: Рауан, 1992.- 96 с.

Куспакова А. Абай Кунанбаев "Слова назидания" // Сынып жетекшісі = Классный руководитель.- 2011.- № 3. - С. 18-20.

Мухамедханов К. Имена и произведения учеников Абая // В кн.: Библиографический указатель произведений Абая и литературных материалов о нем за 1889 - 1945 гг. - Алма - Ата: изд АН Каз. ССР, 1946. - С. 28

Мухамедханов К. Литературная школа Абая: Автореферат диссертации на соискание учен. степени кандидата филол. наук. - Алма-Ата: изд. АН Каз. ССР, 1951.

Мухамедханов К.О девяти ранее неопубликованных стихотворениях Абая // В кн.: Полное собрание сочинений Абая Кунанбаева. - Алма-Ата: Казгослитиздат, 1945

Мухамедханов К. Поэт Магавья Ибрагимович Кунанбаев: Жизнь и творчество: Монография. - Алма - Ата: Казучпедгиз, 1959

Мухамедханов К. Поэт Магавья Кунанбаев: Жизнь и творчество // В кн.: Ученые записки Семипалатинского пединститута Вып.2, - Семипалатинск, 1957

Мухамедханов К. Поэты абаевской поры: Автореферат диссертации на соискание учен. Степени кандидата филол. наук.- Алма-Ата, изд АН Каз ССР, 1959

Мухамедханов К. Поэты абаевской поры - Алма-Ата: Жазушы, 1983

Мухамедханов К. Текстология произведений Абая // В кн.: Ученые записки Семипалатинского пединститута. Вып. 3, 1959

Мухамедханов К. Текстология произведений Абая: Монография.- Алма-Ата: Казгослитиздат, 1959

Мухамедханов К. Художественные тексты и научные биографии Акылбая и Магавьи Кунанбаевых // В кн.: Сборник произведений казахских акынов и поэтов конца 18 и 19 веков - Алма-Ата: АН Каз ССР, 1962

Мухтарова Ш. Идеи национального сознания в наследии Абая // Улагат. - 2001. - №5. - С.53

М. О. Ауэзову: Сборник статей к его шестидесятилетию - Алма-Ата: Изд. Академии наук Каз. ССР, 1959.- 255 с.

М. Ауэзов в воспоминаниях современников.- Алма-Ата: Жазушы, 1972. - 359 с.

Мырзахметулы М. Восхождение Мухтара Ауэзова к Абаю. - Алматы: Санат, 1994. - 317 с

Семенова Г. Философские параллели Абай Кунанбаев и П. А. Флоренский - опыт постижения истины // Мысль. - 1998. - №9. - С.27

Тайжанов А.Т. М.О. Ауэзов - мыслитель.- Алма-Ата: Ғылым, 1991. - 167 с.

Сайты об Абае

Книга Слов (Слова Назидания)

abai.norbekov.kz

Автобиография Абая Кунанбаева

tarlan.freenet.kz/html/abai.htm

Абай Кунанбаев (сайт о поэте)

abayk.ru/

Abai Kunanbayev

abayslife.freenet.kz/

ПИСАТЕЛИ И ПОЭТЫ ВОСТОЧНОГО КАЗАХСТАНА

library.vkgu.kz/writers/abai2.shtm

Поэтический год России и Казахстана

nlrk.kz/abay/

Государственный историко-культурный и литературно-мемориальный заповедник-музей Абая

unesco.kz/heritagenet/kz/

Абай Кунанбаев - Википедия

ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A% D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2%2C_%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B9

Восточный Казахстан: известные имена - Писатели и поэты

imena.pushkinlibrary.kz/lit.htm/

Память

Музеи

- В Семипалатинске открыт республиканский литературно-мемориальный дом-музей Абая
- В Лондоне по инициативе писателя Ролана Сейсембаева открыт дом Абая.

Памятники

- Памятники поэту установлены в Алма-Ате, во многих других городах Казахстана, в Стамбуле, Тегеране, а также в Москве.

Имени Абая

Памятник А. Кунанбаеву в Москве
- В Дели, Каире, Берлине, Ташкенте и других городах мира есть улицы, названные именем Абая.
- С 1993 года в городах Казахстана традиционно проводятся «Абаевские чтения» в день рождения поэта.
- На пик Абая (4010) в Заилийском Алатау под Алма-Атой ежегодно устраиваются массовые альпиниады. В 1995 году, объявленном ЮНЕСКО Годом Абая, на пик поднялся и президент Казахстана Нурсултан Назарбаев.
- Именем поэта названы ещё две вершины: Абая Кунанбаева в Среднем Талгаре и Песни Абая в Центральном Тянь-Шане.
- Имя Абая носит библиотека в Семипалатинске, читателем которой был сам Абай.
- В Алма-Ате его именем названы Государственный академический театр оперы и балета, Национальный педагогический университет и один из главных проспектов города.
- Именем Абая назван Культурно - досуговый Комплекс в Актау.
- В Карагандинской области находится одноимённый город.

Абай в произведениях литературы и искусства
- Жизни Абая посвящен роман-эпопея его дальнего родственника известного казахского писателя М. О. Ауэзова «Путь Абая» (т. 1-4, 1942-1956), за который ему присуждена Сталинская премия 1949 года (за первую часть «Абай») и Ленинская премия 1959 года (за вторую часть «Путь Абая»).
- В 1995 г. о жизни поэта был снят двухсерийный фильм «Абай», режиссёр Ардак Амиркулов. Фильм производства Казахстан-Франция.

Абай в филателии

Почтовая марка, посвящённая А. Кунанбаеву

Почтовая марка, посвящённая А. Кунанбаеву

Памяти казахского поэта посвящён ряд почтовых марок и других филателистических материалов, выпущенных в СССР, Казахстане и других странах.

Подготовила: Жумашева Г.Ж.

Ответственная за выпуск: Касымова Р.С.