План конспект урока по крымскотатарской литературе в восьмом классе

Къырымтатар

халкъ агъыз яратыджылыгъы.

Лирик йырлар.

8-сыныф

Партизанское умумтасиль мектебининъ къырымтатар тили ве эдебияты оджасы

Люманова Замира Абдурахмановна

Къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъы.

8 сыныф.Эдебият.

Мевзу: Лирик йырлар. Йырларнынъ эсакс мевзулары: севги, садыкълыкъ, сеадет.

Макъсад: талебелерни къырымтатар лирик йырларынен, оларнынъ мундереджесинен таныштырмакъ;инсанларнынъ омюринде йырларнынъ эмиети акъкъында икяе этмек.

Инкишаф макъсады: талебелернинъ иджадий къабилиетлерини инкишаф эттирмек.

Тербиевий макъсады: Ана-Ватангъа, миллетимизге, халкъ агъыз яратыджылыгъына севги ашламакъ.

Корьгезме: йырлар джыйынтыгъы, электрон ресимлер, дерслик, караоке дисклери.

Дерснинъ кетишаты

I. Тешкилий болюк.

1. Талебелернен селямлашув.

2. Дерснинъ мевзу ве макъсадыны илян этюв.

II. Оджанынъ сёзю.

Балалар, биз бугунь къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ даа бир жанры - лирик йырларнен таныш оладжакъмыз. Мен, беллесем, сиз бугуньки дерсимизден сонъ эпинъиз буюк теэссуратларнен къайтарсынъыз, чюнки Алланынъ эр кунюни йырсыз кечирмеймиз.Биз эр кунь телевизор бакъамыз, радио динълеймиз,интернеттен файдаланамыз, анда исе илле йырлар эшитемиз. Биз де къайгъы кельгенде де, къуванч кельгенде де, йырлаймыз.

Кунешли кунь йыр догъура. Кунешсиз яшайыш олмагъаны киби, омюрни де йырсыз тасавур этмек мумкюн дегиль. Йыр халкъкъа эр ерде, эр вакъыт елдаш олып кельмекте. Къыскъа бир йырда терен ве там мана анълата ве инсанда буюк тесир къалдыра.

Бутюнлей, биз халкъ йырларынен кечкен дерсте таныш олгъан эдик.

Оджа. Биз кечкен дерсте насыл йырлар акъкъында лаф юрсеттик?

Талебе. Тарихий йырлар акъкъында "Порт- Артур", "Шомпол", "Урал дагъы" ве иляхре.

Оджа. Ким къырымтатар йырлар акъкъында айта биле?

Талебе. Йырлар инсанларнынъ арзу ве умютлерини, тюшюнджелерини, Ватангъа севгисини бедиий шекильде тасвирлейлер. Йырлар энъ къадимий заманнынъ макъсулыдыр.

Къырымтатар халкъ йырларыны мевзу ве гъаедже экиге больмек мумкюн:

1. Тарихий йырлар.

2. Турмуш-лирик, чобан, шакъа, бешик йырлары кире.

Кечкен дерсте биз тарихий йырлар акъкъында лаф юрсеттик. Бу йырларда айры тарихий вакъиалар акъкъында айтыла. Оларнынъ сырасына "Порт- Артур", "Шомпол", "Урал дагъы", "Гузель Къырым", "Сагъындым юртумны" ве дигер йырлар кире.

Оджа. "Порт -Артур" йыры акъкъында ким айта биле?

(оджа "Порт -Артур" музыкасыны къоя).

Талебе. Бу йырда 1904-1905 сенелери садыр олгъан рус-япон дженкине кеткен яш йигитлер акъкъында айтыла.

Оджа. Энди "Шомпол" йырынынъ мейдангъа келюви акъкъында ким айта биле?

Талебе. Бу йырда яш йигитлер къардашлыкъ дженки (1917-1921 сенелери) вакъытында беязларгъа хызмет этмеге истемегенлери ичюн оларны союндырып юзлернен шомпол (къалын къамчы) ургъанларыны сёйлеп йырлайлар.

Оджа. "Урал дагъы", "Гузель Къырым", "Сагъындым юртумны" йырларынынъ эсас мевзусыны ким биле?

(оджа "Гузель Къырым" музыкасыны къоя).

Талебе. Бу йырларда сюргюнлик акъкъында айтыла. Бизим халкъымыз насыл къыйынлыкъларны башындан кечиргенлери, Ватангъа асрет чеккенлери, Ватанны насыл сагъынгъанлары акъкъында йырлайлар. Бу йырларны козьяшсыз динълеп оламайсынъ.

Оджа. Балалар, айтынъыз, йырларны иджра этмек ичюн нелер ярдым этелер? Олар олмагъан олса юрегимизде олгъан дуйгъуларны ифаде этмеге къыйын олур эди. Эбет, бу музыка алетлеридир.

Насыл миллий музыка алетлерини билесинъиз?

Талебе. Бизим миллий чалгъы такъымымыз эвель эзельден эки тюрлю олып кельген:

1. индже саз такъымы : саз, сантыр, кеманче, къавал, даре, думбелек ;

( бу ерде музыка такъымы олгъан слайдлар косьтериле)

2. давул , зурна ве тулуп зурна.

