Конспект урока на тему: Гӕдиаты Секъайа цард ӕмӕ сфӕлдыстад

ГÆДИАТЫ СЕКЪАЙЫ

ЦАРД ÆМÆ СФÆЛДЫСТАД.

8 кълас

2015

ТЕМÆ: Гæдиаты Секъайы цард æмæ сфæлдыстад.

НЫСАН: Скъоладзауты базонгæ кæнын Гæдиаты Секъайы цард æмæ

сфæлдыстады хабæрттимæ.

ЦÆСТУЫНГÆ ÆРМÆГ: Литературæйы чиныг, доклад «Гæдиаты Секъа»,

презентаци, диск.

УРОЧЫ ЦЫД:

1. Орг. хай.

2. Хæдзармæ куыст сбæрæг кæнын.

3. Ног æрмæг.

АХУЫРГÆНÆДЖЫ РАНЫХАС ПРЕЗЕНТАЦИИМÆ.

160 азы сæххæст ацы аз зындгонд хæдахуыр фыссæг Гæдиаты Секъайы

райгуырдыл. Докладæй базыдтам, цы диссаджы адæймаг уыд Секъа, уый.

Секъа райгуырди 1855 азы Хъуды комы Ганисы хъæуы. Нæ йын уыди скъоламæ цæуыны фадат. Иннæ хæххон сывæллæттимæ Секъа куыста Арвыкомы стыр фæндагыл: къæдзæхтæ къахтой, æмбырд кодтой дуртæ æмæ хуыр, зымæгон та йæ митæй сыгъдæг кодтой.

Секъайы фыд Куыцыри сфæнд кодта йæ лæппуйы сæ комы чи фæзынд, уыцы гуырдзиаг сауджынмæ ахуырмæ раттын. 15 азы цыд уæд Секъайыл. Ахуыр æй кодта гуырдзиагау, фылдæр дины чингуытыл. Æртæ азмæ уыйбæрц кæсын æмæ фыссын базыдта Секъа, æмæ 1872 азы фæлварæн радта псаломщичы бынатмæ. Бынат дæр ын радтой Хъуды комы аргъуаны. Дæс азы бæрц дзы бакуыста. Псаломщикæй кусгæйæ, Секъа иудадзыг дæр кодта зæххы куыст. Йæ фырт Цомахъ куыд фыссы, афтæ Секъа хид æмæ тугкалгæйæ, йæ хъæбæрхоры кæрдзын къахта йæ зæххы гæппæлæй.1882 азы Секъа йæ бинонтимæ хуыздæр цардагур рацыд Цæгат Ирыстонмæ. Ам дæр та ницы хуыздæр куыст ссардта аргъуанæй дарддæр.30 азы бæрц бакуыста уыцы бынаты хъæуи-хъæу зилгæйæ (Хъахъхъæдуры, Бæтæхъойыхъæуы, Джызæлы, Санибайы).

Фæллойгæнæг зæхкусджытимæ баст кæй уыд, уый фæзынд Секъайæн йе сфæлдыстадыл дæр - хæцыди сæ фарс, хъахъхъæдта сын сæ бартæ, се 'фхæрджытæ йын уыдысты æнæуынон, фæллойгæнджытæм касти уарзон цæстæй.

Фæлæ Секъа баст уыд уыд дины службæгæнджытимæ дæр, æххæст сын кодта сæ домæнтæ, кæд æй æфхæрдтой æмæ йæ ныллæг бынæтты æвæрдтой, уæддæр. Дины кусджытимæ баст кæй уыдис йæ службæмæ гæсгæ, уый дæр æнæмæнг фæзынд йе сфæлдыстадыл, уæлдайдæр йæ царды фæстаг азты: 1910 азы Дзæуджыхъæуы куы æрцарди æмæ дины кусджыты хистæримæ æмбæлын куы райдыдта, уæдæй фæстæмæ. Иу къорд уацмысы ныммыхуыр кодта 1911 азæй 1915 азы онг иры сауджынтæ цы журнал уагътой «Чырыстон цард»,зæгъгæ, уым.

Секъа амард 1915 азы 21 июлы Дзæуджыхъæуы.

Гæдиаты Секъайы литературон бынтæ гыццыл не сты. Фыста æмдзæвгæтæ, баснятæ, аргъæуттæ, хъазæн ныхæстæ, публицистон уацтæ. Кодта тæлмац дæр.

Хæххон адæмы мæгуыр æмæ тыхст царды нывтæ, фæллойгæнæг адæмы бæллицтæ сты йæ поэзийы ахсджиагдæр мотивтæ. Тыхст уавæрты æрвыстой сæ цард фæллойгæнæг адæм. Ууыл æргом дзурæн нæ уыди, паддзахы цензурæ йæ нæ уагъта æвдисын. Уымæн фыста: «Цы зæгъæм, цы дзурæм - нæ дзыхы къæбæлтæ», зæгъгæ.

Мæгуыр адæмы зын æмæ тухи цард æвдисгæйæ, Секъайы уырныдта, рæстæг иудадзыг афтæкæй нæ уыдзæн, хуыздæр рæстæг кæй æрцæудзæн.

АГЪНАТЫ ГÆСТÆНЫ хъуыдытæм байхъусын Секъайы цард æмæ сфæлдыстады тыххæй(дискыл).

4. Хатдзæгтæ скæнын рацыд æрмæгæй.

Секъайы сфæлдыстад æнгом баст у адæмон сфæлдыстадимæ. Хуымæтæджы нæ фыста Епхиты Тæтæри:

«…Секъайы фыстытæм лыстæг æркæс, уæд сæ фылдæр сты фольклорæй райсгæ».

5. Хæдзармæ куыст. фыссæджы цард æмæ сфæлдыстады хабæрттæ конспект скæнын,зонын.

6. Бæрæггæнæнтæ.