Кет-кете оларнынъ ерине кларнет, труба, кемане, дареден ансамбллер, оркестрлер пейда олды.

III. Янъы мевзу.

Оджа: Балалар, бугунь бизим дерсимизде даа бир мусафир бар. О, бизим мектебимизнинъ мезуны "Татлы сес" яйынынынъ иштиракчиси Эльзара Аметовадыр. Шимди о бизге бир йыр иджра этеджек. Дикъкъатнен динъленъиз, сонъ манъа бу йыр не акъкъында олгъаныны айтырсынъыз.

Буюр, Эльзара!

(караокеде "Алтын юзюк" йыры янъгъырай).

Оджа. Бу йырнынъ мундериджеси не акъкъында?

Талебе. Севги акъкъында.

Оджа. Догъру. Бойле мевзуда олгъан йырларгъа - лирик йырлары дерлер. Олар пек эрте вакъытларда яратылгъан. Анда эсасен койде яшагъан фукъаре халкънынъ турмушы акъкъында лаф кете.

Оджа. Лугъат ишини алып бара.

ДЕМИРДЖИ -демирнен ишлеген инсанлар.

ОДУНДЖЫ - дагъдан одун ташып, кунюни кечирген инсанлар.

САНДЫМ - белледим.

ЯРЕМ - севген яш къызгъа, я да огълангъа ойле дейлер.

Оджа. Бельки аранъызда лирик йырлары акъкъында айтмагъа истеген талебе бардыр. Буюрынъыз.

Талебе. Лирик йырларынынъ мундериджеси даима халкънынъ аятынен, турмушынен багълыдыр. Бахытсыз севги, севгисине къавушмаюв тасвирлене.

Лирик йырларынынъ сырасына "Ашыкъ Керем", "Ашыкъ Гъарип", "Демирджилер", "Одунджылар", "Ешиль япракъ арасында", "Ай ярыкъ геджесинде", "Эм северсинъ, эм севмезсинъ" ве дигерлери кире.

(караокеде "Эм северсинъ, эм севмезсинъ" йыры янъгъырай).

Оджа. Балалар, йырлар акъкъында айткъан вакъытында, оларнынъ иджра эткен артистлеримизнинъ адларыны анъмакъ шарттыр.

(Слайдларда къырымтатар йырджыларнынъ фотосуретлери косьтериле).

Рахметли Сабрие Эреджепова, Зейнеб Люманова, Февзи Билялов, Сусанна Меметова, Алим Османов ве дигерлери.

Бельки сиз земаневий йырджыларымызнынъ адларыны айтып олурсынъыз? Земаневий йырджыларымыз Дилявер Османов, Сервер Какура, Арсен Бекиров, Асие Саале, Урие Керменчикли, Асан Билялов ве даа чокъ-чокъ дигерлери.

IV. Пекитюв.

Оджа. Сыныфны 2 группагъа боле: «ЕШИЛЬ ЯПРАКЪ» ве «АЛТЫН ЮЗЫК».

Оджа. Шимди исе дерсликлеринъизни ачынъыз, 10-нджи саифени тапынъыз ве 2-нджи абзацтан окъуйыкъ (талебе окъуй).

Оджа. Энди "Ай ярыкъ геджесинде" йырынынъ сезлеринен таныш олайыкъ. Суаллерге джевап берейик (1-, 2-, 3-, 4-нджи с.с.).

V. Нетиджелев. Викторина.

1. Биз насыл йырнынъ нагъмеси?

2. Бу сатырлар насыл йырдан алынгъан?

3. Биз огренген йырларнынъ муэллифлери кимдир?

4. Белли йырджыларнынъ адларыны айтынъыз?

Оджа. Балалар, биз бугунь дерсте не огрендик?

VI. Баалав.

VII. Эв вазифеси. 10-12 саифени окъумакъ, " Ешиль япракъ арасында" йырыны эзберлемек.

Окъув-методик эдебиятынынъ джедвели:

1. « Къарамтатар эдебияты» 8-нджи сыныф ичюн дерслик- хрестоматия. А. Кокиева, К.У. Салядинов, Г.М. Меджмединова, А.М. Харахады. Симферополь; Къырам девлет окъув- педагогика нешрияты, 2005 с.

2. « Янъра къайтарма». Звучи Хайтарма. Издательства литературы и искусства имени Гафура Гуляма. Ташкент- 1975г.

3. « Сабанынъ саарь вакъытанда». Издательство литературы и искусства имени Гафура Гуляма. Ташкент- 1977г.

4. « Къырамтатар халкъ йырлары». Тертип этиджи Ильяс Бахшыш. Симферополь 2004с.

5. Интернет ресурсы:

1) dostlar.com/ua/music/search#getPlayer

2) vk,com/album-3747551_182300002

3) xmusic.me/…/IsO98LTY5c-Qxorutvzm4arjgvK216ntpeenz7fgivdu6fCY

_{«ЕШИЛЬ ЯПРАКЪ»}

_{«АЛТЫН ЮЗЮК»}

9